AMMOYO KADI?
Suportaran kadi ti arkeolohia dagiti nairekord iti Biblia?
Ni Sargon II nga ari ti Asiria, a nairekord iti Isaias 20:1
Kuna ti maysa nga artikulo iti Biblical Archaeology Review a gapu kadagiti nakali dagiti arkeologo, mapatalgedanen a talaga a nagbiag ti “di kumurang a 50” a tattao a nadakamat iti Hebreo a Kasuratan. Karaman kadagita ti 14 nga ari ti Juda ken Israel, kas kada David ken Ezekias a pagaammo a tattao, ken dagiti saan unay a pamiliar a da Menahem ken Peca. Karaman met ti 5 a Faraon ken 19 nga ari ti Asiria, Babilonia, Moab, Persia, ken Siria. Ngem saan laeng a dagiti ari ti karaman kadagiti rekord iti Biblia a patalgedan ti arkeolohia, uray met dagiti nangato a padi, eskriba a parakopia iti linteg, ken dadduma pay nga opisial.
Sigun iti nadakamat nga artikulo, “umanamong ti adu nga iskolar” a talaga a nagbiag dagita a tattao. Siempre, adu pay a nalatak a tattao iti historia ti nadakamat iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ket paneknekan met dagiti ebidensia ti arkeolohia a talaga a nagbiag ti adu kadakuada, kas kada Herodes, Poncio Pilato, Tiberio, Caifas, ken Sergio Paulo.
Kaano nga awanen ti masarakan a leon kadagiti lugar a nadakamat iti Biblia?
Dekorasion a nasileng a ladrilio iti nagkauna a Babilonia
Awan itan dagiti leon kadagiti away iti Israel ken Palestina, ngem paneknekan ti agarup 150 a teksto a pamiliar dayta nga animal kadagiti mannurat iti Biblia. Saan a literal ti pannakausar ti leon iti kaaduan kadagitoy a teksto; ngem ipakita ti dadduma a rekord nga adda dagiti indibidual nga aktual a nakilaban kadagiti leon. Kas pagarigan, nangpapatay da Samson, David, ken Benaias kadagiti leon. (Uk-ukom 14:5, 6; 1 Samuel 17:34, 35; 2 Samuel 23:20) Adda met dagiti tattao a pinapatay dagiti leon.—1 Ar-ari 13:24; 2 Ar-ari 17:25.
Idi un-unana, masarakan ti Asiatic lion (Panthera leo persica) manipud Asia Menor (paset ti Turkey itan) ken Greece agingga iti Palestina, Siria, Mesopotamia, ken iti makin-amianan a laud ti India. Gapu ta kabuteng ken mararaem daytoy nga animal, masansan nga agparang dayta kadagiti obra maestra iti nagkauna a Middle East. Nailadawan dagiti leon kadagiti nagpipintas a nasileng a ladrilio (brick) kas dekorasion iti Dalan ti Prosesion iti nagkauna a Babilonia.
Naipadamag pay a dagiti manangsakup a krusado ket naganup kadagiti leon iti Palestina iti maudi a paset ti 1100’s C.E. Maipagarup nga awanen dagiti leon iti dayta a lugar idi rugrugi ti 1300’s. Ngem naipadamag nga addada pay laeng iti Mesopotamia ken Siria agingga iti 1800’s ken kasta met iti Iran ken Iraq iti umuna a paset ti 1900’s.