Dagiti Buya Manipud Naikari a Daga

Gerizim​—‘Nagdaydayawkami Ditoy a Bantay’

TI Samaritana idiay bubon. Saan kadi nga ipalagip dagita a sasao kadakayo ti makatignay a salaysay maipapan iti di pormal a panangasaba ni Jesus iti maysa a babai idiay “bubon ni Jacob” idiay Sicar, maysa a siudad ti Samaria? Kayatyo kadi a nalawag ti panangbuyayo iti dayta napateg a pasamak?​—Juan 4:5-14.

Kitaenyo ti dua a bantay iti ngato, nga agarup 50 kilometro iti amianan ti Jerusalem.a Iti kattigid (abagatan) isut’ napnuan-kayo a Gerizim; dagiti adu nga ubbog ti mangpadam-eg ken mangpapintas iti dayta. Iti kannawan (amianan) isut’ Ebal, nangatngato bassit ngem nabato ken langalang.

Adda iti nagbaetanda ti nadam-eg a ginget ti Siquem. Lagipenyo nga idi nagdaliasat nga agturong iti Naikari a Daga ti gayyem ti Dios a ni Abram (nga idi agangay ket napanaganan iti Abraham), isut’ nagsardeng idiay Siquem. Ditoy ti nangibangonanna iti maysa nga altar nga agpaay ken Jehova, nga apagbiit pay laeng a nagparang kenkuana ken inkarina daytoy a daga iti putotna. (Genesis 12:5-7) Anian a maikanatad dayta a lugar a pakaaramidan ti kasta a kari, iti uneg a mismo ti naikari a daga! Manipud iti tuktok ti Gerizim man wenno Ebal, matannawagan ti patriarka ti nalawa a paset ti Naikari a Daga. Ti siudad ti Siquem (itan ket Nablus) ket maysa a napateg a lugar, a masarakan iti dalan ti amianan ken abagatan ti bantay nga asideg iti dalan ti daya ken laud iti nagbaetan ti kosta ken ti Ginget ti Jordan.

Ti altar ni Abraham ti kakaisuna a nakallalagip a narelihiusuan a pagteng ditoy. Idi agangay, gimmatang ni Jacob ti daga iti daytoy a lugar ken intultuloyna nga inalagad ti pudno a panagdayaw. Isut’ nagkali met wenno nanangdan iti pannakakali ti maysa a bubon, iti asideg ti arisadsad ti Gerizim. Adu a siglo kalpasanna, kinuna ti Samaritana ken Jesus: “Ni amatayo a Jacob, a nangted kadatayo ti bubon . . . , isu nga ininumanna.” Mabalin a maysa dayta nga ubbog, a mangilawlawag no apay inawagan dayta ni apostol Juan a ‘bubon ni Jacob.’

Ipalagip met kadakayo ti pannakadakamat ti pudno a panagdayaw a mainaig iti Gerizim ken Ebal ti panangipan ditoy ni Josue iti Israel kas imbilin ni Moises. Nangbangon ni Josue iti altar idiay Ebal. Iladawanyo ti kaadda ti kagudua ti bilang dagiti umili iti sanguanan ti Gerizim ken ti dadduma iti sanguanan ti Ebal bayat nga imbasa ni Josue “ti linteg, ti bendision ken ti lunod.” (Josue 8:30-35; Deuteronomio 11:29) Adu a tawen kalpasanna, nagsubli ni Josue ket kinunana iti maudi a pammatigmaanna: “Ngem siak ken ti balayko, agserbikamto ken Jehova.” Ket nakitulag ti umili nga aramidenda met ti kasta. (Josue 24:1, 15-18, 25) Ngem pudno kadi a kastat’ inaramidda?

Ti sungbat tulongannakayo a makaawat iti pannakisarita ni Jesus iti Samaritana. Maawatanyo a ti pudno a panagdayaw nga inalagad da Abraham, Jacob, ken Josue ket saan a nagtultuloy ditoy Samaria.

Kalpasan a simmina ti makin-amianan a sangapulo a tribo, nagdaydayawda iti urbon a baka. Isu a pinalubosan ni Jehova dagiti taga Asiria a nangparmek iti daytoy a disso idi 740 K.K.P. Nakautibo ti kaaduan kadagiti umili, a naipanda kas ganggannaet manipud iti aglawlaw ti Imperio ti Asiria, a managdaydayaw kadagiti ulbod a didiosen. Mabalin a dadduma kadagidiay a pagano ti nakiinnassawa kadagiti Israelitas ket nasursuroda ti dadduma a sursuro ti pudno a panagdayaw, kas ti pannakakugit. Ngem ti nagbanagan ti kita ti panagdayaw dagiti Samaritano ket pudno a saan a nakaay-ayo iti Dios.​—2 Ar-ari 17:7-33.

Iti nagamporan a panagdayawda, dagiti laeng immuna a lima a libro ni Moises, ti Pentateuko, ti inawat dagiti Samaritano kas Kasuratan. Idi agarup maikapat a siglo K.K.P., imbangonda ti maysa a templo idiay Bantay Gerizim, a makiinnartap iti templo ti Dios idiay Jerusalem. Naidaton ti templo ti Gerizim ken Zeus (wenno, Jupiter) ket idi agangay dayta’t nadadael. Kaskasdi, ti panagdayaw dagiti Samaritano ti nagtultuloy a naisentro idiay Gerizim.

Agpapan ita, mangang-angay pay laeng dagiti Samaritano iti tinawen a panangrambak iti Paskua idiay Gerizim. Maparti ti adu a kordero. Mailamawda tapno nadardaras ti pannakadutdotda, sa mailuto ti karneda kadagiti dalikan iti daga iti sumagmamano nga oras. Iti tengnga ti rabii, ginasut a Samaritano, nga adu kadakuada ti naggapu sadi Jerusalem, ti mangan iti pangrabii ti paskua. Makitayo iti kannigid ti maysa a nangato padi a Samaritano a nakadalungdong, a mangidadaulo iti pannakarambak ti Paskua idiay Bantay Gerizim.

Lagipenyo ti kinuna ti Samaritana ken Jesus: “Dagiti ammami nagdaydayawda iti daytoy a bantay.” Ngem inlawlawag a siuumiso ni Jesus kenkuana ken uray kadatayo: “Umay ti oras nga uray ditoy a bantay, uray idiay Jerusalem, dikayto agdaydayaw ken Ama. . . . Ngem ti oras umay, ket adda itan, a dagiti pudno nga agdaydayaw agdaydayawdanto iti Ama iti espiritu ken kinapudno, ta, kinapudnona, ni Ama sapsapulenna dagiti kasta nga agdaydayaw kenkuana. Ti Dios ket maysa nga Espiritu, ket dagiti agdaydayaw kenkuana masapul nga agdaydayawda iti espiritu ken kinapudno.”​—Juan 4:20-24.

[Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Lines iti panid 25]

Garo Nalbandian

Garo Nalbandian