Dario—Ari nga Addaan Kinahustisia
MAIPAPAN kadagiti proyekto a binangonna, impasindayag idi ti maysa a nalatak nga ari: “Tapno malakub ti Babilonia pinalikmutak iti napuskol a pader iti makindaya a paset. Nangkaliak ti nauneg a kanal . . . Babaen ti aspalto ken ladrilio namangonak ti nabileg a pader, a kasla bantay, a di maisin.” Wen, ni Ari Nabucodonosor ti Babilonia dadakkel a patakder ti binangonna ket inagawaanna a sinarikedkedan ti siudad a kabesera ti imperiona. Ngem ti siudad ti Babilonia ket saan a kas katibker iti impagarupna.
Napaneknekan a kasta idi Oktubre 5, 539 K.K.P. Kaduana ti armada ti Media, ni Ciro II nga agturay iti Persia pinarmekna ti Babilonia ken pinapatayna ni Belsasar nga agturay iti Caldea. Asino koma itan ti damo nga agturay iti daytoy kaparparmek a siudad? Ni Daniel a mammadto ti Dios nga adda idi iti uneg dayta naparmek a siudad, nagsurat: “Ni Dario a Medo inawatna ti pagarian, idi nga agtawen iti innem a pulo ket dua.”—Daniel 5:30, 31.
Asino ni Dario? Ania a klase nga ari? Kasanot’ panangtratona ken mammadto a Daniel, a naidestiero idiay Babilonia iti nasurok a 70 a tawen?
ARI A BASSIT TI PAKASARSARITAANNA
Bassit ti historikal nga impormasion maipapan ken Dario a Medo. Gistay awan naisurat a rekord nga imbati dagiti Medo. Maysa pay, dagiti ginasut a ribu a tapi a cuneiform a nakabakab idiay Makintengnga a Daya tabkatabkaw ti di kompleto a historiana. Manmano dagiti dadduma a nakalasat a sekular a sursurat idi ugma ket maysa a siglo wenno nasursurok pay ti baetda kadagiti pasamak a nakainaigan ni Dario.
Nupay kasta, ipasimudaag dagiti ebidensia nga idi natnag ken Ciro II nga agturay iti Persia ti Ecbatana a kabesera ti Media, nagun-odna ti kinasungdo dagiti Medo. Kalpasan dayta, nagtitimpuyogen dagiti Medo ken Persiano a nakidangadang iti sidong ti panangidaulona. No maipapan iti relasionda, kastoy ti kuna ti autor a ni Robert Collins sigun iti librona a The Medes and Persians: “Idi nagkappiadan agpatas ti kasasaad dagiti Medo ken dagiti Persiano. Kadarato madutokanda iti nangato a saad iti gobierno ti ili ken kadagiti saad a panangidaulo iti armada ti Persia. Dagiti ganggannaet minatmatanda dagiti Medo ken Persiano nga awan panaggidiat ti naparmek ken nangparmek.” Nakikappon ngarud ti Media iti Persia ket binukelda ti Imperio ti Medo-Persia.—Daniel 5:28; 8:3, 4, 20.
Sigurado a dakkel ti paset dagiti Medo iti pannakaparmek ti Babilonia. Ibaga ti Kasuratan a “ni Dario nga anak ni Asuero, a kapuonan dagiti Medos” isut’ immuna nga ari ti Imperio ti Medo-Persia a nangituray iti Babilonia. (Daniel 9:1) Ti pannakabalin ti ari inramanna ti autoridad a mangipasdek kadagiti bilin “a kas mayannugot iti linteg dagiti Medos ken Persas, isu a saan a mabalbaliwan.” (Daniel 6:8) Ti makuna ti Biblia maipapan ken Dario ipasimudaagna kadatayo ti personalidadna agraman ti pertinente a rason no apay a kurang ti sekular nga impormasion maipapan kenkuana.
NAPARABURAN NI DANIEL
Di nagbayag kalpasan a naitrono idiay Babilonia, nangisaad ni Dario iti “sangagasut ket duapulo a panguluen ti pagarian, isuda a maiwaras koma iti amin a pagarian,” kuna ti Biblia, “ket iti ngatuenda tallo a presidente [“nangato nga opisial,” NW], a maysa kadakuada ni Daniel.” (Daniel 6:1, 2) Ngem, kasuron unay dagiti dadduma nga opisial ti nangato a saad ni Daniel. Ti kinatarnawna di pagduaduaan a lapdanna ti kinabulokda, a nalabit nagrurodanda. Nalabit apal pay ti nangsugsog kadagiti nangato nga opisial, tangay pinaboran ti ari ni Daniel ket planona a pagbalinen a primero ministro.
Tapno maminggan daytoy a situasion, maysa a legal a palab-og ti inwayat ti dua nga opisial ken dagiti panguluen. Napanda iti ari ket indatagda ti pirmaanna a mandamiento a mangiparit iti siasinoman “nga agdawat iti uray siasino a dios wenno tao” malaksid ken Dario iti las-ud ti 30 nga aldaw. Insingasingda a maitapuak iti rukib ti leon ti asinoman a sumalungasing. Naallukoyda ni Dario a mamati a paboran dagiti amin a nangato nga opisial ti gobierno ti kasta a mandamiento, ket ti singasing kasla ebkas ti kinasungdoda iti ari.—Daniel 6:1-3, 6-8.
Pinirmaan ni Dario ti bilin ket di nagbayag naisango kenkuana ti epekto dayta. Ni Daniel ti damo a naglabsing iti mandamiento, ta intultuloyna ti nagkararag ken Jehova a Dios. (Idiligyo ti Aramid 5:29.) Intapuakda ni matalek a Daniel iti rukib dagiti leon nupay sipapasnek ti ari a nagbirok iti pamuspusan tapno di maitungpal ti di mabalbaliwan a linteg. Nagtalek ni Dario a ti Dios ni Daniel kabaelanna nga ispalen ti mammadto.—Daniel 6:9-17.
Kalpasan a nagpuyat ken nagpatnag a nagayunar, sidadaras a napan ni Dario iti rukib dagiti leon. Anian a ragsakna ta sibibiag ken saan a naan-ano ni Daniel! Kas nainkalintegan a pannusa, dinagdagus ti ari nga impatapuak iti rukib dagiti leon dagiti nangidarum ken Daniel agraman pamiliada. Imbilinna pay nga ‘iti amin a pagturayan ti pagarianna, dagiti tattao agpigerger ken agbutengda iti sango ti Dios ni Daniel.’—Daniel 6:18-27.
Nalawag, rinaem ni Dario ti Dios ken ti relihion ni Daniel ket sigagagar a nangkorehir iti biddut. Kaskasdi, ti pannakadusa dagiti nangidarum ken Daniel mabalin a nangparasuk iti rurod dagiti natda nga opisial. Maysa pay, ti proklamasion ni Dario a mangibilbilin nga amin a masakupan ti pagarianna ‘masapul nga agbutengda iti sango ti Dios ni Daniel’ nangparnuay la ketdi iti nakaro a sakit ti nakem dagiti mannakabalin a klero ti Babilonia. Tangay dagiti eskriba sigurado a naimpluensiaanda kadagitoy nga elemento, saan a nakaskasdaaw no nabalbaliwan dagiti sekular a rekord tapno maipuera ti impormasion maipapan ken Dario. Kaskasdi, ti ababa a salaysay iti libro ni Daniel iladawanna ni Dario kas agturay a nalinteg ken addaan kinahustisia.