iti minilion a tattao iti sangalubongan. Dayta ti “Photo-Drama of Creation”​—maysa a kumbinasion ti motion picture (aggunggunay a ladawan) ken slide a presentasion, a napakuyogan kadagiti naiplaka a musika ken palpalawag iti plaka ti ponograpo. Agarup walo nga oras ti kaatiddogna ken naiparang iti uppat a paset. Malaksid iti regular a “Photo-Drama,” ti “Eureka Drama,” a mabalin a naglaon kadagiti naiplaka a bitla ken musika wenno dagiti plaka ken slide, ti mabalin met idi a magun-odan. Nupay ti Eureka drama awanan iti motion pictures, daytat’ naiparang a sibaballigi kadagiti lugar a narasay ti populasionna.

Iladawanyo ti eksena iti historia: Idi Enero 1914, idi panawen dagiti awan unina a pelikula,g 5,000 a tattao ti nagtitipon idiay The Temple, maysa a pasdek iti West 63rd Street, idiay Siudad ti Nueva York. Adut’ di napastrek gaput’ kaawanen ti lugar para kadakuada. Ti okasion? Ay ket, ti damo a pannakaipabuya ti “Photo-Drama of Creation” idiay Nueva York! Naikabil iti sanguanan dagiti agdengdengngeg ti maysa a dakkel a telon. Bayat a nagbuyada​—ken nagdengngeg​—adda napasamak a pudno a nakaskasdaaw. Ni C. T. Russell, agtawen idin iti 60, nagparang iti telon. Nangrugi nga aggunay dagiti bibigna, ket mangngeganen dagiti saona! Bayat a nagtultuloy ti pabuya, nabuya dagidiay timmabuno​—babaen kadagiti sasao, de kolor a retrato, ken musika​—manipud pannakaparsua ti daga aginggat’ pagnguduan ti Milenio a Panagturay ni Kristo. Bayat ti presentasion nakitada met (babaen iti time-lapse photography) dagiti sabali pay a bambanag a namagsiddaaw kadakuada​—ti panagukrad ti maysa a sabong ken ti pannakapessa ti maysa a piek. Pudno a napagsiddaawda!

Iti arinunos ti 1914, naiparangen ti “Photo-Drama” kadagiti minilion a tattao idiay Norte America, Europa, New Zealand, ken Australia. Ti “Photo-Drama” pudno a napaneknekan a maysa nga epektibo a pamay-an iti panangdanon iti adu a tattao iti ababa laeng a tiempo.

Kabayatanna, ti ngay Oktubre 1914? Iti dinekdekadan ni Russell ken dagiti kaduana inwarwaragawagdan a dagiti Panawen Gentil agpatingga iti 1914. Napalalot’ panagsegsegga. Binabalaw ni C. T. Russell dagidiay nangipasdek iti nagduduma a petsa iti isusubli ti Apo, kas ken William Miller ken sumagmamano a grupo dagiti Second Adventist. Kaskasdi, manipud iti tiempo ti nasapa a pannakikaduana ken Nelson Barbour, isut’ nakumbinsi nga adda umiso a kronolohia, a naibatay iti Biblia, ket intudona ti 1914 kas panungpalan dagiti Panawen Gentil.

Bayat ti iyaadani dayta naisangsangayan a tawen, dakkel ti inanama dagiti Estudiante ti Biblia, ngem saan amin a ninamnamada ket nailanad idiay Kasuratan. Anianto ngata ti mapasamak?

Kapitulo 6

Panawen ti Pannakasubok (1914-1918)

“Laglagipentayo nga addatayo iti panawen ti pannakasubok. . . . No adda aniaman a rason a mangituggod iti asinoman a sumina iti Apo ken ti Kinapudnona ken agsardeng nga agsakripisio maipaay iti Panggep ti Apo, saan laeng ngarud a ti ayat ti Dios iti puso ti nangtignay ti interesna iti Apo, no di ket adda pay sabali; nalabit maysa a pananginanama a ti tiempo ket ababa; ti pannakapasantona ket maipaay laeng iti ababa a tiempo. No kasta, itan ti umiso a panawen a sumina.”

DAGIDIAY a sasao, a nagparang idiay The Watch Tower a Nobiembre 1, 1914, ket maitutop unay. Dagiti tawtawen manipud 1914 aginggat’ 1918 ket, nagbalinda la ketdi, a “panawen ti pannakasubok” para kadagiti Estudiante ti Biblia. Dadduma kadagiti pannubok nagtaudda iti uneg; dagiti sabali nagtaudda iti ruar. Aminda, nupay kasta, sinubokda dagiti Estudiante ti Biblia kadagiti pamay-an a nangipanayag no napaypayso met laeng nga adda ‘ayatda iti Dios kadagiti pusoda.’ Salimetmetandanto ngata ti “Apo ken ti Kinapudnona” wenno palusposanda dayta?

Dadakkel a Panginanamaan

Idi Hunio 28, 1914, ti Archduque a ni Francis Ferdinand ti Austria-Hungary ket napapatay babaen iti paltog. Dayta a panangpapatay pinasgedanna ti panagbettak ti Dakkel a Gubat, kas sigud a pannakaawag ti Gubat Sangalubongan I. Nangrugi ti panaglalaban idi Agosto 1914 idi a ti Alemania pinarukmana ti Belgium ken Francia. Iti otonio dayta a tawen, manarimaanen ti panagayus ti dara.

“Nagpatinggan dagiti Panawen Gentil; nalpasen ti al-aldaw dagiti ar-arida”! Dayta ti inyebkas ni Kabsat Russell bayat a simrek iti panganan idiay hedkuarter ti Watch Tower Society idiay Brooklyn, iti agsapa ti Biernes, Oktubre 2, 1914. Nakaro ti panaggagar. Kaaduan kadagidiay siiimatang sinegseggaandan ti 1914 iti adu a tawtawen. Ngem aniantot’ iyeg ti panungpalan dagiti Panawen Gentil?

Madama ti Gubat Sangalubongan I, ket iti dayta a tiempo naipagpagarup a dayta ti gubat a mangiturong iti panawen ti sangalubongan nga anarkia nga agbanag iti panungpalan daytoy a sistema dagiti bambanag. Adda pay met sabsabali a panginanamaan maipapan iti 1914. Ni Alexander H. Macmillan, a nabautisaran idi Setiembre 1900, nalagipna idi agangay: “Sumagmamano kadakami ti sipapasnek a nangipagarup a mapan kamin idiay langit kabayatan ti umuna a lawas dayta nga Oktubre.”a Kinapudnona, iti pananglagipna iti agsapa a panangipakaammo ni Russell iti panungpalan dagiti Panawen Gentil, inannugot ni Macmillan: “Magagarankami unay ket saanak unay ket ngata a nasorpresa no iti dayta a kanito ket nangrugikamin nga agpangato, a dayta ket agbalin a sinial ti panangrugimi nga umuli nga agpalangit​—ngem siempre awan ti kasta.”

Dagiti napaay a panginanamaan no maipapan iti isusubli ni Apo Jesus ti nangtignay, idi maika-19 a siglo, kadagiti adu a pasurot ni William Miller ken nagduduma nga Adventista a grupo tapno mapukawda ti pammatida. Ngem komusta ngay dagiti Estudiante ti Biblia a nakitimpuyog ken Russell? Dadduma kadi ti naallukoy gapu iti panangpanunot iti bukodda a nasapa a pannakaisalakan imbes a ti ayat iti Dios ken napigsa a tarigagay a mangaramid iti pagayatanna?

‘Saanka Kadi a Naupay, Kabsat Russell?’

Ni Kabsat Russell pinarparegtanan dagiti Estudiante ti Biblia tapno agtultuloy nga agsiputda ken tapno agbalin a determinado nga agtultuloy iti trabaho ti Apo nupay saan a nagpatingga dagiti bambanag a kas kabiit ti nalabit a panangipagarupda.

Limmabas ti Oktubre 1914, ket ni C. T. Russell ken dagiti kakaduana addada pay la ditoy daga. Kalpasanna limmabas ti Oktubre 1915. Naupay kadi ni Russell? Idiay The Watch Tower a Pebrero 1, 1916, insuratna: “Ngem, Kabsat Russell, aniat’ kapanunotam maipapan iti tiempo ti pannakabaliwtayo? Saanka kadi a naupay a saan a dimteng dayta iti panawen a ninamnamatayo nga umay?’ maisaludsodyo. Saan, ti sungbatmi, saankami a naupay. . . . Kakabsat, dagidiay addaan kadatayo iti umiso a kababalin maipapan iti Dios ket saan a maupay iti aniaman kadagiti urnosna. Saantayo a tarigagayan a maaramid ti bukodtayo a pagayatan; gapuna nga idi matakuatanmi a mangin-inanamakami iti di umiso a banag idi Oktubre, 1914, maayatankami ngarud ta saan a binaliwan ti Apo ti Planona tapno bumagay laeng kadakami. Dikam tinarigagayan nga aramidenna ti kasta. Tarigagayanmi laeng a tarusan dagiti plano ken panggepna.”

Saan, dagiti Estudiante ti Biblia ket saanda a ‘naiyawid’ idiay langit idi Oktubre 1914. Nupay kasta, pudno a nagpatingga dagiti Panawen Gentil iti dayta a tawen. Nalawag, adu pay ti kasapulan nga adalen dagiti Estudiante ti Biblia no maipapan iti kinapateg ti 1914. Kabayatanna, aniat’ aramidenda? Agtrabaho! Kas kuna ti The Watch Tower a Setiembre 1, 1916: “Impagarupmi a ti trabaho a Panagani iti panangummong ti Iglesia [dagiti napulotan] ket mairingpas sakbay ti panungpalan dagiti Panawen Gentil; ngem awan kasta a naibaga idiay Biblia. . . . Agsakit kadi ti nakemmi ta agtultuloy ti trabaho a Panagani? Saan la ketdi . . . Ti agdama a kababalinmi, patgen a kakabsat, rebbeng nga isu ti dakkel a panagyaman iti Dios, panangpaadu iti panangapresiar iti nalibnos a Kinapudno nga impalubosna a makita ken pakabigbigantayo, ken parang-ayen ti regta a tumulong a mangipakaammo iti dayta a Kinapudno kadagiti sabsabali.”

Ngem adda kadi pay ad-adu a maaramidan iti trabaho a panagani? Nalawag a kastat’ pagarup ni Kabsat Russell. Ti pannakipatangna ken Kabsat Macmillan idi otonio ti 1916 ti mangipabigbig iti daytoy. Iti panangayabna ken Macmillan idiay pagad-adalanna a silid idiay Brooklyn Bethel, kinuna kenkuana ni Russell: “Ti trabaho ket sipapartak a rumangrang-ay, ket agtultuloyto daytoy a rumang-ay, ta adda sangalubongan a trabaho a maaramid iti panangikasaba ti ‘ebanghelio ti pagarian’ iti isuamin a lubong.” Nangbusbos ni Russell iti tallo ket kagudua nga oras iti panangibalabalana ken Macmillan ti naawatanna manipud Biblia a dakkel a trabaho iti masanguanan.

Limmasat dagiti Estudiante ti Biblia iti maysa a narikut a subok. Ngem baeten ti tulong ti The Watch Tower, napabilegda nga agballigi iti pannakaupay. Ti panawen ti pannakasubok, nupay kasta, ket saan la ketdi pay a nagpatingga.

“Aniat’ Mapasamak Itan?”

Idi Oktubre 16, 1916, ni Kabsat Russell ken ti sekretariona a ni Menta Sturgeon ti nagluas maipaay iti naiyurnos iti kallabes a panagdaliasatda nga agpalawag kadagiti makinlaud ken makin-abagatan a laud a paset ti Estados Unidos. Ni Russell, nupay kasta, ket nakarot’ sakitna iti dayta a tiempo. Iti panagdaliasatda nagturongda nga immuna idiay Detroit, Michigan, a nagnada idiay Canada. Sa, kalpasan panagsardengda idiay Illinois, Kansas, ken Texas, dimmanon dagiti dua idiay California, a sadiay impaay ni Russell ti maudi a palawagna iti Domingo, Oktubre 29, idiay Los Angeles. Dua nga aldaw kalpasanna, iti nasapa a malem ti Martes, Oktubre 31, pimmusay ni 64-tawenna a Charles Taze Russell iti maysa a tren idiay Pampa, Texas. Ti pakaammo iti ipapatayna ket nagparang idiay The Watch Tower a Nobiembre 15, 1916.

Aniat’ epekto iti pamilia ti Bethel idi naipakaammo ti damag maipapan iti ipapatay ni Kabsat Russell? Ni A. H. Macmillan, a nagserbi kas katulongan ni Russell iti opisina bayat a ni Russell ket adda iti adayo, nalagipna idi agangay ti agsapa idi imbasana ti telegrama iti pamilia ti Bethel: “Mangngeg ti panagdung-aw iti intero a panganan. Dadduma ti sipipigsa a naganug-og. Awan nammigat iti dayta nga agsapa. Amin ket maladingitan unay. Iti panagngudo ti oras ti pannangan, naguummongda kadagiti babassit a grupo sada agsao ken aggiinnarasaas,