Dagiti Ammonita—Tattao a Nangsubad ti Kinamanangngaasi iti Ibubusor
TI MODERNO a siudad a napanaganan Amman, kabesera ti pagarian dagiti Hashemita iti Jordan, ipalagipna ti maysa nga ili a nagpukaw iti daga. Naawaganda iti Ammonita. Siasino dagitoy, ken aniada a leksion ti maadaltayo iti pannakaparmekda?
Dagiti Ammonita ket kaputotan ti nalinteg a tao a ni Lot. (Genesis 19:35-38) Yantangay kaanakan ni Abraham ni Lot, mabalin a kunaenyo nga agkasinsin dagiti Ammonita ken Israelita. Nupay kasta, nagdaydayaw dagiti annak ni Lot iti ulbod a didiosen. Ngem, interesado pay laeng idi ni Jehova a Dios kadakuada. Idi asidegen ti nasion ti Israel iti Naikari a Daga, pinakdaaran ida ti Dios: “Dika karkariten [dagiti Ammonita] wenno makirupak kadakuada, ta diakto mangted kenka iti daga dagiti annak ni Ammon a tagikuaem, ta intedko dayta kadagiti annak ni Lot a tagikuaenda.”—Deuteronomio 2:19.
Inapresiar kadi dagiti Ammonita ti kasta a kinamanangngaasi? Iti kasunganina, awan binigbigda nga inted ni Jehova kadakuada. Sinubadanda ti kinamanangngaasi ti Dios kadakuada iti agtultuloy nga ibubusor iti ili ti Dios, dagiti Israelita. Nupay tinungpal dagiti Israelita ti bilin ni Jehova ken awan a pulos ti inaramidda a maibusor kadakuada, narikna dagiti Ammonita ken Moabita a kakabsatda nga agpeggadda. Agpayso, saan a rimmaut dagiti Ammonita, ngem nangtangdanda iti maysa a mammadto nga agnagan Balaam ken indawatda nga ilunodna ti Israel!—Numeros 22:1-6; Deuteronomio 23:3-6.
Kalpasanna adda karkarna a napasamak. Kuna ti Biblia a saan a nakailunod ni Balaam. Pammendision ketdi ti inyebkasna laeng kadakuada, a kunkunana: “Nagasat koma ti tunggal maysa nga agdaydayaw kenka, ken mailunod koma tunggal maysa a mangilunod kenka.” (Numeros 24:9) Rumbeng koma a nakaadal iti napateg a leksion dagidiay nairaman, a pakairaman dagiti Ammonita: No ili ti Dios ti nairaman, isut’ sisasagana a bumallaet maipaay kadakuada!
Nupay kasta, nagtultuloy dagiti Ammonita nga agsapul kadagiti pamay-an a mangbusor iti Israel. Idi panawen dagiti Ukom, nakikappon ti Ammon iti Moab ken iti Amalek ket rinautda ti Naikari a Daga, nga immabanteda agingga iti Jerico. Ngem apagbiit laeng ti balligi, ta napagsanud ti Israelita nga Ukom a ni Aod dagiti rimmaut. (Oc-ocom 3:12-15, 27-30) Adda temporario a panagsardeng ti gubat agingga idi kaaldawan ni Ukom Jefte. Natnag idin iti idolatria ti nasion ti Israel, isut’ gapuna a saan idan a sinalakniban ni Jehova. Iti las-ud ti 18 a tawen, “inlako ida [ti Dios] . . . iti ima dagiti annak ni Ammon.” (Oc-ocom 10:6-9) Naglak-am manen dagiti Ammonita iti nakaro a pannakaabak idi inidian dagiti Israelita ti idolatria ken nagkaykaysada iti panangidaulo ni Jefte.—Oc-ocom 10:16–11:33.
Nagngudo ti panagturay dagiti ukom iti Israel idi naisaad ti immuna nga arina, ni Saul. Di nagbayag kalpasan a nangrugi nga agturay ni Saul bimmusor manen ti Ammon. Kellaat a rinaut ni Ari Naas ti siudad dagiti Israelita a Jabes-galaad. Idi nakitulag a makikappia dagiti lallaki iti dayta a siudad, indatag ni Naas nga Ammonita daytoy nakaal-alingget a kalikagum: “Iti kastoy ti panangaramidko ti tulag kadakayo, nga amin dagiti matayo a makinkanawan masuatda.” Kuna ni historiador Flavius Josephus a naaramid daytoy nga addaan dasdasigan kas maysa a depensa, tapno “no nakaluban ti makinkannigid a matada kadagiti kalasagda, agbalinda a naan-anay nga awan serserbina iti gubat.” Nupay kasta, ti pudpudno a panggep daytoy nadangkok nga ultimatum isut’ panangibabain kadagiti Israelita.—1 Samuel 11:1, 2.
Sinubadan manen dagiti Ammonita ti kinamanangngaasi ni Jehova iti ibubusor. Saan a pinalabes ni Jehova daytoy nadangkok a pangta. “Ti espiritu ti Dios immapay a sipipigsa iti rabaw ni Saul idi a nangngegna dagitoy a sasao [ni Naas], ket ti pungtotna simged a kasta unay.” Iti panangiwanwan ti espiritu ti Dios, inummong ni Saul ti maysa a buyot ti 330,000 a mannakigubat a lallaki a naan-anay a nangtalipupos kadagiti Ammonita nga “awan idi ti dua kadakuada a nabaybay-an a nagtipon.”—1 Samuel 11:6, 11.
Ti managimbubukodan a pannakaseknan dagiti Ammonita iti pagimbaganda, ti kinadangkokda, ken ti kinaagumda ti nangiturong kamaudiananna iti naan-anay a pannakadadaelda. Kas impakauna ti mammadto ni Jehova a ni Sofonias, nagbalinda a “kasla iti Gomorra . . . nga agnanayon a langalang . . . agsipud ta nagrabrabngisda ken intan-okda dagiti bagbagida met laeng a maibusor iti ili ni Jehova dagiti buybuyot.”—Sofonias 2:9, 10.
Rumbeng a tandaanan dagiti pangulo iti lubong ita ti napasamak iti Ammon. Impakitaan met ti Dios dagiti nasion iti asi iti panangipalubosna kadakuada nga agnaed iti pagbatayanna, ti daga. Ngem imbes nga aywananda ti daga, daddadaelen daytoy dagiti naagum a nasion, nga uray la pagpeggadenda ti planeta iti nuklear a pannakadadael. Imbes a mangipakitada iti kinamanangngaasi kadagiti agdaydayaw ken Jehova ditoy daga, masansan a mangipakita dagiti nasion iti ibubusor, a siraranggas nga idadanesda ida. Ngarud ti leksion maipanggep kadagiti Ammonita ket saan a tagtagilag-anen ni Jehova no ibubusor ti maisubad iti kinamanangngaasina. Ken agtignayto iti naikeddeng a tiempona, kas iti inaramidna idi nagkauna a tiempo.—Idiligyo ti Salmo 2:6-12.
[Ladawan iti panid 9]
Dagiti rebbek a Romano idiay Amman, ti ayan ti Rabba, a kabesera dagiti Ammonita
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Ladawan iti panid 10]
Nagnaed dagiti Ammonita iti daytoy a lugar
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Picture Credit Line iti panid 8]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.