Kinalinteg Saan a Babaen Kadagiti Ugali
“No ti kinalintegyo saanto a dakdakkel ngem ti kinalinteg dagiti eskriba ken Fariseo, nikaanoman dikayto sumrek iti pagarian ti langit.”—MATEO 5:20.
1, 2. Aniat’ napasamak kasakbayan nga impaay ni Jesus ti Sermonna idiay Bantay?
BINUSBOS ni Jesus ti rabii iti maysa a bantay. Naibennat ti nabituen a langit iti ngatuenna. Dagiti babassit nga an-animal iti rabii agtatarayda iti nagbabaetan dagiti mulmula. Idiay daya dagiti dandanum ti Baybay ti Galilea dildilpatanna a siaalumamay ti igidna. Ngem ni Jesus saan unay a sipupuot iti natalna, natalinaay a kinaimnas nga adda iti aglawlawna. Binusbosna ti rabii a nagkarkararag iti nailangitan nga Amana, a ni Jehova. Kasapulannat’ panangiwanwan ni Amana. Ti masanguanan nga aldaw ket napeggad.
2 Idiay daya ti langit lumawagen. Dagiti tumatayab mangrugidan nga agtignay, a silalamuyot nga agun-unida. Dagiti atap a sabong siaalumamay a maipalpallayogda iti angin. Idi sumingising dagiti umuna a raya ti init idiay madanon ti panagkita, inawagan ni Jesus dagiti adalan iti imatangna ket manipud kadakuada nangpili ti 12 nga agbalin nga apostolna. Kalpasanna, kaduana amin ida, nangrugida a sumalog iti igid ti bantay. Adu a tattao ti makitkitan nga agayus manipud Galilea, Tiro ken Sidon, Judea ken Jerusalem. Immayda tapno maagasan kadagiti sakitda. Rumrummuar ti pannakabalin ken Jesus a naggapu ken Jehova bayat nga adu ti mangsagid kenkuana ket naagasanda. Immayda met a dumngeg iti sasaona a kasla makaagas a balsamo kadagiti nautoyan a karkararuada.—Mateo 4:25; Lucas 6:12-19.
3. Apay a dagiti adalan ken dagiti umariwekwek sumsumgada idi mangrugi nga agsao ni Jesus?
3 Kadagiti mas pormal a sesion ti panangisuroda, nairuam dagiti rabbi a situtugaw, ket iti daytoy partikular nga agsapa iti primavera idi 31 K.P., daytat’ inaramid ni Jesus, a mabalin iti nangatngato a disso idiay arisadsad ti turod. Idi nakita daytoy dagiti adalanna ken ti umariwekwek, nabigbigda nga adda mapaspasamak a naisangsangayan a banag, gapuna sigagagar naguurnongda kenkuana. Idi mangrugin nga agsao, segseggaanda ti sasaona; idi isut’ nagpatinggan, nagsiddaawda iti inda nangngegan. Kitaentayo no apay.—Mateo 7:28.
Dua a Kita ti Kinalinteg
4. (a) Ania a dua a kita ti kinalinteg ti nagbalin a tema? (b) Aniat’ panggep dagiti ug-ugali, ket naragpat aya dayta?
4 Iti Sermonna idiay Bantay, a naisalaysay agpadpada idiay Mateo 5:1–7:29 ken idiay Lucas 6:17-49, pinaggiddiat unay ni Jesus dagiti dua a klase: dagiti eskriba ken Fariseo ken ti kadawyan a tattao nga inrurumenda. Nagsao met iti dua a kita ti kinalinteg, ti managinsisingpet a kinalinteg dagiti Fariseo ken ti pudno a kinalinteg ti Dios. (Mateo 5:6, 20) Ti kabukbukodan a kinalinteg dagiti Fariseo nairamut kadagiti oral a tradision wenno ug-ugali. Narugian dagitoy idi maikadua a siglo K.K.P. kas “bakud iti aglawlaw ti Linteg” tapno salakniban dayta manipud iti iseserrek ti Hellenismo (kultura a Griego). Immayda a mamatmatan kas paset ti Linteg. Kinaagpaysuanna, binaloran dagiti eskriba dagiti ugali a nangatngato ngem ti naisurat a Linteg. Ti Mishnah kunaenna: “Ti dakdakkel a kinaistrikto agaplikar iti panangalagad iti sasao dagiti Eskriba [ti oral a tradision wenno ugalida] imbes nga iti panangalagad kadagiti sasao ti naisurat a Linteg.” Gapu itoy, imbes a kas “bakud iti aglawlaw ti Linteg” a mangsalaknib iti dayta, dagiti tradisionda pinakapuyna ti Linteg ket pinagbalinna nga awan serserbina, kas kinuna ni Jesus: “Nakaskasdaaw ti panamagbalinyo nga ubbaw ti bilin ti Dios tapno matungpalyo ti tradisionyo.”—Marcos 7:5-9; Mateo 15:1-9.
5. (a) Aniat’ kasasaad dagiti kadawyan a tattao nga immay dumngeg ken Jesus, ken kasanot’ panangmatmat dagiti eskriba ken Fariseo kadakuada? (b) Aniat’ namagbalin kadagiti ugali kas babantot a naipabaklay kadagiti napanglaw a tattao?
5 Dagiti kadawyan a tattao nga immarak tapno dumngeg ken Jesus napanglawda iti naespirituan, ta “nalidayda ken nawarawarada a kasda la karkarnero nga awan ti pastorda.” (Mateo 9:36) Iti napalalo a kinatangsit dagiti eskriba ken Fariseo ti nanglais kadakuada, nga aw-awaganda ida ti ‘am-ha·’aʹrets (tattao iti daga), ken inuyawda ida kas nakuneng, nailunod a managbasol a di maikari iti panagungar agsipud ta saanda a salsalimetmetan dagiti ugalida. Idi tiempon Jesus dagita nga ugali nakapuspuskoldan ken nagbalinda a makairurumen a lutlot ti legalistiko a panangbabbabalaw—a napunno kadagiti mangibus-tiempo a serseremonia—ta awan asinoman nga agtartrabaho a tao a makabael a mangtungpal kadakuada. Isu met laeng a kinondenar ni Jesus dagiti tradision kas ‘nadagsen nga awit a naipabaklay kadagiti tattao.’—Mateo 23:4; Juan 7:45-49.
6. Aniat’ nakaskasdaaw unay kadagiti panglukat a sasao ni Jesus, ket ania a panagbalbaliw ti impamatmatda para kadagiti adalanna ken kadagiti eskriba ken Fariseo?
6 Ngarud idi nagtugaw ni Jesus idiay arisadsad ti bantay, dagidiay immasideg tapno dumngeg ket isuda dagiti adalanna ken dagiti mabisbisin iti naespirituan nga umariwekwek. Awan duadua a nakitada a makaallukoy dagiti panglukat a sasaona. ‘Naragsak dagiti napanglaw, naragsak dagiti mabisbisin, naragsak dagiti agsangsangit, naragsak dagidiay magurgura.’ Ngem asinot’ agbalin a naragsak no napanglawda, mabisbisinda, agsangsangitda, ken magurgurada? Ken nasao nga asi pay dagidiay nabaknang, dagiti umdas kankanenda, dagiti agkatkatawa, ken mararaem! (Lucas 6:20-26) Iti sumagmamano a sao, binaliwan amin ni Jesus dagiti nakaiyugalian nga ipatpateg ken dagiti maakseptar a natauan a pagannurotan. Daytat’ dramatiko a panangbalbaliw kadagiti kasasaad, maitunos kadagiti sumaganad a sasao ni Jesus: “Ta uray siasino nga agpasindayaw maipababanto, ket ti agpakumbaba maitan-okto.”—Lucas 18:9-14.
7. Aniat’ rebbeng nga epekto dagiti panglukat a sasao ni Jesus kadagiti umariwekwek a mabisbisin iti naespirituan a dumdumngeg ken Jesus?
7 Naiduma kadagiti mabmabsog nga eskriba ken Fariseo, dagidiay um-umay ken Jesus itoy naisangsangayan nga agsapa silalagipda iti nakalkaldaang a naespirituan a kasasaadda. Dagiti panglukatna a sasao rebbeng a pinunnona ida ti namnama: “Naragsak dagiti silalagip kadagiti naespirituan a kasapulanda, ta kukuada ti pagarian ti langit.” Ket anian a pannakapabileg ti espirituda idi innayonna: “Naragsak dagiti mabisin ken mawaw iti kinalinteg, ta mapnekdanto”! (Mateo 5:3, 6; Juan 6:35; Apocalipsis 7:16, 17) Napno iti kinalinteg, wen, ngem saan a kas iti adda kadagiti Fariseo.
Di Umdas ti “Nalinteg iti Sanguanan dagiti Tao”
8. Apay a pagsiddaawan dagiti dadduma no kasano nga agbalin a dakdakkel ti kinalintegda ngem kadagiti eskriba ken Fariseo, kaskasdi apay a masapul a kasta?
8 “No ti kinalintegyo saanto a dakdakkel ngem ti kinalinteg dagiti eskriba ken Fariseo,” kuna ni Jesus, “nikaanoman dikayto sumrek iti pagarian ti langit.” (Mateo 5:17-20; kitaenyo ti Marcos 2:23-28; 3:1-6; 7:1-13.) Mabalin a napanunot ti dadduma: ‘Nalinlinteg ngem dagiti Fariseo? Agayunarda ken agkararagda ken mangmangtedda ti apagkapullo ken limos ken busbusbosendat’ biagda nga agad-adal ti Linteg. Kasano a ti kinalintegtayo maringbawanna ti kinalintegda?’ Ngem masapul a daytat’ dakdakkel pay koma. Mabalin a dagiti Fariseo ti itantan-ok dagiti tattao, ngem saan nga iti Dios. Iti sabali nga okasion kuna ni Jesus kadagitoy a Fariseo: “Dakayo dagiti mangidayaw ti bagiyo met laeng iti sanguanan dagiti tao, ngem ti Dios ammona dagiti puspusoyo; ta ti natan-ok kadagiti tattao nakaap-aprang iti imatang ti Dios.”—Lucas 16:15.
9-11. (a) Aniat’ maysa a pamay-an nga impato dagiti eskriba ken Fariseo a pangawatandanto iti nalinteg a takder iti imatang ti Dios? (b) Babaen iti ania a maikadua a pamay-an a manginanamada a magun-odan ti kinalinteg? (c) Ania ti maikatlo a pamay-an nga ikukuentada, ket aniat’ kuna ni apostol Pablo a nangikeddeng ti pannakapaay daytoy?
9 Inimbento dagiti rabbi ti kabukbukodanda a pagalagadan iti pananggun-od ti kinalinteg. Ti maysa isut’ merito kas kaputotan a naggapu ken Abraham: “Dagiti adalan ni Abraham nga amami tagiragsakenda daytoy a lubong ken tawidenda ti lubong nga umay.” (Mishnah) Posible a pangkontra iti daytoy a tradision ti nangpakdaaran ni Juan a Mammautisar kadagiti Fariseo nga immay kenkuana: “Agaramidkay ngarud kadagiti bunga a maikari iti panagbabawi; ket dikay panunoten iti unegyo met laeng a kunayo, ‘Adda ni Abraham a pannaka-amami [a kasla ket umdasen dayta].’”—Mateo 3:7-9; kitaenyo met ti Juan 8:33, 39.
10 Ti maikadua a pamay-an a panggun-od ti kinalinteg, kunada, ket babaen ti panangted kadagiti limos. Dua a libro nga Apcrypha nga insurat dagiti debosionado a Judio bayat ti maikadua a siglo K. K. P. iyanninagna ti nakaiyugalian a panangmatmat. Maysa ti nagparang idiay Tobit: “Ti panangted ti limos ispalenna ti maysa manipud ken patay ken ikarona ti tunggal basol.” (12:9, The New American Bible) Ti Libro ni Sirach (Ecclesiasticus) umanamong: “Sebseban ti danum ti gumilgil-ayab nga apuy, ket ti limos abbonganna ti basbasol.”—3:29, NAB.
11 Ti maikatlo a pamay-an a panangsapulda ti kinalinteg ket babaen kadagiti ar-aramid ti Linteg. Dagiti ug-ugalida isuroda a no ti ar-aramid ti tao ket kaaduanna a nasayaat, isuntot’ maisalakan. Ti pannakaukom “ket sigunto iti agsobsobra nga ar-aramid a naimbag wenno dakes.” (Mishnah) Tapno makapagtakder a nasayaat iti pannakaukom, ti pakaseknanda isu “ti pannakagun-od kadagiti merito a lab-awanna dagiti basbasol.” No dagiti naimbag nga ar-aramid ti maysa a tao lab-awanna dagiti dakes nga ar-aramidna iti maysa, isuntot’ maisalakan—a kasla ti Dios nangukom babaen ti panangbilbilangna kadagiti babassit nga ar-aramidda! (Mateo 23:23, 24) Iti panangiparangna ti umiso a panangmatmat, nagsurat ni Pablo: “Awanto ti lasag a maibilang a nalinteg iti sango ti [Dios] gapu kadagiti ar-aramid ti linteg.” (Roma 3:20) Nalawag, ti kinalinteg ti Kristiano masapul a dakdakkel ngem kadagiti eskriba ken Fariseo!
“Nangngegyo a Naisao”
12. (a) Ania a panagbaliw manipud gagangay a panangiruanganna kadagiti reperensia ti Hebreo a Kasuratan ti inaramid ni Jesus iti Sermonna idiay Bantay, ken apay? (b) Aniat’ maadaltayo manipud iti maikanem a pannakausar ti ebkas a “Nangngegyo a naisao”?
12 Idi nagadaw ni Jesus manipud Hebreo a Kasuratan, kunana: “Adda a naisurat.” (Mateo 4:4, 7, 10) Ngem innem a daras iti Sermon idiay Bantay, inyam-ammona ti kasla sasao manipud Hebreo a Kasuratan babaen iti sasao a: “Nangngegyo a naisao.” (Mateo 5:21, 27, 31, 33, 38, 43) Apay? Ngamin ta tuktukoyenna ti Kasuratan kas naipatarus iti lawag ti tradision dagiti Fariseo a suppiatenna dagiti bilbilin ti Dios. (Deuteronomio 4:2; Mateo 15:3) Naaramid a nalawag daytoy iti maikanem ken maudi a panangtukoy ni Jesus iti daytoy a serie: “Nangngegyo a naisao, ‘Ayatem ti kaarrubam ket guraem ti kabusormo.’” Ngem awan linteg Mosaiko ti agkuna, “Guraem ti kabusormo.” Kinuna dayta dagiti eskriba ken Fariseo. Daytat’ panangipatarusda ti Linteg nga ayatem ti kaarrubam—ti kaarrubam a Judio, awan sabalin.
13. Kasanot’ panangpakdaar ni Jesus maibusor iti uray panangirugi iti kababalin a mabalin mangiturong iti aktual a panangpapatay?
13 Usigenyo ita ti umuna iti daytoy a serie dagiti innem a sasao. Ni Jesus kinunana: “Nangngegyo a naisao kadagiti immun-una, ‘Dika mamapatay; ket siasinoman a mamapatayto agpeggadto iti pannakaukom.’ Ngem kunak kadakayo nga uray siasino a gumura iti kabsatna agpeggadto iti pannakaukom.” (Mateo 5:21, 22) Ti pungtot nga adda iti puso mabalin nga agturong iti mangabusar a sasao ket manipud sadiay mapan kadagiti makailunod a dusa, ket mabalin nga agturong kamaudiananna iti mismo a panangpapatay. Ti napaut a panagpungtot nga ing-ingpen iti puso ket mabalin a makapapatay: “Siasinoman a gumura ken kabsatna manangpapatay.”—1 Juan 3:15.
14. Kasanot’ panangbalakad ni Jesus kadatayo a ditay koma uray laeng rugrugian ti agturong iti dalan a mangiturong iti pannakiabig?
14 Sumaruno a kinuna ni Jesus: “Nangngegyo a naisao, ‘Dika makiabig iti saanmo nga asawa.’ Ngem siak kunak kadakayo nga uray siasino a mangmatmat iti maysa a babai tapno gartemanna nakiabigen kenkuana iti pusona.” (Mateo 5:27, 28) Dikayto makiab-abig? Ngarud dikay uray laeng rugian ti agturong iti dayta a dalan babaen iti panangpampanunot iti dayta. Saluadanyo ti pusoyo, nga isut’ gubuayan dagita a bambanag. (Proverbio 4:23; Mateo 15:18, 19) Mamakdaar ti Santiago 1:14, 15: “Tunggal maysa masulisog no gargarien ken sulbogen ti derrepna met laeng. Iti kasta ti derrep, idinto a nagsikog, yanakna ti basol; ket ti basol inton makagteng iti pannakapunnona, yanakna ti ipapatay.” No maminsan kunaen dagiti tattao: ‘Dika rugrugian ti dikanto malpas.’ Ngem iti daytoy a kaso rebbeng a kunaentayo: ‘Dika rugrugian ti dika mapasardeng.’ Dadduma a nagmatalek uray no binutbutengda ida iti ipapatay iti firing squad natnagda iti kamaudianan iti nasikap a panangallukoy ti seksual nga imoralidad.
15. Kasano a ti takder ni Jesus iti diborsio naiduma a naan-anay manipud iti daydiay naisalaysay iti ug-ugali dagiti Judio?
15 Umaytayo itan iti maikatlo a sasao ni Jesus. Kunana: “Kasta met a naisao, ‘Siasinoman a mamagtalaw iti asawana a babai, itedna kenkuana ti surat ti panagsina.’ Ngem, siak kunak kadakayo a ti mamagtalaw iti asawana a babai, a saan met a maipuon iti pannakiabig, aramidenna a mannakiabig a babai, ket siasinoman a mangasawanto iti napagtalaw a babai [kayatna a sawen, daydiay naidiborsio malaksid iti seksual nga imoralidad] makabasol iti pannakiabig.” (Mateo 5:31, 32) Dadduma a Judio nagulib ti pannakilangenda kadagiti assawada ket isinada ida uray kadagiti narabaw laeng a gapu. (Malakias 2:13-16; Mateo 19:3-9) Ti ug-ugalida ipalubosda ti lalaki a mangisina iti baketna “uray laeng no naperdina ti maysa a potahe a sidaen para kenkuana” wenno “no isut’ nakakita ti napimpintas pay ngem ni baketna.”—Mishnah.
16. Ania nga aramid a Judio ti namagbalin iti panagsapata nga awan mamaayna, ket ania a takder ti innala ni Jesus?
16 Iti isu met laeng punto, intuloy ni Jesus: “Nangngegyo met a naisao kadagiti immun-una, ‘Dika agsapata iti ulbod’ . . . Ngem siak kunak kadakayo: Dikay agsapata a pulos.” Iti dayta a tiempo ab-abusarenen dagiti Judio ti panagsapata ket adut’ isapsapatada maipapan kadagiti babassit a bambanag a saanda a tungtungpalen. Ngem kuna ni Jesus: “Dikay agsapata a pulos . . . Bay-anyo a ti panagkunayo ti Wen isut’ Wen, ti panagkunayo ti Saan, isut’ Saan.” Nalaka laeng ti pagalagadanna: Napudnokay koma iti amin a kanito, a dikay garantisaran ti saoyo iti sapata. Ireserbayo dagiti sapatayo iti nasken a bambanag.—Mateo 5:33-37; idiligyo iti 23:16-22.
17. Ania a nasaysayaat a pamay-an ngem iti “mata ti mata ken ngipen ti ngipen” ti insuro ni Jesus?
17 Sumaruno a kinuna ni Jesus: “Nangngegyo a naisao, ‘Mata supapakan iti mata ken ngipen ti ngipen.’ Ngem, siak kunak kadakayo: Dikay sarangten ti dakes; no di ket ti uray siasino a tumungpa iti pingpingmo a makanawan, iparangmo pay kenkuana ti bangir.” (Mateo 5:38-42) Saan a tuktukoyen ditoy ni Jesus ti panangtungpa a mangdangran no di ket ti makainsulto a tungpa babaen iti likud ti ima. Dikay ipababat’ bagiyo babaen ti panagbinnales nga insulto. Dikay supapakan ti dakes iti dakes. Imbes ketdi, supapakam iti naimbag ket iti kasta “abakem ti dakes gapu iti naimbag.”—Roma 12:17-21.
18. (a) Kasanot’ panangbaliw dagiti Judio iti linteg maipapan ti panagayat iti kaarruba, ngem kasanot’ panangparmek ni Jesus iti daytoy? (b) Aniat’ sungbat ni Jesus iti maysa nga abogado a kayatna a kedngan ti aplikasion ti “kaarruba”?
18 Iti maikanem ken maudi a pangarigan, impakita a silalawag ni Jesus no kasano a ti Linteg Mosaiko pinakapuyna ti tradision a rabbiniko: “Nangngegyo a naisao, ‘Ayatem ti kaarrubam ket guraem ti kabusormo.’ Ngem, siak kunak kadakayo: Ayatenyo ti kabusoryo ket ikarkararaganyo dagiti mangidadanes kadakayo.” (Mateo 5:43, 44) Ti naisurat a Linteg Mosaiko awan inkabilna a pagpatinggaan ti ayat: “Ayatem ti padam a tao a kas ita bagim.” (Levitico 19:18) Dagidi Fariseo ti kimmontra itoy a bilin, ket tapno malisianda dayta linimitaranda ti termino a “kaarruba” kadagidiay mangsalsalimetmet laeng kadagiti ugalida. Gapuna iti kamaudianan idi impalagip ni Jesus iti maysa nga abogado ti bilin nga ‘ayatem ti kaarrubam kas iti bagim,’ aglislisi ti lalaki a kunana: “Asino ti pudno a kaarrubak?” Simmungbat ni Jesus babaen iti pangngarig ti naimbag a Samaritano—pagbalinem ti bagim a kaarruba daydiay agkasapulan kenkuana.—Lucas 10:25-37.
19. Ania a tignay ni Jehova kadagiti managdakdakes ti inrekomendar ni Jesus a surotentayo?
19 Iti panangituloynat’ sermonna, kuna ni Jesus a ‘ti Dios nangipakita ti ayat kadagiti managdakdakes. Paruarenna ti init ken pagtuduenna met kadakuada. Awan aniaman a naisangsangayan iti panagayat kadagidiay agayat kenka. Uray met dagiti managdakdakes aramidenda met dayta. Awan rason a pakagunggonaan iti dayta. Paneknekanyo nga annaknakayo ti Dios. Isut’ tuladenyo. Pagbalinenyo ti bagiyo a kaarruba dagiti isuamin ken ayatenyo ti kaarrubayo. Ket iti kasta “agbalinkayo nga awan pagkuranganna, a kas ken Amayo a nailangitan nga awan pagkuranganna.”’ (Mateo 5:45-48) Anian a makakarit a pagalagadan a suroten! Ken anian panangipakitana ti kinakurang ti kinalinteg dagiti eskriba ken Fariseo!
20. Imbes nga ipuerana ti Linteg Mosaiko, kasanot’ panangpalawa ken panangpauneg ni Jesus ti epektona ket inkabilna dayta iti natantan-ok a tukad?
20 Gapuna idi dinakamat ni Jesus dagiti paset ti Linteg ken sana innayon, “Ngem, siak kunak kadakayo,” saanna nga ipupuera ti Linteg Mosaiko ket adda isuksukatna iti dayta. Saan, no di ket paun-unegenna ken palpalawaenna ti puersa wenno bilegna babaen iti panangipakitana ti espiritu nga addat’ likudan dayta. Ti natantan-ok a linteg iti panagkakabsat ukomenna ti agtultuloy a pananggura kas panangpapatay. Ti natantan-ok a linteg iti kinadalus kondenarenna ti agtultuloy a naderrep a panagpampanunot kas pannakiabig. Ti natantan-ok a linteg ti panagasawa laksidenna ti narabaw-rasonna a panangisina kas kurso nga agturong iti mannakiabig a panangasawanto manen. Ti natantan-ok a linteg ti kinapudno ipakitana ti maulit-ulit a panagsapata a saanen a kasapulan. Ti natantan-ok a linteg ti kinaemma iwaksina ti ibabales. Ti natantan-ok a linteg ti ayat awaganna ti nadiosan nga ayat nga awan pulos pagpatpatinggaanna.
21. Aniat’ impanayag ti pammagbaga ni Jesus maipapan iti rabbiniko a kabukbukodan a kinalinteg, ket anianto pay ti maadal ti umariwekwek?
21 Anian a kinabileg ti epektona dagiti kasta a di pay nangnangngegan a pammagbaga apaman nga agdisso iti lapayag dagidiay damdamonat’ makangngeg kadagita! Anian ti panamagbalinda nga awan mamaayna kadagiti managinsisingpet a kinalinteg manipud panagpapaadipen kadagiti rabbiniko a tradision! Ngem bayat nga intultuloy ni Jesus ti Sermonna idiay Bantay, ti umariwekwek a mabisbisin ken mawawan ti kinalinteg ti Dios masapul nga adalenda a piho no kasanot’ pananggun-od iti dayta, kas ipakita ti sumaruno nga artikulo.
Salsaludsod a Pagrepaso
◻ Apay a dagiti Judio pinarnuayda ti tradisionda?
◻ Ania a dramatiko a panagsinnupadi ti inaramid ni Jesus maipapan kadagiti eskriba ken Fariseo ken kadagiti kadawyan a tattao?
◻ Kasano a namnamaen dagiti eskriba ken Fariseo a magun-odan ti kinalintegda iti Dios?
◻ Aniat’ impakita ni Jesus a pamay-an a pangliklikan ti pannakiabig ken pannakikamalala?
◻ Babaen ti panangipakitana ti espiritu nga addat’ likudan ti Linteg Mosaiko, ania dagiti nangatngato a pagalagadan nga impasdek ni Jesus?