Ammoyo Kadi?

Ania dagiti pribilehio ken responsibilidad a kakuykuyog ti kalintegan ti inauna nga anak a lalaki?

▪ Sipud idi panawen dagiti patriarka, maipapaayan iti naisangsangayan a kalintegan ti inauna a putot a lalaki. Apaman a matay ti ama, ti inauna nga anak a lalaki ti mangibaklay iti annongen kas ulo ti pamilia. Masapul nga aywananna ti pamilia ken idauluanna ti tunggal kameng ti sangakabbalayan nga adda iti poderna. Iti imatang ti Dios, ti inauna ti mangibagi iti pamilia. Nupay umawat met iti tawid ti dadduma nga annak a lallaki, ti inauna ti agtagikua iti kangrunaan a tawid. No idilig iti tawiden ti dadduma nga annak, doble ti tawiden ti inauna.

Idi kaaldawan dagiti patriarka, mabalin a mapukaw ti kalintegan ti inauna. Ni Esau, kas pagarigan, inlakona ti kalinteganna ken ni adingna. (Genesis 25:30-34) Impatawid met ni Jacob dayta a kalintegan ken Jose, imbes a ken Ruben nga in-inauna. Napukaw ni Ruben dayta a kalinteganna gapu iti imoralidad. (1 Cronicas 5:1) Nupay kasta, iti sidong ti Mosaiko a Linteg, ti kalintegan ti inauna nga anak iti maysa nga asawa ket saan a mabalin nga iyakar ti amana iti inauna a putotna iti sabali nga asawa gapu laeng ta paboritona. Nasken a raemen ti ama ti kalintegan a maiparbeng iti in-inauna a putotna.​—Deuteronomio 21:15-17.

Apay a nagisuot dagiti eskriba ken Fariseo kadagiti “naglaon-kasuratan a kahita”?

▪ Binabalaw ni Jesus dagiti bumusbusor kenkuana nga eskriba ken Fariseo gapu ta pinaakabada dagiti “naglaon-kasuratan a kahita nga ikapetda kas pangsaluad.” (Mateo 23:2, 5) Dagiti kameng dayta a relihioso a grupo bedbedanda dagiti mugingda iti bassit a kuadrado wenno rektanggulo a nangisit a kahon wenno kahita. Igalutda pay dagita iti makin-uneg a paset ti takiagda nga asideg iti pusoda. Naglaon dagita a kahon kadagiti teksto ti Kasuratan. Ti panangikapet kadagiti kasta a naglaon-kasuratan a kahon a maaw-awagan pilakteria ket nagtaud iti literal a panangipaulog iti bilin ti Dios kadagiti Israelita nga agkuna: “Dagitoy a sasao nga ibilbilinko kenka ita nga aldaw addadanto ita pusom . . . Ket masapul nga igalutmo ida kas pagilasinan ita imam” ken “kas bedbed iti muging iti baet dagita matam.” (Deuteronomio 6:6-8) Saan a masinunuo ti eksakto a petsa a nangrugi ti kaugalian a panangisuot iti pilakteria, ngem kuna dagiti eskolar a nangrugi dayta idi maikatlo wenno maikadua a siglo K.K.P.

Kinondenar ni Jesus dayta a kaugalian gapu iti dua a rason. Umuna, pinaakaba dagiti eskriba ken Fariseo dagiti pilakteriada tapno ipagpannakkelda ti kinarelihiosoda. Maikadua, saan nga umiso ti panangmatmat dagitoy a relihioso a grupo kadagita a naglaon-kasuratan a kahon ta ibilangda dagita kas anting-anting wenno anib kontra iti pannakadangran. Ti Griego a sao a phylakterion para kadagita a kahon, kas pannakausarna kadagiti sekular a literatura ket naipatarus kas “kampo,” “sarikedked,” wenno “pamay-an ti pannakasalaknib.”