Binirokda ti Nailet a Dalan

AGARUP 550 a tawen ti napalabas, pimmanaw manipud pagtaenganda ti maysa a bassit a grupo dagiti agkunkuna a Kristiano nga agnanaed iti Prague, Chelčice, Vilémov, Klatovy, ken dadduma pay a siudad a paset ti agdama a Czech Republic. Nagindegda iti asideg ti purok ti Kunwald, iti tanap iti amianan a laud ti Bohemia, ket nangbangonda kadagiti pagtaenganda, sinukayda ti daga, binasada ti Biblia, ken inawaganda ti grupoda kas Unity of Brethren, wenno Unitas Fratrum iti Latin.

Nadumaduma a kasasaad ti biag ti naggapuanda. Adda dagiti mannalon, natan-ok, kolehio, nabaknang ken napanglaw, lallaki ken babbai, balo ken ulila, ngem maymaysa ti panggepda. “Nagkararagkami amin iti Mismo a Dios,” insuratda, “ket kiniddawmi nga ipalgakna kadakami ti naindaklan a panggepna iti amin a bambanag. Kayatmi ti magna iti daldalanna.” Kinapudnona, ti Unity of Brethren, wenno Czech Brethren, kas pannakaawag idi agangay iti daytoy a grupo dagiti manamati, binirokda ti ‘nailet a dalan nga agturong iti biag.’ (Mateo 7:13, 14) Ania dagiti nasukimatda a kinapudno iti Biblia? Ania ti nakaidumaan ti pammatida kadagiti nasaknap a pammati iti daydi a tiempo, ken ania ti masursurotayo kadakuada?

Liniklikanda ti Kinaranggas ken Pannakikompromiso

Ti nagduduma a narelihiosuan a grupo idi ngalay ti maika-15 a siglo naimpluensiaanda ti pannakabuangay ti Unity of Brethren. Maysa kadagita ti Waldenses, maysa a grupo idi maika-12 a siglo. Idi damo, simmina ti Waldenses manipud iti Romano Katolika, ti relihion ti Estado iti

Sentral a Europa. Ngem idi agangay, sinublianda ti dadduma a sursuro ti Katoliko. Maysa pay a nakaimpluensia isu ti grupo dagiti Hussite, dagiti pasurot ni Jan Hus. Isu daytoy ti relihion ti kaaduan nga umili ti Czech, ngem awananda iti panagkaykaysa. Adda maysa a paksion a mannakiriri mainaig kadagiti isyu ti komunidad, idinto ta adda met paksion a nangaramat iti relihion tapno mayadelantarda ti napolitikaan nga ambisionda. Ti Brethren ket naimpluensiaan met kadagiti grupo a mamati iti milenio ken kadagiti lokal ken ganggannaet nga eskolar ti Biblia.

Ni Peter Chelčický (agarup 1390-agarup 1460), maysa a Czech nga eskolar ti Biblia ken repormador, ket pamiliar kadagiti sursuro ti Waldenses ken Hussites. Dina nagustuan dagiti Hussite gapu ta nangrugi dagitoy nga agaramat iti kinaranggas, ken inadaywanna dagiti Waldenses gapu ta mannakikompromisoda. Kinondenarna ti gubat kas di nakristianuan. Para kenkuana, “ti linteg ti Kristo” ti nasken nga annuroten ti maysa a Kristiano, aniaman dagiti ibungana dayta. (Galacia 6:2; Mateo 22:37-39) Idi 1440, ni Chelčický inlanadna dagiti sursurona iti libro a Net of the Faith.

Ni Gregory a taga Prague, ub-ubing a kasadaran ni eskolar Chelčický, nagustuanna dagiti sursuro ni Chelčický isu a pinanawanna ti grupo dagiti Hussite. Idi 1458, kinombinsir ni Gregory ti sumagmamano a babassit a grupo dagiti dati a kameng ti Hussites tapno panawanda dagiti pagtaenganda nga adda iti nadumaduma a paset ti Czechia. Karamanda kadagiti simmurot kenkuana iti purok ti Kunwald, ket nangipasdekda sadiay iti maysa a baro a narelihiosuan a komunidad. Idi agangay, simmurot kadakuada ti dadduma a grupo ti Czech ken Aleman a Waldenses.

Pagtannawagan iti Napalabas

Manipud 1464 agingga idi 1467, daytoy baro ngem rumangrang-ay a grupo ket addaan kadagiti sinodo iti rehion ti Kunwald ken nagnunumuanda ti sumagmamano a resolusion a mangsukog iti baro a relihionda. Amin nga inaramidda a resolusion ket siaannad a nairekord iti maysa a serye dagiti libro, a pagaammo ita kas ti Acta Unitatis Fratrum (Acts of the Unity of Brethren), nga adda agingga iti agdama. Ti Acta ket pagtannawagan iti napalabas, a mangipaay iti nalawag a ladawan dagiti patpatien dagiti Brethren. Naglaon dagiti libro kadagiti surat, kopia dagiti palawag, ken uray kadagiti detalye dagiti nagsusupiatanda.

No maipapan kadagiti patpatien ti Brethren, kuna ti Acta: “Determinadokami a mangipasdek iti administrasionmi babaen ti eksklusibo a Panangbasa iti Biblia ken panangmennamenna iti ulidan ti Apotayo ken dagiti nasantuan nga apostol, ti kinapakumbaba ken mabayag a panagitured, panagayat kadagiti kabusormi, panagaramid iti kinaimbag, ken panangikararag kadakuada.” Ipakita met dagiti rekord a nangasaba dagiti Brethren idi damo. Sagdudua a nagdaliasatda, ken epektibo a misionera dagiti babbai. Liniklikan dagiti Brethren ti nagtugaw kadagiti napolitikaan a saad, dida nagsapata, dida nakiraman iti aktibidad ti militar, ken dida nagusar kadagiti igam.

Pannakadadael ti Panagkaykaysa

Ngem kalpasan ti sumagmamano a dekada, saan a nasalimetmetan ti Unity of Brethren ti orihinal a panggepna. Dagiti rinnisiris maipapan iti pannakayaplikar dagiti patpatienda ket nagturong iti panaglalasinlasin. Idi 1494, nagudua ti Brethren​—ti Mayoria ken ti Minoria a partido. Nupay ti Mayoria a Partido inkompromisona dagiti orihinal a patpatienda, ti Minoria a Partido inkasabana a nasken nga agtalinaed ti Brethren a natibker iti takderda maibusor iti politika ken iti lubong.​—Kitaenyo ti kahon a “Ti Ngay Mayoria a Partido?”

Kas pagarigan, insurat ti maysa a kameng ti Minoria a Partido: “Awan ti garantia nga agtalinaed iti Dios dagiti tattao a magmagna iti dua a dalan, yantangay manmano ken kadagiti babassit laeng a banag a sidadaanda a mangisakripisio iti bagida ken agpasakup iti Dios, idinto ta kadagiti dadakkel a banag aramidenda ti kaykayatda. . . . Dagidiay natibker ti isipda ken nasayaat ti konsiensiada​—inaldaw a sursurotenda ni Apo Kristo iti nailet a dalan buyogen ti krusda​—ket kayattay ti maibilang kadakuada.”

Dagiti kameng ti Minoria a Partido minatmatanda ti nasantuan nga espiritu kas ti aktibo a puersa ti Dios, ti “ramayna.” Bigbigenda nga inusar ni Jesus a pangsubbot ti perpekto a natauan a biagna para iti biag a napukaw ni Adan. Dida nagdayaw ken ni Maria, ti ina ni Jesus. Insublida ti doktrina ti kinapadi ti amin a manamati nga awan ti sapata ti di pannakiasawa. Imparegtada a mangasaba ti amin a kameng ti relihionda ken inlaksidda dagiti di agbabawi a nakabasol. Siiinget a liniklikanda dagiti namilitaran ken napolitikaan nga aktibidad. (Kitaenyo ti kahon “No Ania ti Patpatien ti Minoria a Partido ti Brethren.”) Gapu ta ti Minoria a Partido inannurotna dagiti resolusion a sagudayen ti Acta, imbilangna ti grupona kas ti pudpudno a mangan-annurot iti orihinal a Unity of Brethren.

Prangka ken Naidadanes

Ti Minoria a Partido prangka a binabalawna ti dadduma a relihion, agraman ti Mayoria a Partido. “Isursuroyo ti panangbautisar kadagiti ubbing idinto ta awan pay pammatida,” insuratda maipapan kadagiti kasta a relihion, “iti kasta, sinurotyo ti inyussuat ti obispo nga agnagan Dionysius, daydiay nangidagadag iti panangbautisar kadagiti maladaga gapu iti panangisungsong dagiti maag a tattao . . . Kasta met laeng ti patien ti nganngani amin a mannursuro ken doktor, da Luther, Melanchthon, Bucerus, Korvín, Jileš, Bullinger, . . . ti Mayoria a Partido, agpapadada amin.”

Saan a pakasdaawan a naidadanes ti Minoria a Partido. Idi 1524, nasapsaplit ken nasinsinit ti maysa kadagiti liderda, ni Jan Kalenec. Kalpasanna, napuoran iti istaka ti tallo a kameng ti Minoria a Partido. Agparang nga in-inut a napukaw ti Minoria a Partido idi agarup 1550, kalpasan ti ipapatay ti maudi a liderda.

Kaskasdi, dagiti manamati a kameng ti Minoria a Partido naimpluensiaanda ti narelihiosuan a kasasaad idi Edad Media idiay Europa. Pudno, ti Minoria a Partido dina napaksiat ti nabayagen a naespirituan a kinasipnget idi kaaldawanda yantangay saan pay idi a nagsaknap “ti pudno a pannakaammo.” (Daniel 12:4) Ngem ti nasged a tarigagayda a mangbirok iti nailet a dalan ken magna iti dayta iti laksid ti ibubusor ket maysa a banag a paginteresan dagiti Kristiano ita.

[Blurb iti panid 13]

Ti limapulo kadagiti 60 a libro ti Bohemia (Czech) a nayimprenta manipud idi 1500 agingga 1510 ket patienda a kukua dagiti kameng ti Unity of Brethren

[Kahon iti panid 11]

Ti Ngay Mayoria a Partido?

Ania ti napasamak iti Mayoria a Partido? Idi awanen ti Minoria a Partido, nagtultuloy ti Mayoria a Partido kas maysa a narelihiosuan a grupo, a pagaammo agingga ita kas ti Unity of Brethren. Idi agangay, binalbaliwan daytoy a grupo dagiti orihinal a patpatienna. Idi arinunos ti maika-16 a siglo, nakialiansa ti Unity of Brethren iti Czech Utraquists,a a maibilang a Lutheran. Ngem nagtalinaed ti Brethren nga aktibo iti panangipatarus ken panangipablaak iti Biblia agraman kadagiti dadduma a narelihiosuan a libro. Makapainteres ta kadagiti panid nga ayan dagiti paulo dagiti libro nga impablaakda idi damo, agparang ti Tetragrammaton, kas pannakaawag iti uppat a Hebreo a letra ti personal a nagan ti Dios.

Idi 1620, ti Romano Katolika sinakupna ti pagarian ti Czech. Kas resultana, adu a kameng ti Mayoria a Partido ti Brethren ti nagtalaw manipud iti pagilianda ket intuloyda ti aktibidadda iti ballasiw taaw. Idi agangay, dayta a grupo ket naawagan iti Moravian Church (ti Moravia kas paset ti Czech). Adda dayta a grupo agingga ita.

[Footnote]

[Kahon iti panid 12]

No Ania ti Patpatien ti Minoria a Partido ti Brethren

Dagiti sumaganad a sasao a naadaw iti libro nga Acta Unitatis Fratrum idi maika-15 ken 16 a siglo ipakitada ti sumagmamano kadagiti patpatien ti Minoria a Partido. Dagiti sasao, nga insurat dagiti lider ti Minoria a Partido, ket nangnangruna a naiturong iti Mayoria a Partido.

Trinidad: “No basaenyo ti intero a Biblia, awan ti masarakanyo nga agkuna a ti Dios ket Trinidad, tallo a persona nga addaan kadagiti bukod a nagan, a pinarbo dagiti tattao.”

Nasantuan nga espiritu: “Ti nasantuan nga espiritu ket pannakaramay ken sagut ti Dios, wenno mangliwliwa, wenno Pannakabalin ti Dios, nga ipaay ti Ama kadagiti manamati maibatay kadagiti kinaimbag ni Kristo. Awan ti pangibatayantayo iti Nasantuan a Kasuratan a ti nasantuan nga espiritu ket maawagan a Dios wenno Persona; awan pay ketdi ti mangipakita nga insuro dayta dagiti apostol.”

Kinapadi: “Nupay di umiso, awagandaka iti titulo a “padi”; ngem no nagtubon ti nakuskosan nga ulom ken awanen ti sapsapo kadagiti imam, awan nakaidumaam iti maysa a gagangay a tao. Kalikaguman ni San Pedro nga agbalin a padi ti amin a Kristiano, idi kinunana: Dakayo ti nasantuan a kinapadi a mangidatdaton iti naespirituan a sakripisio. (1 Pedro 2)”

Bautismo: “Kinuna ni Apo Kristo kadagiti apostolna: Mapankayo iti amin a paset ti lubong, ikasabayo ti Ebanghelio iti amin a parsua, kadagidiay mamati. (Marcos, kapitulo 16) Ket sadanto laeng maisalakan kalpasan a matungpalda ti nadakamat: ken agpabautisarda. Ngem dakayo, isursuroyo a mabautisaran dagiti ubbing nga awanan pay iti pammati.”

Neutralidad: “Minatmatanyo a naimbag ti panagsoldado ken panangpapatay wenno ti pannagna nga armado kadagiti lansangan, bambanag a dakes ken narugit iti panangmatmat dagiti nagkauna a kakabsatyo . . . Gapuna, mariknami a dakayo, agraman dagiti dadduma a mannursuro, diyo naan-anay a naawatan dagiti propetiko a sasao a naikuna: Pinaksiatna ti bileg ti pana, kalasag, kampilan, ken ti gubat. (Salmo 75) Kuna pay ti Biblia: Dida mangdangran wenno mangpaksiat iti intero a nasantuan a bantayko, ta ti lubong ti Apo mapnonto iti nadiosan a pannakaammo, ken dadduma pay. (Isaias, kapitulo 11).”

Panangasaba: “Ammotayo nga idi damo, dagiti babbai ad-adu ti natulonganda nga agbabawi ngem iti natulongan dagiti amin a papadi ken obispo. Ket ita, adda laeng dagiti papadi iti lugarda ken iti naituding a saadda. Anian a dakkel a kamali dayta! Mapankayo iti intero a lubong. Mangasabakayo . . . iti amin a parsua.”

[Mapa iti panid 10]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

ALEMANIA

POLAND

CZECH REPUBLIC

BOHEMIA

Elbe River

PRAGUE

Vltava River

Klatovy

Chelčice

Kunwald

Vilémov

MORAVIA

Danube River

[Dagiti Ladawan iti panid 10, 11]

Iti kannigid: Ni Peter Chelčický; iti baba: maysa a panid manipud iti “Net of the Faith”

[Ladawan iti panid 11]

Ni Gregory a taga Prague

[Picture Credit Line iti panid 13]

Amin a ladawan: S laskavým svolením knihovny Národního muzea v Praze, C̆esko