Kagudua a Siglo iti Sidong ti Totalitariano a Kinaulpit
Kas insalaysay ni Lembit Toom
Idi 1951, nasentensiaanak nga agtrabaho kas balud idiay Siberia iti sangapulo a tawen. Rinibu a kilometro ti dinaliasatmi a napan iti kampo nga amiananen pay ti Arctic Circle. Makapaksuy ti trabaho, dakes ti paniempo, ken nakaro ti kasasaad ti panagbiag. Palubosandak a mangilawlawag no kasano a nakadanonak sadiay ken no apay a saan nga ubbaw ti panagsagabami.
NI TATANGKO ket naibilang nga intelektual idiay Estonia, ti pagilian iti Baltic a nakaipasngayak idi Marso 10, 1924. Ngem idi lumakayen, immaneharna ti talon ti pamiliami idiay Järvamaa iti sentral nga Estonia. Dakkel ti Luterano a pamiliami nga addaan siam nga annak. Tallo kadagitoy ti natay idi ubbingda pay laeng. Siak ti buridek. Idi 13 ti tawenko, natay ni Tatang.
Iti simmaganad a tawen, nagturposak iti elementaria. Setiembre 1939 idi bimtak ti Gubat Sangalubongan II. Naayaban ni manongko nga Erich nga agsoldado, isu a diak naituloy ti ageskuela. Kalpasanna, sinakup ti Soviet Union ti Estonia idi 1940, ket makatawen kalpasanna, sinakup dagiti Aleman ti Estonia. Imbaludda ni Erich ngem winayawayaanda met laeng ket nagsubli idiay Estonia idi Agosto 1941. Idi 1942, nagadalak iti agrikultura.
Krismas ti 1943 idi nagbakasionak idiay balay manipud eskuelaan. Nasao kaniak ni manangko a Leida a nakisarita kenkuana ti doktor ti pamiliami maipapan iti Biblia. Inikkanna ni manangko iti sumagmamano a bokleta nga impablaak ti Watch Tower Bible and Tract Society. Binasak ida ket dagus a sinapulko ni Dr. Artur Indus. Isu ti nangyadal kaniak iti Biblia.
Napilitan nga Agdesision
Kabayatanna, kimmaro ti rinnupak ti Alemania ken ti Soviet Union. Pebrero 1944 idi immabante dagiti Ruso iti asideg ti ketegan ti Estonia. Naayaban ni Erich nga agsoldado para iti Alemania, ket sinuratandak metten nga agpalistaakon. Patiek a maikaniwas iti linteg ti Dios ti pumatay iti padatayo a tattao, ket imbaga ni Dr. Indus a tulongannak nga agbirok iti paglemmengak agingga a malpas ti gubat.
Maysa nga aldaw, simmangpet idiay talonmi ti maysa a polis ken lider ti civil defense iti lugarmi. Nabilinda nga arestarendak gapu ta atapenda a likliklikak ti agsoldado. Napanunotko a rumbeng idin nga agtalawak idiay balay ta no saan, maibaludak iti kampo konsentrasion dagiti Aleman.
Nagkamangak iti talon ti maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Tapno bumileg ti pammatik, inggaedko ti nagbasa iti Biblia ken literatura ti Watch Tower Society bayat nga aglemlemmengak. Naminsan a rabii, naglibasak a napan idiay balay tapno mangala iti sumagmamano a makan. Napno ti balaymi kadagiti Aleman a soldado, tangay nagbakasion iti sumagmamano nga aldaw ni manongko nga Erich a kadua ti sumagmamano a gagayyemna. Sililimed a nakasaok ni Erich iti pagtaltagan iti dayta a rabii. Daydin ti naudi a pannakakitak kenkuana.
Napeggad a Panaglibas
Iti daydi met la a rabii, idi nagsubliak iti talon a paglemlemmengak, naraut dayta. Nagtignay ti polis ken dagiti babaonen ti civil defense gapu iti pulong nga adda tao nga aglemlemmeng iti talon. Nagkaradapak iti sirok ti datar, ket di nagbayag nangngegko dagiti paddak iti ngatuen ti ulok. Impaturong ti opisial ti riplena iti mannalon sana binugkawan: “Adda lalaki nga aglemlemmeng iti daytoy a balay! Kasanokami a makapan iti sirok ti datar?” Nakitak ti panagbirokda gapu iti lawag ti lenteda. Immatrasak bassit ket nagiddaak sadiay ken naguray. Apagsibetda, nagtalinaedak pay laeng iti sirok ti datar tapno masiertok nga awanen ti peggad.
Sakbay a pimmarbangon, pimmawak iti balay, ket nagyamanak ken Jehova ta didak nasukalan. Tinulongandak dagiti Kristiano a kakabsat a mangsapul iti sabali pay a paglemmengan. Nagtalinaedak sadiay agingga a nagpatingga ti panangsakup dagiti Aleman. Idi agangay, naammuak a dagiti Ruso a partisan ti nabatad a nangpapatay iti polis ken iti lider ti civil defense iti lugarmi. Hunio 19, 1944 idi insimbolok ti dedikasionko iti Dios babaen ti bautismo, ket nagbalin metten a Saksi ni Jehova ni manangko a Leida.
Hunio 1944 idi nangrugi a sinakup manen ti Soviet ti Estonia, ket dua bulan kalpasanna, mabalinkon ti agawid tapno tumulong iti trabaho iti talon. Ngem idi Nobiembre, di nagbayag kalpasan ti panagawidko, adda bilin nga agpalistaak iti buyot ti Russia. Napigsa unay ti pakinakemko a nangasaba a situtured iti mangaw-awis a komite. Imbagada a saan nga interesado ti sistema ti Soviet iti pammatik ket masapul nga agserbi dagiti isuamin iti buyot. Nupay kasta, iti nabatbati pay a tiempo ti gubat, nairemediok ti agtalinaed a siwayawaya, ken makumikom a tumulong a mangipaay iti literatura ti Biblia kadagiti padak a Saksi.
Aktibidad Kalpasan ti Gubat
Mayo 1945 idi nagpatingga ti gubat. Napakawan dagiti di nagsoldado gaput’ konsiensiada ket nageskuelaak manen. Kattapog ti 1946 idi nautobko nga awan ti masakbayak iti panagtalon idiay Estonia, tangay ti sistema ti Soviet a kontrolenna ti matagikuam nga apit ket naipatungpal iti pribado a sektor. Isu a nagsardengak nga ageskuela ket rinugiak ti narangrang-ay a pannakipasetko iti trabaho a panangasaba iti Pagarian.
Maipariten ti ministeriomi idi nagturay ti Soviet. Kinapudnona, nagupeden ti pannakiumanmi iti Watch Tower Society sakbay ti Gubat Sangalubongan II. Isu a timmulongak a nangduplikado iti naidulinmi a literatura babaen iti daan a mimeograph machine. Inaramidmi met ti amin a kabaelanmi a mangangay kadagiti gimong ti kongregasion.
Agosto 1948 idi nangrugi nga indadanes ti KGB (ti Soviet State Security Committee) dagiti Saksi ni Jehova. Naarestar ken naibalud ti lima kadagiti mangidadaulo iti trabaho, ket di nagbayag, bimmatad a kayat ti KGB nga arestaren ti amin. Nabuangay ti komite a buklen ti uppat kadakami a mangorganisar iti trabaho a panangasaba, mangparegta kadagiti Kristiano a kakabsat, ken tumulong kadagiti naibalud. Tangay adda pay la relatibo a wayawayak nga agpasiapasiar, imbaondak a nakisarita kadagiti padami a Saksi.
Naipatulod ti maysa a pormal a naisurat a protesta a napetsaan iti Setiembre 22, 1948, kadagiti opisial ti Soviet idiay Estonia. Dineskribirna ti organisasionmi ken ti panggep ti trabahomi, ket kiniddawna a mawayawayaan dagiti naibalud a kapammatianmi. Ti sungbat? Ad-adu pay a panangarestar. Disiembre 16, 1948 idi nangipatulodkami iti maysa pay a deklarasion ti protesta iti Estonian SSR Supreme Court Council a mangkidkiddaw a maabsuelto ken mawayawayaan dagiti kakabsatmi. Adda pay la kopia daytoy ken dadduma a petision iti salansan ti artsibo iti siudad ti Tallinn.
Napeggad ti agbiahe, tangay dikam makaala iti umno a dokumento. Kaskasdi a sinarungkaranmi dagiti kongregasion ti Aravete, Otepää, Tallinn, Tartu, ken Võru babaen ti napigsa a four-cylinder block-engine a motorsiklo nga addaan sidecar nga inlako ti maysa a Ruso nga opisial. Karuahe ti kaykayatmi idi a pangawag iti dayta.
Ti Protestami ken Stalin
Hunio 1, 1949 idi adda manen petision a naipatulod iti kangatuan nga opisina ti Estonian Socialist Republic agraman ken Nikolay Shvernik, ti sekretario ti USSR Supreme Soviet Executive Committee. Daytoy a dokumento, a ti maysa a kopiana ket naalami manipud artsibo ti Tallinn, ket addaan timbre ni Nikolay Shvernik a mangipakita a naawatna dayta ken pinatulodanna ni Joseph Stalin, ti presidente ti Soviet Union, iti maysa pay a kopia. Kastoy ti sagudayen ti maudi a paset ti petision:
“Kiddawenmi a mawayawayaan dagiti Saksi ni Jehova iti pagbaludan ken maisardengen ti pannakaidadanesda. Ti organisasion ni Jehova a Dios, babaen ti Watchtower Bible and Tract Society, ket rumbeng a mapalubosan, di malapdan a mangikasaba, iti naimbag a damag ti Pagarian ti Jehova iti amin nga umili ti Union Soviet; ta no saan, naan-anay a dadaelen ni Jehova ti Soviet Union ken ti Partido Komunista.
“Kiddawenmi daytoy iti nagan ni Jehova a Dios ken ti Ari ti Pagarianna, ni Jesu-Kristo, ken kasta met iti nagan dagiti amin a naibalud a kapammatianmi.
“Pirmado: Dagiti Saksi ni Jehova iti Estonia (Hunio 1, 1949).”
Kumaro ti Pannakaidadanes
Rugrugi ti 1950 idi nakaawatkami iti tallo a ruar Ti Pagwanawanan manipud iti maysa a naggaput’ Alemania. Tapno magunggonaan amin a Kristiano a kakabsatmi iti daytoy a naespirituan a taraon, napagtitinongan nga agasambleakami idi Hulio 24, 1950, iti kamarin ti garami a kukua ti maysa nga estudiante ti Biblia iti asideg ti purok ti Otepää. Nupay kasta, naammuan ti KGB dagiti planomi, ket nagsaganada tapno adu ti maarestarda.
Dua a trak ti soldado ti naipuesto iti estasion ti tren idiay Palupera, a pagdissaagan dagiti kakabsat. Adda pay naglemmeng a soldado nga addaan iti transmitter ti radio iti igid ti kalsada ti Otepää/Palupera, nga asideg iti pagaasambleaan. Idi saan a dimteng iti umiso nga oras ti sumagmamano a kakabsat a namnamaenmi idi a sumangpet, inatapmi a naduktalanen dagiti planomi.
Intugotko ti padak a Saksi a ni Ella Kikas ket pinaspasanmi ti nagmotorsiklo a napan iti dua a pagsardengan ti tren sakbay ti estasion ti Palupera. Kasangsangpet ti tren, isu a naglugankami ken ni Ella iti agsipungto ket inunormi a tinaray ti uneg dagiti kotse ti tren sa pinukkawanmi dagiti amin a dumsaagda. Idi dimsaagen dagiti Saksi, inyurnosmi nga angayen ti asambleami iti sabali a kamarin kabigatanna. Isu a natungday ti panangarestar koma ti KGB iti adu a Saksi.
Dua a bulan kalpasan ti asamblea, nupay kasta, nangrugin ti panangarestarda iti adu. Sinukondak tapno pagpalutpotan idi Setiembre 22, 1950, agraman ti tallo pay a kameng ti komite a mangay-aywan iti trabaho a panangasaba idiay Estonia. Naipresokami iti walo a bulan iti pagbaludan ti KGB idiay Tallinn iti Pagari Street. Kalpasanna, nayakarkami iti publiko a pagbaludan idiay Kalda Street, a naawagan iti Battery. Tallo a bulan a naibaludkami sadiay. No idilig iti pagbaludan ti KGB nga iti basement-na ti nakaipupokanmi, daytoy ket kas man la pagbakasionan a resort iti Baltic Sea.
Narigat a Biag Idiay Siberia
Di nagbayag kalpasanna, nasentensiaanak, agraman da Harri Ennika, Aleksander Härm, Albert Kose, ken ni Leonhard Kriibi iti sangapulo a tawen iti kampo idiay adayo a Noril’sk, Siberia. Dua a bulan a saan a lumnek ti init sadiay no kalgaw, ket dua a bulan a saan a lumgak no kalam-ekna.
Agosto 1951 idi rinugianmi ti umuna a paset ti biahemi manipud Tallinn nga agpa-Noril’sk babaen iti tren. Nagbiahekami iti 6,000 a kilometro a limmasat iti Pskov, St. Petersburg (Leningrad idi), Perm’, Yekaterinburg (Sverdlovsk idi), Novosibirsk, ken Krasnoyarsk, iti Yenisey River. Kamaudiananna, idi rugrugi ti Oktubre, nagbarangaykami idiay Krasnoyark sa dinaliasatmi ti nasurok a 1,000 a milia a nagpaamianan. Dua a lawas kalpasanna, nakagtengkami iti ili ti Dudinka, nga amiananen pay ti Arctic Circle. Idiay Dudinka, inlugandakami manen iti tren para iti simmaganad a 120 a kilometro a paset ti panagdaliasatmi a nagpa-Noril’sk. Manipud estasion ti Noril’sk, nagnakami iti napuskol a niebe iti maudi a 15 a kilometro agingga iti kampo a pagtrabahuan iti ruar ti ili.
Tangay tinakawda ti pagimengko idi nagbarangaykami, nakasueter, nakakallugong ken nakapallokaak laeng. Kimmapuykami gapu iti adu a lawas a biahemi nanipud Tallinn, ket saankami pay a naipaayan iti sangkabassit nga inaldaw a rasionmi a taraon. Isu a natalimudaw ti dadduma a balud. Tinulonganmi ida agingga a naisangpet dagiti kabalio, ket kalpasanna inluganmi ida kadagiti pasagad a ginuyod dagiti kabalio.
Apagsangpetmi iti kampo, pinagrehistro, pinagdigus, ken pinakandakami iti rasionmi iti dayta nga aldaw. Naimeng idiay baraks, ket di nagbayag, narneken ti turogko. Nupay kasta, idi katengngaan ti rabii, nariingak gaput’ panagpanaas ti limteg a lapayagko. Kabigatanna, impadoktordak ket didak pinagtrabaho. Ngem nakaunget dagiti opisial iti pagbaludan ta diak makapagtrabaho, isu a kinabildak. Imbartolinadak iti makabulan, tangay imbagada a “rirriribukek ti kinatalna ti kampo.” Yaman pay ta adda agas nga inted ti infirmary, ken nakaungarak idi naibartolinaak.
Nagkaro ti immuna a kalam-ekna iti kampo. Makabannog ti trabaho, nangnangruna iti pagminasan iti nickel, ket saan a nasustansia ti nairasion a sangkabassit a taraonmi. Idi adu ti naaddaan iti scurvy, naineksionankami iti bitamina C tapno maep-ep ti sakit. Nupay kasta, makaparagsak ta adu ti naam-ammomi a padami a Saksi iti kampo, a taga Moldova, Poland, ken Ukraine.
Panagbalbaliw ti Biag iti Pagbaludan
Primavera ti 1952 idi masuelduanen dagiti balud, isu a nakagatangkami iti taraon a nayon ti kankanenmi. Kasta met a nangrugin nga immawat dagiti sumagmamano a Saksi iti taraon a nakakarton a di madlaw a naselselan iti literatura iti Biblia. Naminsan, immawat ti maysa a Saksi a taga Moldova iti sangalata a manteka. Bayat a maib-ibus ti manteka, adda nagparang a palunapin ti tian ti baboy. Adda tallo a ruar Ti Pagwanawanan iti unegna!
Marso 5, 1953 idi nagdakkel ti namalbaliwan ti biag dagiti balud gaput’ pannakatay ni Stalin. Idi damo, rimsua ti protesta ken iyaalsa bayat a kiniddaw dagiti balud ti wayawayada. Naibaon dagiti soldado a manglapped kadagitoy. Idiay Noril’sk, 120 a balud ti napapatay gapu iti iyaalsa; ngem saan a nakiraman dagiti Saksi, ket awan kadakuada ti napapatay wenno nasugatan. Idi kalgaw ti 1953, dua a lawas a nagsardeng ti trabaho iti pagminasan iti nickel. Kalpasanna, simmayaat ti biag iti pagbaludan. Nawayawayaan ti dadduma, ket napaababa ti sentensia dagiti sabsabali.
Matalek a Saksi
Kalpasan daytoy nariribuk a tiempo iti pagbaludan, nayakarak iti kampo iti abagatan nga asideg ti siudad ti Tayshet, iti probinsia ti Irkutsk. Sadiay a nagkitakami ken ni Artur Indus, daydi damo a nangyadal kaniak iti Biblia. Isut’ nagkitakit nga agtrabaho iti kampo kas doktor, a kinaykayatna ti agtrabaho iti nadagdagsen. Inlawlawagna: “Agkitakit ti konsiensiak a mangted iti sick leave kadagiti nasasalun-at a balud a naikkan iti rebbengen, idinto ta pinilitda nga agtrabaho dagiti pudno a masakit a balud.”
Kimmuttong ken nagsakit ni Kabsat Indus, tangay idi laeng a napadasanna ti agtrabaho iti nadagsen. Ngem imbagana a ti panagsagabana ti nanggugor iti pusona iti naespirituan a wagas. Dandani tallo a bulan a nagkaduakami. Kalpasanna impanda iti ospital ti kampo, ket sadiay a natay idi Enero 1954. Naitanem nga awanan lapida iti naglawa a kabakiran iti deppaar ti arctic. Isut’ natay a matalek a Kristiano ken agur-uray iti panagungar.
Wayawaya ken Panagawid
Naibaon ti Supreme Soviet Union Commission iti kampomi idi 1956 tapno repasuenda ti rekord dagiti balud. Idi simmaklangak iti komision, inimtuod ti mangidadaulo a heneral: “Aniat’ aramidem inton mawayawayaankan?”
“Maammuantayto inton dumteng dayta a tiempo,” kinunak.
Pinaruardak iti siled, ket idi pinagsublidak, kinuna ti heneral: “Sika ti kadaksan a kabusor ti Soviet Union—maysa a kabusor iti ideolohia.” Ngem innayonna: “Wayawayaandaka, ngem siputandakanto.” Hulio 26, 1956 idi nawayawayaanak.
Dua nga aldaw a sinarungkarak dagiti Ukraniano a Saksi idiay Suyetikha, maysa a purok nga asideg iti Tayshet, a nakaidistieruanda idi 1951. Kalpasanna, uppat nga aldawko idiay Tomsk, nga asideg iti nakaidestieruan ni Nanang. Manipud iti estasion ti tren, nagnaak iti 20 a kilometro a napan iti purok ti Grigoryevka. Sadiay a nakitak ti nakarkaro pay a kasasaad ngem ti napasaran ti kaaduan kadakami kadagiti kampo! Nawayawayaanen ni manangko a Leida manipud kampo dagiti balud idiay Kazakhstan ken sumagmamano a bulan a nasapsapa a napan iti dayta a lugar tapno makaduana ni Nanang. Ngem tangay kinompiskarda ti pasaportena, saan pay a nakaawid idiay Estonia.
Rigat Idiay Estonia
Idi agangay, nakaawidakon idiay Estonia ket dagus a napanak iti talon dagiti nagannak kaniak. Naduktalak a dinadael ti gobierno amin a pasdekmi a kas iti sayangguseng idiay Siberia! Sumagmamano nga aldaw kalpasanna, nakaptanak iti polio. Nabayag a nayospitalak ket intultuloyko ti nagpaagas kalpasanna. Agingga ita, agpigsopigsolak a magna.
Di nagbayag, nakastrekak iti Lehtse Peat Company a nagtrabahuak kabayatan ti kalgaw ti 1943. Inikkandak iti apartment, ket idi nagsublin da Nanang ken Leida manipud pannakaidestieroda idi Disiembre 1956, nagkakabbalaykamin idiay Lehtse.
Idi Nobiembre 1957, inkallaysak ni Ella Kikas, a kaaw-awidna met manipud kampo dagiti balud idiay Siberia. Dua a bulan kalpasanna, immakarkami idiay Tartu. Adda nasapulanmi a bassit nga apartment iti maysa a pribado a balay nga isut’ nagyananmi. Kamaudiananna, nakastrekak iti trabaho kas tsuper iti District Consumers’ Cooperative idiay Tartu.
Idi addaak idiay Siberia, ti sangapulo a mapagadalan nga artikulo iti Ruso a Pagwanawanan ket impatarusko iti Estonian sa inyawidko ida. Kamaudiananna, immawatkami iti libro a Manipud Paraiso a Napucaw Agingga iti Paraiso a Naisubli, a naipatarus met iti Estonian. Kalpasanna, nangimakiniliakami kadagiti kopia dayta a libro. Kabayatanna, intultuloy ti KGB ti nagsiim. Tangay ammomin dagiti pamay-an ti panagsiimda, kanayon a nasiput ken naannadkami, a kas man la kadagiti animal a maan-anup.
Puntiria ti KGB
Idi rugrugi ti dekada 1960, inrusat ti KGB ti kampania a mangpardaya kadagiti Saksi. Dakami nga agassawa ti kangrunaan a puntiria. Nagipablaak dagiti periodiko kadagiti mamarpardaya nga artikulo, ket inumsidakami iti radio ken telebision. Namindua a nangangay ti KGB iti miting publiko iti pagtrabahuak. Kasta met nga adda satiriko a komedia maipapan kaniak nga impabuya dagiti propesional nga aktor idiay Estonia Theater sadi Talinn. Ti kasasaad impalagipna kaniak dagiti imbaga ni David: “Dagiti agtugtugaw iti ruangan tantanawtawendak; ket siak ti idaldallot dagiti nabartek.”—Salmo 69:12.
Nagtultuloy dagitoy a panagregget a mangibabain kadakami agingga idi 1965, idi naangay ti kaudian a miting idiay Worker’s Public Health Building sadi Tartu. Addakam ken Ella sadiay agraman dagiti ahente ti KGB ken adu a tattao. Namin-adu a nagpalakpak dagiti agbuybuya idi napalutpot ni Ella. Nalawag a dakami ti dasdasigan dagiti tattao. Naupay ken nakaunget dagiti ahente ti KGB iti nagbanaganna.
Napennek ti Naespirituan a Bisin
Nupay pinadas dagiti Komunista a pasardengen ti pannakaibunong ti literaturami, kalpasan ti 1965, nabaelanmi nga inikkan dagiti Nakristianuan a kakabsatmi iti umdas a suplay. Nupay kasta, adu nga oras ken panagbannog ti kasapulan iti nalimed a panagipatarus ken panagimprenta kadagiti nalmeng a lugar. Idi dinakamat ti maysa nga ahente ti KGB ti nalimed a trabahok ken ti pamay-ak nga agitulod iti literatura, naminsan a kinunana: “Toom, kayarigam ti maletin nga adda nalimed a kahitana.”
Siempre, dagiti gimongmi ket rumbeng a maangay a sililimed ken iti babassit a grupo. Ket impormal ti panangasabami. Kasapulan a saganaan dagiti kakabsat a masukisok dagiti apartment-da. Isu a masapul a mailemmeng a naimbag ti literatura ti Watch Tower Society. Ngem nupay kastoy ti kasasaad, adu ti nasarakanmi nga agayat iti kinapudno ti Biblia ken dimmasig iti Pagarian.
Idi rinugian ni Soviet Premier Mikhail Gorbachev dagiti repormana idi dekada 1980, naamirismi a nawaywayakamin nga agserbi iti Dios. Nagbanaganna, idi 1991, nasinasina ti Soviet Union, ket immawat dagiti Saksi ni Jehova iti legal a pannakabigbig. Kadagitoy nga aldaw, adda uppat a kongregasionmi ditoy Tartu, ket segseggaanmi ti pannakairingpas ti maibangbangon a Kingdom Hall complex-mi. Addan nasurok a 3,800 a Saksi a makiramraman iti ministerio ditoy Estonia, no idilig iti nalabit 40 wenno 50 idi damdamok ti nangasaba nasurok a kagudua a siglon ti napalabas.
Naragsak a Biag kas Kristiano
Pulos a diak nagduaduaan nga umiso ti inkeddengko a panagserbi ken Jehova. No lagipek ti napalabas buyogen iti kasta unay a pannakapnek, maragsakanak unay a makakita nga agtultuloy ti irarang-ay ti organisasion ni Jehova ken umad-adu pay dagiti mayat nga agserbi ken Jehova.
Agyamanak unay ken Jehova ta gapu iti ayat ken pannarabayna, inaywanannakami nga agassawa iti adun a tawen. Gapu ta sangkapanunotmi a nakaas-asidegen ti nalinteg a sistema ni Jehova, bimmileg ti espiritualidadmi. Pudno a bayat nga ut-utobenmi ti nakaskasdaaw nga iyaadu dagidiay agdaydayaw ken Jehova, kombinsidokami a saan nga ubbaw dagiti sinagabami.—Hebreo 6:10; 2 Pedro 3:11, 12.
[Mapa iti panid 12, 13]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Maysa a mapa a mangipamatmat iti dua-bulan ti kapautna a panagdaliasat manipud Tallinn agingga iti nakaam-amak a kampo idiay Noril’sk
Tallinn
Pskov
St. Petersburg
Perm’
Yekaterinburg
Novosibirsk
Krasnoyarsk
Dudinka
Noril’sk
ARCTIC CIRCLE
[Credit Line]
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Ladawan iti panid 14]
Ni Artur Indus, maysa a natured a Kristiano a martir
[Ladawan iti panid 14]
Dagiti balud idiay Siberia, idi 1956. Siak ti maikapat manipud kannigid iti makinlikud nga intar
[Ladawan iti panid 15]
Dakam nga agassawa, iti sanguanan ti dati a hedkuarter ti KGB a masansan idi a nakapalutpotanmi