Constantino a Dakkel​—Intandudona ti Kristianidad?

Ni Romano nga Emperador Constantino ket maysa kadagiti sumagmamano a lallaki iti historia a naarkosan ti naganda iti termino a “Dakkel.” Innayon ti Kakristianuan ti sasao a “santo,” “maikasangapulo ket tallo nga apostol,” “nasantuan a kapada dagiti apostol,” ken ‘napili babaen ti Panangiwanwan ti Dios a mangitungpal iti kadakkelan a panagbalbaliw iti intero a lubong.’ Iti sabali a bangir, dadduma deskribirenda ni Constantino kas “namansaan iti dara, nagdindinamag gapu iti naruay a kinadakes ken napalalo a kinamanangallilawna, . . . nakaal-alingget ti kinaulpitna, nagaramid kadagiti nakaap-aprang a krimen.”

NAISURO kadagiti adu nga agkunkuna a Kristiano a maysa ni Constantino a Dakkel kadagiti kalatakan a nangsuporta iti Kristianidad. Kunada nga isu ti nangluk-at kadagiti Kristiano manipud iti sinagabada a panangirurumen dagiti Romano ken impaayanna ida iti narelihiosuan a wayawaya. Maysa pay, adu ti mamati a sinurotna a simamatalek dagiti addang ni Jesu-Kristo ta tinarigagayanna unay nga itandudo ti Kinakristiano. Ti Eastern Orthodox Church ken ti Coptic Church indeklarada ni Constantino ken ni Helena nga inana kas “sasanto.” Marambakan ti piestada iti Hunio 3 wenno segun iti kalendario ti simbaan, iti Mayo 21.

Siasino a talaga ni Constantino a Dakkel? Ania ti naaramidanna iti irarang-ay ti Kristianidad kalpasan dagiti apostol? Adu ti maammuantayo no bay-antay a ti historia ken dagiti eskolar a mangsungbat kadagitoy a saludsod.

Ti Historikal a Constantino

Ni Constantino, nga anak ni Constantius Chlorus, ket nayanak idiay Naissus idiay Serbia idi agarup tawen 275 K.P. Idi ni amana ti emperador kadagiti makinlaud a probinsia ti Roma idi 293 K.P., makidangdangadang idi idiay Danube iti sidong ti pammilin ni Emperador Galerius. Nagsubli ni Constantino iti dandani idin matay nga amana idiay Britania idi tawen 306 K.P. Di nagbayag kalpasan ti ipapatay ti amana, ti armada intal-ona ni Constantino kas maysa nga emperador.

Iti dayta a tiempo, adda lima a sabsabali pay nga agkunkuna nga isuda ti Augusti. Awan sardayna ti gerra sibil iti nagbaetan ti 306 ken 324 K.P., a kalpasanna ni laengen Constantino ti kakaisuna nga emperador. Ti balligi kadagiti dua a kampania ti nangipasigurado iti lugar ni Constantino iti pakasaritaan ti Roma ken namagbalin kenkuana a kakaisuna nga agturay iti Imperio ti Roma.

Idi 312 K.P., pinarmek ni Constantino ti kabusorna a ni Maxentius iti gubat idiay Milvian Bridge iti ruar ti Roma. Kinuna dagiti mangitantandudo iti Kristianidad a kabayatan dayta a kampania, adda umap-apuy a krus a nagparang iti baba ti init a nakaisuratan ti Latin a sasao nga In hoc signo vinces, a kaipapananna “Iti daytoy a senial mangparmekka.” Kunada pay nga iti tagtagainep, naibilin ken Constantino nga ipintana ti umuna a dua a letra ti nagan ni Kristo iti Griego kadagiti kalasag dagiti buyotna. Nupay kasta, adu ti erradona daytoy nga estoria. Kuna ti libro nga A History of Christianity: “Agsisimparat dagiti ebidensia maipapan iti eksakto a tiempo, lugar ken dagiti detalye daytoy a sirmata.” Idi abrasaenda ni Constantino idiay Roma, ti Senado a pagano indeklarana ni Constantino kas kangatuan nga Augustus ken Pontifex Maximus, kayatna a sawen, nangato a padi ti pagano a relihion ti imperio.

Idi 313 K.P., inyurnos ni Constantino ti panagkaduada ken ni Emperador Licinius, ti agturay kadagiti makindaya a probinsia. Babaen iti Mandamiento ti Milan, nagkaykaysada a nangipalubos iti wayawaya ti panagdayaw ken padapada a kalintegan dagiti amin a grupo ti relihion. Nupay kasta, adu a historiador ti mangtagibassit iti kinapateg daytoy a dokumento, a kunada nga ordinario laeng dayta nga opisial a surat ken saan unay a napateg a dokumento ti imperio a mangipakpakita iti panagbalbaliw ti pagannurotan iti Kristianidad.

Iti simmaganad a sangapulo a tawen, pinarmek ni Constantino ti kaudian a karibalna, ni Licinius, ket saanen a mapagduaduaan nga isu ti agturay iti lubong dagiti Romano. Idi 325 K.P., nupay saan a nabuniagan, indauluanna ti immuna a dakkel nga ekumenikal a konsilio ti “Kristiano” nga iglesia, a nangkondenar iti Arianismo ken nangputar iti sasao maipapan kadagiti napapateg a pammati a naawagan iti Kredo ti Nicaea.

Naaddaan ni Constantino iti din maimbagan a sakit idi tawen 337 K.P. Idi agbugbugsoten, nabuniagan, sa natay. Kalpasan ti ipapatayna, ti Senado pinagbalinna ni Constantino a maysa kadagiti didios ti Roma.

Ti Relihion iti Estratehia ni Constantino

No maipapan iti sapasap a panangmatmat dagiti Romano nga emperador idi maikatlo ken maikapat a siglo mainaig iti relihion, kuna ti libro nga Istoria tou Ellinikou Ethnous (Pakasaritaan ti Griego a Nasion): “Nupay saan unay nga interesado dagiti agtuturay iti imperio maipapan iti relihion, gapu ta kayatda a pagustuan dagiti tattao, nakitada a kasapulan nga itan-okda ti relihion kadagiti napolitikaan a gannuatda, tapno uray kaskasano agminar met ti relihion kadagiti tigtignayda.”

Sigurado nga ammo ni Constantino ti makibagay iti tiempo a pagbibiaganna. Iti pangrugian ti karerana, kasapulanna idi ti “nadibinuan” a suporta, ket saan a maipaay daytoy dagiti kumapkapuyen a didios ti Roma. Kumapkapuy idin ti imperio, agraman ti relihion ken ti dadduma pay nga institusionna, ket kasapulan nga adda baro ken makapasalibukag a banag a mangpabileg manen iti dayta. Kuna ti encyclopedia Hidria: “Nangnangruna a naginteres ni Constantino iti Kristianidad gapu ta saan laeng a mamagballigi dayta kenkuana no di ket makatulong pay iti pannakaorganisar manen ti imperiona. Simmuporta kenkuana iti politika dagiti Kristiano nga iglesia iti sadinoman. . . . Nakipulapol kadagiti natatan-ok a prelado iti dayta a tiempo . . . , ken kiniddawna a taginayonenda ti panagkaykaysada.”

Naawatan ni Constantino a ti “Kristiano” a relihion​—nupay apostata ken namulitan unayen iti daydi a tiempo​—mabalin a mausar a sieepektibo kas mangpaganaygay ken mamagkaykaysa a puersa a mangitungpal iti nadayag a gakatna a mangdominar iti imperio. Babaen ti panangakseptarna kadagiti pundasion ti apostata a Kristianidad tapno makagun-od ti suporta iti panangitungpalna kadagiti mismo a napolitikaan a gakatna, inkeddengna a pagkaykaysaenna dagiti tattao iti sidong ti maysa a “katoliko,” wenno unibersal a relihion. Naipaayan iti “Nakristianuan” a nagan dagiti pagano a kustombre ken selebrasion. Ket naikkan dagiti “Kristiano” a klero iti saad, sueldo, ken bileg a kas kadagiti pagano a papadi.

Yantangay kalikagumanna ti narelihiosuan a panagtutunos maigapu kadagiti napolitikaan a rason, dagus a pinarmek ni Constantino dagiti aniaman nga agsasabali a kapanunotan. Saan a ti doktrinal a kinapudno ti nangibatayanna no di ket imbatayna dayta iti anamongan ti kaaduan. Ti nakaro a dogmatiko a panagduduma iti uneg ti nasinasina unayen a “Nakristianuan” nga iglesia ti nangipaay kenkuana iti gundaway a bumallaet a kasla mangibabaet nga “imbaon ti Dios”. Iti pannakilangenna kadagiti Donatist idiay Makin-amianan nga Africa ken kadagiti pasurot ni Arius iti makindaya a paset ti imperio, natakuatanna a dagus a saan nga umdas ti panangallukoy tapno makaibangon iti nalagda, nagkaykaysa a pammati.a Inyurnosna ti immuna nga ekumenikal a konsilio iti pakasaritaan ti iglesia tapno marisut ti susik a nakainaigan dagiti Ariano.​—Kitaenyo ti kahon a “Ni Constantino ken ti Konsilio ti Nicaea.”

Maipapan ken Constantino, kuna ni historiador a Paul Johnson: “Nalabit ti maysa kadagiti kangrunaan a makagapu iti panangipalubosna iti Kristianidad ket dayta ti nangted kenkuana ken ti Estado iti gundaway a mangkontrol a naan-anay iti pagannurotan ti Simbaan maipapan kadagiti doktrina a maawat ken kadagiti saan a maawat.”

Nagbalin Kadi a Kristiano?

Kuna ni Johnson: “Saan a pulos nga insardeng ni Constantino ti panagdayaw iti init ken pinagtalinaedna ti ladawan ti init kadagiti sensiliona.” Kuna ti Catholic Encyclopedia: “Awan panangidumduma ni Constantino kadagiti relihion. Kas pontifex maximus, sinaluadanna ti pagano a panagdayaw ken sinalaknibanna dagiti kalintegan daytoy.” “Saan a pulos a nagbalin a Kristiano ni Constantino,” kuna ti encyclopedia Hidria, sa innayonna: “Ni Eusebius idiay Caesarea, a nangisurat iti biograpiana, kunana a nagbalin a Kristiano idi dandanin matay. Saan a nakappapati daytoy a buniag, yantangay sakbay dayta nga aldaw, nagdaton [ni Constantino] ken ni Zeus gapu ta addaan met iti titulo a Pontifex Maximus.”

Agingga iti aldaw ti ipapatayna idi 337 K.P., iggem ni Constantino ti pagano a titulo a Pontifex Maximus, ti kangatuan a pannakaulo kadagiti narelihiosuan a bambanag. Maipapan iti pannakabuniagna, nainkalintegan nga iyimtuod, Nabuyogan kadi dayta iti napaypayso a panagbabawi ken pannakakomberte, a kas ti naibilin iti Kasuratan? (Aramid 2:38, 40, 41) Naan-anay kadi dayta a pannakaitaneb iti danum kas simbolo ti panagdedikar ni Constantino ken Jehova a Dios?​—Idiligyo ti Aramid 8:36-39.

Maysa a “Santo”?

Kuna ti Encyclopædia Britannica: “Naawagan ni Constantino kas Dakkel gapu kadagiti naaramidanna saan ket a gapu iti kinasiasinona. Kinapudnona, no marukod babaen ti ugalina, isut’ maysa kadagiti kababaan kadagidiay amin a nakayaplikaran ti sao [a Dakkel] idi un-unana wenno iti moderno a panawen.” Ken ibaga kadatayo ti libro nga A History of Christianity: “Adda damdamag idi un-unana maipapan iti kinaranggasna ken kinauyongna no agpungtot. . . . Awan panagraemna iti biag ti tao . . . Nakaam-amak ti pribado a kabibiagna idi lumakayen.”

Nabatad nga addada serioso a problema iti personalidad ni Constantino. Kuna ti maysa a managsirarak iti historia a ti “kinamanagpungpungtotna ti masansan a pakaigapuan ti panagaramidna kadagiti krimen.” (Kitaenyo ti kahon a “Dagiti Dinastiko a Pammapatay.”) Impapati ni historiador H. Fisher iti librona a History of Europe a saan a “Kristiano ti kababalin” ni Constantino. Dagiti kinapudno dina ipabigbig ni Constantino kas napaypayso a Kristiano a nangikawes “iti baro a personalidad” ken pakasarakan kadagiti bunga ti nasantuan nga espiritu ti Dios​—ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinamanangngaasi, kinaimbag, pammati, kinaalumamay, ken panagteppel.​—Colosas 3:9, 10; Galacia 5:22, 23.

Dagiti Imbunga ti Panagreggetna

Yantangay isu ti Pontifex Maximus dagiti pagano​—ket ngarud isu ti relihioso nga ulo ti Imperio Romano​—inkagumaan ni Constantino ti nakigayyem kadagiti obispo ti apostata nga iglesia. Intukonanna ida iti bileg, kinatan-ok, ken kinabaknang kas opisial ti relihion iti Estado ti Roma. Admitiren ti Catholic Encyclopedia: “Dadduma nga obispo, a nabulsekan iti kinangayed ti naitukon, uray la nga intan-okda ti emperador kas anghel ti Dios, kas sagrado a persona, ken impadtoda nga agarinto idiay langit, a kas iti Anak ti Dios.”

Bayat a nagun-od ti apostata a Kristianidad ti anamong ti napolitikaan a gobierno, ad-adda a nagbalin a paset daytoy a lubong, daytoy a nailubongan a sistema, ken immikayen kadagiti pannursuro ni Jesu-Kristo. (Juan 15:19; 17:14, 16; Apocalipsis 17:1, 2) Kas resultana, nalaokan ti “Kristianidad” kadagiti palso a doktrina ken ar-aramid​—ti Trinidad, imortalidad ti kararua, umap-apuy nga impierno, purgatorio, kararag kadagiti natay, panagusar kadagiti rosario, didiosen, ladladawan, ken dadduma pay.​—Idiligyo ti 2 Corinto 6:14-18.

Manipud ken Constantino, tinawid met ti iglesia ti pagannayasan nga agbalin a naturay. Kuna da eskolar a Henderson ken Buck: “Natulawan ti kinasimple ti Ebanghelio, naiserrek dagiti nalabor a ritual ken seremonia, naipaayan dagiti mannursuro ti Kristianidad kadagiti nailubongan a dayaw ken tangdan, ket kaaduanna ti Pagarian ni Kristo nagbalinen a pagarian daytoy a lubong.”

Sadino ti Pakasarakan ti Pudno a Kristianidad?

Dagiti historikal a pasamak ipalgakda ti kinapudno iti likudan ti “kinatan-ok” ni Constantino. Imbes nga impasdek ni Jesu-Kristo, ti Ulo ti pudno a kongregasion Kristiano, ti Kakristianuan ket sangkapaset laeng ti resulta ti napolitikaan a gannuat ken nasikap a panangimaniobra ti pagano nga emperador. Maikanatad unay, iyimtuod ni historiador a Paul Johnson: “Nakikompromiso kadi ti imperio iti Kristianidad, wenno nagbalangkantis a mismo ti Kristianidad iti imperio?”

Amin a pudno nga agtarigagay a mangannurot iti nasin-aw a Kristianidad matulonganda a mangbigbig ken makitimpuyog iti pudno a kongregasion Kristiano itatta. Situtulok unay dagiti Saksi ni Jehova iti sangalubongan a tumulong kadagiti nasingpet panagpuspusoda a tattao a mangilasin iti pudno a Kristianidad ken agdayaw iti Dios iti wagas a makaay-ayo kenkuana.​—Juan 4:23, 24.

[Footnote]

[Kahon iti panid 28]

Ni Constantino ken ti Konsilio ti Nicaea

Aniat’ naaramidan ni saan pay a nabuniagan nga Emperador Constantino iti konsilio idiay Nicaea? Kuna ti Encyclopædia Britannica: “Ni Constantino a mismo ti nangidaulo, nga aktibo a nangiwanwan iti saritaan . . . Gapu ta napalalo ti siddaawda iti emperador, dagiti obispo, malaksid laeng iti dua, pinirmaanda ti kredo, nga adu kadagitoy ti maikaniwas unay iti pagduyosanda.”

Kalpasan ti dua a bulan a nabara a narelihiosuan a debate, nakibiang daytoy a pagano a politiko ket kimmanunong kadagidiay nagkuna a Dios ni Jesus. Ngem apay? “Kinapudnona awan ammo ni Constantino maipapan kadagiti saludsod nga us-usigenda idi iti Griego a teolohia,” kuna ti A Short History of Christian Doctrine. Ti nabatad nga ammona ket mamagpeggad iti imperiona ti narelihiosuan a pannakabingaybingay, ket determinado a mangpatibker iti imperiona.

Maipapan iti naudi a dokumento a naibalabala idiay Nicaea iti sidong ti panangiwanwan ni Constantino, kuna ti Istoria tou Ellinikou Ethnous (Pakasaritaan ti Griego a Nasion): “Ipakitana ti kinaawan interes [ni Constantino] kadagiti doktrinal a bambanag, . . . ti determinado a panangikagumaanna a mangisubli iti panagkaykaysa iti uneg ti iglesia aniaman ti mapasamak, ken kamaudiananna patienna nga isu ti ultimo a mangeddeng iti aniaman a narelihiosuan a banag tangay isu ti ‘obispo dagidiay adda iti ruar ti iglesia.’” Posible kadi a ti espiritu ti Dios ti nangiwanwan kadagiti desision iti dayta a konsilio?​—Idiligyo ti Aramid 15:28, 29.

[Kahon iti panid 29]

Dagiti Dinastiko a Pammapatay

Iti sidong daytoy a paulo, ti libro nga Istoria tou Ellinikou Ethnous (Pakasaritaan ti Griego a Nasion) deskribirenna dagiti makuna a “makarimon a krimen ni Constantino iti uneg ti pamilia.” Di nagbayag kalpasan ti panangipasdekna iti dinastiana, nalipatanna no kasano a tagiragsaken dagiti di ninamnama a gapuanan ket naseknan kadagiti peggad iti aglawlawna. Yantangay managilem ken nalabit sinugsogan dagiti managimbubukodan a mamaspasablog, immuna a timmaud ti ilemna iti kaanakanna a ni Licinianus​—ti anak ti padana nga Augustus a pinapataynan​—kas posible a karibalna. Ti pannakapapatayna ket sinaruno ti pannakapapatay ti mismo nga inauna nga anak ni Constantino, ni Crispus, nga immaniobra ti agsiuman kenkuana a ni Fausta gapu ta kasla makatubeng iti naan-anay a panagturay ti mismo nga anakna.

Idi agangay daytoy nga inaramid ni Fausta ti nakaigapuan ti mismo a dramatiko nga ipapatayna. Agparang a ni Augusta Helena, a nangim-impluensia ken Constantino nga anakna, ket adda nakainaiganna iti daytoy a pammapatay. Ti minamaag a rikrikna a masansan a nangdominar ken Constantino ti makagapu met iti naruay a pannakapapatay ti adu kadagiti gagayyem ken kakaduana. Ingudo ti libro a History of the Middle Ages: “Ti pannakapapatay​—wenno pammapatay pay ketdi​—iti mismo nga anakna ken ti asawana ipasimudaagna nga awan naespirituan nga epekto kenkuana ti Kristianidad.”

[Ladawan iti panid 30]

Nausar daytoy nga arko idiay Roma a mangitan-ok ken Constantino

[Picture Credit Line iti panid 26]

Musée du Louvre, Paris