Nasurok a 50 a Tawen a ‘Panagallatiw’

KAS INSALAYSAY NI EMMANUEL PATERAKIS

Sangapulo ket siam a siglo ti napalabas idi immawat ni apostol Pablo iti maysa a di gagangay nga awis: “Umallatiwka idiay Macedonia ket tulongannakami.” Situtulok nga inawat ni Pablo daytoy kabbaro a gundaway tapno ‘ideklarana ti naimbag a damag.’ (Aramid 16:9, 10) Saan met ketdi a kastat’ kabayagnan ti pannakaawisko nasurok a 50 a tawenen ti napalabas idi immanamongak nga ‘umallatiw’ kadagiti kabbaro a teritoria sigun iti anag ti Isaias 6:8: “Adtoyak! Ibaonnak.” Gapu iti adu a panagbibiahek nabirngasanak iti Naynay a Turista, ngem awan pakainaiganna iti turismo ti trabahok. Masansan, no makastrekakon iti otelko, agparintumengak ket agyamanak ken Jehova ta sinalaknibannak iti pakarigatan.

NAIPASNGAYAK idi Enero 16, 1916, sadi Hierápetra, idiay Creta, iti maysa a napeklan a relihioso nga Orthodox a pamilia. Manipud pay iti kinamaladagak itugtugotnakon ni Nanang agraman tallo a kakabsatko a babbai iti simbaan no kasta a Domingo. Ngem ni tatang, kaykayatna ti agtalinaed iti pagtaengan ken agbasa iti Biblia. Impatpategko ni tatang​—mapiar, naimbag, ken naasi a tao​—ket idi pimmusay, idi agtawenak iti siam, naapektaranak unay.

Malaglagipko nga idi agtawenak iti lima, adda nabasak a maysa a teksto iti eskuelaan a kinunana: “Amin nga adda iti lawlawtayo ipaduyakyakda ti kaadda ti Dios.” Bayat a dimmakkelak talaga a kombinsidoak iti daytoy. Gapuna idi agedadak iti 11, nagsuratak iti maysa a salaysay a ti temana ket Salmo 104:24: “O Jehova anian a nagadu dagiti ar-aramidmo! Nainsiriban ti panangaramidmo kadakuada amin. Ti daga napno iti pagsanikuaam.” Nakayawanak kadagiti pagsiddaawan ti nakaparsuaan, uray kadagiti simple a banag kas kadagiti bin-i nga addaan babassit a payak nga itayab ti angin a mayadayo iti linong ti naggapuanna a kayo. Makalawas kalpasan nga intedko ti salaysay, binasa dayta ti mannursurok iti sango ti intero a klase, ket kalpasanna iti intero nga eskuelaan. Lablabanan idi dagiti mannursuro dagiti ideya ti Komunista ket naragsakanda a nakangngeg iti panangikaluyak iti kaadda ti Dios. Ngem no kaniak, naragsakanak laeng a nangyebkas iti pammatik iti Namarsua.

Sungbat Kadagiti Saludsodko

Malaglagipko pay ti damo a pannakisaritak kadagiti Saksi ni Jehova idi rugrugi ti dekada ti 1930. Mangaskasaba idi ni Emmanuel Lionoudakis iti amin nga ili ken purok ti Creta. Inawatko ti sumagmamano a pampleta kenkuana, ngem ti talaga a naginteresak isu daydiay napauluan Where Are the Dead? Nakaro ti butengko iti ipapatay ta diak pay serken ti kuarto a nakatayan ni tatang. Idi inulit-ulitko a binasa daytoy a pampleta ket naammuak ti isursuro ti Biblia a kasasaad dagiti natay, napukaw ti inaanito a panagbutengko.

Maminsan iti makatawen no kalgaw, sumarungkar dagiti Saksi iti ilimi ket iyegandak iti ad-adu pay a literatura a mabasa. In-inut nga immadu ti pannakaawatko iti Kasuratan, ngem intultuloyko ti nakimisa iti Iglesia nga Orthodox. Ti libro a Deliverance, nupay kasta, isut’ namagbalbaliw kaniak. Imbatadna ti pagdumaan ti organisasion ni Jehova ken ti kukua ni Satanas. Nanipud idin, ad-adda a nagbalin a regular ti panagadalko iti Biblia ken iti aniaman a literatura ti Watch Tower Society a magun-odak. Gapu ta napawilan dagiti Saksi ni Jehova idiay Grecia, sililimed a nagadalak iti rabii. Kaskasdi naragsakanak unay kadagiti naammuak ket diak nagawidan ti riknak a nangisarita iti dayta kadagiti amin a tattao. Di nagbayag rinugiandak a pinaliiw dagiti polis, a sinarungkarandak iti aniaman nga oras iti aldaw ken rabii tapno birokenda dagiti literatura.

Idi 1936, damok ti timmabuno iti gimong, idiay Iráklion a 75 milia ti kaadayona. Naragsakanak unay a nakiam-ammo kadagiti Saksi. Kaaduan kadakuada ket gagangay a tattao, mannalon ti kaaduanna, ngem nakombinsirdak a daytoy ti kinapudno. Ditaakon a nagdedikar ken Jehova.

Diak pulos malipatan ti pannakabautisarko. Maysa a rabii idi 1938, dua nga estudiantek iti Biblia ken siak ti impan ni Kabsat Lionoudakis iti igid ti baybay iti kasipngetan. Kalpasan ti kararag, intanebnakam iti danum.

Naaresto

Daydi damo unay nga iruruarko a nangasaba ket karkarna, no iti simple a panagsao. Nasabatko ti dati a kaeskuelaak a nagbalin a padi, ket nasayaat ti panagsaritami. Ngem kalpasan dayta inlawlawagna a kas panangsurot iti bilin ti obispo, masapul a paarestonak. Bayat nga inur-uraymi idiay opisina ti mayor ti isasangpet dagiti polis manipud iti kabangibang a purok, adda bunggoy a naguurnong idiay ruar. Gapuna innalak ti Griego a Baro a Tulag nga adda iti opisina ket rinugiak ti nagpalawag kadakuada a naibatay iti Mateo kapitulo 24. Idi damo di kayat dagiti tattao ti dumngeg, ngem bimmallaet ti padi. “Bay-anyo nga agsao,” kinunana. “Bibliatayo dayta.” Nakapagpalawagak iti maysa ket kagudua nga oras. Gapuna, ti damo nga aldawko iti ministerio isu met ti damo a palawagko iti publiko. Tangay awan pay la dagiti polis idi nalpasak, inkeddeng ti mayor ken ti padi nga adda koma bunggoy dagiti lallaki a mangpatalaw kaniak manipud ili. Idi nadanonko ti damo a kurba iti kalsada, nagtarayak iti amin a kabaelak tapno maliklikak dagiti bato nga imbarsakda.

Kabigatanna dua a polis, a kakuyog ti obispo, ti nangaresto kaniak idiay pagtrabahuak. Idiay presinto, kinasabaak ida manipud Biblia, ngem tangay dagiti literaturak iti Biblia ket awanan timbre ti obispo nga isut’ kalikaguman ti linteg, naakusarak iti proselitismo ken panagiwaras iti maipawil a literatura. Winayawayaandak bayat nga inur-urayko ti bista.

Nabistaak kalpasan ti makabulan. Kas panagdepensak kinunak nga awan inaramidko no di laeng ti panangtungpalko iti bilin ni Kristo a mangasaba. (Mateo 28:19, 20) Siuumsi a simmungbat ti hues: “Anakko, nailansa iti krus Daydiay nangibilin iti dayta. Daksanggasat ta awan karbengak a mangdusa kenka iti kasta.” Ngem maysa nga agkabannuag nga abogado a diak am-ammo ti timmakder a nangdepensa kaniak, a kinunana a gapu iti kinasaknap ti Komunismo ken ateismo, rumbeng nga ipagpannakkel ti korte nga adda dagiti agtutubo a lallaki a sisasagana a mangitandudo iti Sao ti Dios. Kalpasanna inasitgannak ket sibabara a kinablaawannak gapu iti naisurat a depensak, nga inrekordda. Gapu ta nasdaaw iti kinaubingko, intukonna ti libre a panangdepensana kaniak. Imbes a ti kababaan a tallo a bulan, nasentensiaanak laeng iti sangapulo nga aldaw iti pagbaludan ken namulta iti 300 a drachma. Ti kasta nga ibubusor pinatibkerna laeng ti determinasionko nga agserbi ken Jehova ken ikaluyak ti kinapudno.

Iti sabali pay a pannakaarestarko, nadlaw ti hues ti kinaalistok nga agsitar iti Biblia. Kiniddawna iti obispo a panawannan ti opisinana, a kinunana: “Naaramidmon ti rebbengem. Siakon ti makaammo kenkuana.” Kalpasanna innalana ti Bibliana, ket nagsaritakami maipapan iti Pagarian ti Dios iti intero a malem. Dagita a pasamak ti nangparegta kaniak tapno agtultuloy iti laksid dagiti parikut.

Sentensia nga Ipapatay

Idi 1940, impasalistadak iti serbisio militar ngem nangaramidak iti surat a nangilawlawag no apay a diak kayat ti agsoldado. Dua nga aldaw kalpasanna inarestardak dagiti polis sadak binugbog iti nakaro. Idi kuan imbaondak idiay pagbabakalan sadi Albania, a sadiay nabistaak iti korte militar gapu ta nagkitakitak a lumaban. Kinuna dagiti opisial kaniak a dida paginteresan no umiso wenno kamaliak, no di ket maseknanda iti mabalin nga epekto ti ulidanko kadagiti soldado. Nasentensiaannak iti ipapatay, ngem gapu iti depekto ti linteg, anian a yamanko ta nabaliwan daytoy iti sangapulo a tawen iti nadagsen a panagtrabaho. Binusbosko dagiti simmaganad a bulbulan ti biagko iti pagbaludan militar idiay Grecia iti sidong dagiti nakarigrigat a kasasaad, nga agingga ita sagsagabaek pay laeng dagiti pisikal nga epektona.

Ngem ti pagbaludan dinak linapdan a mangasaba. Adayo a kasta! Naglaka ti mangirugi iti saritaan, tangay adu ti masdaaw no apay a ti maysa a sibilian adda iti pagbaludan militar. Ti kastoy a pannakisarita iti maysa a napasnek nga agtutubo nagresultat’ panagadal iti Biblia iti paraangan ti pagbaludan. Kalpasan ti 38 a tawen nagkitakam manen iti daytoy a tao iti maysa nga asamblea. Inawatna ti kinapudno ket nagserbi a manangaywan ti kongregasion iti puro ti Lefkás.

Idi rinaut ti buyot ni Hitler ti Yugoslavia idi 1941, inyakardakami iti ad-adayo nga abagatan iti maysa a pagbaludan idiay Preveza. Kabayatan ti panagdaliasat, ti komboymi ket rinaut dagiti para-bomba nga eroplano dagiti Aleman, ket dakami a balud didakam pinakan. Idi naibusen ti sangkabassit a tinapayko, inkararagko iti Dios: “No pagayatam a matayak iti bisin kalpasan ti panangispalmo kaniak iti sentensia nga ipapatay, ngarud maaramid koma ti pagayatam.”

Kabigatanna inayabannak ti maysa nga opisial bayat ti roll call ket, idi naammuanna no taga-anoak, no asinodat’ nagannak kaniak, ken no apay a naibaludak, kinunana a sumurotak kenkuana. Impannak iti kapeteria dagiti opisial idiay ili, inturongnak iti lamisaan nga addaan tinapay, keso, ken tinuno a karne ti kordero sa kinunana a manganak. Ngem inlawlawagko a tangay dagiti 60 a balud awan makanda, makonsiensiaak a mangan. Kinuna ti opisial: “Diak mapakan ida amin! Pinaraburan daydi amam ni amak. Adda utangko a naimbag a nakem kenka ngem iti sabsabali awan.” “No kasta agsubliak laengen,” insungbatko. Nagpanunot iti apagbiit ket kalpasanna inikkannak iti dakkel a supot tapno punnuek iti kayatko nga ikarga.

Idi nakasubliak iti pagbaludan, indissok ti supot ket kinunak: “Kakadua, para kadakayo daytoy.” Naiparna, iti rabii kasakbayanna, pinabasoldak a siak ti makagapu ti rigat dagiti kakaduak a balud gapu ta diak nakiraman iti panagkararagda ken Birhen Maria. Nupay kasta, maysa a Komunista ti nangdepensa kaniak. Ita idi makitana ti taraon, kinunana kadagiti dadduma: “Ayanna ni ‘Birhen Mariayo’? Kinunayo a mataytayo gapu iti daytoy a tao, nupay kasta isut’ nangyeg kadatayo iti taraon.” Kalpasanna sinangonak ket kinunana: “Emmanuel! Umayka ta ikararagam daytoy.”

Di nagbayag kalpasanna, nagtaray dagiti guardia iti pagbaludan ta immasidegen dagiti buyot nga Aleman, nga isut’ nakaluk-atanmi. Nagturongak idiay Patras tapno birokek dagiti dadduma a Saksi sakbay a napanak idiay Atenas idi agtapos ti Mayo 1941. Nakagun-odak sadiay iti sumagmamano a kawes ken sapatos ken damok ti nagdigus kalpasan ti nasurok a makatawen. Mientras a sinakupdakami, masansan a pinasardeng dagiti Aleman ti panangaskasabak, ngem didak pulos inaresto. Maysa kadakuada ti nagkuna: “Idiay Alemania paltoganmi dagiti Saksi ni Jehova. Ngem ditoy kaykayatmi koma no Saksi amin a kabusormi!”

Dagiti Trabaho Kalpasan ti Gubat

Nupay agsobsobran ti gubat ti Grecia, nabegbeg manen gapu iti gerra sibil nanipud 1946 aginggat’ 1949, a rinibribu ti napapatay. Nawadwad a pammaregta ti masapul dagiti kakabsat tapno agtalinaedda a natibker iti panawen nga uray ti itatabuno laeng kadagiti gimong ket agresulta iti pannakaaresto. Adu a kakabsat ti nasentensiaan iti ipapatay gapu iti neutral a takderda. Ngem iti laksid daytoy, adut’ nangipangag iti mensahe ti Pagarian, ket maysa wenno dua ti binautisaranmi kada lawas. Idi 1947, nangrugiak nga agtrabaho idiay opisina ti Sosiedad sadi Atenas no iti aldaw saakto sumarungkar kadagiti kongregasion kas agbambaniaga a manangaywan iti rabii.

Idi 1948, tinagiragsakko ti awis nga agadal iti Watchtower Bible School of Gilead, idiay Estados Unidos. Ngem adda parikut. Gaput’ pannakaibalbaludko, diak makaala iti pasaporte. Nupay kasta, maysa kadagiti estudiantek iti Biblia gayyemna ti maysa a heneral. Anian a yamanko iti daytoy nga estudiante, ta iti las-ud lat’ sumagmamano a lawas, addan pasaportek. Ngem nadanagannak ta, idi dandaniakon pumanaw, naarestoak gaput’ panagiwarasko iti Pagwanawanan. Impannak ti maysa a polis iti hepe ti State Security Police idiay Atenas. Iti pannakasdaawko, isu ket maysa gayam a kaarrubak! Inlawlawag ti polis no apay a naarestoak ket intedna kenkuana dagiti nabalkut a magasin. Inruar ti kaarrubak ti namuntuon a Pagwanawanan iti lamisaanna ket kinunana kaniak: “Awan kaniak ti kaudian a ruar. Mabalin ti mangala ti maysa a kopia?” Anian a bang-arko a nakakita iti ima ni Jehova kadagita a banag!

Ti maika-16 a klase ti Gilead, idi 1950, ket maysa a makapabaknang a kapadasan. Idi nagngudon, naidestinoak idiay Chipre, a sadiay nakitak a dagus a ti ibubusor dagiti klero kas met lat’ kakarona idiay Grecia. Masansan a sarangtenmi dagiti relihioso a panatiko a bunggoy a pinagderraaw dagiti padi nga Orthodox. Idi 1953 saan a napabaro ti bisak idiay Chipre, ket naidestinoak manen idiay Istanbul, Turkey. Ditoy manen, apagbiit ti panagnaedko. Ti napolitikaan a rinnisiris ti Turkey ken Grecia kaipapananna a, nupay nasayaat dagiti resulta ti trabaho a panangasaba, masapul a pumanawak ket sabalit’ pakaidestinoak​—idiay Egipto.

Idi naibalbaludak, nalaglagipko ti Salmo 55:6, 7. Dita nga inyebkas ni David ti iliwna nga agkamang idiay disierto. Diak pulos inarapaap nga addanto aldaw a dayta nga eksakto ti papanak. Idi 1954, kalpasan ti makapaksuy a panagbiahe iti sumagmamano nga aldaw babaen iti tren ken barangay iti Nilo, nakagtengak met laeng iti pakaidestianoak​—ti Khartoum, idiay Sudan. Makadigdigusenak unay saakto koma maturog. Ngem nalipatak nga agmatuon. Ti danum, a nakapondo iti tangke idiay atep, isut’ nanglamaw kaniak, ket inkapilitan nga agaramatak iti helmet a naaramid iti amurat iti adu a bulbulan agingga a naglunit ti kudilko.

Masansan a nariknak sadiay ti pannakaiputputong, agsolsolo iti tengnga ti Sahara, sangaribu a milia manipud iti kaasitgan a kongregasion, ngem inandingaynak ni Jehova ket pinabilegnak tapno agtultuloyak. No dadduma ti pammaregta aggapu iti daydiay dimo pangnamnamaan. Maysa nga aldaw naam-ammok ti direktor ti Museo ti Khartoum. Silulukat ti panunotna, ket nagsayaat ti panagsarsaritami. Idi naammuanna nga adda pulik a Griego, dinamagna no kayatko ti sumurot kenkuana idiay museo tapno ipatarusko dagiti naikitikit kadagiti artifact a nasarakan iti maysa a maikanem a siglo a simbaan. Kalpasan ti lima nga oras iti naalupanet a makinsirok a kuarto, nasarakak ti maysa a platito nga addaan nagan ni Jehova, ti Tetragrammaton. Agasenyo ti rag-ok! Idiay Europa gagangayen a makita ti nadibinuan a nagan kadagiti simbaan ngem karkarna dayta iti tengnga ti Sahara!

Kalpasan ti asamblea internasional idi 1958, nadutokanak kas manangaywan ti sona a sumarungkar kadagiti kakabsat iti 26 a pagilian ken dagiti teritoria iti Makintengnga ken Asideg a Daya ken iti aglawlaw ti Mediteraneo. Masansan a diak ammo no kasanot’ ilulusotko iti maysa a narikut a kasasaad, ngem kanayon a nangipaay ni Jehova iti pamuspusan.

Kanayon a pagsidsiddaawak ti panangaywan ti organisasion ni Jehova kadagiti Saksi a naiputputong iti sumagmamano a pagilian. Naminsan, naam-ammok ti maysa a kabsat nga Indio nga agtartrabaho iti pagminasan ti krudo. Nabatad nga is-isu laeng ti Saksi dita a pagilian. Idiay locker-na, addaan kadagiti publikasion iti 18 a nadumaduma a pagsasao, nga intedna kadagiti katrabahuanna. Uray ditoy nga amin a ganggannaet a relihion ket siiinget a napawilan, saan a liniwayan ti kabsattayo ti rebbengenna a mangikasaba iti naimbag a damag. Nasdaaw dagiti katrabahuanna idi nakitada a maysa a pannakabagi ti relihionna ti naibaon a sumarungkar kenkuana.

Binisitak ti España ken Portugal idi 1959. Agpada dagitoy nga adda idi iti sidong ti diktadora militar, ket siiinget a napawilan ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Iti las-ud ti makabulan nakaidauloak iti nasurok a sangagasut a panaggigimong, a pinarparegtak dagiti kakabsat a dida sumuko nupay nagadu a rigat.

Saanen nga Agmaymaysa

Iti nasurok a 20 a tawen, nagserserbiak ken Jehova iti amin-tiempo kas maysa a baro, ngem bigla a naumaak a kanayon nga agbibiahe nga awan permanente a pagtaengak. Iti daydi a panawen a naam-ammok ni Annie Bianucci, maysa nga espesial a payunir idiay Tunisia. Nagkallaysakami idi 1963. Ti ayatna ken Jehova ken iti kinapudno, ti debosionna iti ministerio agraman arte ti panangisurona, ken pannakaammona kadagiti adu a lengguahe nagbanag a pudpudno a bendision iti kinamisioneromi ken iti trabahomi iti sirkito idiay umamianan ken lumaud nga Africa ken idiay Italia.

Idi Agosto 1965, naidestinokami nga agassawa idiay Dakar, Senegal, a sadiay naaddaanak iti pribilehio a nangorganisar iti lokal a sanga nga opisina. Ti Senegal ket pagilian a nalatak gaput’ kinaanusna kadagiti relihion, maigapu ngamin ken ni Leopold Senghor a presidentena, maysa kadagiti sumagmamano nga Africano a pangulo ti Estado a nagsurat ken ni Presidente Banda iti Malawi kas suporta kadagiti Saksi ni Jehova idi napasamak ti nakaal-alingget a panangidadanes idiay Malawi idi dekada ti 1970.

Nabaknang a Pammendision ni Jehova

Idi 1950, idi naggapuak idiay Gilead a nagpa-Chipre, adda pito a maletak. Idi napanak idiay Turkey, adda laengen lima. Ngem gapu ta agkarabiaheak, inruamko nga awiten ti naipalubos a bagahe a 20 kilo laeng, karamannan dagiti rekordko ken ti “bassit” a makiniliak. Maysa nga aldaw kinunak ken ni Kabsat Knorr, a presidente idi ti Watch Tower Society: “Iyad-adayodak iti materialismo. Inruamdak nga agbiag iti 20 kilo laeng a sanikua, ket kontentoak met.” Diak pulos nga impapan a mapapaidamanak gaput’ kaawan ti adu a sanikuak.

Ti kangrunaan a problemak kadagiti panagbiahek isut’ iseserrek ken iruruar kadagiti pagilian. Maysa nga aldaw, iti daga a nakaipawilan ti trabahotayo, inukag ti opisial ti aduana dagiti rekordko. Delikado daytoy kadagiti Saksi ditoy a pagilian. Gapuna inruarko manipud iti amerikanak ti surat ni baketko sa kinunak iti opisial ti aduana: “Madlawko a magustuam ti agbasa kadagiti surat. Kayatmo kadi met a basaen daytoy surat ni baketko nga awan kadagita a rekord?” Gapu ta nabainan, nagpadispensar ket pinalabasnak.

Nanipud 1982 nagserserbikamin ken baketko kas misionero idiay Nice, iti abagatan a Francia. Gapu ta kumapkapuyen ti salun-at, diakon maaramidan ti kas iti dati. Ngem dina kaipapanan a naksayanen ti rag-omi. Nakitami a ‘ti panagbannogmi saan nga ubbaw.’ (1 Corinto 15:58) Pagragsakak a makita ti nagadu a tattao a nagundawayak nga inyadalan bayat ti ilalabas dagiti tawen agraman ti nasurok nga 40 a kameng ti pamiliak nga agserserbi a simamatalek ken Jehova.

Diak pulos pagbabawyan dagiti sakripisio a napasarak gaput’ ‘panagalla-allatiwko’. Total, awan panagsakripisiotayo a maidilig iti inaramid ni Jehova ken ti Anakna, ni Kristo Jesus, para kadatayo. No taliawek ti naglabas nga 60 a tawenko iti kinapudno, makunak a binendisionannak a sibubuslon ni Jehova. Kas kunat’ Proverbio 10:22, “ti bendision ni Jehova​—ti mangpabaknang.”

Di pagduaduaan, “ti kinamanagayat [ni Jehova] nasaysayaat ngem ti biag.” (Salmo 63:3) Bayat nga umad-adu ti parikut a bunga ti panaglakay, masansan a mayebkasko kadagiti kararagko ti sasao ti napaltiingan a salmista: “Kenka, O Jehova, agkamangak. Diak kadi maibabain uray kaanoman. Ta sika ti inanamak, O Soberano nga Apo Jehova, pagtalkak nanipud kinaubingko. O Dios, sika insuronak nanipud kinaagtutubok, ket agpapan ita impalpalawagko dagiti nakaskasdaaw nga ar-aramidmo. Ket uray agingga iti kinalakay ken ub-ubanan, O Dios, dinak kadi baybay-an.”​—Salmo 71:1, 5, 17, 18, NW.

[Ladawan iti panid 25]

Dakam ken baketko, nga Annie, ita