Ammoyo Kadi?

Apay nga ibaga dagiti tattao ti “amen” iti ngudo ti kararag?

Ti sao nga “amen,” agpada iti Iloko ken Griego, ket transliterasion ti Hebreo nga ʼa·menʹ. Dayta a sao, a masansan nga aggigiddan nga ibaga dagiti agdengdengngeg iti maysa a kararag, sapata, pamendision, wenno lunod, ket kaipapananna “sapay koma,” wenno “awan duadua.” Ti panangibaga iti dayta ipakitana ti iyaanamong kadagiti kayeb-ebkas a sasao. Sigun iti maysa a reperensia, “dayta a sao ipasimudaagna ti kinasigurado, kinapudno, kinamatalek, ken saan a panagduadua.” Idi tiempo ti Biblia, usaren dayta ti maysa tapno ipakitana nga isu ket umanamong iti sapata wenno tulag ken kadagiti kakuyogna a dusa no saanna a matungpal.​—Deuteronomio 27:15-26.

Iti panangasaba ken panangisuro ni Jesus, inrugina ti sumagmamano kadagiti sasaona iti “amen.” Babaen iti dayta, ipaspasiguradona a naan-anay a mapagtalkan ti ibagana. Kadagita a kaso, ti Griego a sao nga a·menʹ ket naipatarus kas “pudno.” (Mateo 5:18; 6:2, 5) No mamindua a maibalikas dayta, kas iti makita iti intero nga Ebanghelio ni Juan, ti ebkas ni Jesus ket naipatarus kas “pudno unay.” (Juan 1:51) Ti kasta a panangusar ni Jesus iti amen ket maibilang a naisangsangayan no kadagiti sagrado a literatura.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, agaplikar ken Jesus ti titulo nga “Amen” kas pammasingked a “matalek ken napudno” ti amin nga ibagana.​—Apocalipsis 3:14.

Ania ti Urim ken ti Tummim?

Iti nagkauna nga Israel, agparang a maus-usar ti Urim ken ti Tummim tapno maammuan ti pagayatan ni Jehova maipapan iti nasion wenno kadagiti panguloda. Naitalek dagitoy a banag iti nangato a padi ken naitalimeng iti bulsa ti “pektoral ti panangukom.” (Exodo 28:15, 16, 30) Nupay saan a pulos a dineskribir ti Kasuratan no ania dayta a banag wenno ti eksakto a pannakausarna, iparipirip ti nadumaduma a teksto a nausar dayta kas pagbibinnunotan a banag tapno maammuan no “wen,” “saan,” wenno awan ti sungbat ti Dios.

Ti maysa a pagarigan ti kasta a pannakausarna ket idi a ni David impaalana ken Abiatar ti efod ti nangato a padi nga ayan ti Urim ken ti Tummim. Adda dua nga insaludsod ni David kenni Jehova: ‘Kamatennakto kadi ni Saul?’ ken “Dagiti agtagtagikua iti daga iti Keila isukodakto kadi iti imana?” Agpada a wen ti sungbatna kadagita, iti kasta, nakaaramid ni David iti umiso a desision.​—1 Samuel 23:6-12.

Sakbayna, inusar ni Ari Saul ti Urim ken ti Tummim tapno ammuenna nga umuna no ti nakabasol ket ti intero a nasion wenno no isuda ken Jonatan, ken maikadua, no asino kadakuada ken Jonatan ti nakabasol. (1 Samuel 14:40-42) Kalpasanna, idi napukaw ni Saul ti nadiosan nga anamong, saanen nga inwanwan ti Dios “uray babaen kadagiti tagtagainep wenno babaen ti Urim wenno babaen kadagiti mammadto.”​—1 Samuel 28:6.

Sigun iti patpatien dagiti Judio, nagsardeng ti pannakausar ti Urim ken ti Tummim idi nadadael ti templo ni Jehova idi 607 K.K.P.

[Ladawan iti panid 27]

“Amen,” Apocalipsis 3:14. Ti Codex Alexandrinus,maikalima a siglo K.P.