Ti “Kinarimon”​—Napaay a Mangyeg Talna

“Inton makitayo ti Jerusalem a malikmut kadagiti buybuyot . . . dagiti adda iti Judea aglemmengda koma kadagiti bambantay.”​—LUCAS 21:20, 21.

1, 2. (a) Apay a ti tao nikaanoman dinto makaited ti talna babaen kadagiti organisasion kas ti Naciones Unidas? (b) Kasano nga iyeg ti Dios ti talna ditoy daga?

NUMAN pay kasano man a panagregget dagiti tattao a mangyeg ti talna ken talged kadagiti institusion kas ti Naciones Unidas, didanto pulos agballigi. Apay? Agsipud ta ti sangatauan ita ket saan a naikappia iti Dios, ket ti napaut a kinatalged ti maibatay laeng iti pannakikappia ti tao iti Namarsua. (Salmo 46:1-9; 127:1; Isaias 11:9; 57:21) Kasano a masolber daytoy a parikut? Makaparagsak, ta ni Jehova a mismo ti mangtengtengngelen iti dayta a banag. Ti talna ken talged ti kamaudianan maiyegto met laengen iti daytoy a daga babaen iti Pagarian ti Dios babaen iti Anakna, ni Jesus, nga idi pannakaiyanakna nagkanta dagiti anghel: “Dayaw iti Dios idiay kangatuan, ken talna iti rabaw ti daga kadagiti tattao nga addaan naimbag a nakem.”​—Lucas 2:14; Salmo 72:7.

² Idi umuna a siglo, inwaragawag ni Jesus ti Pagarian ti Dios ken inikkanna ti gundaway dagiti tattao a natalna nga agbalin nga annak ti Dios ken kaduana nga agturay iti dayta a Pagarian. (Mateo 4:23; 5:9; Lucas 12:32) Dagiti pasamak a simmaruno ti umas-aspingda kadagiti pasamak iti mismo a siglotayo. Ti panangsukimat kadakuada ti mangisuro ti adu kadatayo maipapan iti masanguanan a kurso iti organisasion ti tao iti “talna ken talged” ti Naciones Unidas.

Mangaramid dagiti Judio ti Panagpili

3. Asinot’ mangpadpadas a mangtaginayon ti internasional a talna ken talged idi kaaldawan ni Jesus, ket apay a nikaanoman dinto agballigi a naan-anay daytoy?

³ Idi kaaldawan ni Jesus, ti Imperio ti Roma ti nangituray iti kaaduan iti daga ket addaan kadagiti kabukbukodanna nga idea maipapan iti talna ken talged. Babaen kadagiti buybuyotna, dayta ti nangipaalagad ti Pax Romana (Talna a Romano) iti intero a pagaammo a lubong idi. Ngem ti Pax Romana pulos dinto agbalin a manayon a talna, agsipud ta ti pagano a Roma ken dagiti buybuyotna didanto pulos mapagkappia ti tao ken ti Dios. Gapuna, ti Pagarian nga inwaragawag ni Jesus ti adayo a natantan-ok.

4, Kasanot’ panagrikrikna ti kaaduan a Judio iti panangaskasaba ni Jesus? Nupay kasta, aniat’ nagin-inot a timpuar idi umuna a siglo?

⁴ Nupay kasta, ti kaaduan kadagiti kailian ni Jesus ti nangilaksid iti Pagarian ti Dios. (Juan 1:11; 7:47, 48; 9:22) Dagiti agtuturayda, a nangmatmat ken Jesus kas peggad iti nasional a kinatalgedda, ti nangiyawat kenkuana a mapapatay, nga impapilitda: “Awan sabali nga arimi no saan a ni Cesar.” (Juan 11:48; 19:14, 15) Dadduma a Judio, nupay kasta, ken kamaudiananna adu kadagiti Gentil, ti siraragsak a nangbigbig ken Jesus kas ti ari a pinili ti Dios. (Colosas 1:13-20) Isu ti inkaskasabada kadagiti adu a dagdaga ket ti Jerusalem nagbalin a sentro ti maysa nga internasional a timpuyog dagiti Kristiano.​—Aramid 15:2; 1 Pedro 5:9.

5, 6. (a) Kasano a timmanor ti relasion iti nagbaetan dagiti Judio ken ti Roma? (b) Ania a pakdaar ti inted ni Jesus, ket kasano a daytat’ nangispal iti biag dagiti Kristiano idi 70 K.P.?

⁵ Agpapan pay iti kinapudno a pinili dagiti Judio ni Cesar a nangnangruna ngem ni Kristo, ti relasion ti Jerusalem ken ti Roma di nagbayag kimmapuy. Dagiti Judio a Zealots nagaramidda ti panagkampania a guerilia a maibusor iti imperio agingga a kamaudiananna, idi 66 K.P., bimtak ti panaggugubat. Pinadpadas dagiti buybuyot a Romano nga isubli ti Pax Romana, ket di nagbayag linakubda ti Jerusalem. Para kadagiti Kristiano daytoy ket nagpateg. Adu a tawtawen sakbayna, namakdaar ni Jesus: “Ngem inton makitayo ti Jerusalem a malikmut kadagiti buybuyot ammuenyo, a ti pannakarbekna asidegen. Dagiti adda iti Judea aglemmengda koma kadagiti bambantay, ket dagiti adda iti tengngana pumanawda koma.” (Lucas 21:20, 21) Itan ti Jerusalem linikmutdan, ket nagur-uray dagiti Kristiano iti gundawayda a makapagtalaw.

⁶ Daytoy ti sidadaras a naipaay. Dagiti Romano ti mangdaddadaelen iti bakud ti templo, ket adun kadagiti Judio ti sisasagana a sumuko idi a ni Cestius Gallus, a komander a Romano, ti kellaat a nangilusolos kadagiti buyotna ket pimmanawda. Ginundawayan dayta dagiti Zealots tapno organisaren manen ti depensada, ngem dagiti Kristiano ti nangpanawen iti siudad a naikeddengen a madadael. Idi 70 K.P., nagsubli dagiti buybuyot a Romano, linikmutda dagiti bakud ti Jerusalem, ket iti daytoy ti siudad ti narba. Kasano nga apektarannatayo daytoy a historikal a didigra? Kastoy: Ti pakdaar ni Jesus a nakaispalan ti biag dagiti paspasurotna addaan met ti kaipapanan kadatayo itatta.

Nasursurok Ngem Maysa a Kaitungpalan

7-9. (a) Kasanotay nga ammo a ti padto ni Jesus maipapan iti pananglikmut ti Jerusalem kadagiti buybuyot ket addaan nasursurok ngem maysa a kaitungpalan? (b) Kasano a ti panangbasa iti libro ni Daniel a buyogen ti pannakaawat suportaranna daytoy?

⁷ Daytoy a pakdaar ket paset iti atiddog a padto nga inyebkas ni Jesus kas sungbat iti maysa a nagpateg a saludsod. Insaludsod dagiti paspasurotna: “Kaanonto [ti pannakadadael ti templo a Judio], ket anianto ti pagilasinan iti kaaddam ken iti panungpalan toy sistema dagiti bambanag? Kas sungbat, nangted ni Jesus ti maysa a pagilasinan a buklen dagiti adu a ramramitna, agraman ti pannakaalikubkob ti Jerusalem. (Mateo 24; Marcos 13; Lucas 21) Kadagiti tawtawen kalpasan ti ipapatay ni Jesus, adu kadagiti ramramit daytoy a padto ti natungpal, a ti kangitingitanna isu ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti Judio a sistema dagiti bambanag idi 70 K.P.​—Mateo 24:7, 14; Aramid 11:28; Colosas 1:23.

⁸ Nupay kasta, nagsaludsod met dagiti adalan maipapan iti “kaadda” ni Jesus, ta innaig ti Biblia dayta iti panungpalan ti intero a sistema dagiti bambanag ti lubong. (Daniel 2:44; Mateo 24:3, 21) Yantangay ti naespirituan a kaadda ni Jesus ken ti panungpalan ti sangalubongan a sistema dagiti bambanag ti di napasamak idi umuna a siglo, ti maysa a masanguanan, dakdakkel a kaitungpalan ti padto ni Jesus ti mainanama, a dagiti paspasamak idi umuna a siglo ti mangted ti padron a maipaay iti dakdakkel a kaitungpalan. Ramanen daytoy ti dakdakkel a kaitungpalan ti pakdaar ni Jesus maipapan ti pannakadadael ti Jerusalem.

⁹ Daytoy ti agbalin a nalawlawag no sukimatentayo ti pamay-an a pannakailanad daytoy a pakdaar kadagiti dua a dadduma a libro ti Biblia a nagparanganna. Idiay Mateo dagiti nanglakub a buybuyot nailadawanda kas “ti kinarimon a mamagwalwalang, kas insao ni Daniel a mammadto, a sitatakder iti nasantuan a disso.” (Mateo 24:15) Iti salaysay ni Marcos “ti kinarimon” ti agsaad “iti dina rebbeng.” (Marcos 13:14) Kuna ti salaysay ni Mateo a “ti kinarimon” nadakamat met iti libro ni Daniel. Kinapudnona, ti ebkas a “kinarimon” ti nagparang iti namitlo a daras iti dayta a libro: naminsan (iti plural) idiay Daniel 9:27 a sadiay daytat’ paset ti maysa a padto a natungpal idi nadadael ti Jerusalem idi 70 K.P., ket kalpasanna, idiay Daniel 11:31 ken Daniel 12:11. Sigun kadagiti naud-udi a dua a kasuratan, ti “kinarimon” ti maisaadto bayat “ti nakedngan a panawen,” wenno “iti panawen ti panungpalan.” (Daniel 11:29; 12:9) Agbibiagtayon “iti panawen ti panungpalan” nanipud pay 1914; gapuna, ti pakdaar ni Jesus agaplikar met itatta.​—Mateo 24:15.

Ti Pinili ti Kakristianuan

10, 11. Kasano a dagiti pasamak iti siglotayo umasping kadagidiay pasamak idi umuna a siglo?

¹⁰ Iti siglotayo, sinurot dagiti paspasamak ti maysa a padron nga umas-asping iti dayta umuna a siglo. Itatta, kas idi, adda ti maysa nga imperio a nangdominar iti lubong. Dayta maysa a moderno isu ti Anglo-Americano a pannakabalin ti lubong, a padpadasenna unay ti panangipapilit iti kabukbukodanna nga idea maipapan iti talna ken talged ti sangatauan. Idi umuna a siglo, inlaksid ti nailasagan nga Israel ni Jesus kas Ari a pinulotan ti Dios. Idi 1914 ti “kaadda” ni Jesus kas naitronon nga Ari ni Jehova ti nangrugin. (Salmo 2:6; Apocalipsis 11:15-18) Ngem dagiti nasnasion, agraman dagidiay iti Kakristianuan, madida a mangbigbig kenkuana. (Salmo 2:2, 3, 10, 11) Kinapudnona, nairamanda iti maysa a nakarungrungsot a sangalubongan a gubat a maipaay iti internasional a kinasoberano. Dagiti narelihiusuan a papangulo ti Kakristianuan​—kas kadagiti papangulo a Judio​—indauloda ti panangilaksid ken Jesus. Nanipud 1914 nagtultuloyda a nagtignay iti napolitikaan a panagdadangadang ket binusorda ti pannakaikaskasaba ti naimbag a damag ti Pagarian.​—Marcos 13:9.

¹¹ Nupay kasta, kas idi kaaldawan ni Jesus, adu nga indibidual ita ti siraragsak a nangbigbig iti Ari ni Jehova ket insaknapda ti naimbag a damag ti Pagarianna iti intero a lubong. (Mateo 24:14) Nasurok a dua ket kagudua a milion a Saksi ni Jehova ti mangiyeb-ebkas itan ti kinasungdoda iti Pagarian ti Dios. (Apocalipsis 7:9, 10) Neutralda no maipapan kadagiti politika daytoy a lubong, addaanda iti naan-anay a pammati iti urnos ni Jehova a mipaay iti talna ken talged.​—Juan 17:15, 16; Efeso 1:10.

“Ti Kinarimon” Itatta

12. Ania ti moderno-aldaw a “kinarimon”?

¹² Ngarud, ania, ti moderno a “kinarimon a mamagwalwalang”? Idi umuna a siglo isu dayta dagiti buyot a Romano a naibaon a mangipapilit iti Pax Romana idiay Jerusalem. Kadagiti moderno a panawen, nupay kasta, dagiti nasnasion a nagdadangadang idi Gubat Sangalubongan I saanda a napaallilaw maipapan iti kinapateg ti naan-anay a gubat a mangipapilit iti talna ket nageksperimentoda iti banag a baro: ti maysa nga internasional nga organisasion a mangitalimeng iti sangalubongan a talna. Nangrugi ti biag daytoy idi 1919 kas ti Liga de Naciones ket dayta ti adda pay laeng kas ti Naciones Unidas. Adtoy ti moderno a “kinarimon a mamagwalwalang.”

13, 14. (a) Ania a pammasablog a sasao ti inaramid ti Kakristianuan maipapan “ti kinarimon”? (b) Apay a daytoy ket panagdayaw iti ladawan, ket sadino ti nangisaadanda “ti kinarimon”?

¹³ Makapainteres, ti Hebreo a sao a naipatarus a “kinarimon” idiay Daniel isu ti shiqqutsʹ. Idiay Biblia, daytoy a sao ti maus-usar kangrunaanna kadagiti kinitikitan a ladawan ken iti panagdayaw. (1 Ar-ari 11:5, 7) Silalagip iti daytoy, basaenyo ti sumagmamano kadagiti komento dagiti papangulo a relihiuso maipapan iti Liga:

“Ania daytoy a sirmata maipapan iti sangalubongan a pederasion ti sangatauan . . . no saan a ti Pagarian ti Dios?” “Ti Liga de Naciones nairamut iti Ebanghelio.” (Federal Council of Churches in America) “Tunggal maysa kadagiti gakat ken ar-aramid [ti Liga de Naciones] ti mabalin a maikuna kas panangitungpal iti pagayatan ti Dios kas naipakaammo kadagiti sursuro ni Jesu-Kristo.” (Dagiti Obispo iti Iglesia ti Inglatera) “Ti gimong ngarud italekna ti panangsuportar ken karkararag dagiti amin a Kristiano a tattao a ti Liga de Naciones ti kakaisuna nga adda nga instrumento a pananggun-od [ti talna ditoy daga].” (General Body of Baptists, Congregationalists, and Presbyterians in Britain). “[Ti Liga de Naciones] isu ti kakaisuna nga organisado a panagregget nga isu ti naaramid a mangitungpal iti maulit-ulit a tartarigagay ti Santa Seseda.”​—Cardinal Bourne, Arsobispo ti Westminster.

¹⁴ Idi dagiti nasnasion ket saanda laeng a linaksid ti Pagarian ti Dios no di ket impasdekda ti kabukbukodanda nga organisasion a mangiyeg iti talna, dayta ti iyaalsa. No dagiti narelihiusuan a papangulo ti Kakristianuan ipabigbigda a dayta nga organisasion kadua ti Pagarian ti Dios ken ti Ebanghelio, nga iwaragawagda dayta kas “ti kakaisuna nga adda nga instrumento” a pangiyeg iti talna, daytat’ panagrukbab iti ladawan. Ikabkabilda dayta iti saad ti Pagarian ti Dios, “iti nasantuan a disso.” Pudno unay, dayta ti “nagsaad iti dina rebbeng.” (Mateo 24:15; Marcos 13:14) Ket dagiti narelihiusuan a papangulo ti agtultuloy a mangsupsuportar iti kasuno ti Liga, ti Naciones Unidas, imbes nga itudoda dagiti tattao iti naipasdeken a Pagarian ti Dios.

Ti Peggadna iti Kakristianuan

15, 16. Kasano ti pagturturonganen ti relasion ti Kakristianuan ken dagiti nasnasion a mangsupsuportar “ti kinarimon”?

¹⁵ Numan pay dagiti relihion iti Kakristianuan pinilida ti Liga de Naciones ken ti sunona imbes a ti Pagarian ti Dios, ti pannakirelasionda kadagiti miembro a nasnasion dagitoy nga organisasion kimmapuyda. Umas-asping daytoy iti napasamak kadagiti Judio ken ti Roma. Nanipud 1945 ti Naciones Unidas ti nangiraman kadagiti ad-adu pay a pagilian a mabalin a saan a Kristiano wenno kontrada pay kadagiti Kristiano, ket daytoy saan a naimbag ti kaipapananna para iti Kakristianuan.

¹⁶ Mainayon pay, kadagiti adu a dagdaga adda ti panagrinnisiris iti nagbaetan dagiti relihion iti Kakristianuan ken ti Estado. Idiay Polandia ti Iglesia Katolika ti makitkita kas ti kabusor ti panagturay sadiay. Idiay Makin-amianan nga Ireland ken Lebanon, dagiti relihion iti Kakristianuan ti nangpadegdeg kadagiti parikut ti talna ken talged. Mainayon pay, dagiti relihion iti Kakristianuan ti nakapataud ti sumagmamano a, kas kadagiti Judio a Zealots, pinaregtada ti kinaranggas. Gapuna, ti Protestante a World Council of Churches nangipaayda iti donasion a maipaay kadagiti terorista nga organisasion, bayat a dagiti Katoliko a papadi makidangdangadangda kadagiti kabakiran kas guerilia ken agserserbida kadagiti rebolusionario a gobierno.

17. (a) Ania ti moderno-aldaw a Jerusalem? (b) Anianto ti mapasamak iti dayta iti kamaudianan?

¹⁷ Ti panawen laeng ti makaipalgak no kasano kaadayo ti ikakapuy ti relasion iti nagbaetan ti relrelihion iti Kakristianuan ken dagiti nasnasion, ngem dagiti pasamak idi umuna a siglo ti nangiyanniniwanen no kasano amin ti panagpatingga daytoy. Kas impakitan ni Jesus, idi umuna a siglo dagiti buybuyot ti Roma ti nangdadael iti Jerusalem iti kamaudiananna iti kasta unay a rigat. Pudno met iti dayta naimpadtuan a padron, dagiti nasnasion agraman ti Naciones Unidas rautenda ken dadaelendanto ti “Jerusalem,” kayatna a sawen, ti narelihiusuan a sangal ti Kakristianuan.​—Lucas 21:20, 23.

Agkamangen kadagiti Bambantay

18. Aniat’ rebbeng nga aramiden dagiti naemma inton maawatanda nga adda iti lugarna “ti kinarimon”?

¹⁸ Idi umuna a siglo, kalpasan ti panagparang “ti kinarimon,” naaddaan gundaway dagiti Kristiano nga agkamang. Binalakadan ni Jesus ida nga aramidenda dayta a sidadaras agsipud ta dida ammo no kasano kabayag ti kaadda dayta a gundaway. (Marcos 13:15, 16) Iti kasta met laeng a pamay-an, inton dagiti naemma ti panagpuspusona a tattao itatta maawatanda “ti [kaadda] ti kinarimon,” insigida a talawanda koma metten ti narelihiusuan a pagturayan ti Kakristianuan. Ti tunggal segundo a panagtalinaedda iti unegna ti naespirituan a biagda ket agpeggad, ket siasino ti makaammo no kasano ti kabayag ti gundaway a makapagkamang a silulukat kadakuada?

19, 20. (a) Aniat’ inaramid dagiti Kristiano idi umuna a siglo idi nakitada a nalikmuten ti Jerusalem kadagiti buybuyot a Romano? (b) Aniat’ ireprepresentar itatta “dagiti bambantay,” ket aniat’ pakatignayan dagiti naemma itatta nga agkamang sadiay?

¹⁹ Ti ebanghelio ni Lucas ti namakdaar kadagiti Kristiano idi kaaldawanna nga agkamangda inton makitada a “ti Jerusalem malikmut kadagiti buybuyot.” Kas naibagan, dagidiay a buybuyot immayda idi 66 K.P., ket ti gundaway a makapagkamang ti rimsua met laeng iti dayta a tawen idi nga inlusolos ni Cestius Gallus dagiti buybuyotna. Kalpasan ti panagkamang dagiti Kristiano, nagtultuloy ti gubat kadagiti Judio ken Romano​—numan pay saan nga iti aglawlaw ti Jerusalem. Imbaon ni Emperador Nero ni Vespasian idiay Palestina, ket naaramid ti naballigi a kampania sadiay idi 67 ken 68. Kalpasanna natay ni Nero, ket nairaman ni Vespasian iti panagsasaruno ti turay ti Imperio. Ngem kalpasan a napagbalin nga emperador idi 69 K.P., imbaonna ti anakna a ni Tito a mangileppas ti gubat idiay Judea. Idi 70 K.P., nadadaelen ti Jerusalem.

²⁰ Nupay kasta, dagiti Kristiano, saanda a nagur-uray idiay Jerusalem tapno makitada amin dayta. Apaman a nakitada dagiti manglikmut wenno mangraut a buybuyot, ammodan a ti siudad ti addan iti dakkel a kinapeggad. Kasta met itatta, ti instrumento ti pannakadadael ti Kakristianuan nagparangen. Gapuna, apaman a maawatantayon ti peggad a yan ti Kakristianuan, rebbengna nga ‘agkamangtayon kadagiti bambantay,’ ti lugar a pagkamangan iti teokratiko nga organisasion ni Jehova. Dadduma a padpadto awan ti adda a pakaibatayan a pamatian nga adda pay ababa a panawen iti nagbaetan ti umuna nga iraraut ti Kakristianuan ken ti maudi a pannakalangalangna. Kinapudnona, awanen ti pannakasapul ti kasta a panagsardeng kadagiti riribuk. Nainsiriban a dagiti naemma ti panagpuspusona agtalawda manipud Kakristianuan itan.

Ti Jerusalem ken ti Kakristianuan

21. Apay a “ti kinarimon” nagparang iti ungto ti panawen ti panungpalan ti Jerusalem, idinto nga iti daytoy a siglo daytat’ nagparang iti pangrugian ti panawen ti panungpalan daytoy a sistema?

²¹ Masorpresakayo aya nga idi umuna a siglo “ti kinarimon” nagparang kasakbayan laeng ti pannakadadael ti Jerusalem, idinto nga itatta daytat’ nagparang iti pangrugian la unay iti panawen ti panungpalan daytoy a lubong? Saan. Iti tunggal kaso, “ti kinarimon” nagparangda iti kanito a kayat ni Jehova a panagtalawen ti ilina. Idi umuna a siglo, rebbeng nga agtalinaed dagiti Kristiano iti apagbiit a kanito idiay Jerusalem tapno makakaskasabada sadiay. (Aramid 1:8) Idi laeng 66 K.P., idi asidegen ti pannakadadael, a nagparang “ti kinarimon,” a mamakdaar kadakuada tapno agkamangdan. Ngem ti kaadda “iti uneg” ti moderno-aldaw a Jerusalem kaipapananna ti panagbalin a paset ti narelihiusuan a pagturayan ti Kakristianuan.a Imposible ti makapagserbi a makaay-ayo ken ni Jehova iti kasta a narugit ken apostata nga aglawlawna. Gapuna, “ti kinarimon” nagparang a nasapa iti panawen ti panungpalan daytoy a lubong, a mamakdaar kadagiti Kristiano nga agkamangen. Ti panagtalaw manipud Kakristianuan agtultuloy pay laeng, a tunggal tao addaan iti pakdaar nga agkamangen apaman a maimatanganna a “ti kinarimon” addan iti lugarna.

22. Ania a salsaludsod ti nagtalinaed a masungbatanto?

²² Ngem, mabalin a maisaludsodtayo, aniat’ mangiturong iti daytoy di unay namnamaen a tignay, ti pannakadadael ti Kakristianuan babaen kadagiti namilitaran nga elemento manipud uneg ti Naciones Unidas? Kaanot’ pannakapasamakna? Ken kasano a posible a makatulong daytoy iti talna ken talged ti dagatayo? Pagsasaritaantayo dagitoy a salsaludsod iti sumaganad nga artikulo.

[Dagiti Footnote]

Malagipyo Pay Aya?

◻ Apay a ti padto ni Jesus maipapan “ti kinarimon” addaan ti moderno-aldaw a kaipapanan?

◻ Ania “ti kinarimon” itatta, ket nanipud pay kaano ti kaaddana iti saadna?

◻ Ania ti moderno-aldaw a Jerusalem iti padto ni Jesus?

◻ Kasano a ti Lucas 21:20, 21 tulongannatayo a makakita ti kinaganaten ti panagkamang?

◻ Ania “dagiti bambantay” a pagkamangan dagiti naemma?