Inanama—Nagpateg a Salaknib iti Naladingit a Lubong
Kayat ti maysa nga ubing a lalaki a Koreano a tulongan ti inana a kumbinsiren ti maysa nga estudiante iti kolehio no kasano kapateg ti maaddaan iti inanama iti masanguanan. Nalagipna ti maysa nga ilustrasion a nangngegna iti maysa a Nakristianuan a gimong, kiniddawna iti estudiante a tulonganna a mangrisut iti maysa a burburtia. Immannugot ti estudiante. Kinuna ti ubing: “Adda dua a pamilia. Agpadada a nakapangpanglaw. Nagtudo iti napigsa, ket pareho nga agtedtedted ti atep ti balayda. Maladingitan unay daydiay maysa a pamilia, ket kasta unay ti reklamoda gapu iti panagtedted ti atepda. Ngem naragsak daydiay sabali a pamilia a mangtartarimaan iti atepda. Apay a nagdakkel ti nagdumaan dagitoy dua a pamilia?” Gapu ta awan mapanunotna nga isungbat, kinuna ti estudiante a dina ammo. “Bueno,” kinuna ti ubing, “naragsak daydiay maikadua a pamilia gapu ta kaipakpakaammo kadakuada ti gobierno ti siudad a maipaayandanto iti baro a balay. Isu nga adda inanamada. Daytat’ nagdumaanda!”
IYILUSTRAR ti burburtia ti ubing ti simple a kinapudno: Ti inanama balbaliwanna ti panangmatmattayo iti biag, masansan iti baet ti kasasaadtayo. Kas iti dua a pamilia a dineskribirna, masapul nga ibturan ti kaaduan kadatayo dagiti pakasuotan iti biag—saksakit, pinansial a pakasikoran, parikut iti pamilia, krimen, ken nakaad-adu pay a pakasuotan ken pakairurumenan. Masansan a ditay maliklikan dagitoy no kasano a ditay mapagtalaw ti napigsa a bagyo iti lugartayo. Isu a mabalin a maldaytayo, mariknatayo nga agmaymaysatayo, ken mapukawan iti inanama. Ti adatna, mabalin nga insursuroda kadatayo idiay simbaan a nalidem ti masakbayan ti kaaduan a managbasol, a mabalin a ramanenna ti pannakadusa iti agnanayon.
Naikuna a ti maysa a pakaigapuan ti panagliday isu ti kinaawan gaway ken kinaawan inanama. Ngem mabalintay nga iwalin ti maysa kadagitoy; di rumbeng a maawanantayo iti inanama. Ket ti inanama ti nalabit kasayaatan a pangpaksiat iti sabali pay a pakaigapuan ti panagliday, ti kinaawan gaway. No adda inanamatayo, maibturantayo dagiti pakasuotan iti biag a di mariribukan iti kasta unay ken buyogen ti pannakapnek imbes a pampanunoten lattan ti nakakaasi a kasasaadtayo. Wen, nagpateg a salaknib ti inanama.
Pagduaduaennakay kadi daytoy? Nabileg aya unay ti inanama ta baliwanna dagiti bambanag? Ken adda kadi natalged nga inanama agpaay iti tunggal maysa kadatayo?
Kas Maysa a Kabal ti Ulo
Iti tay-ak ti medisina maam-amirisda itan ti naisangsangayan a bileg ti inanama. Kinuna ti maysa a nakalasat iti Nazi Holocaust a ni Dr. Shlomo Breznitz, nga espesialista iti danag, nga iti kaaduan a problema iti biag, “agtaud ti danag iti panangmatmattayo iti kinarikut dagitoy, saan a kadagiti parikut a mismo. Ti inanama alay-ayenna ti danag.” Kinuna ti maysa nga artikulo iti The Journal of the American Medical Association a ti inanama ket “maysa a nasamay nga agas.” Impadamag ti magasin nga American Health: “Adu dagiti pasiente, nangruna dagiti addaan iti kanser, ti kellaat a lumalo ti kasasaadda no adda mangkeltay iti inanamada—wenno kellaat a lumaingda no adda mangted iti puon ti pakabiaganda.”—Idiligyo ti Proverbio 17:22.
Nabayagen nga ammo dagiti agad-adal iti Biblia ti kinapateg ti inanama. Idiay 1 Tesalonica 5:8, indagadag ni apostol Pablo kadagiti Kristiano: “Agparbengtayo koma ket ikapettayo . . . kas kabal ti ulo ti inanama ti pannakaisalakan.” Kasano a maiyarig iti kabal ti ulo “ti inanama ti pannakaisalakan”?
Usigenyo no aniat’ maaramidan ti kabal ti ulo. Idi tiempo ti Biblia, nakaaruat ti soldado iti kabal ti ulo a gambang wenno landok, a nairutap iti maysa a pieltro, de lana, wenno lalat a gora. Daytoy a kabal ti mangsalaknib iti ulona manipud kadagiti sumsumyag a pana, maiwaswasawas a pang-or ken kampilan kabayatan ti ranget. No kasta, mammano la ketdi a soldado ti agkedked nga agaruat iti kabal ti ulo no addaanda. Nupay kasta, ti panangisuot iti dayta dina kaipapanan a di maan-ano ti soldado wenno awan pulos mariknana no matiruan ti ulona; imbes ketdi, ti kabal salaknibanna laeng ti ulo manipud iti pannakadangran a mabalin nga ipatayna.
No kasano a salakniban ti kabal ti ulo, kasta met a salakniban ti inanama ti isip. Mabalin a di maiwaksi ti inanama ti pakarigatan wenno parikut a kas man la awan aniamanna. Ngem ti inanama tulongannatay a mangpalag-an kadagiti parikut ken saluadanna ti isip, rikna, ken espiritualidadtayo.
Nalawag nga inkapet ni matalek nga Abraham daytoy piguratibo a kabal ti ulo. Kinalikaguman ni Jehova nga idatonna ti patpatgenna nga anak, ni Isaac. (Genesis 22:1, 2) Umdasen koma dayta a mamagleddaang ken ni Abraham, a mabalin a panggapuanna a di agtulnog iti Dios. Aniat’ nangsalaknib iti isipna manipud iti kakasta a rikna? Napateg ti paset ti inanama. Sigun iti Hebreo 11:19, “pampanunotenna nga uray pay kadagiti natay mabalin ti Dios a pagungaren [ni Isaac].” Umasping iti dayta, ti inanama ni Job iti panagungar ti nangsalaknib iti isipna manipud iti kinapait, a mabalin a mangituggod koma kenkuana a mangilunod iti Dios. (Job 2:9, 10; 14:13-15) Iti sango ti nasaem nga ipapatay, nakasarak ni Jesu-Kristo iti kired ken liwliwa iti naragsak nga inanama iti masanguanan. (Hebreo 12:2) Ti panagtalek iti Dios a pulos a di agaramid iti dakes, a tungpalenna ti saona, ti pakaibatayan ti pudpudno nga inanama.—Hebreo 11:1.
Ti Pakaibatayan ti Pudpudno nga Inanama
Kas iti pammati, naibatay ti pudpudno nga inanama iti kinapudno. Mabalin a pagsiddaawen daytoy dagiti dadduma. Kas kinuna ti maysa a mannurat, “kasla ipagarup ti kaaduan a ti inanama ket maysa a minamaag a panangilibak iti kinapudno.” Ngem, ti pudpudno nga inanama ket saan a maysa laeng nga awan pakaibatayanna a panagtalek iti masanguanan, awan kaes-eskanna a pammati a magun-odtayo ti aniaman a kayattayo wenno marisut uray dagiti babassit laeng a parikuttayo. Ti kinapudno pukawenna ti kakasta a pagarup.—Eclesiastes 9:11.
Naiduma ti pudpudno nga inanama. Agtaud dayta iti pannakaammo, saan nga iti kayattayo a mapasamak. Usigenyo ti maikadua a pamilia iti burburtia a nadakamat iti pangrugian. Mabalinda kadi ti manginanama no agdinamag ti gobiernoda a di napudno kadagiti karina? Imbes ketdi, ti kari ken ti pammaneknek iti kinamapagtalkan daytoy ti mangted iti pamilia iti natalged a pakaibatayan ti inanamada.
Umarngi iti dayta, addaan dagiti Saksi ni Jehova ita iti inanama a nainaig unay iti maysa a gobierno—ti Pagarian ti Dios. Daytoy a Pagarian ti kangrunaan a mensahe ti Biblia. Daytoy ti gubuayan ti inanama dagiti babbai ken lallaki, kas ken Abraham iti rinibribo a tawenen. (Hebreo 11:10) Inkari ti Dios a babaen ti Pagarianna, gibusannanto daytoy rinuker a daan a sistema ti lubong ket yegnanto ti baro. (Roma 8:20-22; 2 Pedro 3:13) Daytoy nga inanama iti Pagarian ket napaypayso, saan a tagtagainep. Ti gubuayanna—ni Jehova a Dios, ti Soberano nga Apo iti uniberso—ket napudno ken mapangnamnamaan. Kasapulantay laeng a sukimaten ti pisikal a parsua ti Dios tapno mapaneknekan nga isu ket adda ken addaan umdas a pannakabalin a mangtungpal iti amin a karina. (Roma 1:20) Kasapulantay laeng a sukisoken ti rekord maipapan iti pannakilangenna iti sangatauan tapno mapaneknekan a pulos a di mapaay ti saona.—Isaias 55:11.
Nupay kasta, nakalkaldaang ta nalipatanen ti kaaduan nga agkunkuna a Kristiano ti pudpudno nga inanama. Kastoy ti kinuna ni teologo a Paul Tillich iti maysa a sermon a nabiit pay a naipablaak: “Nasursuro dagiti [immuna] a Kristiano ti aguray iti panungpalan. Ngem nagin-inut nga insardengda ti naguray. . . . Kimmapsut ti inanamada iti baro a kasasaad dagiti bambanag ditoy daga, nupay inkararagda dayta tunggal baliksenda ti Kararag ti Apo—Maaramid koma ti pagayatam ditoy daga a kas sadi langit!”
Anian a nakalkaldaang! Minilion, binilion pay ketdi, a tao nga agkasapulan unay iti inanama ti awanan iti dayta, uray pay no nakalukat dayta kadakuada iti mismo a Bibliada. Kitaenyo ti nakaladladingit a bungana! Gapu ta awananda iti natalged nga inanama a mangsaluad iti is-isipda, masdaawtay kadi no ti makaupay, “di naanamongan a kasasaad ti panunot” intuggodna ti nakaad-adu a mulitan ti lubong iti nakasaksaknap nga imoralidad ken kinaranggas? (Roma 1:28) Nasken a pulos a ditay itulok a matnagtayo iti isu met la a palab-og. Imbes nga uksoben ti inanama a pannakakabal ti ulo, kasapulan a patibkerentayo a kanayon dayta.
No Kasano a Mapatibker ti Inanamayo
Ti kasayaatan a wagas a mapatibker ti inanama isu ti panangpampanunot iti gubuayan dayta, ni Jehova a Dios. Reggetanyo nga adalen ti Saona, ti Biblia. Kuna ti Roma 15:4: “Dagup dagiti immun-una a naisuraten, naisuratdan tapno pakasursuruantayo, tapno gapu iti anus ken iti liwliwa dagiti Kasuratan, maaddaantayo koma ti inanama.”
Mainayon pay, siguraduentay koma a ti inanamatayo iti masanguanan ket saan a maysa laeng a nakudrep nga arapaap. Nasken a pagbalinentay dayta a napaypayso iti isiptayo. Inanamaenyo kadi ti agbiag nga agnanayon iti Paraiso ditoy daga? Kayatyo kadi a sabten dagiti natay a patpatgenyo inton agungarda ditoy daga? No kasta, pampanunotenyo kadi nga addakay sadiay iti dayta a tiempo? Kas pangarigan, saritaen ti Isaias 65:21, 22 nga agbangonto ti tunggal maysa iti balayna ket isunto a mismo ti agnaed. Dardarepdepenyo kadi nga agtartrabahokayo iti atep ti baro a balayyo, a mangipalpalok iti maudi a lansa? Panunotenyo laengen ti panangmatmatyo iti aglawlaw a gapuanan ti panagplanplano ken panagbambannogyo. In-inut a timmalna ti naragsak nga ariwawa ti panagbangon; buybuyaenyo ti aglawlaw bayat a lumlumnek ti init. Palpalayupoyan ti angin dagiti kayo ket maparpariirankayo. Mangngegyo ti katkatawa dagiti ubbing a dangdanggayan ti samiweng dagiti tumatayab. Maallingagyo iti baba ti panagpapatang dagiti ingungotenyo.
Saan nga ubbaw a panagarapaap ti panangdarepdep iti kasta a naragsak a kanito; ngem ketdi, maysa dayta a panangmennamenna iti maysa a padto a di bumurong a matungpal. (2 Corinto 4:18) No napaypayso ti inanamayo, natibtibker met ti inanamayo nga addakayto sadiay. Salaknibannakayo ti kasta a natibker, nasin-aw nga inanama manipud ‘panangibain iti naimbag a damag,’ a mabalin a pakaigapuan ti panagtukkiadyo iti annongen a mangiranud iti dayta kadagiti sabsabali. (Roma 1:16) Maisupadi ketdi, kayatyo ti ‘agpannakkel iti inanama,’ kas ken apostol Pablo, babaen ti awan panagkedkedna a panangiranud iti dayta kadagiti sabsabali.—Hebreo 3:6.
Saan la a ti agnanayon a masanguanan ti itukon ti inanama. Adda met dagiti gubuayan ti inanama iti agdama. Kasano a kasta? Kinuna ti maysa nga estadista a Romano idi maika-lima a siglo K.P. a ni Cassiodorus: “Daydiay mangbigbig kadagiti nasayaat a bambanag a laklak-amennan, inanamaenna a magun-odnanto dagiti nasayaat a bambanag iti masanguanan.” Pudno a nainsiriban dagitoy a sao! Ania a liwliwa ti masarakantayo kadagiti naikari a bendision iti masanguanan no ditay met apresiaren dagiti agdama a bendision?
Tulongannatay met ti kararag a mangpatibker iti inanamatayo ita. Saan laeng a ti agnanayon a masanguanan ti rumbeng nga ikararagtayo no di pay ket dagiti agdama a kasapulantayo. Mabalin nga inanamaen ken ikararagtayo ti pannakaparayray ti relasiontayo iti uneg ti pamilia ken kadagiti pada a Kristiano, ti sumaruno a naespirituan a taraontayo, uray pay dagiti material a kasapulantayo. (Salmo 25:4; Mateo 6:11) Ti panangnamnama ken Jehova kadagitoy a banag tulongannatayo nga agibtur iti inaldaw-aldaw. (Salmo 55:22) Bayat nga agib-ibturtayo, patibkeren met ti mismo a panagibturtayo ti inanama a pannakakabal ti ulo.—Roma 5:3-5.
Positibo a Panangmatmat Kadagiti Tao
Maiyarig ti negatibo a panagpampanunot iti lati iti pannakakabal ti ulo, ti inanama. Mangrunot dayta, ket in-inut a perdienna ti kabal ti ulo. Nasursuroyo kadin nga ilasin ti negatibo a panagpampanunot ken parmeken dayta? Dikay koma paallilaw iti di umiso a kapanunotan a nainsiriban kano ti managduadua, manangdillaw, negatibo a kababalin. Kinapudnona, saan unay nga agkasapulan ti negatibo a panagpampanunot iti sirib.
Nakalaklaka ti maaddaan iti negatibo a panangmatmat kadagiti padatayo a tao. Gapu kadagiti nasaem a kapadasanda idi napalabas, saanen a manginanama pay dagiti dadduma a makagun-od iti tulong wenno liwliwa kadagiti sabsabali. Madidigradan. Mabalin nga agkitakitda pay ketdin nga agpatulong kadagiti Kristiano a panglakayen kadagiti parikutda.
Tulongannatay ti Biblia a maaddaan iti natimtimbeng a panangmatmat kadagiti tao. Pudno, di nainsiriban ti manginanama a mamimpinsan kadagiti tao. (Salmo 146:3, 4) Ngem iti kongregasion Kristiano, agserbi dagiti panglakayen kas “rangrangkap dagiti tattao” nga inted ni Jebova. (Efeso 4:8, 11) Dagitoy ket maseknan, aduan kapadasan a Kristiano a sipapasnek a mayat nga agbalin “kas maysa a paglemmengan no agangin, ken maysa a paglinongan no agbagio.”—Isaias 32:2.
Aduda pay iti kongregasion Kristiano ti madadaan nga agbalin a gubuayan ti inanama. Panunotenyo laengen dagiti ginasut a ribo kadakuada nga agak-akem ita kas inna, amma, kakabsat a babbai ken lallaki, ken annak kadagidiay napukawan iti pamilia; panunotenyo no kasano kaadu pay dagiti agserserbi kas gagayyem “a nadekdekket ngem kabsat” kadagidiay madukdukotan.—Proverbio 18:24; Marcos 10:30.
No inkarkararagyo ken Jehova ti tulong, dikay koma mapukawan iti inanama. Mabalin a sinungbatannakayon; mabalin nga adda maysa a panglakayen wenno sabali a nataengan a Kristiano a madadaan ita a tumulong kadakayo iti kanito nga ipakaammoyo ti kasapulanyo. Ti natimbeng a panagtalek kadagiti tao salaknibannatayo manipud yaadayo iti asinoman ken panangisina iti bagbagitayo, a mabalin a mangiturong iti agimbubukod, di praktikal a kababalin.—Proverbio 18:1.
Mainayon pay, no adda parikuttayo iti pada a Kristiano, di kasapulan a maawanantayo iti inanama, agbalin a negatibo. Ta “ti ayat . . . inanamaenna amin a banag.” (1 Corinto 13:4-7) Matmatanyo koma dagiti Kristiano a kakabsat a lallaki ken babbai kas iti panangmatmat ni Jehova—a buyogen ti inanama. Dagiti nasayaat a galadda ti kitaenyo, agtalekkayo kadakuada, ken pagreggetanyo a risuten dagiti parikut. Ti kasta a pananginanama salaknibannatayo manipud panaggiginnura ken panagririri, nga awan maipaayna a pagimbagan.
Pulos a dikay tumulok iti kinaawan inanama daytoy matmatay a daan a lubong. Addaantayo iti inanama—agpadpada agpaay iti agnanayon a masanguanantayo ken solusion iti adu a problematayo. Petpetanyo kadi ti inanama? Babaen ti panangisuot iti inanama ti pannakaisalakan a kasla makasalaknib a kabal ti ulo, awan ti adipen ni Jehova ti pudpudno nga awanan inanama—uray kasano karigat dagiti kasasaad. No saantay a sumuko, awan idiay langit wenno ditoy daga ti makarabsut iti inanama nga inted ni Jehova kadatayo.—Idiligyo ti Roma 8:38, 39.