Panawenen ti Panagridam!
“DIKAY agkamali no maipapan iti tiempo a pagbibiagantayo; panawenen tapno agriingtayo manipud iti pannaturogtayo.” (Roma 13:11, Knox) Insurat ni apostol Pablo dagita a sasao kadagiti Kristiano idiay Roma 14 a tawen sakbay ti makadidigra a panagpatingga ti sistema ti bambanag dagiti Judio idi 70 K.P. Gapu ta siririingda iti naespirituan, awan dagiti Kristiano a Judio idiay Jerusalem iti dayta a napeggad a panawen, isut’ gapuna a naispalda ken patay wenno iti pannakaadipen. Ngem kasanoda a naammuan a masapul a panawanda ti siudad?
Impakdaar ni Jesu-Kristo a ti Jerusalem ket lakuben dagiti kabusor ken rebbekendanto dagiti umilina. (Lucas 19:43, 44) Kalpasanna, nangipaay ni Jesus kadagiti matalek a pasurotna iti ragup a pagilasinan a nalaka a mailasin. (Lucas 21:7-24) Para kadagiti Kristiano nga agnanaed idiay Jerusalem, ti panangpanaw iti siudad kaipapananna a panawanda dagiti pagtaengan ken panggedanda. Nupay kasta, naispalda gapu ta nasalukag ken nagtalawda.
Idi impadto ni Jesus ti pannakadadael ti Jerusalem, inyimtuod dagiti adalanna: “Kaanonto a mapasamak dagitoy a bambanag, ket anianto ti pagilasinan ti kaaddam ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag?” (Mateo 24:3) Iti sungbatna, indilig ni Jesus ti masakbayan a kaaddana iti tiempo sakbay a dimteng ti sangalubongan a Layus idi kaaldawan ni Noe. Dinakamat ni Jesus a dinadael ti Delubio amin a nadangkes. (Mateo 24:21, 37-39) Impamatmatna ngarud a bumallaet manen ti Dios iti gannuat ti tao. Kasano ti kasaknapna? Ay ket, agingga a maikkat ti intero a dakes a lubong, wenno sistema dagiti bambanag! (Idiligyo ti 2 Pedro 3:5, 6.) Mapasamak kadi dayta iti kaaldawantayo?
Isu Met Laeng Kadi ti Kasasaad ti Amin?
Manmano a Judio idi umuna a siglo ti nangpanunot a madadael ti nasantuan a siudadda, ti Jerusalem. Masansan a kasta met laeng ti di panamati dagiti tattao nga agnanaed iti asideg ti bulkan a saan pay a nakapasar iti panagbettak ti bulkan. “Saan nga iti panawenko” ti masansan a reaksion no maipakaammo dagiti pakdaar. “Masansan a bumtak dagiti bulkan iti kada dua wenno tallo a siglo,” ilawlawag ti sientipiko a mangad-adal iti bulkan a ni Lionel Wilson. “Madanaganka no napasamak ti panagbettak idi panawen dagiti nagannak kenka. Ngem no napasamak dayta idi panawen dagiti apongmo, no kasta sarsarita laeng dayta.”
Ngem ti umiso nga impormasion ti tumulong kadatayo a mangilasin kadagiti pagilasinan ti peggad ken ipangag ida. Kadagidiay nagtalaw iti Mount Pelée, daydiay maysa ket pamiliar kadagiti bulkan ken ammona dagiti pagilasinan ti peggad. Dagita a pagilasinan ket siuumiso met a nailawlawag sakbay unay ti ibebettak ti Mount Pinatubo. Dagiti sientipiko a mangad-adal iti bulkan, a nangsiput kadagiti di makita a puersa a pumigpigsa iti uneg ti bantay, kinombinsirda dagiti umili a pumanawdan iti dayta a lugar.
Siempre, dagiti dadduma kanayon nga iyaleng-alengda dagiti pagilasinan ti peggad ken ipapilitda nga awan ti dakes a mapasamak. Mabalin nga uyawenda pay dagidiay agtignay a dagus. Impadto ni apostol Pedro a ti kasta a panangmatmat ket gagangay iti kaaldawantayo. “Umuna nga ammuenyo daytoy,” kinunana, “a kadagiti maudi nga al-aldaw umaydanto dagiti managuy-uyaw agraman ti panguy-uyawda, nga agtultuloyda maitunos iti bukodda a tartarigagay ket kunkunada: ‘Sadino ti yan daytoy naikari a kaaddana? Ay ket, nanipud iti aldaw a dagiti ammami naturogda ken patay, amin a bambanag nagtultuloyda a kasta met laeng nanipud idi panangrugi ti sangaparsuaan.’”—2 Pedro 3:3, 4.
Patiem kadi nga addatayon iti “maudi nga al-aldaw”? Iti The Columbia History of the World, iyimtuod da John A. Garraty ken Peter Gay: “Masaksaksiantay kadin ti pannakadadael ti sibilisasiontayo?” Kalpasanna, inusig dagitoy a historiador dagiti parikut ti gobierno, ti sangalubongan nga iyaadu ti krimen ken isusukir dagiti umili, ti pannakarakrak ti biag ti pamilia, ti di panagballigi ti siensia ken teknolohia a mangrisut kadagiti parikut ti kagimongan, ti krisis iti autoridad, ken ti sangalubongan a pannakadadael ti moralidad ken relihion. Kinunada: “No saan man a pagilasinan dagitoy iti piho a panungpalan, sigurado a dagitoy ket kasla pagilasinan ti panungpalan.”
Adda naimbag a rasontayo a mamati nga asidegen ti “panungpalan.” Saan, ditay rumbeng a pagbutngan a manungpal ti daga a mismo, ta kuna ti Biblia a ti Dios ti “nangikabil kadagiti pamuon toy daga; a dinto maisina uray kaanoman.” (Salmo 104:5) Ngem, masapul a namnamaentayo ti asidegen a panungpalan ti dakes a sistema dagiti bambanag a nangpataud iti nakaro a panagsagaba ti sangatauan. Apay? Agsipud ta makitkitatayon ti nagadu a nabatad a pagilasinan ti maud-udi nga al-aldaw daytoy a sistema, kas imbinsabinsa ni Jesu-Kristo. (Kitaem ti kahon a “Dadduma a Pagilasinan ti Maudi nga Al-aldaw.”) Apay a dimo idilig dagiti sasao ni Jesus kadagiti mapaspasamak iti lubong? Ti panangaramid iti dayta ti tumulong kenka a mangaramid iti nainsiriban a desision agpaay kenka ken iti pamiliam. Ngem apay nga agtignayka itan?
Talaga a Kasapulan ti Panagtalinaed a Siririing
Nupay mabalin a maammuan dagiti sientipiko nga asidegen ti panagbettak ti bulkan, dida masigurado no kaano a mapasamak dayta. Umasping iti dayta, maipapan iti panungpalan daytoy sistema dagiti bambanag, kinuna ni Jesus: “Maipapan iti dayta nga aldaw ken oras awan ti asinoman a makaammo, uray dagiti anghel ti langlangit wenno uray ti Anak, no di laeng ti Ama.” (Mateo 24:36) Tangay ditay ammo ti eksakto a panungpalan ti agdama a sistema dagiti bambanag, kastoy ti impakdaar ni Jesus: “Ammuenyo ti maysa a banag, a no ti bumalay naammuanna koma no iti ania a panagbantay nga umay idi ti mannanakaw, nagtultuloy koma a siririing ket dina impalubos a maserrek ti balayna. Gapu itoy dakayo met paneknekanyo a sisasaganakayo, agsipud ta iti oras a dikay ipagarup nga isu dayta, ti Anak ti tao [ni Jesus] umay.”—Mateo 24:43, 44.
Ipakita dagiti sasao ni Jesus a makellaatto ti lubong iti makadidigra a panungpalan daytoy a sistema. Uray no pasurotnatayo, masapul a ‘paneknekantayo a sisasaganatayo.’ Ti kasasaadtayo ket kayarigan daydiay bumalay a nalabit a maklaat ken di nakasagana agsipud ta dina ammo no kaano a serken ti mannanakaw ti balayna.
Umasping iti dayta, kinuna ni apostol Pablo kadagiti Kristiano idiay Tesalonica: “Dakayo a mismo ammoyo unay a ti aldaw ni Jehova umay nga apagpag-isu a kas maysa a mannanakaw iti rabii. . . Kakabsat, awankayo iti sipnget, tapno kellaatennakayo dayta nga aldaw a kas aramiden dagiti mannanakaw.” Indagadag pay ni Pablo: “Ditay koma maturog a kas iti ar-aramiden dagiti dadduma, no di ket agtalinaedtayo koma a siririing ket sipupuottayo.” (1 Tesalonica 5:2, 4, 6 footnote iti Ingles) Ania ti kaipapanan ti ‘panagtalinaed a siririing ken sipupuottayo’?
Saan a kas iti panagtalaw dagidi immuna-siglo a Kristiano manipud Jerusalem, ti panagkamangtayo dina kaipapanan ti panagtalaw iti maysa a siudad. Kalpasan a binalakadan ni Pablo dagiti kapammatianna idiay Roma nga agriingdan, indagadagna kadakuada nga “ikkaten[da] . . . dagiti ar-aramid a kukua ti kinasipnget” ken “ikawes[da] ni Apo Jesu-Kristo.” (Roma 13:12, 14) Babaen ti panangsurottayo a sisisinged kadagiti addang ni Jesus, ipakpakitatayo a siririingtayo no maipapan kadagiti panawen, ket daytoy a naespirituan a kinasiput ti pangisalakanan ti Dios kadatayo inton manungpal daytoy dakes a sistema dagiti bambanag.—1 Pedro 2:21.
Napnuan kaipapanan, makapnek a biag ti tagiragsaken dagidiay mangtulad ken Jesu-Kristo. Natakuatan ti minilion a Saksi ni Jehova a nalag-an ken makapabang-ar ti sangol ti panagbalin nga adalan ni Kristo. (Mateo 11:29, 30 footnote iti Ingles) Ti umuna nga addang iti panagbalin nga adalan ket ‘pananggun-od iti pannakaammo maipapan iti Dios, ken iti daydiay imbaonna, ni Jesu-Kristo.’ (Juan 17:3) Linawas a sarsarungkaran dagiti Saksi ti minilion a pagtaengan tapno tulonganda dagiti tattao a manggun-od iti “umiso a pannakaammo iti kinapudno.” (1 Timoteo 2:4) Maragsakanda a mangidaulo iti libre a panagadal iti Biblia kenka iti pagtaengam. Ket bayat a rumang-ay ti pannakaammom iti Sao ti Dios, sigurado a makombinsirkanto a naiduman ti kaaldawantayo. Wen, panawenen ti panagriing!
[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]
DADDUMA A PAGILASINAN TI MAUDI NGA AL-ALDAW
“Ti nasion tumakderto a bumusor iti nasion”; ‘maikkat ti talna iti daga.’ (Mateo 24:7; Apocalipsis 6:4)
Ti dua a gubat sangalubongan iti daytoy a siglo, agraman ti nagadu a dadduma pay a dangadang, ti nangikkat iti talna iti daga. “Ti Immuna—ken idi agangay ti Maikadua—a Gubat Sangalubongan ket naiduma iti amin a gubat nga immun-unan a napasamak,” insurat ti historiador a ni John Keegan, “naiduma iti kadakkel, kinakaro, kinasaknap ken ti pinukawna a material ken tattao. . . . Ad-adu a tattao ti pinapatay dagiti Gubat Sangalubongan, ad-adu a kinabaknang ti sinayangda ken ad-adu a panagsagaba ti impaayda iti nalawlawa a paset ti daga ngem iti aniaman nga immun-una a gubat.” Ad-adu dagiti babbai ken ubbing ngem kadagiti soldado a parparigaten dagiti gubat ita. Pattapattaen ti United Nations Children’s Fund nga iti napalabas a sangapulo a tawen, dua a milion nga ubbing ti napapatay kadagiti gubat.
“Dagiti kinakirang ti taraon” (Mateo 24:7; Apocalipsis 6:5, 6, 8)
Dakkel unay ti ngimminaan ti presio ti trigo ken mais idi 1996. Ti gapuna? Ti sangalubongan a reserba kadagitoy a binukel ket bimmaba agingga iti 50-aldaw laengen a suplay, ti kababaan a bilang a nairekord. Ti ingingina dagiti kangrunaan a taraon kaipapananna a ginasut a milion kadagiti napanglaw a tattao iti lubong—ubbing ti adu kadakuada—ti maturog a mabisbisin.
“Dagiti ginggined iti nadumaduma a disso” (Mateo 24:7) Kabayatan ti napalabas a 2,500 a tawen, siam laeng a ginggined a tunggal maysa ti nangpapatay iti nasurok a 100,000 a tattao. Uppat kadagitoy a ginggined ti napasamak nanipud idi 1914.
“Iyaadu ti kinakillo” (Mateo 24:12)
Bayat nga umad-adani ti panagpatingga ti maika-20 a siglo, lumanlanlan ti kinakillo, wenno panaglabsing iti linteg. Ti panangraut dagiti terorista kadagiti sibilian, dagiti awanan asi a mammapatay, ken ti sapasap a panangpapatay ti sumagmamano kadagiti nakaap-aprang unay a pagilasinan kadagitoy a naranggas a maudi nga al-aldaw.
“Iti nadumaduma a disso, dagiti angol” (Lucas 21:11)
Kabayatan ti dekada 1990, posible a 30 a milion a tattao ti matay gapu iti sarut. Uman-andur iti agas dagiti bakteria a mangyakar iti sakit. Ti malaria, maysa pay a makapapatay a sakit, ti mangparparigat iti 300 agingga iti 500 a milion a tattao iti kada tawen ken mangpappapatay iti mapattapatta a 2 a milion. Inton agngudo daytoy a dekada, manamnama a ti AIDS ti pakaigapuan ti ipapatay ti 1.8 a milion iti kada tawen. “Mapaspasaran ita ti sangatauan ti epidemia a panagsubli manen dagiti epidemia,” kuna ti State of the World 1996.
“Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti isuamin a mapagnaedan a daga.” (Mateo 24:14)
Idi 1997, nangbusbos dagiti Saksi ni Jehova iti nasurok a maysa a bilion nga oras a nangikaskasaba iti naimbag a damag ti Pagarian. Nasurok a lima a milion a Saksi ti regular a mangiwarwaragawag iti daytoy a mensahe kadagiti tattao iti 232 a daga.
[Credit Lines]
Retrato a naggapu iti FAO/B. Imevbore
Retrato a naggapu iti U.S. Coast Guard
[Ladawan iti panid 4, 5]
Pimmanaw dagiti Kristiano idiay Jerusalem agsipud ta siririingda iti naespirituan