Napateg Kadi No Kasano ti Panagdayawtayo iti Dios?
“TI RELIHION ket nauneg ti pannakairamutna iti tao.” Kasta ti kinuna ni Propesor Alister Hardy iti libro a The Spiritual Nature of Man. Dayta a kapanunotan ket agparang a patalgedan dagiti resulta ti nabiit pay a surbey. Natakuatan nga agarup 86 a porsiento iti populasion ti lubong ti agkunkuna nga adda relihionda.
Naammuan met ti surbey a dagita a tattao ket miembro ti 19 a kalatakan a relihion ken dagidiay agkunkuna a Kristiano ket miembroda iti makapakellaat ti kaaduna a 37,000 a nadumaduma a denominasion. Pampanunotem kadi no amin dagita a nadumaduma a pamay-an ti panagdayaw ket anamongan ti Dios? Kinapudnona, napateg kadi no kasano ti panagdayawtayo kenkuana?
Iti dayta a napateg nga isyu, nainkalintegan a ditay basta agpaibuyog kadagiti bukodtayo a rikna wenno opinion. Maiparbeng laeng nga ammuentayo ti mismo a panangmatmat ti Dios iti dayta a banag. Tapno maaramidtayo dayta, masapul nga agpaiwanwantayo iti Biblia a Sao ti Dios. Apay? Agsipud ta inkararag a mismo ni Jesu-Kristo iti Dios: “Ti saom ket kinapudno.” (Juan 17:17) Pinatalgedan dayta ni matalek nga apostol Pablo: “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ken makagunggona iti panangisuro, iti panangtubngar, iti panangpalinteg iti bambanag.”—2 Timoteo 3:16.
Ipakita ti Biblia a saan nga amin a panagdayaw ket anamongan ti Dios. Adda dagiti maammuantayo a nagkauna a pagarigan maipapan kadagiti kita ti panagdayaw nga inanamongan ken inlaksid ti Dios. Babaen ti panangsukimattayo a naimbag kadagita a pagarigan, maammuantayo ti rumbeng ken di rumbeng nga aramidentayo tapno anamongan ti Dios ti panagdayawtayo.
Nagkauna a Pagarigan
Babaen ken propeta Moises, dagiti Israelita ket inikkan ni Jehova a Dios kadagiti linteg a nangisuro kadakuada no kasano ti panagdayawda kenkuana iti wagas nga anamonganna. Idi tinungpal dagiti Israelita ti sagudayen dagita a linteg, a gagangay a maawagan iti Mosaiko a Linteg, inanamongan ida ti Dios kas ilina ken binendisionanna ida. (Exodo 19:5, 6) Ngem nupay nasagrapda ti pamendision ti Dios, saan nga intultuloy ti nasion ti Israel nga inannurot ti kita ti panagdayaw nga anamonganna. Maulit-ulit a timmallikudda ken Jehova ket tinuladda dagiti narelihiosuan nga aramid dagiti kaarrubada a nasion.
Idi kaaldawan da propeta Ezequiel ken Jeremias idi maikapito a siglo K.K.P., adu nga Israelita ti simmukir iti Linteg ti Dios ken nakisinninged kadagiti umili ti kaarrubada a nasnasion. Babaen ti panangtuladda kadagiti kostumbre ken pannakipasetda kadagiti piesta dagita a nasion, inalagad dagiti Israelita ti laok a relihion. Kastoy ti ibagbaga ti adu nga Israelita: “Agbalintayo koma a kas kadagiti nasion, kas kadagiti pamilia ti daga, iti panagserbi iti kayo ken bato.” (Ezequiel 20:32; Jeremias 2:28) Kunada nga agdaydayawda ken Jehova a Dios, idinto ta agrukrukbabda met kadagiti “makadurmen nga idoloda” nga uray la nga idatonda pay dagiti annakda a lallaki kadagita a didiosenda.—Ezequiel 23:37-39; Jeremias 19:3-5.
Sigun kadagiti arkeologo, dayta a kita ti panagdayaw ket narelihiosuan a kombinasion ti nadumaduma a pammati, ti aggigiddan a panagdayaw iti nadumaduma a didiosen. Wenno basta tukoyenda dayta kas namulagatan wenno nalatak a relihion. Ita, patien ti adu a tattao nga iti kagimongantayo a maipalpalubos ti agduduma a pammati, masapul a nalawa koma ti panagpampanunottayo iti amin a banag, agraman iti relihion. Gapuna, patienda nga awan pagdaksanna no dayawenda ti Dios iti aniaman a kayatda a pamay-an. Talaga kadi nga awan pagdaksan dayta? Rumbeng kadi a basta palawaentayo laeng ti panagpampanunottayo ken agbalintayo a napanuynoy? Usigem ti dadduma nga aspeto ti nalatak a relihion nga inannurot dagiti di matalek nga Israelita, ket kitaem no ania ti nagresultaan dagita nga aramid.
Ti Laok a Kita ti Panagdayaw ti Israel
Ti nangangayan dagiti Israelita iti laok a panagdayawda ket dagiti “nangato a disso,” wenno santuario iti lugarda nga addaan kadagiti altar, paginsiensuan, sagrado a bato a munmon, ken sagrado a kayo a teddek, nga agparang a simbolo ni Asera a diosa ti kinabunga a pagdaydayawan dagiti Canaanita. Nagadu idi dagiti kasta a lugar idiay Juda. Dinakamat ti 2 Ar-ari 23:5, 8 dagiti “nangato a disso kadagiti siudad ti Juda ken kadagiti aglawlaw ti Jerusalem, . . . manipud Geba [makin-amianan a beddeng] agingga iti Beer-seba [makin-abagatan a beddeng].”
Kadagita a nangato a lugar, dagiti Israelita ket nangpataud iti “asuk a sakripisio ken Baal, iti init ken iti bulan ken kadagiti konstelasion ti zodiak ken iti isuamin a buyot ti langlangit.” Addaanda iti balbalay agpaay kadagiti “lallaki a balangkantis iti templo . . . iti balay ni Jehova” ken pinuoranda dagiti annakda nga indaton “ken Molec.”—2 Ar-ari 23:4-10.
Nakasarak dagiti arkeologo iti ginasut a pigurin a nagebba a damili idiay Jerusalem ken Juda, kangrunaanna kadagiti rebbek ti pribado a balbalay. Kaaduan kadagita ket pigurin a labus a babai nga addaan kadagiti sobra ti kadadakkelda a barukong. Sigun kadagiti eskolar, dagita a pigurin ket imahen da Astoret ken Asera, dagiti diosa ti kinabunga. Dagita ket maibilang nga “anib a tumulong iti panagsikog ken panagpasngay.”
Ania ti panangmatmat dagiti Israelita kadagita a pakaang-angayan ti laok a panagdayaw? Kinuna ni Propesor Ephraim Stern iti Hebrew University nga adu kadagita a nangato a lugar ket posible a “naidedikar ken Yahweh [Jehova].” Dagiti naisurat kadagiti disso a nakabakab dagiti arkeologo ti kasla mangpasingked iti dayta a kapaliiwan. Kas pagarigan, iti maysa a nakabakabda, kastoy ti naisurat: “Bendisionanka babaen ken Yahweh ti Samaria ken babaen ti aserana.” Kastoy met ti naisurat iti sabali pay, “Bendisionanka babaen ken Yahweh ti Teman ken babaen ti aserana!”
Ipakita dagita a pagarigan no kasano a nakikompromiso dagiti Israelita. Ti nakababain nga aramid dagiti pagano ket inlaokda iti nadalus a panagdayawda ken Jehova a Dios. Kas resultana, nadadael ti moralidadda ken natulawan ti panagdayawda. Ania ti panangmatmat ti Dios iti dayta a laok a panagdayaw?
Ti Reaksion ti Dios iti Laok a Panagdayaw
Babaen ken propetana nga Ezequiel, inyebkas ti Dios ti pungtot ken panangkondenarna iti makarimon a kita ti panagdayaw dagiti Israelita. Kinunana: “Kadagiti amin a disso a pagnanaedanyo agbalinto a walangwalang dagiti mismo a siudad ket agbalinto a langalang dagiti mismo a nangato a disso, tapno iti kasta agwalangwalangda ket dagiti altaryo aglangalang ken pudno a maburak ket dagiti makadurmen nga idoloyo pudno a mapagpukaw ket dagiti pagsaadan ti insiensoyo maputed ket dagiti aramidyo mapunas.” (Ezequiel 6:6) Talaga a di inanamongan ken di inawat ni Jehova ti kasta a panagdayaw.
Impakpakauna ni Jehova no kasano ti pannakapasamak dayta a pannakadadael. ‘Adtoy ibaonko ni Nabucodorosor nga ari ti Babilonia, ti adipenko, ket iyegkonto ida maibusor iti daytoy a daga ken maibusor kadagiti agnanaed iti dayta ken maibusor kadagitoy amin a nasion iti aglikmut; ket ipaaykonto ida iti pannakadadael. Ket isuamin daytoy a daga agbalinto a walangwalang a disso.’ (Jeremias 25:9-11) Kas kaitungpalan dayta a padto, rinaut dagiti taga-Babilonia ti Jerusalem ken naan-anay a dinadaelda dayta a siudad ken ti templona idi 607 K.K.P.
Maipapan iti pannakadadael ti Jerusalem, kinuna ni Propesor Stern, a nadakamat itay, a dagiti rebbek a nakabakab dagiti arkeologo “ket nalawag a pakakitaan kadagiti salaysay ti Biblia (2 Ar-ari 25:8; 2 Cronicas 36:18-19) a mangdeskribir iti pannakadadael, pannakauram, ken pannakarpuog dagiti balbalay ken pader.” Kinunana pay: “Ti ebidensia a nasarakan dagiti arkeologo a mangpaneknek iti dayta a tiempo iti pakasaritaan ti Jerusalem . . . ket mabalin a maibilang a maysa kadagiti makapikapik unay iti aniaman a lugar a nadakamat iti Biblia.”
Ania ti Masursurotayo?
Ti kangrunaan a leksion a masursurotayo ket saan nga anamongan ti Dios ti panagdayaw a mamaglaok kadagiti naibasar-Biblia a pannursuro ken dagiti doktrina, tradision, wenno ritual ti dadduma a relihion. Dayta a leksion ti nalawag nga impapuso ni apostol Pablo a napadakkel kas maysa a Judio a Fariseo. Isu ket edukado ken eksperto iti linteg dayta a sekta. Idi naammuan ken inawatnan a ni Jesus ti naikari a Mesias, ania ti inaramidna? Kinunana: “Ti bambanag a gunggona kaniak idi, dagitoy imbilangko kas pukaw maigapu iti Kristo.” Wen, tinallikudanna ti dati nga ar-aramidna ken nagbalin a napasnek a pasurot ni Kristo.—Filipos 3:5-7.
Kas agdaldaliasat a misionero, pamiliar ni Pablo kadagiti narelihiosuan nga aramid ken napilosopiaan a prinsipio ti nadumaduma a tattao. Gapuna, insuratna kadagiti Kristiano idiay Corinto: “Ania ti pakiramanan ti lawag iti sipnget? Kanayonanna, ania ti pagtunosan da Kristo ken Belial? Wenno ania ti pakiramanan ti matalek a tao iti di manamati? Ket ania ti pakitunosan ti templo ti Dios kadagiti idolo? . . . ‘Gapuna rummuarkayo manipud iti tengngada, ket isinayo ti bagbagiyo,’ kuna ni Jehova, ‘ket isardengyo a sagiden ti di nadalus a banag’; ‘ket awatenkayto.’”—2 Corinto 6:14-17.
Ita ta naammuantayon a talaga a napateg iti Dios ti wagas ti panagdayawtayo kenkuana, nalabit nga iyimtuodtayo iti bagitayo: ‘Ania a kita ti panagdayaw ti anamongan ti Dios? Kasanoak a makaadani iti Dios? Ken ania ti rumbeng nga aramidek tapno makapagdayawak iti Dios iti wagas nga anamonganna?’
Maragsakan dagiti Saksi ni Jehova a tumulong kenka a mangammo iti sungbat dagita ken iti dadduma pay a saludsod a nainaig iti Biblia. Awisendaka a makiuman kadagiti Saksi iti Kingdom Hall iti lugaryo wenno agsurat kadagiti mangipabpablaak iti daytoy a magasin tapno agkiddawka iti libre a panagadal iti Biblia iti lugar ken oras a kombeniente kenka.
[Ladawan iti panid 10]
Nagkauna a santuario agpaay iti panagdayaw kadagiti idolo, Tel Arad, Israel
[Credit Line]
Garo Nalbandian
[Ladawan iti panid 10]
Dagiti pigurin ni Astoret a naala kadagiti nagkauna a balay idiay Judea
[Credit Line]
Photograph © Israel Museum, Jerusalem; impaay ti Israel Antiquities Authority