Pakasaritaan ti Biag
Mangyeg iti Gunggona ti Panangawat Kadagiti Imbitasion ni Jehova
KAS INSALAYSAY NI MARIA DO CÉU ZANARDI
“Ammo ni Jehova ti ar-aramidenna. No inawisnaka, sipapakumbaba koma nga awatem dayta.” Dagita a sasao ni Tatang, 45 a tawenen ti napalabas, ti timmulong kaniak a nangawat iti umuna nga imbitasion ti organisasion ni Jehova—ti panagserbik kas amin-tiempo a ministro. Agingga ita, agyamyamanak iti balakad ni Tatang agsipud ta nagunggonaanak a sibabaknang iti panangawatko kadagita nga imbitasion.
IDI 1928, nagsuskribir ni Tatang iti magasin a Pagwanawanan ket nagbalin nga interesado iti Biblia. Yantangay agnanaed iti sentro ti Portugal, ti laeng koneksionna iti kongregasion ti Dios ket dagiti publikasion a naikoreo kenkuana ken ti maysa a Biblia a kukua da apongko. Idi 1949, idi agtawenak iti 13, immakar ti pamiliami idiay Brazil, ti pagilian da Nanangko, ket nagnaedkami iti maysa a barrio ti Rio de Janeiro.
Inawisdakami dagiti baro a kaarrubami a tumabuno iti gimongda, ket sumagmamano a daras a napankami. Pagaayat ni Tatang a saludsodan ida maipapan iti impierno, kararua, ken ti mapasamakto iti daga—ngem awan ti maisungbatda. Masansan a kunaen ni Tatang, “urayentayo laengen dagiti pudno nga estudiante ti Biblia.”
Maysa nga aldaw, immay iti pagtaenganmi ti maysa a bulsek a lalaki a mangituktukon iti Ti Pagwanawanan ken Agriingkayo! Inyimtuod ni Tatang dagiti isu met laeng a saludsod, ket makapnek dagiti sungbatna a naibatay iti Biblia. Iti simmaruno a lawas, maysa pay a babai a Saksi ni Jehova ti bimmisita kadakami. Kalpasan a sinungbatanna dagiti kanayonan a saludsod, sidadayaw a nagpakada ket kinunana a masapul a mapan iti “tay-ak.” Idi inyebkas ni Tatang ti pannakaklaatna a makipaspaset dagiti Saksi iti isport, imbasa ti babai ti Mateo 13:38: “Ti talon isu ti lubong.” Insaludsod ni Tatang: “Mabalin ti umay?” “Wen,” insungbatna. Napalaus ti ragsakmi a nakasarak manen iti kinapudno a linaon ti Biblia! Nabautisaran ni Tatang iti simmaganad a kombension, ket nabautisaranak saan a nagbayag kalpasanna, idi Nobiembre 1955.
Panangawat iti Umuna nga Awis
Maysa ket kagudua a tawen kalpasanna, nakaawatak iti maysa a dakkel a kayumanggi a sobre manipud iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Rio de Janeiro. Naglaon daytoy iti imbitasion a mangaw-awis kaniak a sumrek iti amin-tiempo a panangasaba a trabaho. Masaksakit ni Nanang iti dayta a tiempo, isu a nagpabalakadak ken ni Tatang. “Ammo ni Jehova ti ar-aramidenna,” ti napudno a sungbatna. “No inawisnaka, sipapakumbaba koma nga awatem dayta.” Gapu iti pannakaparegtak kadagitoy a sasao, pinirmaak ti aplikasion ket simrekak iti amin-tiempo a serbisio idi Hulio 1, 1957. Ti immuna a nakaibaonak ket ti Très Rios, maysa nga ili iti Rio de Janeiro State.
Idi damo, agkedked dagiti umili ti Très Rios a dumngeg iti mensahemi agsipud ta saankami a nagusar iti Katoliko a bersion ti Biblia. Nakatulong kadakami ti panangyadalmi iti Biblia ken ni Geraldo Ramalho, maysa a Katoliko. Babaen ti tulongna, nakaalaak iti Biblia a pirmado ti padi iti dayta a lugar. Manipud idin, tunggal adda sumuppiat, ipakitak kadakuada ti pirma ti padi ket awanen ti adu a saludsodda. Nabautisaran ni Geraldo idi agangay.
Naragsakanak unay idi naangay ti maysa nga asamblea sirkito iti mismo a sentro ti Très Rios idi 1959. Ti hepe ti pulisia, nga agad-adal idi iti Biblia, ti nangiplastar pay ketdi iti pakaammo a mangyaw-awis iti programa iti intero nga ili. Kalpasan ti panagserbik idiay Très Rios iti tallo a tawen, naawisak iti baro a teritoria idiay Itu, agarup 110 a kilometro iti laud ti São Paulo.
Dagiti Nalabbasit, Asul, ken Duyaw a Libro
Iti panagsapsapulmi, maysa a komportable a pagdagusan ti nasarakanmi iti kaduak a payunir. Masarakan daytoy iti ili, iti pagtaengan ni Maria a maysa a nasingpet a balo. Trinatonakami ni Maria kas bukodna a babbalasang. Ngem saan a nagbayag, maysa a Romano Katoliko nga obispo idiay Itu ti nangbisita ken Maria ket imbagana kenkuana a papanawennakami, ngem saan a timmulok ti balo. Kinunana: “Idi pimmusay ti asawak, didak sinaranay. Tinulongandak dagitoy a Saksi ni Jehova uray didak karelihion.”
Iti daydi a tiempo, impakaammo kadakami ti maysa a babai a dagiti padi a Katoliko idiay Itu pinaritanda dagiti makimismisa nga umawat iti kopia “ti nalabaga a libro maipapan iti Diablo.” Tuktukoyenda ti “Let God Be True,” ti naibatay-Biblia a publikasion nga intukonmi iti tattao bayat ti lawas. Yantangay “imparit” dagiti papadi ti nalabaga a libro, insaganami ti panangitukon iti asul a libro (“New Heavens and a New Earth”). Idi naammuan dagiti klero daytoy a panagbalbaliw, inusarmi ti duyaw a libro (What Has Religion Done for Mankind?), ket nagtultuloy dayta. Pagimbaganna ta addaankami idi iti nadumaduma a libro nga agsasabali ti kolor ti akkubna!
Kalpasan ti agarup makatawen idiay Itu, nakaawatak iti telegrama a mangaw-awis kaniak a temporario nga agtrabaho iti Bethel, ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Rio de Janeiro, kas panagsagana iti nasional nga asamblea. Siraragsak nga inawatko.
Kanayonan a Pribilehio ken Karit
Iti Bethel, adu ti trabaho ket naragsakanak a timmulong agingga a kabaelak. Anian a makapabileg ti tumabuno iti panangusig iti inaldaw a teksto iti agsapa ken iti Panagadal iti Pagwanawanan kas maysa a pamilia kada rabii ti Lunes! Nagutugotak unay iti naimpusuan a kararag ni Otto Estelmann ken dagiti dadduma nga eksperiensiado a miembro ti pamilia ti Bethel.
Kalpasan ti nasional nga asamblea, nagempakeak ta agsubliak koman idiay Itu, ngem nasdaawak ta maysa a surat ti inyawat ni Grant Miller, ti adipen ti sanga. Iti surat, naawisak nga agbalin a permanente a miembro ti pamilia ti Bethel. Kakuartok idi ni Sister Hosa Yazedjian, nga agdama nga agserserbi pay laeng iti Bethel idiay Brazil. Bassit pay idi ti pamilia ti Bethel—28 laeng ti bilangmi—ket nasingedkami amin iti maysa ken maysa.
Idi 1964, maysa nga agkabannuag nga amin-tiempo a ministro ti immay nagsanay idiay Bethel—ni João Zanardi. Agserserbi idi kas adipen iti sirkito, wenno agdaldaliasat a manangaywan, iti asideg. No dadduma, agkitakami no umayna iyawat ti reportna idiay Bethel. Ti adipen ti sanga pinalubosanna ni João a tumabuno iti panagadal ti pamilia iti kada rabii ti Lunes, isu nga ad-adu ti gundawaymi idi a naglangen. Nagkasarkami ken ni João idi Agosto 1965. Siraragsak nga inawatko ti imbitasion a makikadua ken lakayko iti trabaho iti sirkito.
Iti daydi a tiempo, adda risgona ti trabaho a panagdaliasat iti makintengnga a paset ti Brazil. Diak malipatan ti panangbisitami iti grupo dagiti agibumbunannag idiay Aranha, iti Minas Gerais State. Masapul nga aglugankami iti tren ket kalpasanna magmagnakamin a nakaawit iti malmaleta, makinilia, slide projector, dagiti bag ti libro, ken literatura. Anian a ragsakmi a makakita ken ni Lourival Chantal, maysa a lakay a kabsat, a kanayon nga aguray iti estasion ti tren tapno tumulong a mangawit kadagiti awitmi.
Ti gimong idiay Aranha ket maang-angay idi iti naabangan a balay. Maturogkami iti bassit a kuarto iti likudan. Iti igid ti kuarto, adda pagapuy a kayo nga usarenmi a pagluto ken pangipapudotan iti danum manipud kadagiti tinimba a danum a sinakdo dagiti kakabsat. Usarenmi a kasilias ti maysa nga abut iti tengnga ti plantasion ti kawayan nga adda iti asideg. Iti rabii, mangpasgedkami iti silaw a petrolio a pangabug kadagiti barber beetle—dagiti insekto a mangyakar iti sakit a Chagas. Iti agsapa, kanayon a nangisit dagiti abut ti agongmi gapu iti asuk. Anian a kapadasan!
Bayat ti panagbisitami iti sirkito idiay Paraná State, nakaawatkami manen iti dakkel a kayumanggi a sobre manipud iti sanga nga opisina. Sabali pay nga imbitasion ti organisasion ni Jehova—ti panagserbi idiay Portugal! Iti surat, naibalakad nga utobenmi ti prinsipio ti Lucas 14:28 ket tingitingenmi ti panangawat iti daytoy nga annongen agsipud ta maiparit ti Nakristianuan a trabahomi sadiay, ket adun a kakabsat ti inarestar ti gobierno ti Portugal.
Mapankami ngata iti pagilian a pakaipasanguanmi iti pannakaidadanes? “No makapagnaed sadiay ken simamatalek a makapagserbi ken Jehova dagiti kakabsattayo a Portugues, apay koma a dita kabaelan?” kuna ni João. Gapu ta nalagipko ti pammabileg a sasao ni tatangko, immannugotak: “No inawisnata ni Jehova, rumbeng nga awatenta dayta ket agtalekta kenkuana.” Di nagbayag kalpasanna, nakagtengkami iti Bethel idiay São Paulo, nga immawat iti kanayonan nga instruksion ken nangisagana kadagiti dokumento para iti panaglayagmi.
João Maria ken Maria João
Manipud iti puerto ti Santos, São Paulo State, naglayag ti naglugananmi a barko, ti Eugênio C, idi Setiembre 6, 1969. Kalpasan ti siam nga aldaw iti taaw, simmangpetkami idiay Portugal. Idi damo, binusbosmi ti sumagmamano a bulan a nakipagtrabaho kadagiti natenneb a kakabsat kadagiti akikid a kalsada idiay Alfama ken Mouraria, iti daan a distrito ti Lisbon. Sinursuruandakami nga agbalin nga alerto tapno saandakami a nalaka a matiliw dagiti pulis.
Naangay dagiti gimong ti kongregasion iti pagtaengan dagiti Saksi. No madlawmi nga agsuspetsa dagiti kaarruba, dagus a mayakar ti gimong iti sabali a lugar tapno dagiti pulis saanda a rubbuoten ti balay wenno dida arestuen dagiti kakabsat. Dagiti piknik, kas panangawagmi kadagiti asambleami, ti naangay idiay Monsanto Park, kadagiti barrio ti Lisbon, ken iti Costa da Caparica, maysa a bakir iti igid ti baybay. Agkaweskami a di pormal kadagitoy nga okasion, ket adda maysa a grupo dagiti naridam a kakabsat nga agbantay iti aglawlaw. No adda dagiti mapagduaduaan a sumungad, adda tiempomi a mangyurnos iti ay-ayam, agpiknik, wenno agkansion iti kadaanan a kanta.
Tapno saandakami a nalaka a mabigbig dagiti pulis, liklikanmi nga usaren ti pudno a naganmi. Awagandakami dagiti kakabsat kas João Maria ken Maria João. Saan a nausar dagiti naganmi iti aniaman a surat wenno rekord. Imbes ketdi, naikkankami iti numero. Diak pulos inkabesa ti address dagiti kakabsat tapno diakto mairubo ida no maarestoak.
Iti laksid ti panangiparit, determinadokami ken ni João a mangaprobetsar iti tunggal gundaway a mangasaba, agsipud ta ammomi a mabalin a mapukaw ti wayawayami iti aniaman a kanito. Nasursuromi ti agpannuray iti nailangitan nga Amatayo, ni Jehova. Kas Mannalaknib kadatayo, inusarna dagiti anghelna iti pamay-an a mariknami a kasla ‘kitkitaenmi daydiay Maysa a di makita.’—Hebreo 11:27.
Iti naminsan a panangasabami iti binalaybalay idiay Porto, nakasaritami ti maysa a lalaki a nangipilit nga umunegkami. Dagus nga immannugot ti sister a kaduak, ket awan naaramidak no di sumurot kenkuana. Nakaro ti amakko idi makitak ti maysa a retrato ti soldado iti pasilio. Ania ngay ti aramidenmi? Inawisnakami ti bumalay nga agtugaw, sana insaludsod: “Palubosam kadi ti barom no awaganda nga agsoldado?” Narigat dayta a situasion. Kalpasan a siuulimek a nagkararagak, sikakalmado nga insungbatko: “Awan ti anakko, ket masiguradok a no isaludsodko kenka ti kasta a mamagpanunot a saludsod, isu met laeng ti isungbatmo kaniak.” Saan a nakatagari. Isu nga intuloyko: “Ita no damagem kaniak no ania ti rikna ti mapukawan iti kabsat wenno ama, masungbatak dayta agsipud ta agpada a pimmusayen ti kabsat ken tatangko.” Nagluaak bayat ti panagsaok, ket napaliiwko a makasangsangit met. Inlawlawagna a nabiit pay a pimmusay ti asawana. Dimngeg a naimbag bayat nga inlawlawagko ti namnama a panagungar. Kalpasanna, sidadayaw a nagpakadakami ket nakapanawkami a natalged, nga intalekmi ken ni Jehova dagiti bambanag.
Iti laksid ti panangiparit, natulongan dagiti napasnek a tattao a gumun-od iti pannakaammo iti kinapudno. Idiay Porto, maysa a negosiante nga agnagan Horácio ti inyadalan ni lakayko, ket napartak ti panagrang-ayna. Idi agangay, nagdedikar met ken ni Jehova ket nabautisaran ti anakna a ni Emílio, maysa a nalaing a doktor. Pudno nga awan ti makalapped iti nasantuan nga espiritu ni Jehova.
“Diyo Pulos Ammo No Ania ti Ipalubosto ni Jehova”
Idi 1973, naawiskami ken ni João a tumabuno iti “Divine Victory” nga Internasional nga Asamblea idiay Brussels, Belgium. Rinibu ti timmabuno a kakabsat nga Español ken taga Belgium, agraman dagiti delegado manipud Mozambique, Angola, Cape Verde, Madeira, ken ti Azores. Iti pangserra a sasaona, kastoy ti indagadag ni Kabsat Knorr, manipud hedkuarter idiay New York: “Itultuloyyo ti simamatalek a panagserbi ken ni Jehova. Diyo pulos ammo no ania ti ipalubosto ni Jehova. Ania ti ammoyo, nalabit a maangayto idiay Portugal ti sumaganad nga internasional a kombensionyo!”
Iti simmaruno a tawen, legal a nabigbigen ti trabaho a panangasaba idiay Portugal. Ket idi Abril 25, 1978, pimmudno ti sasao ni Kabsat Knorr. Naangay ti damo ng internasional a kombensionmi idiay Lisbon. Anian a nagsayaat a gundaway ti agmartsa kadagiti lansangan ti Lisbon, a mangipapaay iti pammaneknek babaen dagiti plakard, magasin, ken imbitasion para iti palawag publiko! Maysa dayta a pimmudno nga arapaap.
Rimmayray ti panagayatmi kadagiti kakabsat a Portugues. Adu kadakuada ti nagsagaba iti pannakaibalud ken pannakasapsaplit gapu iti panangtaginayonda iti Nakristianuan a neutralidad. Tarigagayanmi ti agtultuloy nga agserbi idiay Portugal. Nupay kasta, saanmi a nabaelan dayta. Idi 1982, naaddaan ni João iti nakaro a sakit iti puso, ket insingasing ti sanga nga opisina nga agsublikami idiay Brazil.
Tiempo ti Pannakasuot
Kasta unay ti panangsuporta kadakami dagiti kakabsat iti sanga nga opisina idiay Brazil ket imbaondakami nga agserbi iti Quiririm Congregation idiay Taubaté, iti São Paulo State. Kimmaro ti sakit ni João, ket di nagbayag saanen a makaruar iti pagtaengan. Dagiti interesado a tattao ti umay iti balaymi tapno agadal iti Biblia, ket adda ti taripnong para iti panangasaba iti inaldaw, kasta met ti linawas a grupo a panagadal iti libro. Dagitoy nga urnos ti nangtulong kadakami a mangtaginayon iti espiritualidadmi.
Intuloy ni João nga inaramid ti kabaelanna nga agserbi ken Jehova agingga iti ipupusayna idi Oktubre 1, 1985. Naladingitanak ken adda pannakaupayko, ngem determinadoak a nangitultuloy iti annongek. Napasamak idi Abril 1986 ti sabali pay a suot, idi sinerrek dagiti mannanakaw ti pagtaengak ket tinakawda ti nganngani amin a sanikuak. Iti kaunaan a gundaway iti panagbiagko, nariknak ti ladingit ken buteng. Maysa nga agassawa ti siaayat a nangawis kaniak a makipagnaed pay laeng kadakuada, a pagyamyamanak unay.
Naapektaran met ti panagserbik ken Jehova gapu iti ipapatay ni João ken daydi napasamak a panagtakaw. Napukaw ti kinaanepko iti ministerio. Kalpasan a sinuratak ti sanga nga opisina maipapan iti pakarigatak, naawisak nga agserbi pay laeng idiay Bethel tapno matulonganak a mangisubli iti emosional a kinatimbengko. Anian a makapabileg daydi a tiempo!
Idi simmayaat bassit ti riknak, inawatko ti annongen nga agserbi idiay Ipuã, maysa nga ili iti estado ti São Paulo. Ti panangasaba ti namagtalinaed kaniak nga okupado, ngem adda panawen a naupayak. No kasta ti mariknak, teleponuak dagiti kakabsat idiay Quiririm, ket maysa a pamilia ti sumarungkar kaniak iti sumagmamano nga aldaw. Talaga a makapabileg dagidi nga isasarungkar! Bayat ti umuna a tawenko idiay Ipuã, adda 38 a nagduduma a kakabsat a lallaki ken babbai ti nagdaliasat iti nawatiwat tapno bisitaendak.
Idi 1992, innem a tawen kalpasan ti ipapatay ni João, nakaawatak iti sabali nga imbitasion manipud iti organisasion ni Jehova. Iti daytoy a gundaway, naawisak nga umakar idiay Franca, iti São Paulo State, a pagserserbiak kas amin-tiempo a ministro agingga ita. Nabunga unay ti teritoria ditoy. Idi 1994, nayadalak iti Biblia ti mayor. Madama idi ti panagkampaniana para iti kinakongresista idiay Brazil, ngem nagadalkami iti kada malem ti Lunes iti laksid ti kinaokupadona. Tapno awan ti makasinga, patayenna idi ti teleponona. Anian a ragsakko a makakita iti in-inut nga iyaadayona iti politika ken ti pannakaisubli ti nasayaat a relasionna ken baketna babaen ti tulong ti kinapudno! Nabautisaranda ken baketna idi 1998.
No lagipen, maibagak a ti biagko kas amin-tiempo a ministro ket maysa a nagdakkelan a bendision ken pribilehio. Pudno a nangyeg kaniak iti nabaknang a gunggona ti panangawat kadagiti imbitasion manipud ken Jehova. Ket aniaman nga awis iti masanguanan, situtulokakto a mangawat kadagita.
[Dagiti Ladawan iti panid 25]
Idi 1957, idi simrekak iti amin-tiempo a serbisio, ken ita
[Ladawan iti panid 26]
Kaduak ti pamilia ti Bethel idiay Brazil idi 1963
[Ladawan iti panid 27]
Ti kasarmi idi Agosto 1965
[Ladawan iti panid 27]
Ti asamblea idiay Portugal bayat ti pannakaiparit ti trabaho
[Ladawan iti panid 28]
Panangasaba iti lansangan idiay Lisbon bayat ti “Victorious Faith” nga Internasional a Kombension idi 1978