Adda Kadi Kamelio Idi ni Abraham?
KUNA ti Biblia a karaman ti kamelio kadagiti animal nga inted ni Faraon ken ni Abraham. (Gen. 12:16) Iti nawatiwat a panagdaliasat ti adipen ni Abraham a nagpa-Mesopotamia, “nangala iti sangapulo a kamelio manipud kadagiti kamelio ni apona.” Nalawag ngarud nga ibaga ti Biblia nga addaan ni Abraham kadagiti kamelio idi rugrugi ti maikadua a milenio B.C.E.—Gen. 24:10.
Adda dagiti saan nga umanamong iti dayta. Kuna ti New International Version Archaeological Study Bible: “Pagdedebatean dagiti eskolar no umiso ti pannakadakamat dagiti kamelio gapu ta kaaduan ti mamati a sa la nagbalin a taraken dagita idi agarup 1200 C.E., nabayagen kalpasan ti kaaldawan ni Abraham.” Aniaman a nasapsapa a panangtukoy ti Biblia kadagiti kamelio ket maibilang a di umiso sigun iti kronolohia.
Kuna ti dadduma nga eskolar a nupay gagangay ti panagtaraken ti kamelio idi arinunos ti maikadua a milenio, dina kayat a sawen a saan a maus-usar dagiti kamelio sakbay dayta. Sigun iti libro a Civilizations of the Ancient Near East: “Ipakita dagiti nabiit pay a panagsirarak a nangrugi ti panagtaraken iti kamelio idiay makin-abagatan a daya nga Arabia idi agarup maikatlo a milenio [B.C.E.]. Idi damo, mataraken dagita gapu iti gatas, dutdot, lalat, ken karnena ngem di nabayag, naammuan dagiti tattao a mabalin gayam nga usaren a pagidaliasat nga agawit kadagiti gargaret.” Dayta a dinakamatda a panawen sakbay pay ti kaaldawan ni Abraham ket patalgedan dagiti tulang ken rebbek a nakabakab dagiti arkeologo.
Adda met dagiti naisurat nga ebidensia. Kuna ti isu met la a reperensia: “Idiay Mesopotamia, nadakamat ti animal [ti kamelio] kadagiti cuneiform ken makita dayta iti sumagmamano a pagmarka, a mangipasimudaag nga addan dagita nga animal idiay Mesopotamia idi rugrugi ti maikadua a milenio,” kayatna a sawen, idi kaaldawan ni Abraham.
Patien ti dadduma nga eskolar a dagiti komersiante a taga-Abagatan nga Arabia a negosiante iti insienso nagusarda kadagiti kamelio a nangibiahe kadagiti produktoda a nagpaamianan. Dimmalanda iti desierto a nagturong kadagiti lugar a kas iti Egipto ken Siria. Gapu kadakuada, nausaren dagiti kamelio kadagita a lugar. Nalabit gagangayen dayta a panagnegosio sipud pay rugrugi ti 2000 B.C.E. Makapainteres ta dinakamat ti Genesis 37:25-28 dagiti komersiante nga Ismaelita a nagusar kadagiti kamelio a pagibiahe kadagiti insienso nga agturong idiay Egipto agarup sangagasut a tawen kalpasan ti kaaldawan ni Abraham.
Nalabit saan unay a maus-usar dagiti kamelio iti nagkauna a Makintengnga a Daya idi rugrugi ti maikadua a milenio B.C.E., ngem agparang a paneknekan ti ebidensia a maus-usar metten dagita. Gapuna, kuna ti The International Standard Bible Encyclopedia: “Saanen a maibilang a di umiso dagiti salaysay a nakadakamatan dagiti kamelio idi panawen dagiti patriarka yantangay adu ti natakuatan dagiti arkeologo a mangpaneknek a matartarakenen dagiti kamelio sakbay pay ti panawen dagiti patriarka.”