Libro a Naggapu iti Dios

“Ti padto saan a naiyeg uray kaano babaen ti pagayatan ti tao, no di ket dagiti tattao nagsaoda manipud iti Dios bayat nga idaldalan ida ti nasantuan nga espiritu.”​—2 PEDRO 1:21.

1, 2. (a) Apay a pagduaduaan dagiti dadduma no ti Biblia ket praktikal met laeng iti moderno a panagbiag? (b) Ania a tallo a pammaneknek ti mabalintay nga usaren a mangipakita a ti Biblia naggapu iti Dios?

PRAKTIKAL kadi ti Biblia kadagiti tattao nga agbibiag iti wangawangan ti maika-21 a siglo? Saan, kuna dagiti dadduma. “Awan ti mangidagadag iti pannakausar ti 1924 nga edision ti libro ti chemistry para iti moderno a klase ti chemistry​—nakaad-adun ti naammuan maipapan iti chemistry sipud idi,” insurat ni Dr. Eli S. Chesen, nga inlawlawagna no apay a nagpason ti Biblia. Kasla agparang a husto daytoy nga argumento. Total, adun ti naadal ti tao maipapan iti siensia, mental a salun-at, ken kababalin ti tao nanipud naisurat ti Biblia. Isu nga isalsaludsod dagiti dadduma: ‘Kasano nga husto amin nga ibagbaga ti kasta a kadaanan a libro no maipapan iti siensia? Kasano a naglaon dayta iti balakad a praktikal iti moderno a panagbiag?’

² Ti Biblia a mismo ti sumungbat. Iti 2 Pedro 1:21, naibaga kadatayo a dagiti mammadto iti Biblia “nagsaoda manipud iti Dios bayat nga idaldalan ida ti nasantuan nga espiritu.” No kasta, ipamatmat ti Biblia a maysa daytoy a libro a naggapu iti Dios. Ngem kasanotay a maipapati daytoy kadagiti sabsabali? Usigentayo ti tallo a pammaneknek a ti Biblia ket Sao ti Dios: (1) Husto ti ibagbagana no maipapan iti siensia, (2) naglaon kadagiti manayon a prinsipio a praktikal iti moderno a panagbiag, ken (3) naglaon kadagiti espesipiko a padto a natungpalen, kas paneknekan dagiti pasamak iti historia.

Libro a Tumunos iti Siensia

3. Apay a ti Biblia saan a pinagpeggad dagiti nasientipikuan a takuat?

³ Ti Biblia ket saan a libro ti siensia. Nupay kasta, maysa dayta a libro ti kinapudno, ket ti kinapudno madaeranna ti pannubok ti panawen. (Juan 17:17) Ti Biblia saan a pinagpeggad dagiti nasientipikuan a takuat. No madakamatna dagiti banag a mainaig iti siensia, awan linaonna nga inuugma a “nasientipikuan” a teoria a napaneknekan a sarsarita laeng. Kinapudnona, naglaon dayta iti impormasion a saan laeng a maitunos iti siensia no di pay ket sipapanayag a kontraenna dagiti maawat nga opinion idi a tiempo. Usigenyo, kas pagarigan, ti panagtunos ti Biblia ken ti medikal a siensia.

4, 5. (a) Ania ti saan a naawatan dagiti nagkauna a mangngagas maipapan iti sakit? (b) Apay nga awan duadua a pagaammo ni Moises dagiti medikal nga aramid dagiti mangngagas nga Egipcio?

⁴ Saan unay a maawatan idi dagiti nagkauna a mangngagas no kasano nga agwaras ti sakit, ket dida met nabigbig ti kinapateg ti sanitasion iti pannakalapped ti sakit. Adu kadagiti nagkauna a pamay-an ti panagagas ti kasla barbariko no idilig kadagiti moderno nga estandarte. Ti maysa kadagiti kadaanan a medikal a sinurat ket ti Ebers Papyrus, a listaan ti medikal a pannakaammo dagiti Egipcio, a napetsaan manipud agarup 1550 K.K.P. Naglaon dayta iti 700 nga agas dagiti nagduduma nga an-annayen, “manipud iti kagat ti buaya agingga iti panagut-ot ti kuko ti ramay ti saka.” Saan a nasamay ti kaaduan nga agasda, no di ket delikado unay ti dadduma kadagitoy. Kas agas ti sugat, ti maysa kadagiti nairekomenda a reseta ket ti panangyapros iti ibleng a nalaokan iti dadduma pay a ramen.

⁵ Daytoy a libro dagiti medikal nga agas dagiti Egipcio ket naisurat agarup iti isu met la a tiempo a pannakaisurat dagiti umuna a libro ti Biblia, a nakairamanan ti Linteg Mosaiko. Idiay Egipto a dimmakkel ni Moises, a nayanak idi 1593 K.K.P. (Exodo 2:1-10) Tangay napadakkel iti sangakabbalayan ni Faraon, ni Moises “nasursuruan iti amin a kinasirib dagiti taga Egipto.” (Aramid 7:22) Am-ammona dagiti “mangngagas” ti Egipto. (Genesis 50:1-3) Dagiti insuratna inimpluensiaan kadi dagiti di epektibo wenno napeggad a medikal nga aramidda?

6. Ania nga alagaden iti sanitasion iti Linteg Mosaiko ti maibilang a rasonable iti moderno a medikal a siensia?

⁶ Maisupadi ketdi, ti Linteg Mosaiko inramanna dagiti bilin maipapan iti sanitasion a maikuna a nainkalintegan no ibatay iti moderno a medikal a siensia. Kas pagarigan, ti linteg maipapan iti panagkampo ti buyot imbilinna ti panangikali iti ibleng iti ruar ti pakarso. (Deuteronomio 23:13) Nakasaksakbay unay daytoy a panglapped iti sakit. Timmulong daytoy tapno awan kontaminasion ti danum ken masalaknibanda manipud iti shigellosis nga awit ti ngilaw ken dadduma pay a sakit ti panagibleng a mangketkettel pay laeng iti minilion a biag iti tinawen, kaaduanna kadagiti napanglaw a daga.

7. Aniada nga alagaden iti sanitasion iti Linteg Mosaiko ti timmulong a nanglapped iti panagwaras dagiti makaakar a sakit?

⁷ Naglaon ti Linteg Mosaiko iti dadduma pay nga alagaden maipapan iti sanitasion a nakatulong a nanglapped iti panagwaras dagiti makaakar a sakit. Maisina ti tao nga addaan wenno maatap nga addaan iti makaakar a sakit. (Levitico 13:1-5) Dagiti kawes wenno basehas a naisagid iti animal a natay a bukodna (nalabit nagsakit) masapul a malabaan wenno mabugguan sakbay nga usaren manen wenno dadaelen. (Levitico 11:27, 28, 32, 33) Naibilang a narugit ti asinoman a nakasagid iti bangkay ket masapul a madalusan, a labaanna ti pagan-anayna ken agdigus. Iti las-ud ti pito nga aldaw a pannakaibilangna a narugit, liklikanna ti pisikal a panangsagidna kadagiti sabsabali.​—Numeros 19:1-13.

8, 9. Apay a maikuna a dagiti alagaden iti sanitasion iti Linteg Mosaiko ket nasakbay unay?

⁸ Daytoy nga alagaden iti sanitasion ipalgakna ti sirib a nasaksakbay nga amang kadagidi a tiempo. Adun ti natakuatan ti moderno a medikal a siensia maipapan iti panagwaras ken pananglapped iti sakit. Kas pagarigan, ti irarang-ay ti medisina idi maika-19 a siglo nangiturong iti pannakausar ti antisepsis​—kinadalus tapno maksayan ti impeksion. Nagresulta daytoy iti dakkel a panagbaba dagiti impeksion ken nasapa nga ipapatay. Idi tawen 1900, ti kaunday ti panagbiag kadagiti adu a pagilian ti Europa ken idiay Estados Unidos ket kurang a 50. Nanipud idin, dakkel ti nginatuan daytoy, saan laeng a gapu iti irarang-ay ti medisina iti panangkontrol iti sakit no di pay ket gapu iti nasaysayaat a sanitasion ken kasasaad ti panagbiag.

⁹ Kaskasdi, rinibu a tawen sakbay a naammuan ti medikal a siensia no kasano ti panagwaras ti sakit, nangipaay ti Biblia kadagiti nainkalintegan a panglapped tapno maliklikan ti sakit. Di pakasdaawan, dinakamat ni Moises a 70 wenno 80 a tawen ti kapaut ti panagbiag dagiti Israelita idi kaaldawanna. (Salmo 90:10) Kasano a naammuan ni Moises ti kakasta nga alagaden iti sanitasion? Ilawlawag a mismo ti Biblia: Ti kodigo ti Linteg ket “naiyallatiw . . . baeten kadagiti anghel.” (Galacia 3:19) Wen, ti Biblia saan a libro ti natauan a sirib; maysa dayta a libro a naggapu iti Dios.

Praktikal a Libro Para iti Moderno a Panagbiag

10. Nupay nakompleto ti Biblia agarup 2,000 a tawenen ti napalabas, ania ti pudno maipapan iti balakadna?

¹⁰ Dagiti libro a mangituktukon kadagiti balakad adda tendensiada a malaus ket di agbayag mapabaro wenno masukatanda. Ngem talaga a nagpaiduma ti Biblia. “Dagiti pammalagipmo napaneknekanda a mapagtalkan unay,” kuna ti Salmo 93:5 (NW). Nupay nakompleto ti Biblia agarup 2,000 a tawenen ti napalabas, agaplikar pay laeng dagiti saona. Ken agaplikarda uray ania ti kolor ti kudiltayo wenno pagilian a pagnanaedantayo. Usigenyo ti sumagmamano nga ehemplo a mangipakita a saan nga agpaso, “mapagtalkan unay” ti balakad ti Biblia.

11. Iti naglabas a sumagmamano a dekada, ania ti naipapati kadagiti adu a nagannak maipapan iti panangdisiplina kadagiti ubbing?

¹¹ Iti naglabas a sumagmamano a dekada, adu a nagannak​—a nagutugot kadagiti “kabbaro nga ideya” iti panangpadakkel kadagiti ubbing​—ti nangipagarup a “maiparit ti agiparit.” Nagamakda a ti panangted kadagiti ubbing iti pagbedngan ket makadidigra ken mangupay. Dagidi napasnek a mammagbaga idardariragda idi a liklikan dagiti nagannak ti panangkorehir kadagiti annakda malaksid iti apagbassit laeng. Adu kadagita nga eksperto ti “mangidardarirag [itan] kadagiti nagannak nga ingetanda bassit, ken disiplinaenda manen dagiti annakda,” kuna ti The New York Times.

12. Ania ti kayat a sawen ti Griego a nombre a naipatarus a “disiplina,” ket apay a kasapulan dagiti ubbing ti kasta a disiplina?

¹² Nupay kasta, nangipaay ti Biblia iti espesipiko, natimbeng a balakad maipapan iti panangsanay iti ubing. Ibalakadna: “Amma, dikay rurruroden dagiti annakyo, no di ket itultuloyyo a padakkelen ida iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.” (Efeso 6:4) Ti Griego a nombre a naipatarus kas “disiplina” kaipapananna “panangpatanor, panangsanay, pannursuro.” Kunaen ti Biblia a ti disiplina, wenno pannursuro, ket pakakitaan ti ayat dagiti nagannak. (Proverbio 13:24) Tumanor dagiti ubbing nga idaldalan dagiti nabatad a moral a giya a tumulong kadakuada a mangilasin iti umiso ken dakes. Ti umiso a panangdisiplina patalgedenna ti riknada; ipariknana kadakuada a maseknan dagiti dadakkelda kadakuada ken iti kita ti tao a pagbalbalinanda.​—Idiligyo ti Proverbio 4:10-13.

13. (a) No maipapan iti disiplina, ania a panamagannad ti ipaay ti Biblia kadagiti nagannak? (b) Ania a kita ti disiplina ti irekomenda ti Biblia?

¹³ Ngem ti Biblia pagannadenna dagiti nagannak no maipapan iti daytoy a panangdisiplina. Pulos a di koma maaramat ti autoridad dagiti nagannak iti di umiso a wagas. (Proverbio 22:15) Di koma madusa a siuulpit ti maysa nga ubing. Awan lugar ti pisikal a kinaranggas iti pamilia nga idaldalan ti Biblia. (Salmo 11:5) Awan met lugar ti emosional a kinaranggas​—nagubsang a sasao, naynay a panangbabalaw, ken makasair a pananguyaw, a bin-ig a mangpasakit iti nakem ti ubing. (Idiligyo ti Proverbio 12:18.) Nainsiriban a pakdaaran ti Biblia dagiti nagannak: “Dikay rurruroden dagiti annakyo, tapno saan a maupay ti riknada [wenno, “upayen ti kinareggetda,” Phillips].” (Colosas 3:21) Irekomenda ti Biblia ti panangigaga. Iti Deuteronomio 11:19, maidagadag kadagiti nagannak nga aprobetsarenda dagiti nawaya a tiempoda a mangitukit kadagiti moral ken naespirituan a prinsipio kadagiti annakda. Ti kasta a nalawag, rasonable a balakad iti panangpatanor iti anak ket praktikal ita a kas idi tiempo ti Biblia.

14, 15. (a) Iti ania a pamay-an a saan la a nainsiriban a balakad ti ipaay ti Biblia? (b) Aniada a pannursuro ti Biblia ti makatulong kadagiti lallaki ken babbai a nagdudumat’ puli ken nasionda a mangibilang iti maysa ken maysa kas agpapatas?

¹⁴ Saan la a nainsiriban a balakad ti ipaay ti Biblia. Ti mensahena tukayenna ti puso. Kuna ti Hebreo 4:12: “Ti sao ti Dios nabiag ken adda bilegna ken natartarumamis ngem iti aniaman a kampilan a dua ti tademna ket sumalput uray agingga iti paglasinan ti kararua ken espiritu, ken kadagiti nagsuopan ken ti patada, ket kabaelanna a lasinen dagiti panunot ken dagiti panagem ti puso.” Usigenyo ti maysa nga ehemplo iti makagutugot a bileg ti Biblia.

¹⁵ Nasinasina itatta dagiti tattao gapu iti puli, nasion, ken etniko a nalikudanda. Dagiti kasta nga artipisial a pader timmulongda iti ragup a panangikisap kadagiti awan basolna a tattao kadagiti gubat iti intero a lubong. Ti Biblia, iti kasumbangirna, naglaon kadagiti pannursuro a tumulong kadagiti lallaki ken babbai a nagduduma ti puli ken nasionda tapno matmatanda ti maysa ken maysa nga agpapatas. Kas pagarigan, kuna ti Aramid 17:26 a ti Dios “inaramidna ti tunggal nasion dagiti tattao manipud iti maysa a tao.” Daytoy ti mangipakita a talaga nga adda laeng maymaysa a puli​—ti natauan a puli! Paregtaennatayo pay ti Biblia nga agbalin a “tumutulad iti Dios,” a maipapan kenkuana kunana: “[Isu] saan a mangidumduma, no di ket iti tunggal nasion anamonganna ti tao nga agbuteng kenkuana ken agaramid iti kinalinteg.” (Efeso 5:1; Aramid 10:34, 35) Kadagidiay talaga nga agtarigagay nga agbiag a mayannurot iti pannursuro ti Biblia, adda mamagkaykaysa nga epekto daytoy a pannakaammo. Apektaranna ti kaunggan a paset​—ti puso​—a runawenna dagiti aramid-tao a bangen a mamagsisina kadagiti tattao. Talaga kadi nga agkurri dayta iti agdama a lubong?

16. Mangisalaysaykayo iti kapadasan a mangipakita a pudno nga internasional nga agkakabsat dagiti Saksi ni Jehova.

¹⁶ Pudno a kasta! Agdindinamag dagiti Saksi ni Jehova gapu iti internasional a panagkakabsatda, a mamagkaykaysa kadagiti tattao a nagduduma ti nalikudanda, a gagangay a saan koma nga agkakappia. Kas pagarigan, kabayatan dagiti etniko a dangadang idiay Rwanda, dagiti Saksi ni Jehova iti agsumbangir a tribu sinalaknibanda dagiti Kristiano a kakabsatda iti sabali a tribu, nga insebbada ti biagda. Adda maysa a Hutu a Saksi a nangilemmeng iti pagtaenganna iti maysa a pamilia a Tutsi a buklen ti innem a miembro a kakongregasionna. Nakalkaldaang, natakuatanda idi kamaudiananna ti pamilia a Tutsi ket napapatayda. Ti kabsat a Hutu ken ti pamiliana ket binirok dagiti makapungtot a mammapatay ket nasken nga agkamangda idiay Tanzania. Adu dagiti naipadamag nga umasping nga ehemplo. Madadaan a bigbigen dagiti Saksi ni Jehova a posible ti kasta a panagkaykaysa gapu ta ti pusoda ket ginutugot ti bileg ti mensahe ti Biblia. Ti kinapudno a ti Biblia mapagkaykaysana dagiti tattao iti daytoy napnuan gura a lubong ket nabileg a pammaneknek a naggapu dayta iti Dios.

Libro ti Pudno a Padto

17. Kasano a naiduma dagiti padto ti Biblia kadagiti padles a partuat ti tao?

¹⁷ “Awan ti padto ti Kasuratan nga agtaud iti aniaman a kabukbukodan a panangipaulog,” kuna ti 2 Pedro 1:20. Dagiti propeta iti Biblia saanda nga inamiris dagiti kasasaad iti lubong nga adda idi sada nagpadles a maibatay iti bukodda a panangipaulog kadagitoy a kasasaad. Saanda met a nangisawang kadagiti di masinunuo a padles a mabalin nga ibagay iti aniaman a pasamak iti masanguanan. Intay usigen, kas ehemplo, ti maysa a padto iti Biblia a nakaskasdaaw ti kinaespesipikona ken nangipakpakauna iti kasungani ti mabalin a ninamnama dagiti tattao nga agbibiag idi.

18. Apay a di pagduaduaan a natalged unay ti rikna dagiti agnaed iti nagkauna a Babilonia, ngem ania ti impadto ni Isaias maipapan iti Babilonia?

¹⁸ Idi maikapito a siglo K.K.P., ti Babilonia ti kasla di maparmek a kabesera ti Imperio ti Babilonia. Ti siudad ket tinaraigidan ti Karayan Eufrates, ket ti danum ti karayan buklen idi ti akaba, adalem a kanal ken nagsasanga iti adu a kanal. Nasalakniban pay ti siudad iti doble a nagdadakkel a pader, a nasarikedkedan kadagiti pangsalaknib a torre. Di pagduaduaan a natalged idi ti rikna dagiti agnaed iti Babilonia. Ngem, idi maikawalo a siglo K.K.P., uray pay sakbay a nagteng ti Babilonia ti alimpatok ti dayagna, impadto ni propeta Isaias: “Ti Babilonia . . . isunto ti kas la idi panagrebba ti Dios iti Sodoma ken Gomorra. Isu dinto matagitaoanen uray kaano, ket dinto mataenganen manipud iti kaputotan agingga iti kaputotan. Ti Arabo dinto met mangipatakder idiay iti toldana; dagiti agpaspastor didanto met pagiddaen idiay dagiti pangenda.” (Isaias 13:19, 20) Paliiwenyo ta saanna laeng nga impadto a ti Babilonia madadaelto no di ket permanentento a din matagitauan. Anian a nagtured ti kasta a panagipadto! Insurat kadi ni Isaias ti padtona kalpasan a naimatanganna ti panaglangalang ti Babilonia? Saan, kuna ti historia!

19. Apay a saan a naan-anay a natungpal ti padto ni Isaias idi Oktubre 5, 539 K.K.P.?

¹⁹ Idi rabii ti Oktubre 5, 539 K.K.P., natnag ti Babilonia kadagiti armada ti Medo-Persia iti sidong ni Ciro a Dakkel. Ngem, saan a naan-anay a natungpal ti padto ni Isaias idi a tiempo. Kalpasan ti panangsakup ni Ciro, ti Babilonia a natagitauan​—nupay nanumnumon dayta​—nagtultuloy iti las-ud ti adu a siglo. Idi maikadua a siglo K.K.P., idi agarup tiempo a pannakakopia ti Dead Sea Scroll ti Isaias, sinakup dagiti Parthian ti Babilonia, a naibilang a matarigagayan unay a pakaigapuan ti panagdadangadang dagiti kabangibang a nasion. Impadamag ti historiador a Judio a ni Josephus a “nakaad-adu” dagiti Judio nga agnanaed sadiay idi umuna a siglo K.K.P. Sigun iti The Cambridge Ancient History, dagiti komersiante iti Palmyrene nangipasdekda iti narang-ay a negosio idiay Babilonia idi 24 K.P. Isu nga uray idi umuna a siglo K.P., saan pay la a naan-anay a nalangalang ti Babilonia; ngem, sakbay dayta nabayag idin a nakompleto ti libro ni Isaias.​—1 Pedro 5:13.

20. Ania ti mangipaneknek a ti Babilonia nagbalin idi kamaudiananna a “gabgabsuon”?

²⁰ Saan a pulos a nakita ni Isaias ti panaglangalang ti Babilonia. Ngem kas naipadto, idi kamaudiananna nagbalin ti Babilonia a “gabgabsuon.” (Jeremias 51:37) Sigun iti eskolar iti Hebreo a ni Jerome (nayanak idi maikapat a siglo K.P.), idi kaaldawanna nagbalin ti Babilonia a paganupan a nagdakiwasan dagiti “amin a kita ti narungsot nga animal,” ket langalang pay laeng agingga ita. Ti aniaman a pannakaisubli ti Babilonia kas dadaywen dagiti turista mabalin nga awisenna dagiti agpasiar, ngem ti “anak ken anak ti anak” ti Babilonia ket napukawen iti agnanayon, kas impadto ni Isaias.​—Isaias 14:22.

21. Apay a nabaelan dagiti matalek a propeta nga ipadto ti masanguanan a buyogen ti di agmintis a kinaumiso?

²¹ Saan a nagpugto ni propeta Isaias. Dina met binaliwan nga insurat ti historia tapno agparang dayta a padto. Maysa ni Isaias a pudno a propeta. Kasta met dagiti amin a sabsabali pay a matalek a propeta iti Biblia. Apay a nabaelan dagitoy a lallaki ti di nabaelan dagiti sabsabali a tattao​—nga impakaunada ti masanguanan a di agmintis ti kinahustoda? Nalawag ti sungbat. Dagiti padto naggapuda iti Dios ti padto, ni Jehova, “Daydiay mangibagbaga ti panungpalan manipud iti pangrugian.”​—Isaias 46:10, NW.

22. Apay nga ikagumaantayo a gutugoten dagiti nasingpet panagpuspusona a mangsukimat a mismo iti Biblia?

²² Gapuna, maikari kadi a sukimaten ti Biblia? Ammotayo a maikari a sukimaten! Ngem adu a tattao ti saan a kombinsido. Adda nabukeldan nga opinion maipapan iti Biblia nupay dida pay pulos nabasa dayta. Lagipenyo daydi propesor a nadakamat iti pangrugian ti immun-una nga artikulo. Immanamong a makipagadal iti Biblia, ket kalpasan ti naannad a panangsukimatna iti Biblia, namatin a maysa dayta a libro a naggapu iti Dios. Idi agangay nagpabautisar kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova, ket agserserbi itan kas maysa a panglakayen! Ikagumaantay koma a gutugoten dagiti nasingpet panagpuspusona a tattao a mangsukimat a mismo iti Biblia ken makaammodan a manghusgar iti dayta. Agtalektayo a no napudno ti panggepda nga agsukimat, mabigbigdanto a daytoy nagpaiduma a libro, ti Biblia, ket pudno a libro para iti amin a tao!

Mailawlawagyo Kadi?

◻ Kasanoyo nga usaren ti Linteg Mosaiko a mangipakita a saan a tao ti naggapuan ti Biblia?

◻ Aniada a manayon a prinsipio iti Biblia ti praktikal iti moderno a panagbiag?

◻ Apay a ti padto iti Isaias 13:19, 20 ket saan a naisurat kalpasan ti pannakapasamakna?

◻ Ania koma ti iparegtatayo nga aramiden dagiti nasingpet panagpuspusona, ken apay?

[Kahon iti panid 19]

Dagiti Ngay Di Mapaneknekan?

Naglaon ti Biblia iti nadumaduma a sasao nga awan pisikal a pammaneknek kadagitoy. Kas pagarigan, saan a mapaneknekan​—wenno mabalusingsing​—ti siensia ti ibagbagana maipapan iti di makita a disso a pagnanaedan dagiti espiritu a parsua. Ti kadi kakasta a di mapaneknekan a reperensia ipakitana a di agtunos ti Biblia ken siensia?

Daytoy ti saludsod a naipasango iti maysa a planety geologist a nangrugi a makipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova sumagmamano a tawenen ti napalabas. “Bigbigek a narigatko nga akseptaren ti Biblia idi damo gapu ta diak mapaneknekan babaen ti siensia ti dadduma nga ibagbaga ti Biblia,” malagipna. Intultuloy daytoy a napasnek a lalaki ti nagadal iti Biblia ket idi agangay nakombinsir met laeng a ti magun-odan nga ebidensia ipakitana a Sao ti Dios daytoy. “Kinissayan daytoy ti tarigagayko a mangpaneknek a kabukbukodak iti amin a banag iti Biblia,” inlawlawagna. “Ti tao nga agduyos iti siensia masapul a sitatallugod a mangsukimat iti Biblia manipud iti naespirituan a panangmatmat , ta no saan, pulos a dinanto maawat ti kinapudno. Ti siensia dina mapaneknekan amin nga ibagbaga ti Biblia. Ngem dina kayat a sawen a saan a pudno ti dadduma nga ibagbagana gapu laeng ta di mapaneknekan dagitoy. Ti napateg, aniaman ti mabalin a paneknekan, mapasingkedan ti kinaumiso ti Biblia.”

[Ladawan iti panid 17]

Inlanad ni Moises dagiti alagaden iti sanitasion a nasakbay unay