Ti Kadi Kararua Malasatanna ti Ipapatay?

“KARARUA: Ti naespirituan a paset ti tao a makunkuna a makalasat kalpasan ti ipapatay ken mabalin maapektaran iti ragsak wenno rigat iti masanguanan a kasasaad.” (The Compact Edition of the Oxford English Dictionary) Kaaduan a relihion umanamongda iti daytoy a depinasion. Kuna ti New Catholic Encyclopedia: “Ti doktrina a ti natauan a kararua ket di matay ken agtultuloy nga agbibiag kalpasan ti ipapatay ti tao . . . ket maysa kadagiti bato a pasuli ti Nakristianuan a pilosopia ken teolohia.”

Nalabit kellaatennakayo, ngarud, a makaammo a daytoy a bato a pasuli a pammati ket naadaw manipud pagano a pilosopia. Nabayagen sakbay ti pannakaiyanak ni Jesus, napapatin ti kararua kas banag a di maiggaman nga agbibiag a naisina iti bagi. Ngarud daytat’ makalasat iti ipapatay ti bagi, nga agbibiag iti langana kas al-alia, wenno espiritu.

Insalaysay dagiti Griego daytoy a pammati kadagiti pilosopikal a termino. Ni Socrates, a nalatak a Griego a pilosopo, naadaw nga agkunkuna: “Ti kararua, . . . no nadalus ti ipupusayna, nga awan iguyguyodna iti bagina, . . . pumanaw nga agturong iti daydiay kaing-ingasna, iti di makita, nasantuan, imortal, ken masirib, ket inton dumteng sadiay naragsakto, nawayawayaan manipud kamkamali ken kinamaag ken buteng . . . ken kadagiti amin a natauan nga an-anayen, ken . . . agbiag iti kinapudno iti isuamin a panawen kalpasanna a kadua dagiti didiosen.”​—Phaedo, 80, D, E; 81, A.

Saan a Sursuro ti Biblia

Kasano, ngarud ita, a daytoy a pagano a pammati ti di ipapatay ti kararua ket naisursuro iti Kakristianuan ken iti Judaismo?

Ti New Catholic Encyclopedia nakurang panagkunana iti bambanag iti panagkunana: “Ti ideya a makalasat ti kararua kalpasan ti ipapatay ket saan a nalaka a maawatan idiay Biblia.” Ad-adda koma nga umiso a kunaen a ti doktrina ti di ipapatay ti kararua ket saan a masarakan a pulos iti Biblia! Admitiren dayta nga enciclopedia: “Ti kapanunotan maipapan a mismo iti natauan a kararua idiay D[aan a] T[ulag] ket saan a kapareho ti Griego ken moderno a pilosopia.”

Iti makunkuna a Daan a Tulag, ti Hebreo a sao a neʹphesh, a maipatpatarus a gagangay a “kararua,” agparang iti 754 a daras. Iti makunkuna a Baro a Tulag, ti Griego a sao a psy·kheʹ, a gagangay met a maipatpatarus a “kararua,” agparang iti 102 a daras. No sukimatentayo no kasanot’ pannakausar dagitoy a sasao idiay Biblia, rumsuat’ nakaskasdaaw a ladawan.

Idiay Genesis 2:7 mabasatayo nga impuyot ti Dios iti agong ni Adam ti anges ti biag, ket ni Adan “nagbalin a kararua a sibibiag [Hebreo, neʹphesh].” Paliiwenyo: Ni Adan saan a naikkan ti sibibiag a kararua; isut’ nagbalin a maysa a kararua. Iti sabali a pannao, ti kaparparsua nga Adan isut’ kararua! Di ngarud pagsiddaawanen a kuna ti New Catholic Encyclopedia: “Ti kararua idiay D[aan a] T[ulag] kaipapanannat’ saan a paset ti tao, no di ket ti intero a tao​—ti tao kas sibibiag a parsua.”

Dadduma a kasuratan patalgedanda daytoy. Ti Levitico 7:20, kas pangarigan, tuktukoyenna “ti kararua a mangan iti lasag ti sakripisio dagiti datdaton.” Kuna ti Levitico 23:30: “Ket ti siasinoman a kararua nga agaramid iti uray ania a trabaho.” Kuna ti Proverbio 25:25: “Kas nalamiis a danum iti mawaw a kararua, kasta dagiti naimbag a damdamag nga aggapu iti adayo a daga.” Ken ti Salmo 105:18 kunaenna kadatayo: “Dagiti sakana pinarigatda kadagiti ramal; naikabil ti kararuana kadagiti kawar a landok.” Ita, ania dayta makapangan ti karne, makapagtrabaho, marepreskuan ti danum, ken maikabil iti kawar a landok? Dayta aya ti naisina, naespirituan a paset ti tao, wenno daytat’ tao a mismo? Ti sungbat ket naglawag.

Makapainteres, ta ti panagbalin a kararua ket saan a naisangsangayan para iti tao. Kunaen ti Genesis 1:20 kadatayo nga iti maysa a panawen ti panamarsua, kuna ti Dios: “Agpangen koma kadagiti dandanum dagiti nabiag a kararua.” Wen, uray dagiti ikan karkararuada! Iti sabali pay a panawen ti panamarsua, impamatmat ti Dios a dagiti “an-animal ken dagiti agkarkarayam ken agkakarungsot nga an-animal” karkararuada!​—Genesis 1:24; idiligyo Levitico 11:10, 46; 24:18; Numeros 31:28; Job 41:21; Ezequiel 47:9.

Ti “kararua” idiay Biblia, ngarud, saanna a tuktukoyen ti maysa a kas anniniwan nga espiritu a pumanaw iti bagi kalpasan ti ipapatay. Kaipapananna dayta ti maysa a persona wenno animal, wenno ti biag a tagtagiragsaken ti maysa a persona wenno ti animal.

Aniat’ Mapasamak Kalpasan ti Ipapatay?

Nalawag, ngarud, a ti Biblia kontraenna ti pagano a kapanunotan a ti tao agik-ikut ti di matay a kararua. Asino, ti pagarupyo, a nangisuro iti kinapudno maipapan itoy a banag? Dagiti pagano a Griego a pilosopo wenno ti nakitulagan nga ili ti Dios? Siempre, ti ili ti Dios, a nangtedanna ti naipaltiing a Saona.

Kaskasdi, agtalinaed ti saludsod nga, Aniat’ mapasamak iti kararua kalpasan ti ipapatay? Agsipud ta ti kararua ket isut’ persona, nalawag, ti kararua matay inton matay ti persona. Iti sabali a pannao, ti natay a persona ket natay a kararua. Nagadu a kasuratan ti mangpatalged iti daytoy. “Ti kararua nga agbasbasol​—isut’ mismo a matay,” kuna ti Ezequiel 18:4. Idiay Oc-ocom 16:30 mabasatayo: “Ket ni Samson kinunana: ‘Bay-anyo a matay ti kararuak agraman kadagiti Filisteos.’” Dadduma a kasuratan ipakitada a dagiti kararua maipusayda (Genesis 17:14), mapasag iti kampilan (Josue 10:37), maangsan (Job 7:15), ken malmes (Jonas 2:5). Ti pimmusay a kararua, wenno natay a kararua, ket natay a persona.​—Levitico 19:28; 21:1, 11.

Ania, ngarud, ti kasasaad dagiti natay a kararua? Iti simple a pannao, ni patay ket isut’ kasupadi ti biag. Amin dagiti riknatayo nainaigda kadagiti pisikal a bagitayo. Ti abilidadtayo a makakita, makangngeg, ken agpanunot agpannuray iti umiso a panagandar dagiti mata, lapayag, ken utektayo. No awan dagiti mata ditay makakita. No awan dagiti lapayag ditay makangngeg. No awan ti utek ditay makaaramid ti aniaman. No matay ti persona, amin dagitoy pisikal a kamkameng agsardengda met nga agandar. Ti kaaddatayo agpukawen.

Maitunos iti daytoy, kuna ti Eclesiastes 9:5, 10: “Ngem dagiti natay, dida ammo ti aniaman . . . Ta awan ti aramid wenno gakat wenno pannakaammo wenno sirib idiay Sheol [ti tanem], a papanam.” Umas-asping met, kuna ti Salmo 146:3, 4: “Dika agkammatalek kadagiti prinsipe, ken iti anak ti tao, a kenkuana awan ti pannakaisalakan. Ti espirituna [puersa ti biag] agpukaw, isu agpulang iti dagana; iti dayta met la nga aldaw dagiti pampanunotna mapukawda.” Gapuna no matay dagiti tattao (karkararua), basta agsardengen ti kaaddada.

Manipud Pagano a Sursuro Nagturong iti Doktrina ti Simbaan

‘Ngem saan kadi nga isursuro ti Baro a Tulag ti di ipapatay ti kararua?’ mabalin a maisaludsod ti dadduma. Nikaanoman. Admitiren ti New Catholic Encyclopedia: “Ti B[aro a] T[ulag] nagtalinaed a matalek iti daytoy a pannakaawat ti D[aan a] T[ulag] iti ipapatay.” Iti sabali a pannao, isursuro ti “Baro a Tulag” a ti kararua ket matay. Indemostra ni Jesu-Kristo a saanna a pinati a ti kararua ket di matay. Insaludsodna: “Maiparbeng aya ti panagaramid ti naimbag wenno ti panagaramid iti dakes kadagiti aldaw ti panaginana, ti panangisalakan wenno panangpapatay ti kararua?” (Marcos 3:4) Inanamongan met ni Kristiano nga apostol Pablo ti panangmatmat ti “Daan a Tulag” babaen ti panangadawna ti Genesis 2:7: “Kasta met nga adda a naisurat: ‘Ti umuna tao a ni Adan nagbalin a kararua a sibibiag.’”​—1 Corinto 15:45.

Ngarud, kasanot’ panagbalin daytoy kapanunotan a Platonico kas doktrina ti simbaan? Ti Encyclopædia of Religion and Ethics, ni James Hastings, ilawlawagna: “Idi ti Nakristianuan nga ebanghelio limmasat iti ruangan ti sinagoga a Judio a nagturong iti arena ti Imperio a Romano, ti idea ti kararua a kasisigud a Hebreo naiyallatiw iti kasasaad ti kapanunotan a Griego, nga adut’ dakes a bungana iti pamay-an a pannakaibagayna.” Nagreggetan dagiti mannursuro ti simbaan a pinagbalin ti mensaheda a “matarusan iti Griego ti panagpampanunotna a lubong” babaen ti panangusar “kadagiti naipasdeken a termino ken kapanunotan ti sikologo a Griego.” Dagiti teologo a Judio nangrugida met a nangidemostra “kadagiti napigsa nga impluensia ti Platonismo” iti sursuratda.​—Encyclopædia Judaica.

Ngarud ti sursuro ti Biblia maipapan ti kararua nailaksid ken nasukatan iti doktrina a di pagduaduaan a napaganuan. Di pulos maikalintegan daytoy iti rason a ti panangaramid iti kasta pinagbalinna nga ad-adda a makaay-ayo ti Kinakristiano iti kaaduan. Idi nangaskasaba idiay Atenas, ti mismo sentro ti kultura a Griego, saan nga insuro ni apostol Pablo ti doktrina ni Plato maipapan ti kararua. Iti kasunganina ketdi, inkaskasabana ti Nakristianuan a doktrina ti panagungar uray no adu kadagiti managdengngeg a Griego narigatda nga akseptaren ti imbagana.​—Aramid 17:22-32.

Pudno unay, namakdaar ni apostol Pablo maibusor iti aniaman a panamaglaok ti naibatay ti Biblia a kinapudno ken iti paganismo idi a kinunana: “Ta ania ti pakikaduaan ti silaw ken ti sipnget? Ket ania ti pakikappiaan ni Kristo ken Belial?” (2 Corinto 6:14, 15) Awan duadua nga iti panangipalubosna ti pagano a sursuro nga agbalin a maysa kadagiti pamunganayan ti pilosopia ken teolohiana, ti Kakristianuan nangiyeg pannakaibabain iti Dios a mismo!

Namnama kadagiti Natay

Siwayawaya dagiti tattao a mamati iti pilienda. Nupay kasta, saan a mailibak a ti doktrina ti di ipapatay ti kararua ket di nainkasuratan. Ngarud, awan kadit’ namnama dagiti tattao nga agbiag kalpasan ti ipapatay?

Kalpasan panangimtuod ni Job iti saludsod nga, “Agbiagto aya manen [ti tao]?” intuloyna nga inted ti naipaltiing a sungbat. Kunana: “Umawagka koma [Jehova], ket sungbatanka. Adda koma maysa a kalikagummo iti aramid dagita imam.” (Job 14:14, 15) Wen, itden ti Biblia ti namnama ti panagungar kadagiti amin nga adda iti lagip ti Dios. Iliwenna nga isubli dagiti matalek nga ad-adipenna, kas ken Job, iti biag! Pinatalgedan ni Kristo Jesus ti kinapudno daytoy a namnama, a kunkunana: “Dikay pagsiddaawan daytoy, ta umay ti oras a dagiti amin nga adda kadagiti tanem a pakalaglagipan mangngegdanto ti timekna ket rummuardanto, dagiti nagaramid ti naimbag iti panagungar ti biag, ken dagiti nagaramid ti dakes iti panagungar ti pannakaukom.”​—Juan 5:28, 29.

Inton umayen ti tiempo a matungpal dayta a padto, inkari ti Isaias 25:8, ti Dios “inalimonna nga agnanayon ni patay.” Kaipapanan daytoy ti maysa a lubong a, kas panangiyebkas ti Apocalipsis 21:4, “awanton ni patay.” Kayatyo aya ti agbiag iti maysa a lubong nga awanton dagiti pumpon wenno dagiti puneraria, awanton dagiti lapida wenno tantanem, awanton lulua ti ladingit no di ket luluanto laengen ti rag-o?

Pudno, mabalin a dimmakkelkayo a namati iti doktrina ti di ipapatay ti kararua. Ngem babaen ti panagadal ti Biblia, mabalinyo a patanoren ti pammati kadagiti makawayawaya a karkari ti Biblia.a Mabalinyo met a maammuan no aniat’ rebbengyo nga aramiden tapno matawidyo ti kari ti Biblia, saan a ti pannakalasat kas di matay a kararua, no di ket babaen ti panangawat ti “biag nga agnanayon” iti Paraiso ditoy daga!​—Juan 17:3; Lucas 23:43.

[Dagiti Footnote]