Limapulo a Tawen a Napaay a Panagregget
“DAKAMI NGA ILI TI NACIONES UNIDAS DETERMINADO a mangsaluad kadagiti sumaganad a kaputotan manipud iti didigra ti gubat, a namindua a daras a nangipaay iti unos ti panagbiagtayo ti di mailadawan a ladingit iti sangatauan, ken mangpasingked manen iti panagtalek kadagiti nagpateg a kalintegan ti tao, iti dignidad ken pateg ti tao, iti agpapada a kalintegan dagiti lallaki ken babbai ken dagiti nasion dadakkel man ken babassit, . . .”—Preambulo iti karta ti Naciones Unidas.
TI Oktubre 24, 1995, isut’ maika-50 nga anibersario ti Naciones Unidas. Nagsapata ti amin a 185 nga Estado nga agdama a kameng kadagiti orihinal a prinsipio ken kalat ti organisasion a nayebkas iti dayta a karta: tapno mataginayon ti internasional a talna ken talged; malapdan dagiti iraraut a mamagpeggad iti talna ti lubong; maparegta ti panaggagayyem dagiti nasion; masalakniban dagiti nagpateg a wayawaya ti amin nga umili nga awan panangidumduma iti pulí, sekso, pagsasao, wenno relihion; ken tapno magun-od ti internasional a panagtitinnulong iti panangrisut kadagiti parikut iti ekonomia, kagimongan, ken kultura.
Iti las-ud ti 50 a tawen nakaaramid ti organisasion ti Naciones Unidas iti nagpateg a panagregget tapno maipasdek ti sangalubongan a talna ken talged. Mapagsusupiatan pay laeng ti banag a nalapdanna ti maikatlo a gubat sangalubongan, ken saanen a naulit ti nasaknap a panangpukaw iti biag ti tao babaen ti bomba a nuklear. Riniwriw nga ubbing ti naipaayan ti Naciones Unidas iti taraon ken medisina. Nakatulong dayta iti naparang-ay a kasasaad ti salun-at iti adu a pagilian, a nangipaay, malaksid pay iti sabsabali a banag, ti danum a nataltalged nga inumen ken ti imunisasion maibusor kadagiti napeggad a sakit. Riniwriw a refugee ti immawat iti natauan a tulong.
Kas panangbigbig kadagiti naaramidanna, naminliman a daras a nagunggonaan iti Nobel Peace Prize ti organisasion ti Naciones Unidas. Nupay kasta, ti makapaladingit a kinapudno ket saantay pay laeng nga agbibiag iti maysa a lubong nga awan ti gubat.
Talna ken Talged—Di Naragpat a Kalat
Kalpasan ti 50 a tawen a panagregget, saan pay laeng a naragpat ti talna ken talged kas kalat. Iti nabiit pay a panagbitlana iti United Nations General Assembly, inyebkas ti presidente ti Estados Unidos ti pannakapaayna iti panangikunana a “daytoy a siglo a napno iti namnama ken gundaway ken gapuanan ket maysa met a panawen ti nakaro a pannakarakrak ken kinaawan namnama.”
Idi agngudon ti 1994, kinuna ti The New York Times: “Agarup 150 a gubgubat wenno babassit a dangadang ti maar-aramid a pakatkatayan ti rinibribu a tattao—ad-adu a sibilian ngem dagiti soldado iti kaaduan a pattapatta—ken ginasgasut a ribu dagiti agbalbalin a refugee.” Impadamag ti United Nations Department of Public Information a nanipud idi 1945 nasurok a 20 milion a tattao ti natay gapu kadagiti armado a panagdadangadang. Kinuna ti embahador ti E.U. iti Naciones Unidas, a ni Madeleine Albright, a ti “panagdadangadang kadagiti rehion ket narangranggas nga amang ita iti adu a pamay-an.” Inaldaw nga agparang kadagiti warnakan dagiti panagsalungasing iti kalintegan ti tao ken panangidumduma. Adu a nasion ti agparang nga agpipinnatangken imbes nga agkikinnappia.
Inamin ni Sir David Hannay, embahador ti Britania iti Naciones Unidas, a “ti Naciones Unidas agingga idi 1980’s, ket gistay asidegen iti panagbalin a maysa a nairanta a pannakapaay.” Maladingitan ti sekretario-heneral ti Naciones Unidas, a ni Boutros Boutros-Ghali, gapu ta adda dumakdakkel a kinaawan-interes ken panagkapuy dagiti Estado a kameng [ti NU] no maipanggep kadagiti operasion iti panamagtalinaed ti talna. Ingngudona a para kadagiti adu a kameng, “saan a ti Naciones Unidas ti numero uno a maipangpangruna.”
Ti Impluensia ti Warnakan
Nupay agparang a nabileg ti Naciones Unidas, ti panagreggetna ket masansan a paayen ti politika ken ti media. Awan maaramidan ti Naciones Unidas no saan a suportaran dagiti kamengna. Ngem no awan anamong ti publiko, adu a kameng ti NU ti saan a mangsuporta iti Naciones Unidas. Kas pagarigan, sigun iti The Wall Street Journal, gapu iti “nakaro a pannakapaay idiay Somalia ken Bosnia patien dagiti adu nga Americano a ti organisasion ket saan laeng nga agsaysayang, no di ket iti kinapudnona agpeggad pay ketdi.” Daytoy a kababalin ti publiko ti nangtignay kadagiti sumagmamano a politiko nga Americano a mangisingasing ti panangkissay iti pinansial a suporta ti E.U. iti Naciones Unidas.
Saan a bumdeng dagiti organisasion iti warnakan no maipapan iti nakaro a panangbabalaw iti Naciones Unidas. Dagiti termino a kas iti “naan-anay nga awanan kabaelan,” “nabannayat,” “nakapuy,” ken “paralisado” ket siwayawaya a maaramat a pangiladawan iti nadumaduma a paset ti operasion ti NU. Kinuna ti The Washington Post National Weekly Edition iti nabiit pay a ti “Naciones Unidas ket nagtalinaed a maysa a nabannayat a burokrasia a mangikarkarigatan a makitunos iti pudpudno a lubong.”
Maysa pay a warnakan ti nangadaw ken ni Sekretario-Heneral Boutros Boutros-Ghali a mangyeb-ebkas iti pannakapaayna mainaig iti nasaknap a panagpipinnatay idiay Rwanda. Kinunana: “Maysa dayta a pannakapaay saan laeng a para iti Naciones Unidas; maysa dayta a pannakapaay para iti internasional a komunidad. Ken amintayo ket manungsungbat iti dayta a pannakapaay.” Kinuna met ti maysa a popular a news-special iti telebision idi 1993 a ti Naciones Unidas “ket napaay a mangpasardeng iti kadakkelan a pangta iti talna—ti panagsaknap dagiti nuklear nga armas.” Dinakamat ti programa iti TV ti maipapan iti Naciones Unidas a “nagbalin a kaaduanna saosao laeng iti panaglabas dagiti dekada.”
Daytoy nasaknap a rikna ti pannakapaay riribukenna unay dagiti opisial ti Naciones Unidas ken ad-adda nga upayenna ida. Ngem, iti laksid ti pannakapaay, iti maika-50 nga anibersario ti Naciones Unidas, adu ti kasla addaan napabaro a regta ken mangnamnama iti maysa a nasayaat a pangrugian. Nupay bigbigenna dagiti pagkurkurangan ti Naciones Unidas, inyebkas ni Embahador Albright ti rikna dagiti adu idi kinunana: “Isardengtayon a pagsasaritaan ti maipapan iti naaramidantayon, ken masapul a pagsaritaantayo ti maipapan iti intay aramiden iti masanguanan.”
Wen, sadinot’ pagturturongan ti lubong? Addanto kadi maysa a lubong nga awan ti gubat? No kasta, aniat’ akemto ti Naciones Unidas iti dayta? Mainayon pay, no maysakay a managbuteng-Dios, rumbeng nga isaludsodyo, ‘Aniat’ akemto ti Dios iti dayta?’
[Kahon iti panid 4]
DAGITI NAPAAY A PANAGREGGET
Awan ti talna ken talged no adda gubat, kinapanglaw, krimen, ken panagkunniber. Inruar iti nabiit pay ti Naciones Unidas ti sumaganad nga estadistika.
Gubgubat: “Kadagiti 82 nga armado a panagdadangadang iti baet ti 1989 ken 1992, 79 ti naaramid iti nagbabaetan dagiti agkakailian a mismo, kaaduan gapu iti pulí; 90 por siento kadagiti natay ket sibilian.”—United Nations Department of Public Information (UNDPI)
Armas: “Sigun iti pattapatta ti ICRC [International Committee of the Red Cross] a nasurok a 95 a mammartuat iti 48 a pagilian ti mangar-aramid iti 5 aginggat’ 10 milion nga anti-personnel mine tunggal tawen.”—United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR)
“Idiay Africa, adda nasurok a 30 a milion a bomba a naiwaras iti nasurok a 18 a pagilian.”—UNHCR
Kinapanglaw: “Iti sangalubongan, maysa iti tunggal lima a tao—nasurok a sangabilion amin—ti agbibiag iti nakaro a kinapanglaw, ken napattapatta a 13 milion aginggat’ 18 milion ti matmatay kada tawen gapu iti kinapanglaw.” —UNDPI
Krimen: “Ti naireport a krimen ket ngimmato iti sangalubongan a promedio a 5 por siento tunggal tawen nanipud idi 1980s; idiay EUA laeng, 35 milion a krimen ti mapaspasamak kada tawen.”—UNDPI
Panagkunniber: “Kadawyanen ti panagkunniber iti publiko. Iti sumagmamano a pagilian ti gatad dagiti panagkusit iti kuarta ket napattapatta a katupag ti 10 por siento ti dagup a gatad ti lokal a produkto ti pagilian iti makatawen.”—UNDPI