“Ni Jesu-Kristo Ket Apo”​—Kasano ken Kaano?

“TI APO kunana iti Apok, Agtugawka iti makanawanko agingga iti mapagbalinko dagiti kabusormo a pagbatayam.” Kasta ti pannakaipatarus ti Salmo 110:1 iti King James Version. Asino “ti APO” ditoy, ken asino ti kasasaona?

Ti nasisierto a pannakaipatarus ti Hebreo a teksto sungbatanna a dagus ti umuna a saludsod. “Ni Jehova kinunana iti Apok: . . . ” No kasta, ti “APO” iti dadakkel a letra tuktukoyenna ti mannakabalin-amin a Dios, ni Jehova a mismo. Nupay bigbigen ti King James Version ti nagan ti Dios babaen ti panangaramatna iti “APO” a maigidiat iti “Apo,” saan a dayta ti immuna a nangriro kadagitoy a titulo, ta ti kadaanan a Griego a Septuagint, a naipatarus manipud Hebreo, inaramatna ti “Apo” para iti Jehova kadagiti naud-udi a kopia daytoy. Apay? Agsipud ta naisandi ti titulo nga “Apo” iti nasantuan a nagan, ti Tetragrammaton (יהוה). Kuna ni eskolar nga A. E. Garvie: “Ti pannakaaramat ti titulo nga Apo [kyʹri·os] ket nakalaklaka ken nalabit a mailawlawag manipud iti pannakaaramat dayta a titulo iti sinagoga dagiti Judio imbes a ti naitulag a nagan a Yahveh [Jehova], no maibasbasa dagiti Kasuratan.”

Iti Biblia, naawagan ni Jehova kas ti “Soberano nga Apo.” (Genesis 15:2, 8; Aramid 4:24; Apocalipsis 6:10) Naawagan met kas “ti pudno nga Apo” ken “ti Apo iti intero a daga.” (Exodo 23:17; Josue 3:13; Apocalipsis 11:4) Asino, ngarud, ti sabali nga “Apo” iti Salmo 110:1, ken kasano nga isut’ binigbig ni Jehova kas “Apo”?

Ni Jesu-Kristo kas “Apo”

Naawagan ni Jesus kas “Apo” kadagiti uppat nga Ebanghelio, masansan iti Lucas ken Juan. Idi umuna a siglo K.P., nausar dayta a titulo a mangipakita iti panagraem ken kinadayaw, a katupag ti “Sir.” (Juan 12:21; 20:15, Kingdom Interlinear) Iti Ebanghelio ni Marcos masansansan a naaramat ti termino a “Mannursuro,” wenno Rab·boʹni, a tumukoy ken Jesus. (Idiligyo ti Marcos 10:51 iti Lucas 18:41.) Uray ti saludsod ni Saulo idi adda iti dalan nga agturong idiay Damasco, “Asinoka, Apo?” ket addaan iti kasta met laeng a gagangay nga anag ti nadayaw a panagsaludsod. (Aramid 9:5) Ngem idi naam-ammo dagiti pasurot ni Jesus ti Apoda, nalawag a ti panangaramatda iti titulo nga “Apo” ket saan laeng a mangyeb-ebkas ti panagraem.

Kasaruno ti ipapatay ken panagungarna ngem sakbay ti yuulina sadi langit, nagparang ni Jesus kadagiti adalanna ket kastoy ti kinunana a nangkellaat kadakuada: “Isuamin a kinaturay naiteden kaniak idiay langit ken ditoy daga.” (Mateo 28:18) Kalpasanna, iti aldaw ti Pentecostes, iti sidong ti impluensia ti naiparukpok a nasantuan nga espiritu, tinukoy ni Pedro ti Salmo 110:1 ket kinunana: “Gapuna ti intero a balay ti Israel ammuenna koma nga awan duadua a ti Dios pinagbalinna nga agpadpada nga Apo ken Kristo, daytoy Jesus nga inlansayo.” (Aramid 2:34-36) Gapu iti kinamatalekna agingga iti nakababain nga ipapatay iti kayo a pagtutuokan, napagungar ni Jesus ken naikkan iti kangatuan a gunggona. Kalpasanna isut’ simrek iti kina-apona idiay langit.

Pinasingkedan ni apostol Pablo dagiti sasao ni Pedro idi insuratna a ti Dios ‘impatugawna [ni Kristo] iti makannawan nga imana kadagiti nailangitan a disso, nga adayo a nangatngato ngem iti tunggal gobierno ken kinaturay ken pannakabalin ken kina-apo ken tunggal nagan a naipanagan, saan laeng nga iti daytoy a sistema ti bambanag, no di ket kasta met iti daydiay umayto.’ (Efeso 1:20, 21) Nangatngato ti kina-apo ni Jesu-Kristo ngem kadagiti amin a dadduma pay a kina-apo, ken agtultuloy dayta agingga iti baro a lubong. (1 Timoteo 6:15) Isut’ naitan-ok iti ‘nangatngato a saad’ ken naikkan “iti nagan a nangatngato ngem iti tunggal sabali pay a nagan” tapno bigbigen koma ti tunggal maysa a “ni Jesu-Kristo ket Apo a maipaay a dayag ti Dios nga Ama.” (Filipos 2:9-11) No kasta, natungpal ti umuna a paset ti Salmo 110:1, ket “dagiti anghel ken dagiti agturay ken dagiti pannakabalin” naipasakopda iti kina-apo ni Jesus.​—1 Pedro 3:22; Hebreo 8:1.

Iti Hebreo a Kasuratan, agaplikar laeng ken ni Jehova ti ebkas nga “Apo dagiti appo.” (Deuteronomio 10:17; Salmo 136:2, 3) Ngem napaltiingan a kinuna ni Pedro maipapan ken Kristo Jesus: “Daytoy a Maysa ket Apo dagiti isuamin a sabsabali [wenno, “Apotayo amin,” Goodspeed].” (Aramid 10:36) Kinapudnona isu ti “Apo agpadpada kadagiti natay ken kadagiti sibibiag.” (Roma 14:8, 9) Sidadaan a bigbigen dagiti Kristiano ni Jesu-Kristo kas Apoda ken Akinkukua kadakuada ken situtulok nga agtulnogda kenkuana kas iturayanna, a ginatangna babaen ti nagpateg a darana. Ken agturturay ni Jesu-Kristo kas Ari dagiti ar-ari ken Apo dagiti appo iti kongregasionna nanipud Pentecostes 33 K.P. Ngem ita, nanipud 1914, nagaladanen iti naarian nga autoridad nga agturay iti dayta a saad, a naikabilen dagiti kabusorna a kas ‘pagbatayanna.’ Asidegen ti tiempona a ‘mangparmek iti tengngada,’ amin iti kaitungpalan ti Salmo 110:1, 2.​—Hebreo 2:5-8; Apocalipsis 17:14; 19:16.

Kasano ngarud ti panagawattayo iti imbaga ni Jesus nga “amin a bambanag naiyawaten kaniak ni Amak,” a naisao sakbay ti ipapatay ken panagungarna? (Mateo 11:25-27; Lucas 10:21, 22) Saan a nasaklaw daytoy nga ebkas a kas kadagiti nasalaysayen. Iti Mateo ken Lucas, ipakita ti konteksto a sarsaritaen ni Jesus ti pannakaammo a nailimed kadagiti mamasirib iti lubong ngem naipanayag babaen kenkuana agsipud ta ‘am-ammona a naan-anay’ ti Ama. Idi nabautisaran iti danum ken napulotan kas maysa a naespirituan nga Anak ti Dios, nabalinan ni Jesus a lagipen ti biagna idiay langit sakbay a timmao ken amin a pannakaammo a kabuyog dayta, ngem naiduma daytoy iti kina-apona iti kamaudiananna.​—Juan 3:34, 35.

Ti Nakaidumaan ni Jesu-Kristo Kas Apo

Mangidatag dagiti sumagmamano a patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan ti parikut iti panangipatarusda kadagiti sasao a naadaw iti Hebreo a Kasuratan a silalawag a tumukoy iti “APO,” ni Jehova a Dios. Kas pagarigan, pagdiligenyo ti Lucas 4:19 ken ti Isaias 61:2 iti man King James Version wenno iti The New Jerusalem Bible. Patien dagiti dadduma a tao nga innala ni Jesus ti titulo nga “Apo” manipud ken Jehova ket ni Jesus iti lasag iti kinaagpaysona isu met laeng kano ni Jehova, ngem maysa daytoy nga argumento a di mapaneknekan iti Kasuratan. Iti Kasuratan, kanayon a siaannad a napagduma ni Jehova a Dios ken ti Anakna, ni Jesu-Kristo. Impakaammo ni Jesus ti nagan ni Amana ken isu ti pannakabagina.​—Juan 5:36, 37.

Kadagiti sumaganad a pagarigan, imutektekanyo dagiti sasao a naadaw iti Hebreo a Kasuratan nga agparang iti Griego a Kasuratan. Agpada a nadakamat ni Jehova a Dios ken ti Pinulotanna, wenno Mesias, idiay Aramid 4:24-27, a nangadaw iti Salmo 2:1, 2. Ti konteksto ti Roma 11:33, 34 a nangadaw iti Isaias 40:13, 14, silalawag a tuktukoyenna ti Dios, a Gubuayan ti amin a sirib ken pannakaammo. Idi nagsurat iti kongregasion sadi Corinto, inulit ni Pablo dagita a sasao, “Asino ti nakaammo iti panunot ni Jehova?” sana innayon: “Ngem addaantayo iti panunot ni Kristo.” Impakaammo ni Apo Jesus kadagiti pasurotna ti panunot ni Jehova maipapan kadagiti adu a napateg a banag.​—1 Corinto 2:16.

No dadduma tuktukoyen ti maysa a teksto iti Hebreo a Kasuratan ni Jehova, ngem gapu iti panangitalekna iti pannakabalin ken kinaturay, natungpal dayta ken Jesu-Kristo. Kas pagarigan, awisennatayo ti Salmo 34:8 a “nanamen[tayo] ket kitaen[tayo] ta ni Jehova naimbag.” Ngem inyaplikar ni Pedro daytoy ken Apo Jesu-Kristo idi a kinunana: “No la ket naramananyo a ti Apo manangaasi.” (1 Pedro 2:3) Nangadaw ni Pedro iti maysa a prinsipio ken impakitana no kasano a pudno met dayta ken Jesu-Kristo. Babaen ti pananggun-od iti pannakaammo agpadpada ken Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo ken panangyaplikar iti dayta, matagiragsak dagiti Kristiano dagiti nabaknang a bendision nga aggapu agpadpada iti Ama ken iti Anakna. (Juan 17:3) Ti panangyaplikar ni Pedro saanna a pagbalinen ni Soberano nga Apo Jehova ken ni Apo Jesu-Kristo a maymaysa a persona.​—Kitaenyo ti footnote iti 1 Pedro 2:3.

Silalawag nga impakita ni apostol Pablo ti agkanaig a saad ni Jehova a Dios ken ti Anakna, ni Jesu-Kristo, idi a kinunana: “Kadatayo adda maymaysa a Dios nga Ama, isu a pagtaudan ti isuamin a bambanag, ket maipaaytayo kenkuana; ket adda maymaysa nga Apo, ni Jesu-Kristo, a babaen kenkuana adda dagiti isuamin a bambanag, ken datayo babaen kenkuana.” (1 Corinto 8:6; 12:5, 6) Idi nagsurat iti kongregasion Kristiano sadi Efeso, impabigbig ni Pablo ti “maymaysa nga Apo,” ni Jesu-Kristo, a naiduma iti “maysa a Dios ken Ama ti isuamin a tattao.”​—Efeso 4:5, 6.

Ni Jehova ti Katan-okan iti Amin

Nanipud tawen 1914, napaneknekan a pudno dagiti sasao ti Apocalipsis 11:15: “Ti pagarian ti lubong nagbalinen a pagarian ni Apotayo [ni Jehova a Dios] ken ni Kristona, ket agturayto kas ari iti agnanayon ken awan inggana.” Kuna ti The New International Dictionary of New Testament Theology (Tomo 2, panid 514): “Inton maparmek ni Kristo ti amin a pannakabalin (1 Cor. 15:25), ipasakopnanto ti bagina iti Dios Ama. Iti kasta naragpatton ti kina-apo ni Jesus ti kalatna ket ti Dios agbalinto nga amin kadagiti isuamin (1 Cor. 15:28).” Iti ngudo ti Milenio a Panagturayna, isublinto ni Kristo Jesus iti Amana, ti Mannakabalin-amin a Dios, ti pannakabalin ken kinaturay a naited kenkuana. Iti kasta, siuumiso a maiturong amin a dayag ken panagdayaw ken Jehova, “ti Dios ni Apotayo a Jesu-Kristo.”​—Efeso 1:17.

Nupay ni Jesus ket Apo dagiti appo ita, pulos a saan a naawagan a Dios dagiti didios. Agtalinaed ni Jehova a katan-okan iti amin. Iti kastoy a pamay-an, agbalinto ni Jehova nga “isuamin a bambanag iti tunggal maysa.” (1 Corinto 15:28) Ti kina-apo ni Jesus ti nangikabil kenkuana iti maiparbeng a saadna a kas Ulo ti kongregasion Kristiano. Nupay adu dagiti makitatayo a mannakabalin a natatan-ok nga “appo” iti daytoy a lubong, isaadtayo ti panagtalektayo iti daydiay Apo dagiti appo. Kaskasdi, ni Jesu-Kristo, iti nangato ken naitan-ok a saadna, agtalinaed latta nga iturayan ni Amana, “iti kasta ti Dios ti agturay iti isuamin.” (1 Corinto 15:28, The Translator’s New Testament) Anian a nagsayaat nga ulidan ti kinapakumbaba ti impaay ni Jesus a suroten dagiti adalanna, bayat a bigbigenda kas Apoda!

[Kahon iti panid 30]

“No agsasao dagiti mannurat ti Baro a Tulag maipapan iti Dios, ti Dios ken Ama ni Apotayo a Jesu-Kristo ti kayatda a sawen. No agsasaoda maipapan ken Jesu-Kristo, saanda nga ibagbaga, wenno ipagarup nga isu ti Dios. Isu ti Kristo ti Dios, Anak ti Dios, Sirib ti Dios, Sao ti Dios. Uray ti Pakauna iti San Juan, a kaasitgan iti Nicene Doctrine, masapul a basaen a maitunos iti nabatad nga isursuro ti intero nga Ebanghelio a ni Kristo ket nababbaba ngem iti Amana; ket ti Pakauna saan unay a nalawag iti Griego no maaramat ti [the·osʹ] nga awan ti artikulo ngem no addaan daytoy iti Ingles.”​—“The Divinity of Jesus Christ,” ni John Martin Creed.