Panangsaranget iti Panangpetpet ti Basol Iti Managbasol a Lasag

“Ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti ipapatay, ngem ti panangpampanunot iti espiritu kaipapananna ti biag ken talna.”​—ROMA 8:6.

1. Maipaay iti ania a panggep a naparsua ti tao?

“TI Dios pinarsuana ti tao a kaladladawanna met laeng, iti ladawan ti Dios pinarsuana; pinarsuana ida a lalaki ken babai.” (Genesis 1:27) Ti ladawan ket isu ti anniniwan ti maysa a banag wenno gubuayan. No kasta, naparsua dagiti tao a mangiyanninaw iti dayag ti Dios. Babaen ti panangiparangarangda kadagiti nadiosan a kababalin​—kas iti ayat, kinaimbag, kinahustisia, ken espiritualidad​—iti amin nga aramidda, maitan-ok ken maidaydayawda ti Namarsua, ken magun-odda ti kinaragsak ken pannakapnek.​—1 Corinto 11:7; 1 Pedro 2:12.

2. Kasano a naikapis dagiti immuna nga agassawa iti marka?

² Nakabalan a naimbag maipaay iti daytoy nga akem dagiti immuna nga agassawa, a naparsua a perpekto. Kas kadagiti sarming a nakalinlinis, kabaelanda a yanninaw a siraraniag ken siuumiso ti dayag ti Dios. Nupay kasta, impalubosda a matulawan ti kinatarnawda idi sipapakinakem a sinukirda ti Namarsua ken Diosda. (Genesis 3:6) Nagbanaganna, saandan a mayanninaw a naan-anay ti dayag ti Dios. Nagkurangda iti dayag ti Dios, a naikapisda iti panggep ti pannakaparsuada a kaladladawan ti Dios. Iti sabali a pannao, nagbasolda.a

3. Ania ti pudno a kaipapanan ti basol?

³ Tulongannatay daytoy a mangawat iti pudno a kaipapanan ti basol, a mangdadael iti panangiyanninaw ti tao iti ladawan ken dayag ti Dios. Ti basol pagbalinenna ti maysa a tao a saan a nasantuan, kayatna a sawen, narugit ken natulawan iti naespirituan ken moral. Tangay kaputotan ida da Adan ken Eva, nayanak amin a tao iti dayta a natulawan ken narugit a kasasaad, a saanda a matungpal ti namnamaen ti Dios kadakuada kas annakna. Ket ti resultana? Ilawlawag ti Biblia: “Babaen iti maysa a tao simrek ti basol iti lubong ken ti ipapatay babaen iti basol, ket iti kasta ti ipapatay nagsaknap iti isuamin a tattao agsipud ta nagbasolda amin.”​—Roma 5:12; idiligyo ti Isaias 64:6.

Ti Panangpetpet ti Basol iti Managbasol a Lasag

4-6. (a) Kasano ti panangmatmat ti kaaduan a tao ita iti basol? (b) Ania ti nagbanagan dagiti moderno a kapanunotan maipapan iti basol?

⁴ Saan a bigbigen ti kaaduan a tao ita a narugit, natulawan, wenno managbasolda. Kinapudnona, dandani nagpukawen iti bokabulario ti kaaduan a tao ti sao a basol. Mabalin nga agsasaoda maipapan kadagiti biddut, kinaawan annad, ken nakapuy a pangngeddeng. Ngem ti ngay basol? Dandani pulos a saandan a madakdakamat! Uray dagidiay agkunkuna a mamatida iti Dios, “ibilangda dagiti sursuro ti Dios kas moral a kapanunotan laeng imbes a moral a pagannurotan, ‘10 a singasing’ imbes a 10 a bilin,” kuna ni Alan Wolfe, maysa a propesor ti sosiologo.

⁵ Ania ti nagbanagan ti kastoy a panagpampanunot? Panangilibak, wenno di panangikankano, iti kinapudno ti basol. Nangpataud daytoy iti maysa a kaputotan dagiti tattao nga addaan iti ballikug a kapanunotan maipapan iti umiso ken di umiso, a makakaammo a mangikeddeng kadagiti bukodda a pagalagadan iti kababalin ken awan bigbigenda a sungsungbatan iti asinoman, aniaman ti kayatda nga aramiden. Kadagiti kasta a tattao, ti di pannakarikna iti basol ti kakaisuna a pagrukodan no ti maysa a banag ket umiso wenno saan.​—Proverbio 30:12, 13; idiligyo ti Deuteronomio 32:5, 20.

⁶ Kas pagarigan, iti maysa a programa iti telebision, naawis dagiti agtutubo a mangyebkas kadagiti kapanunotanda maipapan kadagiti maaw-awagan pito a makapapatay a basol.b “Ti kinatangsit ket saan a basol,” kuna ti maysa kadakuada. “Rumbeng a maaddaanka iti nasayaat a panangmatmat iti bagim.” Maipapan iti kinasadut, kuna ti sabali: “No dadduma adda pagsayaatan dayta. . . . Nasayaat no dadduma ti agrelaks ken ikkam ti bagim iti panawen.” Uray ti mannalaysay (narrator), kastoy ti sibabatad nga imbagana: ‘Dagiti pito a makapapatay a basol ket saan a dakes nga aramid, no di ket, gagangay a kababalin ti tao a mabalin a makariribuk ken makaay-ayo unay.’ Wen, no kasano a nagpukawen ti sao a basol, kasta met ti pannakarikna iti basol, ta, total, ti pannakarikna iti basol ti kasungani ti nasayaat a rikna.​—Efeso 4:17-19.

7. Sigun iti Biblia, kasano nga apektaran ti basol dagiti tattao?

⁷ Maisupadi amin kadagitoy, sibabatad a kuna ti Biblia: “Amin nagbasol ken agkurang iti dayag ti Dios.” (Roma 3:23) Uray ni apostol Pablo binigbigna: “Ammok a kaniak, kayatna a sawen, iti lasagko, awan agnaed a naimbag; ta adda kaniak ti pannakabael nga agtarigagay, ngem awan ti pannakabael nga agaramid iti nasayaat. Ta ti naimbag a kayatko diak aramiden, no di ket ti dakes a diak kayat isu ti an-annurotek.” (Roma 7:18, 19) Saan nga ay-ay-ayen ditoy ni Pablo ti bagina. Ngem ketdi, gapu ta nabigbigna a naan-anay no kasano kaadayo ti sangatauan iti dayag ti Dios, isut’ sipapanunot unay iti panangpetpet ti basol iti managbasol a lasag. “Nakaay-ay-ayak a tao!” kinunana, “siasinonto ti mangalaw kaniak iti bagi nga agpaspasar itoy nga ipapatay?”​—Roma 7:24.

8. Ania ti rumbeng nga isaludsodtayo iti bagitayo? Apay?

⁸ Ania ti panangmatmatyo iti daytoy a banag? Mabalin a bigbigenyo a kas kaputotan ni Adan, dakayo, kas iti asinoman, ket imperpekto. Ngem kasano nga apektaran dayta a pannakaammo ti panagpampanunot ken kabibiagyo? Bigbigenyo aya dayta kas maysa a kinapudno iti biag ket aramidenyo lattan ti nakayanakan a pagannayasanyo? Wenno kanayon aya nga ikagkagumaanyo a sarangten ti panangpetpet ti basol iti managbasol a lasag, nga ar-aramidenyo ti amin a kabaelanyo a mangiyanninaw a siraraniag iti dayag ti Dios iti amin nga aramidyo? Rumbeng a pakaseknan unay ti tunggal maysa kadatayo daytoy a banag agsipud ta kuna ni Pablo: “Dagidiay makitunos iti lasag iturongda ti pampanunotda kadagiti bambanag ti lasag, ngem dagidiay makitunos iti espiritu kadagiti bambanag ti espiritu. Ta ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti ipapatay, ngem ti panangpampanunot iti espiritu kaipapananna ti biag ken talna.”​—Roma 8:5, 6.

Panangpampanunot iti Lasag

9. Apay a “ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti ipapatay”?

⁹ Ania ti kayat a sawen ni Pablo idi kinunana a “ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti ipapatay”? Iti Biblia, masansan a naaramat ti sao a “lasag” a tumukoy iti tao iti imperpekto a kasasaadna, a ‘nayinaw iti basol’ kas kaputotan ni nasukir nga Adan. (Salmo 51:5; Job 14:4) No kasta, balbalakadan ni Pablo dagiti Kristiano a saanda nga itaeng ti panunotda kadagiti dakes a pagannayasan, pagirayan, ken tarigagay ti imperpekto, managbasol a lasag. Ket apay a saan? Iti sabali a suratna, imbaga kadatayo ni Pablo no ania dagiti aramid ti lasag ket kalpasanna namallaag: “Dagidiay mangannurot iti kakasta a bambanag didanto tawiden ti pagarian ti Dios.”​—Galacia 5:19-21.

10. Ania ti kayat a sawen ti “panangpampanunot”?

¹⁰ Ngem saan aya nga adda dakkel a nagdumaan ti panangpampanunot iti maysa a banag ken ti panangaramid iti dayta? Pudno, ti panangpanunot iti maysa a banag saan a kanayon nga agtungpal iti panangaramid iti dayta. Nupay kasta, ti panangpampanunot ket saan a basta apagbiit laeng nga ilalabas ti panunot. Ti sao nga inaramat ni Pablo ket phroʹne·ma iti Griego, ken tumukoy iti “wagas ti panagpanunot, (nakaiturongan) ti panunot, . . . panggep, tarigagay, panagregget.” Gapuna, “ti panangpampanunot iti lasag” kaipapananna ti panagpatengngel, pannakaigamer, panagpaituray, ken panagpaiturong kadagiti tarigagay ti managbasol a lasag.​—1 Juan 2:16.

11. Kasano a ni Cain ket nagpampanunot iti lasag, ket ania ti nagbanaganna?

¹¹ Nayilustrar a naimbag daytoy a punto iti dana a sinurot ni Cain. Idi rimmusing iti puso ni Cain ti imon ken pungtot, isut’ binallaagan ni Jehova a Dios: “Apay nga agpungpungtotka ken apay a nakarupangetka? No naimbag ti aramidem, apay a dinto makaparagsak? Ngem no dika agaramid iti naimbag, ti basol kumkumleb iti ruangan, ket sika ti kalikagumanna; ket, iti biangmo, maparmekmonto aya?” (Genesis 4:6, 7) Adda pagpilian ni Cain. ‘Agaramid [aya] iti naimbag,’ kayatna a sawen, ipamaysana ti panunot, panggep, ken tarigagayna iti banag a naimbag? Wenno itultuloyna aya ti agpanunot iti lasag ken ipamaysana ti panunotna kadagiti dakes a tarigagay a nakalemmeng iti pusona? Kas inlawlawag ni Jehova, ti basol “kumkumleb iti ruangan,” a nakasagana a mangtukma ken mangalun-on ken Cain no palubosanna dayta. Imbes a sarangten ken ‘parmekenna’ ti nailasagan a tarigagayna, nagpaituray ni Cain iti dayta​—a nangiturong iti pakadadaelanna.

12. Ania ti rumbeng nga aramidentayo tapno saantay nga agturong “iti dana ni Cain”?

¹² Datayo met ngay itatta? Saantay la ketdi a kayat ti sumurot “iti dana ni Cain,” kas insennaay ni Judas maipapan kadagiti dadduma a Kristiano idi umuna a siglo. (Judas 11) Pulos a ditay koma agkalintegan ken panunoten a ti bassit laeng a panangpennek iti tarigagay wenno ti sagpaminsan a pananglabsing kadagiti pagannurotan ket awan pagdaksanna. Imbes ketdi, naalibtaktay koma a mangilasin iti saan a nadiosan ken dakes nga impluensia a mabalin a nakastrek iti puso ken panunottayo ken iwaksitayo a dagus sakbay nga agramut. Ti panangsaranget iti panangpetpet ti basol iti managbasol a lasag ket mangrugi iti uneg.​—Marcos 7:21.

13. Kasano a ti maysa a tao ket ‘sulbogen ti bukodna a derrep’?

¹³ Kas pagarigan, mabalin a mataldiapanyo ti maysa a makapakigtot wenno nakaal-alingget nga eksena wenno maysa a ladawan a makaparasuk iti derrep wenno makagargari. Mabalin a maysa dayta a ladawan iti maysa a libro wenno magasin, eksena iti sine wenno telebision, advertisement iti billboard, wenno aktual pay ketdi a situasion. Saan a makapadanag dayta a mismo tangay mabalin a mapasamak ken, kinapudnona, mapasamak dayta. Nupay kasta, daytoy a ladawan wenno eksena, nupay mabalin a nagpaut iti sumagmamano laeng a segundo, ket mabalin nga agtalinaed iti panunot ken agsublisubli iti lagip. Ania ti aramidenyo no mapasamak dayta? Sarangten ken iwaksiyo aya a dagus iti panunotyo? Wenno palubosanyo aya nga agay-ayam iti panunotyo, nalabit biagenyo ti kapadasan tunggal mapanunotyo dayta? Ti panangaramid iti naud-udi iturongna ti maysa kadagiti agsasaruno a pasamak nga inladawan ni Santiago: “Tunggal maysa masuot babaen ti pananggargari ken panangsulbog ti bukodna a derrep. Kalpasanna ti derrep, inton naiyinawen, agipasngay iti basol; kalpasanna, ti basol, inton naibanagen, patanorenna ti ipapatay.” Isut’ gapuna a kinuna ni Pablo: “Ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti ipapatay.”​—Santiago 1:14, 15; Roma 8:6.

14. Ania ti pakaipaspasanguantayo iti inaldaw, ket kasano ti rumbeng a panagtignaytayo?

¹⁴ Tangay agbibiagtayo iti lubong a ti seksual nga imoralidad, kinaranggas, ken materialismo ket maidaydayaw​—a sipapanayag ken masansan a maitamtampok kadagiti libro, magasin, sine, programa iti telebision, ken iti popular a musika​—literal a mararauttayo kadagiti dakes a kapanunotan ken ideya iti inaldaw. Ania ngay ti reaksionyo? Pagragsakan ken pagay-ayatyo aya dagitoy? Wenno ti panagriknayo aya ket kas iti panagrikna ni nalinteg a Lot, ‘a mariribukan unay idi iti panagpennek dagiti managsalungasing-linteg a tattao iti nalulok a kababalin . . . a mangtutuok idi ti nalinteg a kararuana maigapu kadagiti nakillo nga ar-aramidda’? (2 Pedro 2:7, 8) Tapno agballigitayo a mangsaranget iti panangpetpet ti basol iti managbasol a lasag, kasapulan a sipapasnek nga aramidentayo ti kas iti inaramid ti salmista: “Diakto mangikabil iti awan serserbina a banag iti sanguanan dagiti matak. Ginurak ti aramid dagiti sumiasi; saanto a kumpet kaniak.”​—Salmo 101:3.

Panangpampanunot iti Espiritu

15. Ania ti makatulong kadatayo a mangsaranget iti panangpetpet ti basol kadatayo?

¹⁵ Makatulong kadatayo a mangsaranget iti panangpetpet ti basol iti managbasol a lasag ti kanayonan a sasao ni Pablo: “Ti panangpampanunot iti espiritu kaipapananna ti biag ken talna.” (Roma 8:6) No kasta, imbes a paiturayan iti lasag, masapul a palubosantay ti panunottayo a maipasidong iti impluensia ti espiritu ken ipamaysatayo kadagiti bambanag ti espiritu. Ania dagitoy? Idiay Filipos 4:8, dinakamat ni Pablo dagitoy: “Kamaudiananna, kakabsat, aniaman dagiti bambanag a napudno, aniaman dagiti bambanag a serioso a pakaseknan, aniaman dagiti bambanag a nalinteg, aniaman dagiti bambanag a nadalus, aniaman dagiti bambanag a maay-ayat, aniaman dagiti bambanag a naimbag ti pakasarsaritaanda, aniaman ti adda a naimbag a kababalin ken aniaman ti adda a banag a nadayaw, itultuloyyo nga imutektekan dagitoy a bambanag.” Intay usigen ken awaten a naimbag no ania ti rumbeng a pampanunotentayo a kanayon.

16. Aniada a kababalin ti imparegta ni Pablo kadatayo nga intay ‘itultuloy nga imutektekan,’ ken ania ti ramanen ti tunggal maysa?

¹⁶ Umuna iti amin, walo a moral a kababalin ti dinakamat ni Pablo. Siempre, bigbigentayo a saan laeng a dagiti Nainkasuratan wenno doktrinal a bambanag ti kanayon a pampanunoten dagiti Kristiano. Nagadu dagiti tema wenno topiko a mabalintay a pangipamaysaan iti panunottayo. Ngem ti nasken ket masapul a mayannurot dagitoy kadagiti moral a kababalin a dinakamat ni Pablo. Maikari iti atensiontayo ti tunggal maysa kadagiti kita “dagiti bambanag” a dinakamat ni Pablo. Intay saggaysaen nga usigen dagitoy.

◻ Ti “napudno” ramanenna saan laeng a ti panagbalin a pudno wenno ulbod. Kaipapananna ti panagbalin a napudno, nalinteg, ken mapagtalkan, maysa a banag nga agpayso, saan laeng a kasla agpayso.​—1 Timoteo 6:20.

◻ Ti “serioso a pakaseknan” tuktukoyenna dagiti bambanag a nadayaw ken mararaem. Mangipasimudaag dayta iti nauneg a panagraem, maysa a banag a nangato, natan-ok, ken madaydayaw imbes a naalas wenno nababa.

◻ Ti “nalinteg” kaipapananna ti panangannurot iti pagalagadan ti Dios, saan nga iti tao. Naipamaysa ti panunot dagiti tattao ti lubong kadagiti nakillo a gakat, ngem masapul a panunoten ken pagragsakantayo dagiti bambanag a nalinteg iti imatang ti Dios.​—Idiligyo ti Salmo 26:4; Amos 8:4-6.

◻ Ti “nadalus” kaipapananna ti nasin-aw ken nasantuan saan laeng nga iti kababalin (seksual wenno dadduma pay) no di pay ket iti panunot ken motibo. “Ti sirib manipud ngato umuna iti amin nadalus,” kuna ni Santiago. Ni Jesus, a “nasin-aw,” ket isu ti perpekto nga Ulidan nga intay panunoten.​—Santiago 3:17; 1 Juan 3:3.

◻ Ti “maay-ayat” ket isu daydiay mangabbukay ken mangparegta iti ayat kadagiti dadduma. “Agpipinnanunottayo koma iti maysa ken maysa tapno mangparegta iti ayat ken nasayaat nga ar-aramid,” imbes nga isaadtayo ti panunottayo kadagiti bambanag a mangpataud iti gura, kinapait, ken riri.​—Hebreo 10:24.

◻ Ti “naimbag ti pakasarsaritaanda” kaipapananna saan laeng a ti panagbalin a “mararaem” wenno “madaydayaw” no di pay ket, iti aktibo nga anag, ti panagbalin a makapabileg ken manangpadayaw. Itaengtayo ti panunottayo kadagiti bambanag a makaay-ayo ken makapabileg imbes a makapadakes ken makapasakit.​—Efeso 4:29.

◻ Ti “naimbag a kababalin” kaipapananna ti “kinaimbag” wenno “kinalaing iti moral,” ngem mabalin a kaipapananna met ti aniaman a kita ti kinalaing. Gapuna, maapresiartayo dagiti napateg a kababalin, paglaingan, ken gapuanan dagiti dadduma a maitunos iti pagalagadan ti Dios.

◻ Pudno a “nadayaw” dagiti bambanag no aggapu ti pammadayaw iti Dios wenno iti autoridad a bigbigenna.​—1 Corinto 4:5; 1 Pedro 2:14.

Ti Kari a Biag ken Talna

17. Ania dagiti bendision a yeg “ti panangpampanunot iti espiritu”?

¹⁷ No ipangagtayo ti balakad ni Pablo ken ‘itultuloytayo nga imutektekan dagitoy a bambanag,’ agballigitayo iti “panangpampanunot iti espiritu.” Mangyeg daytoy saan laeng iti bendision a biag, kayatna a sawen, biag nga agnanayon iti naikari a baro a lubong, no di pay ket iti talna. (Roma 8:6) Apay? Agsipud ta masalakniban ti panunottayo manipud iti dakes nga impluensia dagiti nailasagan a banag, ken saantayon a maapektaran unay iti nainget a panagbinnusor ti lasag ken ti espiritu nga inladawan ni Pablo. Babaen ti panangsaranget iti impluensia ti lasag, matagiragsaktay met ti pannakikappia iti Dios “agsipud ta ti panangpampanunot iti lasag kaipapananna ti pannakibusor iti Dios.”​—Roma 7:21-24; 8:7.

18. Ania a dangadang ti iwaywayat ni Satanas, ken kasanotay a makapagballigi?

¹⁸ Ar-aramiden ni Satanas ken dagiti pasurotna ti amin a kabaelanda tapno matulawan ti panangiyanninawtayo iti dayag ti Dios. Ikagkagumaanda a tenglen ti panunottayo babaen ti panangipasangoda kadagiti nailasagan a tarigagay, nga ammoda nga agtungpal daytoy iti pannakibusor iti Dios ken iti ipapatay. Ngem mabalintay ti agballigi iti daytoy a dangadang. Kas ken Pablo, maikunatayo met: “Pagyamanan iti Dios baeten ken Jesu-Kristo nga Apotayo” iti panangipaayna kadatayo iti pamay-an a mangsaranget iti panangpetpet ti basol iti managbasol a lasag.​—Roma 7:25.

[Dagiti Footnote]

Mailawlawagyo Kadi?

◻ Ania ti basol, ken kasano a matengngelna ti managbasol a lasag?

◻ Kasanotay a masaranget “ti panangpampanunot iti lasag”?

◻ Ania ti maaramidantayo tapno maitandudo “ti panangpampanunot iti espiritu”?

◻ Kasano a mangyeg iti biag ken talna “ti panangpampanunot iti espiritu”?

[Ladawan iti panid 15]

Nagpaituray ni Cain kadagiti nailasagan a pagannayasan a nangiturong iti pakadadaelanna

[Dagiti Ladawan iti panid 16]

Ti panangpampanunot iti espiritu kaipapananna ti biag ken talna