Kapitulo 22

Paset 1​—Dagiti Saksi Aginggat’ Kaadayuan a Paset ti Daga

Daytoy ti umuna kadagiti lima a paset ti kapitulo a mangipakaammo no kasano a dimmanon ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova iti intero a daga. Ti Paset 1, a saklawennat’ periodo nanipud 1870’s inggat’ 1914, adda iti panid 404 inggat’ 422. Ti natauan a sosiedad saanen a pulos a nakaungar nanipud kadagiti panangdidigra ti Gubat Sangalubongan I, a nangrugi idi 1914. Daytat’ tawen a nabayagen nga intudo dagiti Estudiante ti Biblia a mangtandat’ panungpalan ti Panawen dagiti Gentil.

SAKBAY a nagpalangit ni Jesu-Kristo, dinutokanna dagiti apostolna, a kunkunana: “Dakayto ti saksik . . . agingga iti kaadayuan a paset ti daga.” (Ara. 1:8) Impadtona pay a “daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a mapagnaedan a daga a maipaay a pammaneknek kadagiti amin a nasion.” (Mat. 24:14) Saan a naturpos dayta a trabaho idi immuna a siglo. Ti dakkel a pasetna maar-aramid iti daytoy moderno a panawen. Ket ti rekord dagiti gapuananna nanipud 1870’s agingga ita ket talaga a nakaay-ayat.

Nupay nagdindinamag ni Charles Taze Russell gapu kadagiti nagsayaat-pannakaisaknap a diskursona iti Biblia, saan la a dagiti adu a dumdumngeg ti naginteresanna no di ket dagiti tao. Gapuna, di nagbayag kalpasan nga inrugina nga ipablaak ti Watch Tower idi 1879, nalawa a deppaar ti dinaliasatna tapno mabisitana dagiti babassit a grupo dagiti managbasa iti magasin ket lawlawaganna dagiti Kasuratan kadakuada.

Indagadag ni C. T. Russell kadagidiay namati kadagiti napateg a karkari ti Sao ti Dios a makiramanda koma a mangiranud kadagiti dadduma. Dagidi natignay ti pusoda gapu kadagiti maad-adalda impakitada ti pudpudno a regta a nangaramid iti dayta. Kas pangtulong kadakuada, naikkanda kadagiti naiyimprenta a material. Idi rugrugi ti 1881, rimmuar dagiti adu a tract. Dagiti linaon dagitoy naitiponda kadagiti kanayonan nga impormasion tapno buklenda ti nabagbagas pay a Food for Thinking Christians, ket adda 1,200,000 a kopia daytoy ti naisagana a maibunong. Ngem kasano a mabaelan daydi bassit a grupo dagiti Estudiante ti Biblia (nalabit 100 la idi) nga ibunong amin dagitoy?

Panangdanon Kadagiti Mannakimisa

Daddumat’ naited kadagiti kakabagian ken gagayyem. Adda dagiti diario nga inkarida a paw-itanda ti kopia kada suskritorda. (Ad-adda a naiyun-una dagiti linawas ken binulan a periodiko tapno ti Food for Thinking Christians ket dumanon kadagiti adu nga agnanaed iti away.) Ngem kaaduan a panagibunong naangay kadagiti sumagmamano nga agsasaruno a Domingo iti sanguanan dagiti kapilia idiay Estados Unidos ken Britania. Gapu ta di kabaelan nga aramiden amin daytoy dagiti Estudiante ti Biblia, nanangdanda kadagiti sabali a tumulong.

Nangibaon ni Kabsat Russell iti dua a kakaduana, da J. C. Sunderlin ken J. J. Bender, idiay Britania tapno imatonandat’ pannakaibunong ti 300,000 a kopia sadiay. Napan ni Kabsat Sunderlin sadi Londres, sa ni Kabsat Bender nagpa-amianan sadi Scotland kalpasanna immatonannat’ trabaho bayat a nagpa-abagatan. Naiyun-una nga ad-adda dagiti dadakkel a siudad. Babaen kadagiti diario, nakabirukda kadagiti makabael a lallaki, sa napirmaan ti kontrata tapno iyurnosdat’ kaadda ti umdas a tumulong a mangibunong kadagiti kopia a bingayda. Gistay 500 dagiti nabirukan nga agiwaras sadi Londres laeng. Napartak a nairingpas ti trabaho, iti dua la a nagsaruno a Domingo.

Idi met la a tawen, naiyurnos a dagiti Estudiante ti Biblia a makabael a mangbusbos ti kagudua wenno ad-adu pay a tiempoda a maipamaysa iti trabaho ti Apo agbalinda a colporteur, nga agibunong kadagiti literatura a mangadal iti Biblia. Dagidi a pakpakauna dagiti maaw-awagan ita kas payunir talaga a karkarnat’ nagapuananda a pannakaiwaras ti naimbag a damag.

Iti simmuno a dekada, nangisagana ni Kabsat Russell ti nadumaduma a tract a nalaka nga usaren a pangiburay iti sumagmamano a napateg a kinapudno ti Biblia a naadaldan. Insuratna pay ti sumagmamano a tomo ti Millennial Dawn (a naawagan Studies in the Scriptures idi agangay). Kalpasanna nagbaniaga ket inruginan ti personal a panagebanghelio kadagiti sabali a daga.

Nagbaniaga ni Russell

Idi 1891 binisitana ti Canada, a sadiay adut’ naginteres nanipud 1880 isu a naiyurnosen ti asamblea sadi Toronto a tinabunuan ti 700. Nagbiahe pay sadi Europa idi 1891 tapno kitaenna no aniat’ maaramid a mangidur-as iti pannakaisaknap ti kinapudno sadiay. Iti daytoy a biahe nadanonna ti Ireland, Scotland, Inglaterra, adu a pagilian iti kontinente ti Europa, Russia (ti deppaar a maaw-awaganen Moldova), ken ti Makintengnga a Daya.

Aniat’ konklusionna manipud kadagiti nakasarsaritana iti dayta a biahe? “Awan nakitami nga interes wenno panaggagarda iti kinapudno idiay Russia . . . Awan nakitami a makaparegta a namnama iti aniaman a maani idiay Italia wenno Turkia wenno Austria wenno Alemania,” kastat’ impadamagna. “Ngem ti Norway, Sweden, Denmark, Switzerland, ken nangruna ti Inglaterra, Ireland ken Scotland, isudat’ tay-ak a sidadaan ken agur-uray a maani. Kasla iyik-ikkis dagitoy a tay-ak, Umaykayo ta tulongandakami!” Periodo daydi nga iparparit pay lat’ Iglesia Katolika ti panagbasat’ Biblia, nga adu a Protestante ti pumampanaw kadagiti iglesiada, ken dagiti adu a tao a gapu ta nariribukanda kadagiti iglesia, laklaksidendan nga interamente ti Biblia.

Tapno matulongan dagita a mabisbisin iti naespirituan, kalpasan ti biahe ni Kabsat Russell idi 1891 pinartakanda nga impatarus dagiti literatura kadagiti pagsasao iti Europa. Kasta met, naiyurnos ti pannakaiyimprenta ken pannakapempen dagiti literatura sadi Londres tapno sidadaan a mausar dagitoy idiay Britania. Ti tay-ak a Britanico, talaga, a napaneknekan a sisasaganan a maani. Idi 1900, addan siam a kongregasion ken 138 a dagup dagiti Estudiante ti Biblia​—a kadakuada adda dagiti naregta a colporteur. Idi binisita manen ni Kabsat Russell ti Britania idi 1903, adda sangaribo a naummong sadi Glasgow tapno dumngeg iti pannakaipalawag ti “Dagiti Manamnama ken Maur-uray iti Milenio,” 800 ti timmabuno sadi Londres, sa adda dagiti 500 inggat’ 600 a dimngeg kadagiti sabali nga ili.

Kas mangpasingked iti paliiw ni Kabsat Russell, nupay kasta, kalpasan ti ibibisitana 17 a tawen ti limmabas sakbay a naporma ti immuna a kongregasion dagiti Estudiante ti Biblia idiay Italia, sadi Pinerolo. Ket ti Turkia ngay? Idi arinunos ti 1880’s, ni Basil Stephanoff nangaskasaban sadi Macedonia, iti daydi dati a Turkia ti Europa. Nupay kasla adda dagiti naginteres, sumagmamano nga aginkukuna a kakabsat ti nangaramid iti palso a report, a nagresultat’ pannakaibaludna. Sa la naipadamag idi 1909 gapu iti surat ti maysa a Griego a taga Smirna (Izmir itan), Turkia, nga adda grupo sadiay a sisasaet a mangad-adal kadagiti publikasion ti Watch Tower. No maipapan iti Austria, nagsubli ni Kabsat Russell idi 1911 tapno agdiskurso sadi Vienna, isuna laeng ta ti miting ginulo dagiti nagderraaw. Idiay met Alemania, nabannayat ti panaginteresda. Ngem dagiti taga Scandinavia dakdakkel ti pannakailasinda iti naespirituan a kasapulanda.

Nagpipinnadamag Dagiti Taga Scandinavia

Adu idi dagiti Sueko nga agnanaed idiay America. Idi 1883 adda kopia ti Watch Tower a naipatarus iti Sueko a naibunong kadakuada. Di nagbayag inkoreoda dagitoy kadagiti gagayyem ken kakabagianda idiay Sweden. Awan pay literatura a Norwego a naipablaak idi. Kaskasdi, idi 1892, daydi tawen kalpasan a nagbiahe ni Kabsat Russell idiay Europa, ni Knud Pederson Hammer, Norwego a nakaadal ti kinapudno idiay America, nagsubli a personal idiay Norway tapno kasabaanna dagiti kabagianna.

Sa, idi 1894, idi a dagiti literatura nangrugidan a naipablaak iti Danes-Norwego, ni Sophus Winter, 25 ti tawenna a Danes-Americano, naibaon idiay Denmark agraman dagiti literatura nga iwarasna. Idi simmaruno a primavera, nakaipaiman ti 500 a tomo ti Millennial Dawn. Iti apagbiit, adda sumagmamanon a nakabasa kadagita a publikasion ket nakikaduada kenkuanan a nangasaba. Makapaldaang, ta idi agangay nalipatannan ti pateg daytoy nangina a pribilehio nga ik-ikutanna idi; ngem dagidi dadduma intultuloyda a pinagsilnag ti lawagda.

Ngem, sakbay a tinallikudannat’ serbisio, nag-colporteur pay ni Winter idiay Sweden. Di nagbayag kalpasanna, idiay balay ti gayyemna iti isla ti Sturkö, ni August Lundborg, agtutubo a kapitan ti Salvation Army, nakitana ti dua a tomo ti Millennial Dawn. Binulodna dagita, binasana a sireregget, immikkat iti iglesiana, sana inrugi nga imburay ti naadalna kadagiti sabali. Sabali pay a baro, ni P. J. Johansson, nalawlawagan idi nabasana ti tract a napidutna idiay tugaw ti parke.

Bayat a dimmakkel daydi grupo dagiti Sueko, daddumat’ napan idiay Norway tapno agiwaras kadagiti literatura ti Biblia. Ngem uray pay kasakbayan dayta, simmangpeten idiay Norway dagiti literatura nga inkoreo dagiti kakabagianda idiay America. Kastoy ti nangrugian ni Rasmus Blindheim iti serbisio ni Jehova. Malaksid kadagiti dadduma idiay Norway, ni Theodor Simonsen, ministro ti Free Mission, inawatna ti kinapudno kadagidi nagkauna a tawtawen. Inrugina a parmeken ti sursuro nga impierno kadagiti palawagna idiay Free Mission. Napalalot’ ragsak dagiti nakangngeg kenkuana iti daytoy nakaskasdaaw a damag; ngem idi naammuanda nga isu ket kinaskasabaan ti “Millennial Dawn,” inlaksidda idiay iglesiada. Kaskasdi, intultuloyna latta nga impakaammo dagiti naimbag a bambanag a nasursurona. Sabali pay a baro a nakaawat kadagiti literatura isu ni Andreas Øiseth. Idi kumbinsidon a nabirukannan ti kinapudno, pinanawanna ti hasienda ti pamiliada ket nagbalin a colporteur. Sistematiko a kinaskasabaanna manipud amianan, sa nagpaabagatan a sinurotna dagiti fjord, a dina linabsan ti aniaman a purok. Idi kalam-ekna inkargana dagiti abastona​—taraon, kawes, ken literatura​—iti pasagad a nagnat’ rabaw ti niebe, ket inikkan dagiti managpasangbay a tattao ti pagturoganna. Iti las-ud ti walo a tawen a panagdaliasat, gistay nawanasna ti intero a pagilian buyogen ti naimbag a damag.

Ni Ebba, nga asawa ni August Lundborg, naggaput’ Sweden a nagpa-Finland a kas colporteur idi 1906. Naigiddato met, addada lallaki a nagsubli manipud Estados Unidos a nangisangpet kadagiti literatura ti Watch Tower ket inrugida nga inranud dagiti naadalda. Iti kasta iti las-ud lat’ mano a tawen, ni Emil Österman, nga agbirbiruk ti nasaysayaat ngem ti ituktukon dagiti iglesia, nakaala iti The Divine Plan of the Ages. Inranudna dayta ken gayyemna a Kaarlo Harteva, maysa met nga agbirbiruk. Gapu ta nabigbigda ti pateg ti nabirukanda, impatarus ni Harteva dayta iti Fines ket, babaen ti kuarta nga intulong ni Österman, inyurnosdat’ pannakaipablaakna. Nagtinnulongda a nangiwaras iti dayta. Buyogen ti napudno nga espiritu ti panagebanghelio, kinasaritada dagiti tao iti publiko, nagbalaybalayda, ken nagdiskursoda kadagiti dadakkel nga auditorium a napusek kadagiti tao. Sadi Helsinki, kalpasan nga imbutaktakna dagiti ulbod a doktrina ti Kakristianuan, inawis ni Kabsat Harteva dagiti dumdumngeg nga usarenda ti Bibliada tapno ikalinteganda ti pammatida iti di matay a kararua, no kabaelanda. Amin a mata nakaperreng kadagiti klero a naitallaong. Awan ti nakauni; awan nakasungbat iti nabatad a sao a masarakan iti Ezequiel 18:4. Dadduma kadagiti dimngeg ti nagkuna a dida nakaturog iti rabii kalpasan a nangngegda dayta.

Nanumo a Hardinero Nagbalin nga Ebanghelisador Sadi Europa

Kabayatanna, ni Adolf Weber, gaput’ pammaregta ti lakayen a gayyemna nga Anabaptist, manipud Switzerland nagpa-Estados Unidos tapno ad-adda koma a matarusanna dagiti Kasuratan. Sadiay, gaput’ nabasana a pablaak, isut’ nagbalin a hardinero ni Kabsat Russell. Buyogen ti tulong ti The Divine Plan of the Ages (naipatarus idin iti Aleman) ken dagiti gimong nga indauluan ni Kabsat Russell, nagun-od ni Adolf ti pannakaammot’ Biblia a birbirukenna, ket nabautisaran idi 1890. ‘Nalawagan dagiti mata ti pusona,’ ta talaga nga inapresiarna ti naindaklan a gundaway a naluktan kenkuana. (Efe. 1:18) Kalpasan ti nabiit a naregta a panangaskasabana idiay Estados Unidos, nagsubli iti daga a nakaiyanakanna tapno asikasuenna sadiay ti trabaho “iti kaubasan ti Apo.” Ngarud, idi ngalay ti 1890’s isut’ nagsublin idiay Switzerland nga iranranudnan ti kinapudno ti Biblia kadagidiay addaan puso a mayat a dumngeg.

Nangged ni Adolf kas hardinero ken agay-aywan ti bakir, ngem ti kangrunaan nga interesna isut’ panagebanghelio. Kinasabaanna dagidiay nagtrabahuanna, agraman dagiti kabangibang nga ili ken purpurok dagiti Suiso. Kabisadonat’ sumagmamano a pagsasao, ket inusarna daytoy a pannakaammo tapno ipatarusna dagiti publikasion ti Sosiedad iti Pranses. No kalam-ekna punuenna ti sakupitna kadagiti literatura ti Biblia ket magmagna inggat’ Francia, ket no dadduma nagdaliasat iti amianan a laud idiay Belgium ken nagpa-abagatan idiay Italia.

Tapno madanonna dagidiay dina personal a makasarita, nagipablaak iti anunsio kadagiti diario ken magasin tapno maammuanda nga adda dagiti literatura a maala a pangadal iti Biblia. Ni Elie Thérond, iti makintengnga a Francia, nagtignay iti daytoy a pablaak, nabigbigna ti aweng ti kinapudno iti nabasana, ket din nagbayag insaknapna metten a mismo ti mensahe. Idiay Belgium, ni Jean-Baptiste Tilmant, Sr., nakitana met ti maysa kadagita nga anunsio idi 1901 ket nangalat’ dua a tomo ti Millennial Dawn. Anian nga ayatna a nakakita iti nakabatbatad a pannakaidatag ti kinapudno ti Biblia! Kasanona ketdin nga ikedked dayta kadagiti gagayyemna! Iti sumuno a tawen, addan grupo a regular nga agaadal iti balayna. Di nagbayag nagbungan ti aktibidad dayta sangkabassit a grupo uray idiay umamianan a Francia. Biniruk ni Kabsat Weber ida, a tunggal tiempo binisitana dagiti nadumaduma a grupo a timmanor, a pinabilegna idat’ naespirituan ken inikkanna idat’ instruksion no kasano nga iranudda ti naimbag a damag kadagiti sabali.

Idi Dimmanon ti Naimbag a Damag Idiay Alemania

Apagbiit kalpasan a rimmuar dagiti publikasion nga Aleman, idi ngalay ti 1880’s, dagidi Aleman nga Americano a nangapresiar kadagita inrugida nga ipaw-itan dagiti kabagianda idiay daga a nakayanakanda. Adda nars idiay hospital ti Hamburg nga inranudna dagiti kopia ti Millennial Dawn kadagiti adda idiay hospital. Idi 1896, ni Adolf Weber, idiay Switzerland, agipabpablaak ti anunsio kadagiti diario nga Aleman ket ikorkoreona dagiti tract idiay Alemania. Iti sumaruno a tawen naluktan ti deposito ti literatura idiay Alemania tapno mapapartak ti pannakaiwaras ti Aleman nga edision ti Watch Tower, ngem nabannayat idi ti panagtignayda. Nupay kasta, idi 1902, ni Margarethe Demut a nakaadal ti kinapudno idiay Switzerland, nagpa-Tailfingen, a dayaen ti Black Forest. Ti naregta a personal a panangaskasabana timmulong a nangporma ti maysa kadagiti kauunaan a grupo dagiti Estudiante ti Biblia idiay Alemania. Ni Samuel Lauper, a taga Switzerland napan idiay Bergisches Land, amianan a daya ti Cologne, tapno isaknapna ti naimbag a damag dita a lugar. Idi 1904, addan panaggigimong idiay Wermelskirchen. Maysa kadagidi presente isut’ 80 ti tawenna a lakay, ni Gottlieb Paas, nga agsapsapul iti kinapudno. Idi matayen, di nagbayag kalpasan a nangrugi dagita a gimong, intayag ni Paas ti Watch Tower ket kinunana: “Isu daytoy ti kinapudno; salimetmetanyo dayta.”

Ti bilang dagiti naginteres kadagitoy a kinapudno ti Biblia nagin-inut nga immadu. Nupay nangina, inyurnosda nga isigpit ti libre a kopia ti Watch Tower iti kada diario idiay Alemania. Ti report a naipablaak idi 1905 kunana a nasurok a 1,500,000 a kopia ti naiwaras a sample ti Watch Tower. Dakkel a gapuanan daydi ti nakabasbassit a grupo.

Saan nga isuamin nga Estudiante ti Biblia ket namati a no nadanondan dagiti tattao nga addat’ asideg ti balayda ket naturposdan ti rebbengenda. Idi pay la 1907, ni Kabsat Erler, a taga Alemania, nagbiahe sadiay Bohemia a dati nga Austria-Hungary (nagbalin a paset ti Czechoslovakia). Imbunongna dagiti literatura a namakdaar iti Armagedon ket impakaammona dagiti bendision nga umapayto iti sangatauan kalpasanna. Idi 1912 sabali pay nga Estudiante ti Biblia ti nagibunong kadagiti literatura ti Biblia idiay lugar ti Memel, a maawagan itan ti Lithuania. Narayray ti panangakseptar ti adu iti mensahe, ket sumagmamano a medio dadakkel a grupo dagiti Estudiante ti Biblia ti napartak a naporma sadiay. Ngem, idi naammuanda a dagiti pudno a Kristiano masapul met a mangaskasabada, bimmassit ti bilangda. Kaskasdi, adda sumagmamano a pinaneknekanda a napudnoda a tumutulad ken Kristo, “ti matalek ken pudno a saksi.”​—Apoc. 3:14.

Idi a ni Nikolaus von Tornow, Aleman a baron a nalawa dagiti hasiendana idiay Russia, nagpasiar idiay Switzerland idi agarup 1907, naipaima kenkuana ti maysa kadagiti tract ti Watch Tower Society. Dua a tawen kalpasanna isut’ timmabuno iti Kongregasion ti Berlin, idiay Alemania, a sikakawes iti naarian a pagan-anayna ken kinuyog ti personal a babaonenna. Nabayag sana naawatan no apay nga inyawat ti Dios dagiti nakapatpateg a kinapudno kadagiti nanumo a tattao, ngem nakatulong ti nabasana idiay 1 Corinto 1:26-29: “Ta kitaenyo ti pannakaawisyo, kakabsat, ta saan nga adu a mamasirib kas iti linalasag ti naawis, saan nga adu a mannakabalin, saan nga adu a natan-ok . . . , tapno awan agpasindayag a lasag iti imatang ti Dios.” Idi kumbinsidon a nasarakanna ti kinapudno, inlako ni von Tornow dagiti hasiendana idiay Russia ket impamaysanan ti bagina ken kinabaknangna a nangisaknap kadagiti interes ti nasin-aw a panagdaydayaw.

Idi 1911, idi a nagkasar dagiti dua nga agtutubo nga Aleman, a Herkendell, kiniddaw ti nobia ken tatangna, a kas sab-ong, ti kuarta para iti karkarna a honeymoon. Implanoda ken lakayna ti naunday a biahe nga alaenna ti adu a bulbulan. Ti honeymoon-da ket biahe a panangaskasaba idiay Russia tapno danonenda dagiti Aleman ti pagsasaoda nga umili sadiay. Iti kasta iti nadumaduma a wagas dagiti tattao iti amin a kita iranranuddan kadagiti sabali ti naadalda maipapan iti naayat a panggep ti Dios.

Irarang-ay ti Tay-ak ti Britania

Kalpasan ti nasaknap a pannakaiwaras dagiti literatura idiay Britania idi 1881, adda dagiti mannakimisa a natarusandat’ kinanasken ti panagtignayda sigun iti naadalda. Ni Tom Hart ti Islington, Londres, maysa kadagiti natignay iti Nainkasuratan a balakad ti Watch Tower a, “Rummuarkayo kenkuana, tattaok”​—kayatna a sawen, rummuarda kadagiti Nababiloniaan nga iglesia ti Kakristianuan sada suroten ti pannursuro ti Biblia. (Apoc. 18:4) Isut’ immikay iti kapiliana idi 1884, sa sinurot dagiti dadduma pay.

Adu kadagidi nakitimpuyog kadagiti grupo nga agad-adal ti nagbalin nga epektibo nga ebanghelisador. Adda dagidi nagitukon kadagiti literatura ti Biblia kadagiti parke ti Londres ken dadduma pay a lugar a pagin-inanaan dagiti tattao. Dagiti dadduma impamaysadat’ trabaho kadagiti lugar ti negosio. Ti kadawyan a wagas, nupay kasta, isut’ isasarungkar iti binalaybalay.

Ni Sarah Ferrie, a suskritor ti Watch Tower, nagsurat ken Kabsat Russell a kinunana nga isu ken ti sumagmamano a gayyemna sadi Glasgow kayatdat’ agboluntario nga agiwaras kadagiti tract. Anian ti siddaawna idi nagparada ti maysa a trak idiay ruanganna a naglaon 30,000 a pampleta, nga isuamin ket maiwaras a libre! Nagtignayda a dagus. Ni Minnie Greenlees, agraman tallo a baritona, buyogen ti “kabalio ken karitela” a luganda, impamuspusanda nga iwaras dagiti literatura ti Biblia kadagiti away dagiti Escotes. Idi agangay, da Alfred Greenlees ken Alexander MacGillivray, a sibibisikletada, imbunongda dagiti tract iti nawadwad a paset ti Scotland. Imbes a nanangdandat’ nagibunong kadagiti literatura, dagiti dedikado a boluntario isuda idin ti mangar-aramid iti dayta.

Tinignay Ida ti Pusoda

Iti maysa kadagiti pangngarig ni Jesus, kinunana a dagiti tattao a ‘nakangngeg iti sao ti Dios nga addaan nasayaat ken naimbag a puso’ agbungadanto. Ti napasnek a panangipateg kadagiti naayat a probision ti Dios isut’ mangtignay kadakuada a mangiranud iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ti Dios kadagiti sabali. (Luc. 8:8, 11, 15) Uray pay no aniat’ sirkumstansiada, naipamuspusanda latta idi dayta.

Gapuna Italiano a marino ti nakaalaan ti biahero a taga Argentina ti paset ti tract a Food for Thinking Christians. Idi simmanglad idiay Peru, nagsurat ti biahero iti kanayonanna pay, ket buyogen ti narayray a panaginteres nagsurat manen, manipud Argentina idi 1885, iti editor ti Watch Tower tapno agkiddaw kadagiti literatura. Idi met la a tawen adda miembro ti British Navy, a naibaon idiay Singapore agraman ti artillery unit-na, ket intugotna ti Watch Tower. Naragsakan iti naadalna iti magasin ket silalatak nga inusarna dayta tapno ipakaammonat’ panangmatmat ti Biblia kadagiti topiko a pagsasaritaan ti publiko. Idi 1910 ti barko a nagluganan ti dua a Kristiano a babbai dimmagas iti puerto ti Colombo, Ceylon (Sri Lanka itan). Ginundawayanda a kasabaan ni Mr. Van Twest, nga opisial ti puerto. Sireregget nga impadamagda kenkuana dagiti naimbag a banag a naadalda iti libro a The Divine Plan of the Ages. Kas resultana, ni Mr. Van Twest nagbalin nga Estudiante ti Biblia, ket nangrugin a naikasabat’ naimbag a damag idiay Sri Lanka.

Uray dagidiay dida kabaelan ti agbiahe impamuspusanda nga iranud dagiti makaparagsak puso a kinapudno ti Biblia kadagiti tattao iti sabali a pagilian. Kas ipalgak ti surat a panangapresiar a naipablaak idi 1905, adda taga Estados Unidos a nangipaw-it ti The Divine Plan of the Ages iti maysa a tao sadi St. Thomas, idiay dati a Danish West Indies. Idi nabasanan, nagparintumeng daytoy a tao ket inyebkasnat’ naregget a tarigagayna nga usaren koma ti Dios a mangaramid iti pagayatanna. Idi 1911, ni Bellona Ferguson idiay Brazil insitarna ti napasamak kenkuana a kas “positibo, sibibiag a prueba nga awan ti adayo unay a di madanon” dagiti danum ti kinapudno. Agparang a nakaaw-awaten kadagiti publikasion ti Sosiedad babaen iti koreo nanipud 1899. Kasakbayan ti Gubat Sangalubongan I, adda Aleman nga immakar idiay Paraguay a nakaala kadagiti tract ti Sosiedad idiay kahon ti koreona. Nagorder iti kanayonan a literatura ket din nagbayag ginupednan ti singgalutna kadagiti iglesia ti Kakristianuan. Yantangay awan ti asinoman dita a pagilian a mangbautisar kenkuana, isuda iti bayawna nagbinnautisardan. Talaga, dumandanon idin ti panangsaksi kadagiti adayo a paset ti daga, ket agbungbungan.

Kaskasdi a dadduma nga Estudiante ti Biblia natignayda nga agawid iti daga a nakayanakanda wenno nakayanakan dagiti dadakkelda tapno ipakaammoda kadagiti gagayyem ken kakabagianda ti nakaskasdaaw a panggep ni Jehova ken no kasanoda met a makiraman. Gapuna, idi 1895, ni Kabsat Oleszynski nagawid idiay Poland buyogen ti naimbag a damag maipapan iti “subbot, pannakaisubli ti kasasaad ken ti natan-ok nga awis”; nupay makapaladingit ta saan a nakaanus iti dayta a serbisio. Idi 1898 adda dati a propesor, a taga Hungary, a pinanawannat’ Canada tapno isaknap ti naganat a mensahe ti Biblia iti mismo a pagilianna. Adda met maysa a tao idi 1905 a nagbalin nga Estudiante ti Biblia sadi America a nagawid idiay Grecia tapno mangasaba. Ket idi 1913 adda maysa a baro nga inyawidna dagiti bin-i ti kinapudno ti Biblia manipud Nueva York idiay ili ti pamiliana, sadi Ramallah, di unay adayo iti Jerusalem.

Pannakalukat ti Carribean

Bayat nga umad-adu ti bilang dagiti ebanghelisador idiay Estados Unidos, Canada, ken Europa, mangrugrugi metten nga agsaknap ti kinapudno ti Biblia idiay Panama, Costa Rica, Dutch Guiana (Suriname itan), ken British Guiana (Guyana itan). Ni Joseph Brathwaite, nga adda idiay British Guiana idi a natulongan a nangtarus iti panggep ti Dios, napan idiay Barbados idi 1905 tapno ipamaysana ti amin a tiempo a panangisuro kadagiti umili sadiay. Da Louis Facey ken H. P. Clarke, a nakangngeg iti naimbag a damag idi agtartrabahoda idiay Costa Rica, nagsublida idiay Jamaica idi 1897 tapno iranudda ti kabbaro a pammatida kadagiti kailianda. Dagidi nangabrasat’ kinapudno sadiay ket naregtada a trabahador. Idi la 1906, ti grupo idiay Jamaica nakaibunongda ti agarup 1,200,000 a tract ken dadduma a literatura. Sabali pay a trabahador manipud sabali a daga, naadalnat’ kinapudno idiay Panama ket inyawidna ti namnama a mensahe ti Biblia idiay Grenada.

Ti rebolusion idiay Mexico idi 1910-11 isu pay ti sabali a rason ti pannakaiyeg ti mensahe ti Pagarian ti Dios kadagiti mabisbisinan iti kinapudno. Adu a tattao ti kimmamang a nagpaamianan inggat’ Estados Unidos. Dadduma kadakuada sadiay ti nakasabaan dagiti Estudiante ti Biblia, naadalda ti panggep ti Dios a mangted ti manayon a talna iti sangatauan, ket nagipaw-itda kadagiti literatura idiay Mexico. Nupay kasta, saan a daydi ti damo nga idadanon daytoy a mensahe idiay Mexico. Idi pay la 1893, nangipablaaken ti Watch Tower iti surat a naggapu ken F. de P. Stephenson, a taga Mexico, a nakabasa kadagiti publikasion ti Watch Tower Society ket tinarigagayanna ti ad-adu pay tapno mairanudna kadagiti gagayyemna nga agpada idiay Mexico ken Europa.

Tapno maluktan ti ad-adu a daga ti Caribbean iti pannakaikasaba ti kinapudno ti Biblia ken tapno maorganisa dagiti regular a gimong iti panagadal, imbaon ni Kabsat Russell ni E. J. Coward idiay Panama idi 1911 sa kalpasanna kadagiti isla. Ni Kabsat Coward managipaganetget ken nabiag a pumapalawag, ket dagiti uray la ginasut a nagdengngeg masansan nga agaaripunoda tapno denggenda dagiti diskursona a nangparmek kadagiti doktrina ti impierno ken ti kararua a di matay, agraman panangipadamagna iti nadayag a masanguanan ti daga. Napan iti inilin-ili, ken iti pinuron-puro​—sadi St. Lucia, Dominica, St. Kitts, Barbados, Grenada, ken Trinidad​—a dinanonna dagiti tattao a mabalinanna. Nagpalawag pay idiay British Guiana. Bayat nga addat’ Panama, naam-ammona ni W. R. Brown, naregta nga agtutubo a kabsat a taga Jamaica, a kalpasanna nagserbi a kadua ni Kabsat Coward kadagiti adu nga isla ti Caribbean. Idi kuan, timmulong pay ni Kabsat Brown a nanglukat kadagiti dadduma a tay-ak.

Idi 1913, nagdiskurso a mismo ni Kabsat Russell idiay Panama, Cuba, ken Jamaica. Iti daydi palawag publiko nga indiskursona idiay Kingston, Jamaica, napusek ti dua nga auditorium, ket adda pay agarup 2,000 a tattao a di napastrek. Idi a ti nagpalawag saanna a dinakdakamat maipapan iti kuarta sa awan ti naala a kolekta, impablaak daytoy dagiti periodiko.

Ti Lawag ti Kinapudno Dimmanon Idiay Africa

Ti Africa serserken metten ti lawag ti kinapudno iti daydi a tiempo. Ti surat a naggaput’ Liberia idi 1884 impalgakna nga adda managbasat’ Biblia sadiay a nakaalat’ kopia ti Food for Thinking Christians ket tinarigagayanna ti ad-adu pay nga iranudna kadagiti sabali. Sumagmamano a tawen kalpasan dayta, naipadamag nga adda klero idiay Liberia a pinanawanna ti pulpitona tapno siwayawayan a mangisuro kadagiti kinapudno ti Biblia a maad-adalna iti tulong ti Watch Tower sa regular met nga aggigimongen sadiay ti grupo dagiti Estudiante ti Biblia.

Adda ministro ti Dutch Reformed Church manipud Olanda a nangitugot kadagiti publikasion ni C. T. Russell idi isut’ naibaon idiay Sud Africa idi 1902. Nupay isu ket di nakagun-od ti manayon a pagimbagan kadagita, da Frans Ebersohn ken Stoffel Fourie nagunggonaanda idi nakitada dagiti literatura iti librariana. Sumagmamano a tawen kalpasanna, napabileg ti grupo dita a deppaar idi a dua a naregta nga Estudiante ti Biblia ti immalis manipud Scotland sada nagpa-Durban, Sud Africa.

Makapaleddaang, ta kadagidi nakagun-od kadagiti literatura nga insurat ni Kabsat Russell sada insuro ti dadduma a linaonda kadagiti sabali, addada sumagmamano, kas kada Joseph Booth ken Elliott Kamwana, nga inlaokda ti bukodda nga idea, a nairanta a mangkibur para iti sosial a panagbalbaliw. Kadagiti dadduma a managpaliiw idiay Sud Africa ken Nyasaland (Malawi itan), riniribukna daytoy ti pakabigbigan dagiti pudpudno nga Estudiante ti Biblia. Nupay kasta, adu latta dagidi dumngeg ken mangapresiar iti mensahe a nangigunamgunam iti Pagarian ti Dios kas solusion dagiti problema ti sangatauan.

No maipapan iti nalawa a pannakaisaknap ti panangaskasaba idiay Africa, nupay kasta, daytoy ket masanguanan pay laeng.

Dimmanon iti Oriente ken Kadagiti Isla ti Pacifico

Di nagbayag kalpasan ti damo a pannakaiwaras idiay Britania dagiti publikasion ti Biblia nga insagana ni C. T. Russell, nakadanonda met iti Oriente. Idi 1883, ni Miss C. B. Downing, misionera a Presbyterian sadi Chefoo (Yantai), China, immawat iti kopia ti Watch Tower. Inapresiarna ti naadalna maipapan iti pannakaisubli ti kasasaad ket inranudna ti literatura kadagiti dadduma a misionero, agraman ken Horace Randle, a naitimpuyog iti Baptist Mission Board. Idi agangay, ad-adda a nagutugot ti interes ni Randle gaput’ pablaak para iti Millennial Dawn a nagparang iti London Times, sa sinaruno daytoy dagiti kopia ti mismo a libro​—maysat’ naggapu ken Miss Downing ken sabali pay ti impaw-it ni nanangna manipud Inglaterra. Idi damo, simgar gaput’ nabasana. Ngem idi kumbinsidon a ti Trinidad saan a pannursuro ti Biblia, nagikkaten iti Baptist Church ket inruginan nga inranud kadagiti dadduma a misionero ti naadalna. Idi 1900 impadamagna a nakaipatuloden iti 2,324 a surat ken agarup 5,000 a tract kadagiti misionero idiay China, Japan, Korea, ken Siam (Thailand). Idi a tiempo dagiti laeng misionero ti Kakristianuan ti makaskasabaan iti Oriente.

Iti dayta met la a tiempo, maimulmulan dagiti bin-i ti kinapudno idiay Australia ken New Zealand. Ti damo kadagitoy a “bin-i” a simmangpet idiay Australia nalabit insangpet sadiay idi 1884 wenno di nagbayag kalpasanna ti maysa a lalaki a kinatungtong ti Estudiante ti Biblia iti maysa a parke idiay Inglaterra. Dagiti dadduma a “bin-i” dimtengda babaen iti panangikoreo dagiti gagayyem ken kakabagian iti ballasiw ti taaw.

Iti las-ud ti sumagmamano a tawen kalpasan a naporma ti Commonwealth of Australia idi 1901, ginasut a tattao sadiay ti suskritor iti Watch Tower. Kas resulta ti aktibidad dagidiay nakatarus iti pribilehio a panangiranud iti kinapudno kadagiti sabali, rinibo a tract ti naipatulod kadagiti tao a ti naganda nakalista a botante. Ad-adu pay ti naiyawat kadagiti kalsada, ket dagiti narolio a tract naipurruakda manipud tawa ti tren kadagiti trabahador ken sagsaggaysa a balbalay kadagiti nasulinek a lugar a lasatan ti tren. Mapakpakaammuan idin dagiti umili iti umadanin a panagngudo ti Panawen dagiti Gentil idi 1914. Ni Arthur Williams, Sr., impakaammona daytoy kadagiti amin a kliente ti paglakuanna sadi Lumaud nga Australia ket inawisna dagiti interesado idiay balayna tapno ituloydat’ panagtutungtong.

No asino ti damo nga immawat iti kinapudno ti Biblia idiay New Zealand saan nga ammo itan. Ngem idi 1898, ni Andrew Anderson, a taga New Zealand, adun ti nabasana a publikasion ti Watch Tower nga isut’ nakatignayanna a nangisaknap iti kinapudno sadiay kas maysa a colporteur. Bimmileg ti panangaskasabana idi 1904 gapu kadagiti dadduma a colporteur a naggaput’ America ken manipud iti sanga nga opisina ti Sosiedad a naipasdek iti dayta met la a tawen idiay Australia. Ni Mrs. Thomas Barry, sadi Christchurch, inakseptarna ti innem a tomo ti Studies in the Scriptures manipud maysa a colporteur. Ni Bill nga anakna binasana dagita idi 1909 bayat ti innem a lawas a panagbarkona a nagpa-Inglaterra ket nabigbigna ti kinapudno ti linaonda. Adu a tawen kalpasanna ni Lloyd nga anakna nagbalin a miembro ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova.

Maysa kadagiti naregta a trabahador kadagidi nagkauna nga aldaw isu ni Ed Nelson, a nupay saan unay a nataktika, impamaysana ti amin a tiempona iti 50 a tawen a panangisaknap iti mensahe ti Pagarian manipud amianan nga ungto ti New Zealand inggat’ abagatan. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, kinuyog ni Frank Grove, a pinabilegnat’ memoriana tapno masupusopan ti kakapuy ti matana ket nagpayunir met iti nasurok a 50 a tawen aginggat’ ipapatayna.

Sangalubongan a Panagbaniaga Tapno Maikasabat’ Naimbag a Damag

Naiyusuat pay ti dakkel a panangipamuspusan idi 1911-12 tapno matulongan dagiti taga Oriente. Nangibaon ti International Bible Students Association iti komite a buklen ti pito a lallaki, nga indauluan ni C. T. Russell, a mangtingiting iti mismo a kasasaad sadiay. Sadinoman a napananda impakaammodat’ panggep ti Dios a mangbendision iti sangatauan babaen iti Mesianiko a Pagarian. No dadduma mammano lat’ dimngeg, ngem iti Filipinas ken iti India, addada rinibo. Dida inanamongan ti kampania a nalatak idi iti Kakristianuan nga agkolekta ti pundo para iti pannakakumberte ti lubong. Napaliiwda a kaaduan a bannog dagiti misionero ti Kakristianuan ket naiturong iti panangparang-ay iti nailubongan nga edukasion. Ngem kumbinsido ni Kabsat Russell a ti kasapulan dagiti tao isu “ti Ebanghelio ti um-umay a Pagarian ti Mesias kas naayat a probision ti Dios.” Imbes a namnamaenda a makumberte ti lubong, natarusan dagiti Estudiante ti Biblia sigun kadagiti Kasuratan a ti masapul a mairingpas isut’ pannangted ti pammaneknek ket agserbi daytoy a pakaummongan “ti sumagmamano a napili manipud iti isuamin a nasnasion, tattao ken pagsasao kas miembro ti klase Nobia [ni Kristo]​—tapno makikatugawda Kenkuana iti tronona bayat ti sangaribo a tawen, a makibinnadangda iti trabaho a mangpasayaat ti rasa ti sangatauan.”a​—Apoc. 5:9, 10; 14:1-5.

Kalpasan ti isasarungkardat’ Japan, China, Filipinas, ken dadduma pay a lugar, nangnayon pay ti komite ti 6,400–kilometro a panagbiahe idiay India. Adda dagiti agnanaed idiay India a nakabasa kadagiti literatura ti Sosiedad ken insuratdat’ panangapresiarda iti dayta idi pay la 1887. Adda metten ti aktibo a pannakakasaba dagiti umili a Tamil nanipud 1905 babaen iti maysa a baro nga, idi ages-eskuela idiay America, naam-ammona ni Kabsat Russell ken naadalna ti kinapudno. Daytoy a baro timmulong a nangipasdek iti ag-40 a grupo dagiti agad-adal iti Biblia idiay abagatan nga India. Ngem, kalpasan a kinaskasabaanna dagiti dadduma, naikkat gapu ta binaybay-anna dagiti Nakristianuan a pagalagadan.​—Idiligyo ti 1 Corinto 9:26, 27.

Idi met la a tiempo, nupay kasta, ni A. J. Joseph, sadi Travancore (Kerala), kas subalit ti saludsod nga impatulodna iti maysa a prominente nga Adventista, naipaw-itan iti tomo ti Studies in the Scriptures. Ditoy natakkuatanna dagiti makapnek a Nainkasuratan a sungbat dagiti saludsodna maipapan iti Trinidad. Di nagbayag isu ken dadduma a miembro ti pamiliana addadan a mangiranranud iti kabbaro a pammatida kadagiti kataltalonan ken plantasion ti niog iti abagatan nga India. Kalpasan ti ibibisita ni Kabsat Russell idi 1912, simrek ni Kabsat Joseph iti amin-tiempo a serbisio. Naglugan iti tren, kariton, lantsa, ken nagnagna a nagibunong kadagiti literatura ti Biblia. No agpalawag iti publiko, masansan a singaen dagiti klero ken pasurotda. Idiay Kundara, idi adda “Kristiano” a klero a nangusar kadagiti pasurotna a nangsinga iti miting ken binatoda ni Kabsat Joseph iti ibleng ti baka, adda prominente a lalaki a Hindu nga immasideg tapno makitana no ania ti pagriringgoranda. Sinaludsodna iti klero: ‘Kasta kadit’ ulidan nga inted ni Kristo a suroten dagiti Kristiano, wenno ti ar-aramidem ket kasla iti kababalin dagiti Fariseo idi tiempo ni Jesus?’ Timmalna ti klero.

Sakbay a naturpos ti uppat a bulan a sangalubongan a panagbaniaga ti komite ti IBSA, inyurnos ni Kabsat Russell a ni R. R. Hollister ti agbalin a pannakabagi ti Sosiedad iti Oriente ken ituloyna nga imatonan ti pannakaisaknap kadagiti umili ti mensahe ti Mesianiko a Pagarian kas naayat a probision ti Dios. Naisagana dagiti espesial a tract iti sangapulo a pagsasao, ket minilion kadagitoy ti naiwaras iti intero nga India, China, Japan, ken Korea babaen kadagiti lokal a para waras. Kalpasanna naipatarus dagiti libro iti uppat kadagitoy a pagsasao tapno adda naespirituan a taraon dagidiay aginteres. Addadtoy idi ti nakalawlawa a tay-ak, ket nagadu pay ti nabati nga aramiden. Kaskasdi, ti nagapuanan idin ket talaga a karkarna.

Naited ti Nakaskasdaaw a Pammaneknek

Sakbay a bimtak ti panangduprak ti immuna a gubat sangalubongan, nasaknap a pammaneknek ti naited iti sangalubongan. Nagbiahe ni Kabsat Russell tapno agdiskurso kadagiti ginasgasut a siudad ti Estados Unidos ken Canada, naulit-ulit a nagbiahe idiay Europa, nagpalawag idiay Panama, Jamaica, ken Cuba, agraman dagiti kangrunaan a siudad ti Oriente. Pinullo ribo a tao ti nakangngeg a mismo kadagiti makatignay a diskursona manipud Biblia ken dagiti nakapaliiw bayat a sinungbatanna iti publiko manipud Kasuratan dagiti saludsod a pinataud nga agpada dagiti gagayyem ken kabusor. Nawadwad a panaginteres no kasta ti nagutugot, ket rinibo a diario idiay America, Europa, Sud Africa, ken Australia ti regular a nangipablaak kadagiti sermon ni Kabsat Russell. Minilion a libro, agraman ginasut a milion a tract ken dadduma pay a literatura iti 35 a pagsasao, ti naibunong dagiti Estudiante ti Biblia.

Nupay naisalsalumina ti papelna, saan a ni Kabsat Russell laeng ti nangaskasaba. Dagiti dadduma met, a nagsaknap iti intero a globo, nakikaykaysat’ timekda kas saksi ni Jehova ken iti Anakna, a ni Jesu-Kristo. Dagidi rimmaman saanda a dumidiskurso amin. Naggapuda iti amin a kitat’ kabibiag, ket inusarda amin a maikanatad a pamuspusan a kabaelanda tapno maisaknap ti naimbag a damag.

Idi Enero 1914, a kurang la a makatawenen sa agngudon ti Panawen dagiti Gentil, naiyusuat manen ti sabali a naganetget a pammaneknek. Isu daytoy ti “Photo-Drama of Creation,” a nangigunamgunam iti kabbaro a wagas ti panggep ti Dios iti daga. Buklen daytoy dagiti napintas pannakaipintada a de-kolor nga slides ken sine, a nabansagan iti timek. Ti pagiwarnakan idiay Estados Unidos impadamagda nga iti intero a pagilian adda agdagup a ginasgasut a ribo ti linawas a nakabuya iti dayta. Idi agngudon ti umuna a tawen, dandani walo a milion ti nakabuya idiay Estados Unidos ken Canada. Idiay Londres, Inglaterra, napusek kadagiti umariwekwek ti Opera House ken ti Royal Albert Hall idi buyaenda daytoy a presentasion a nagpaut iti uppat a sag-2-oras a paset. Iti unos ti kaguduat’ tawen, nasurok 1,226,000 ti nakabuya iti 98 a siudad ti Britania. Dagiti umariwekwek idiay Alemania ken Switzerland pinusekda dagiti nausar nga auditorium. Nabuya met dayta dagiti adu a tao iti Scandinavia ken ti Abagatan a Pacifico.

Anian a karkarna, naregget, a sangalubongan a pammaneknek ti naited kadagidi nagkauna a dekada ti moderno nga aldaw a historia dagiti Saksi ni Jehova! Ngem, kinapudnona, mangrugrugi la idi ti trabaho.

Sumagmamano la a gasut ti aktibo a rimmaman iti pannakaisaknap ti kinapudno ti Biblia idi rugrugi ti 1880’s. Idi 1914, sigun kadagiti naidulin a report, adda agarup 5,100 a rimmaman iti trabaho. Dagiti dadduma nalabit sagpaminsanda la a nagiwaras iti tract. Medio mammano lat’ trabahador idi.

Dagitoy sangkabassit a grupo dagiti ebanghelisador naisaknapdan, iti nagduduma a pamay-an, ti panangiwaragawagda iti Pagarian ti Dios kadagiti 68 a dagdaga idi tartaraudi ti 1914. Ket ti trabahoda kas mangaskasaba ken manursuro iti Sao ti Dios naipasdeken a regular iti 30 kadagitoy a daga.

Minilion a libro ken ginasut a milion a tract ti naibunong sakbay a nagngudo ti Panawen dagiti Gentil. Kanayonanna pay, ag-2,000 a diario ti regularen a nangipablaak kadagiti sermon nga insagana ni C. T. Russell idi 1913, ket idi tawen 1914 nasurok a 9,000,000 ti dagup dagiti nakabuya iti “Photo-Drama of Creation” iti tallo a kontinente.

Talaga, a karkarna a pammaneknek ti naited idin! Ngem ad-adu pay ti mapasungad.

Kapitulo 22

Paset 2​—Dagiti Saksi Aginggat’ Kaadayuan a Paset ti Daga

Ti trabaho a panangiwaragawag iti Pagarian nanipud 1914 inggat’ 1935 saklawen dagiti panid 423 inggat’ 443. Intudo dagiti Saksi ni Jehova ti 1914 kas tiempo a pannakaitrono ni Jesu-Kristo kas nailangitan nga Ari nga iturayanna dagiti nasion. Idi adda ditoy daga, impadto ni Jesus a ti sangalubongan a pannakaikasaba ti mensahe ti Pagarian nupay nakarot’ pannakaidadanes ket agbalinto a paset ti pagilasinan ti kaaddana iti pannakabalin ti Pagarian. Aniat’ talaga a napasamak kadagidi tawen kalpasan ti 1914?

TI IMMUNA a gubat sangalubongan sipapartak a nagsaknap iti Europa idi 1914. Kalpasanna sinaklawna dagiti pagilian a nangbukel iti mapattapatta a 90 porsientot’ populasion toy lubong. Kasano nga inapektaran dagiti pasamak a nainaig iti dayta a gubat ti panangaskasaba dagiti adipen ni Jehova?

Ti Nakalkaldaang a Tawtawen ti Gubat Sangalubongan I

Kadagidi tawen a rugrugi ti gubat, bassit laeng ti tuben malaksid idiay Alemania ken Francia. Saan a nalapdan ti pannakaibunong dagiti tract kadagiti adu a lugar, ket nagtultuloy a naipabuya ti “Photo-Drama,” isuna laeng ta limitadon kalpasan ti 1914. Bayat a dimmegdeg ti bara ti gubat, impaiwaras dagiti klero sadi British West Indies ti palso a damag a ni E. J. Coward, pannakabagi ti Watch Tower Society, ket espia nga Aleman, isu a pinapanawda. Idi nangrugin a naibunong ti libro a The Finished Mystery idi 1917, nagsaknap ti ibubusor.

Sigagagar ti publiko a mangala iti dayta a libro. Nagdoble iti sangapulo a daras iti las-ud lat’ mano a bulan ti damo nga order ti Sosiedad kadagiti nagimprenta. Ngem nakapungtot dagiti klero ti Kakristianuan ta naibutaktak dagiti ulbod a doktrinada. Ginundawayandat’ kinabara ti gubat tapno ipulongda dagiti Estudiante ti Biblia kadagiti opisial ti gobierno. Iti intero nga Estados Unidos, rinautda dagiti lallaki ken babbai a pagaammoda nga agibumbunong kadagiti literatura dagiti Estudiante ti Biblia, kasta met a sinabuaganda idat’ alketran ken dutdot. Idiay Canada, sinukisokda dagiti balayda, ket dagiti natakkuatan nga addaan ti publikasion ti International Bible Students Association nagpeligrodat’ dakkel a multa wenno pannakaibalud. Nupay kasta, ni Thomas J. Sullivan, nga adda idi sadi Port Arthur, Ontario, impadamagna nga iti naminsan, idi a naibalud iti rabii, inyawid dagiti polis dita a siudad dagiti kopia ti naiparit a literatura para kadakuada ken kadagiti gagayyemda, ket iti kasta naiwaras daydi nabati nga abasto​—agarup 500 inggat’ 600 a kopia.

Rinautda met ti mismo a hedkuarter ti Watch Tower Society, ket dagiti miembro ti administratibo a departamento sinentensiaanda a maibalud iti naunday a tiempo. Nagparang kadagiti kabusorda a bale natayen dagiti Estudiante ti Biblia. Ti panangaskasabada a nangatrakar kadagiti adu a benneg ti publiko ket kasla nagsardengen.

Kaskasdi, uray dagidi Estudiante ti Biblia a naibalud ginundawayanda a kinatungtong dagiti padada a preso maipapan iti panggep ti Dios. Idi simmangpet dagiti opisial ti Sosiedad ken dagiti nasinged a kakaduada iti pagbaludan ti Atlanta, Georgia, naiparit a mangasabada idi damo. Ngem nagsasaritaanda ti Biblia ket naatrakar dagiti dadduma gaput’ panagug-ugalida, ti wagas ti kabibiagda. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, ti segundario a warden dinutokanna ida a mangipaay iti relihiuso nga instruksion kadagiti dadduma a preso. Immadut’ bilangda agingga a 90 ti tumabtabuno iti klaseda.

Dagiti dadduma a nasungdo a Kristiano impamuspusanda met ti nangasaba kadagidi tiempo ti gubat. Daytoy no dadduma nagresultat’ idadanon ti mensahe ti Pagarian kadagiti daga a dipay naikaskasabat’ naimbag a damag. Ngarud, idi 1915 maysa nga Estudiante ti Biblia sadi Nueva York, a taga Colombia, inkoreona ti Español nga edision ti The Divine Plan of the Ages iti maysa a tao sadi Bogotá, Colombia. Agarup innem a bulan kalpasanna, adda subalit manipud ken Ramón Salgar. Inadalna a siaannad ti libro, tinagiragsakna dayta, ket masapulnat’ 200 a kopia nga ibunong kadagiti sabali. Ni Kabsat J. L. Mayer, a taga Brooklyn, Nueva York, inkoreona met idi dagiti adu a kopia ti Español a Bible Students Monthly. Adu a kopia ti nagpa-España. Ket idi a ni Alfred Joseph, nga adda sadi Barbados, napan nangged sadi Sierra Leone, Makinlaud nga Africa, ginundawayanna nga inkasaba dagiti kinapudno ti Biblia a kaad-adalna.

Para kadagidi colporteur, a ti ministerioda kaipapanannat’ isasarungkar kadagiti balay ken pagnegosioan, ad-adda a narikut. Ngem dagidi sumagmamano a napan sadi El Salvador, Honduras, ken Guatemala okupadoda sadiay idi 1916 a mangiranranud kadagiti makaited biag a kinapudno kadagiti umili. Iti daydi a tiempo ni Fanny Mackenzie, colporteur a taga Britania, namindua a nagpa-Oriente babaen iti barko, a dimmagas idiay China, Japan, ken Korea tapno agibunong kadagiti literatura ti Biblia, sana pinasarunuan ti surat dagiti interesado.

Kaskasdi, sigun kadagiti naidulin a rekord, ti bilang dagiti Estudiante ti Biblia a naireport a nakiraman iti pannakaikasabat’ naimbag a damag idi 1918 bimmaba iti 20 porsiento iti intero a lubong no idilig iti 1914 a report. Kalpasan ti nagubsang a pannakatratoda idi tiempo ti gubat, itultuloyda pay ngata ti ministerioda?

Napabaro ti Regtada

Idi Marso 6, 1919, ti presidente ti Watch Tower Society ken dagiti kadduana naluk-atanda manipud di nainkalintegan a pannakaibaludda. Dagdagus a nabukel dagiti plano a mangidur-as ti sangalubongan a pannakaiwaragawag ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios.

Idi naangay ti dakkel a kumbension sadi Cedar Point, Ohio, idi Setiembre dayta a tawen, ni J. F. Rutherford, a presidente idi ti Sosiedad, intampok ti diskursona ti pannakaipablaak ti nadayag nga um-umay a Mesianiko a Pagarian ti Dios kas isut’ kaskenan a trabaho dagiti adipen ni Jehova.

Nupay kasta, bassit ti aktual a bilang dagiti makiramraman iti dayta a trabaho. Dagiti dadduma a nagamak a mangasaba idi 1918 nagaktiboda manen, ket adda pay dagiti nainayon a kaduada. Ngem dagiti rekord ipakitada nga idi 1919 adda laeng agarup 5,700 nga aktibo a mangaskasaba, iti 43 a dagdaga. Idinto ta impadto ni Jesus: “Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a mapagnaedan a daga a maipaay a pammaneknek kadagiti amin a nasion.” (Mat. 24:14) Kasano a matungpal dayta? Dida nga ammo, ket dida met ammo no kasanot’ kapaut ti panangaskasaba. Kaskasdi, dagidi nasungdo nga adipen ti Dios sitallugod ken sigagagarda a nangitultuloy iti trabaho. Nagkompiansada a ni Jehova ti mangidirihir kadagita sigun iti pagayatanna.

Gapu ta napabaro ti regtada a kas naawatanda a nailanad iti Sao ti Dios, napanda nagtrabaho. Iti las-ud ti tallo a tawen gistay nagtriple ti bilang dagiti nakiraman ti publiko a panangiwaragawag iti Pagarian ti Dios, sigun kadagiti naidulin a report, ket idi 1922 okupadodan a mangaskasaba iti 15 nga ad-adu a dagdaga ngem idi 1919.

Maysa a Makagutugot a Tema

Anian a nakaay-ayat a mensahe ti inwaragawagda​—“Minilion ita nga agbibiag didan pulos matay!” Indiskurso ni Kabsat Rutherford daytoy a tema idi 1918. Isu pay dayta ti paulo ti 128-panid a bokleta a naipablaak idi 1920. Nanipud 1920 inggat’ 1925, dayta met la a tema ti naulit-ulit a naipalawag kadagiti miting publiko iti isuamin a lugar nga adda pumapalawag ket iti nasurok 30 a pagsasao. Imbes nga ibagana, kas iti Kakristianuan, nga amin a naimbag a tattao mapandat’ langit, daytoy a palawag intampokna ti naibasar iti Biblia a namnama ti agnanayon a biag iti paraiso a daga para iti natulnog a sangatauan. (Isa. 45:18; Apoc. 21:1-5) Ket inyebkasnat’ kumbiksion a ti tiempo a pannakagun-od iti dayta a namnama ket nakaas-asidegen.

Nausar dagiti diario ken karatula a nangiyawis kadagiti palawag. Makagutugot daydi a tema. Idi Pebrero 26, 1922, nasurok a 70,000 ti timmabuno kadagiti 121 a lugar idiay Alemania laeng. Saan idi a karkarna a rinibo dagiti tumabuno iti maysa la a gimong. Idiay Cape Town, Sud Africa, kas ehemplo, 2,000 ti presente idi naipalawag dayta idiay Opera House. Iti auditorium ti unibersidad sadi kabisera a siudad ti Norway, saan laeng a napunno amin a tugaw no di ket nagadu dagiti saan a nakastrek isu nga inulitda ti programa maysa ket kagudua nga oras kalpasanna​—kaskasdi a napusek manen.

Idiay Klagenfurt, Austria, imbaga ni Richard Heide ken tatangna: “Innak denggen dayta a palawag uray aniat’ ibagbaga ti asinoman. Kayatko nga ammuen no ang-angaw la dayta wenno adda ketdi kinapudnona!” Napalalot’ pannakatignayna iti nangngegna, ket di nagbayag isu ken ti kabsatna a babai, agraman dagiti dadakkelna, ipakpakaammodan dayta kadagiti sabali.

Ngem ti mensahe ti Biblia saan laeng a para kadagidiay tumabtabuno iti miting publiko. Masapul met a mapakaammuan dagiti dadduma. Saan la a ti sapasap a publiko no di pay ket dagiti lider ti politika ken relihion ti masapul met a makangngeg iti dayta. Kasano a maitungpal dayta?

Naibunong Dagiti Nabileg a Deklarasion

Dagiti naiyimprenta a pagbasaan isudat’ nausar a mangdanon kadagiti minilion a tattao nga idi damo nadamdamagda laeng dagiti Estudiante ti Biblia agraman mensahe nga iwarwaragawagda. Nanipud 1922 inggat’ 1928, naited ti epektibo a pammaneknek babaen kadagiti pito a nabileg a deklarasion, dagiti resolusion a naanamongan kadagiti tinawen a kumbension dagiti Estudiante ti Biblia. Ti bilang dagiti naibunong a naiyimprenta a kopia ti kaadduan ti kada resolusion kalpasan dagita a kumbension ket nagdagup iti 45 inggat’ 50 a milion​—talaga a karkarna a gapuanan ti agserserbi a nagbassit a grupo dagiti manangiwaragawag iti Pagarian idi!

Napauluan daydi 1922 a resolusion iti “Karit Kadagiti Papangulo ti Lubong”​—wen, karit tapno paneknekanda ti pagpampanakkelda a kabaelanda nga ipasdek ti talna, kinarang-ay, ken kinaragsak ti sangatauan, ta no saan, masapul a bigbigenda a ti laeng Pagarian ti Dios baeten iti Mesiasna ti makaaramid kadagitoy. Idiay Alemania, naipatulod dayta a resolusion babaen iti rehistrado a koreo iti naidistiero a kaiser nga Aleman, iti presidente, ken amin a miembro ti parliamento; ket agarup uppat ket kaguddua milion a kopia ti naiwaras iti publiko. Idiay Sud Africa, ni Edwin Scott, a nakaabaday iti bag a napno iti literatura ken nakaiggem ti sarukod a pagbugaw kadagiti nauyong nga aso, binisitana ti 64 nga il-ili, a personal nga imbunongnat’ 50,000 a kopia. Kalpasan dayta, idi a ti Olandes a klero idiay Sud Africa napan nagur-or ti kuarta kadagiti parokianona, adu kadagidi parokiano ti nangiwasawas iti resolusion iti rupa ti klero a kunkunada: “Masapul a basaem daytoy tapno dikanto um-umay agur-oren ti kuarta kadakami.”

Idi 1924 ti resolusion a napauluan “Akusado Dagiti Klero” linukasanna dagiti di nainkasuratan a sursuro ken ar-aramid dagiti klero, nga imbutaktakna ti papelda idi sangalubongan a gubat, ket indagadagna kadagiti tattao nga adalendat’ Biblia tapno masursuroda a mismo dagiti nakaskasdaaw a probision nga inaramid ti Dios a pakabendisionan ti sangatauan. Idiay Italia idi a tiempo, dagiti agimprenta masapul nga ikabildat’ naganda iti aniaman nga inyimprentada, ket responsableda iti linaon dagita. Impan dagiti Estudiante ti Biblia a mangimatmaton iti trabaho idiay Italia ti kopia ti resolusion kadagiti agtuturay, ket sinukimatda sada dagdagus nga inted ti permiso nga iyimprenta ken ibunong dayta. Immanamong met dagiti agim-imprenta nga ipablaakda dayta. Dagiti kakabsat idiay Italia nakaibunongdat’ 100,000 a kopia. Talaga a siniguradoda a naawat ti papa ken dadduma pay a nangato nga opisial ti Vaticano ti kopiada.

Idiay Francia, ti pannakaibunong daytoy a resolusion namataud ti narungsot ken masansan a naranggas a reaksion kadagiti klero. Gaput’ rurod ti maysa a klero sadi Pomerania, Alemania, indarumna ti Sosiedad ken ti manedyerna, ngem naabak ti klero idi nangngeg ti korte ti linaon ti intero a resolusion. Tapno maliklikandat’ pannakasinga ti trabahoda gapu kadagidiay mangiparit a maammuan koma dagiti umili ti kinapudno, dagiti Estudiante ti Biblia iti probinsia ti Quebec, idiay Canada, imbatida dagiti resolusion kadagiti balbalay, mangrugi iti alas 3 ti parbangon. Nakaay-ayat dagidi a tiempo!

Panagyaman Gapu Kadagiti Makapnek a Sungbat

Idi Gubat Sangalubongan I, adu nga Armeniano ti sidadawel a napagtalaw kadagiti balayda ken iti daga a nakayanakanda. Dua laeng a dekada kasakbayanna, ginasut a ribo nga Armeniano ti napapatay, ket dagiti dadduma nagkamangda tapno maispalda. Sumagmamano kadagitoy ti nakabasbasa kadagiti publikasion ti Watch Tower Society idiay ilida. Ngem ad-adu kadakuada ti nakaskasabaan kadagiti daga a kimmamanganda.

Kalpasan nga inibturanda dagita nagubsang a kapadasan, adu kadakuadat’ sipapasnek a nagsalsaludsod no apay nga impalubos ti Dios ti kinadakes. Kasano pay ti kapautna dayta? Inton-ano nga agngudo dayta? Nagyaman ti dadduma kadakuada idi naammuanda dagiti makapnek a sungbat a natakkuatanda iti Biblia. Napartak a timmanor dagiti grupo dagiti Armeniano nga Estudiante ti Biblia kadagiti nagduduma a siudad ti Makintengnga a Daya. Ti regtada para iti kinapudno ti Biblia tinignayna ti biag dagiti sabali. Idiay Ethiopia, Argentina, ken ti Estados Unidos, dagiti padada nga Armeniano inabrasada ti naimbag a damag ket siraragsakda a nangawat iti responsabilidad a mangiranud iti dayta kadagiti sabali. Maysa kadagita isu ni Krikor Hatzakortzian, a nupay nagsolsolo a payunir insaknapna ti mensahe ti Pagarian idiay Ethiopia idi ngalay ti 1930’s. Naminsan, idi siuulbod nga indarum dagiti bumusbusor, nagundawayanna pay a kinaskasabaan ti emperador, ni Haile Selassie.

Inyawiddat’ Napateg a Kinapudno Kadagiti Daga a Nakaiyanakanda

Ti nabara a tarigagay a mangiranud kadagiti napateg a kinapudno ti Biblia isut’ nangtignay kadagiti adu a tattao nga agsubli iti daga a nakayanakanda tapno agebanghelioda sadiay. Ti tignayda ti maipada kadagidi naggaput’ adayo a dagdaga a napan sadi Jerusalem idi 33 K.P. ket nagbalin a manamati idi a ti nasantuan nga espiritu tinignayna dagiti apostol ken dagiti kakaduada nga agsao iti adu a pagsasao “maipapan kadagiti nakaskasdaaw a banag ti Dios.” (Ara. 2:1-11) No kasano a dagiti namati idi immuna a siglo inyawiddat’ kinapudno kadagiti daga a nakayanakanda, kasta met dagitoy moderno ita a disipulo.

Agpadpada a dagiti lallaki ken babbai a nakaadal iti kinapudno iti baniaga a daga nagsublida idiay Italia. Naggapudat’ America, Belgium, ken Francia ket sireregtada a nangiwaragawag iti mensahe ti Pagarian idiay nagawidanda. Dagidi colporteur a naggapu iti Swiso a distrito ti Ticino nga Italiano ti pagsasaoda napandat’ Italia tapno ituloyda ti trabaho. Kas resulta ti nagkaykaysa a trabahoda nupay mammano lat’ bilangda, gistay nadanonda amin a kangrunaan a siudad ken adu a purpurok ti Italia. Dida bilbilangen idi ti oras a nabusbosda itoy a trabaho. Gapu ta kumbinsidoda a ti ikaskasabada ket kinapudno a kayat ti Dios a maammuan dagiti umili, masansan nga agtrabahoda manipud agsapa inggat’ rabii tapno danonenda amin a tattao a kabaelanda.

Dagiti Griego a nagbalin nga Estudiante ti Biblia iti kabangibang nga Albania ken agingga idiay America inasikasoda met ti daga a nakayanakanda. Naayatanda idi naammuanda a di nainkasuratan ti panagrukbab kadagiti ladawan (Ex. 20:4, 5; 1 Juan 5:21), a dagiti managbasol saanda a malitson idiay impierno nga apuy (Ecl. 9:5, 10; Ezeq. 18:4; Apoc. 21:8), ket ti Pagarian ti Dios isut’ pudpudno ken kakaisuna a namnamat’ sangatauan (Dan. 2:44; Mat. 6:9, 10). Sigagagarda a nangiranud kadagitoy a kinapudno kadagiti kailianda​—personal man wenno babaen iti surat. Kas resultana, dagiti grupo dagiti Saksi ni Jehova nangrugida a nabuangay idiay Grecia ken kadagiti isla a Griego.

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan I, rinibo a taga Poland ti nagpa-Francia tapno agtrabahoda kadagiti minas ti karbon. Saan a binaybay-an ida dagiti kongregasion a Pranses nupay sabali ti pagsasaoda. Naipamuspusanda nga iranud dagiti kinapudno ti Biblia kadagitoy a minero ken kadagiti pamiliada, agingga a ti bilang dagiti immawat ad-adun ngem dagiti Saksi a Pranses. Idin, gapu ta adda bilin ti gobierno a mapagawidda, 280 kadakuadat’ nagsubli idiay Poland idi 1935, isu a lallalo ketdi a pimmartak ti isasaknap ti mensahe ti Pagarian sadiay. Gapuna, idi 1935, adda 1,090 a manangiwaragawag iti Pagarian a rimmaman iti panangaskasaba idiay Poland.

Dadduma ti immawat iti imbitasion a mangpanaw iti dagada tapno agserbida kadagiti baniaga a tay-ak.

Dagiti Naregta a Taga Europa nga Ebanghelisador Timmulongda Kadagiti Baniaga a Tay-ak

Gaput’ internasional a panagbibinnadang, dagiti Baltic States (Estonia, Latvia, ken Lithuania) nadamagda dagiti makaparayray puso a kinapudno maipapan iti Pagarian ti Dios. Idi 1920’s ken 1930’s, naregget ti panangaskasaba ditoy dagidi kakabsat a taga Denmark, Inglaterra, Finland, ken Alemania. Adu a literatura ti naipaima, ken rinibo dagiti nakangngeg kadagiti diskurso ti Biblia a naipalawag. Nanipud Estonia dimmanon dagiti regular a pannakaibrodkas dagiti programa ti Biblia iti radio kadagiti sumagmamano a pagsasao iti dati nga Union Soviet.

Manipud Alemania dagiti situtulok a trabahador idi 1920’s ken 1930’s naibaonda a nangasaba kadagiti lugar a kas iti Austria, Belgium, Bulgaria, Czechoslovakia, España, Francia, Luxembourg, Netherlands, ken Yugoslavia. Maysa kadagitoy isu ni Willy Unglaube. Kalpasan a nagserbi iti nabayag bassit iti Magdeburg Bethel, idiay Alemania, tinamingna ti annong kas ebanghelisador iti amin a tiempo idiay Francia, Algeria, España, Singapore, Malaysia, ken Thailand.

Idi a ti Francia dimmawat ti tulong idi 1930’s, dagiti colporteur a taga Britania pinaneknekanda a sipupuotda a ti Nakristianuan nga annong a panangasaba kaipapananna ti panagebanghelio saan laeng nga iti bukodda a pagilian no di pay ket kadagiti dadduma a paset ti daga. (Mar. 13:10) Ni John Cooke isut’ maysa kadagidi naregta a trabahador a simmungbat iti awis ti Macedonia. (Idiligyo ti Aramid 16:9, 10.) Iti simmuno nga innem a dekada, tinamingna dagiti annongen a serbisio idiay Francia, España, Ireland, Portugal, Angola, Mozambique, ken Sud Africa. Ni Eric a manongna pinanawannat’ trabahona iti Barclay’s Bank ket kinaduana ni John iti amin a tiempo a ministerio idiay Francia; kalpasanna, isu nagserbi pay idiay España ken Ireland sa nagbalin a misionero idiay Southern Rhodesia (Zimbabwe itan) ken Sud Africa.

Idi Mayo 1926, da George Wright ken Edwin Skinner, idiay Inglaterra, inawatdat’ awis a tumulong a mangpalawa iti trabaho ti Pagarian idiay India. Nalawa idi ti naituding kadakuada! Sinaklawna ti intero nga Afghanistan, Burma (Myanmar itan), Ceylon (Sri Lanka itan), India, ken Persia (Iran itan). Idi simmangpetda sadi Bombay, sinabat ida ti nepnep. Nupay kasta, gapu ta dida unay naseknan iti personal a pagnam-ayanda wenno paglainganda, di nagbayag addadan kadagiti kasulinekan a paset ti pagilian tapno birukenda dagiti datin nga Estudiante ti Biblia ket pabilgenda ida. Nagadu pay a literatura ti naipaimada a nangparayray iti interes dagiti dadduma. Nagagar ti panangasikasodat’ trabaho. Gapuna, idi 1928 ti 54 a mangiwarwaragawag iti Pagarian sadi Travancore (Kerala), iti makin-abagatan nga India, naiyurnosdat’ 550 a miting publiko a tinabunuan ti agarup 40,000 a tattao. Idi 1929 uppat pay a payunir a naggaput’ Britania ti napan sadi India a timmulong iti trabaho. Ket idi 1931 tallo pay a naggaput’ Inglaterra ti simmangpet sadi Bombay. Naulit-ulit, impamuspusanda a danonen ti nadumaduma a paset dayta naglawa a pagilian, a nagibunongdat’ literatura iti Ingles agraman pagsasao ti India.

Kabayatanna, komusta met ti Makindaya a Europa?

Naespirituan a Panagani

Sakbay ti immuna a gubat sangalubongan, dagiti bin-i ti kinapudno ti Biblia naiwarasda iti Makindaya nga Europa, ket adda dagiti rimmamut. Idi 1908 ni Andrásné Benedek, napakumbaba a babai a taga Hungary a nagawid idiay Austria-Hungary tapno iranudna kadagiti sabali dagiti naimbag a banag a naadalna. Dua a tawen kalpasanna, da Károly Szabó ken Josef Kiss nagawidda met iti dayta a daga ket insaknapda ti kinapudno ti Biblia nangruna kadagiti lugar a kalpasanna naawagan a Romania, ken Czechoslovakia. Nupay naranggas ti ibubusor dagiti nakapungtot a klero, naporma dagiti grupo ti panagadal, ket naiyusuat ti naganetget a panangaskasaba. Nakitimpuyog dagiti dadduma kadakuada a nangideklara ti pammatida iti publiko, ket idi 1935 nagbalin a 348 ti dagup dagiti manangiwaragawag iti Pagarian idiay Hungary.

Ti Romania gistay nagdoble ti kadakkelna idi a ti mapa ti Europa ket binaliwan dagidi nagbiktoria kalpasan ti Gubat Sangalubongan I. Naipadamag nga iti las-ud daytoy napalawa a pagilian, idi 1920, adda agarup 150 a grupo dagiti Estudiante ti Biblia, a nakaitimpuyogan ti 1,700 a tattao. Iti sumuno a tawen, idi narambakan ti Pangrabii ti Apo, gistay 2,000 ti nakiraman kadagiti emblema a Panglaglagip, a nangipasimudaag nga inakoda a napulotanda iti espiritu a kakabsat ni Kristo. Dayta a bilang dagus nga immadu iti simmaganad nga uppat a tawen. Idi 1925, adda 4,185 a timmabuno iti Panglaglagip, ket kas ugali idi, kaaduan kadakuada ti sigurado a nakiraman kadagiti emblema. Nupay kasta, masubok idit’ pammati amin dagitoy. Paneknekanda ngata a pudpudnoda a “trigo” wenno imitasion laeng? (Mat. 13:24-30, 36-43) Talaga kadi nga aramidenda ti trabaho a panangaskasaba nga intuding ni Jesus kadagiti pasurotna? Agtalinaedda kadi iti dayta nupay nakarot’ pannakabusbusorda? Agmatalekda ngata nupay dadduma timmuladda iti kababalin ni Judas Iscariote?

Ipasimudaag ti report idi 1935 a saan nga isuda amin ket addaan pammati a makaibtur. Iti dayta a tawen, addada laeng 1,188 a nakiraman iti panangaskasaba idiay Romania, idinto ta nasurok a mamindua iti dayta a bilang ti nakiraman kadagiti emblema ti Panglaglagip. Kaskasdi, nagtalinaed nga okupado dagidi matalek iti serbisio ti Maestro. Inranudda kadagiti sabali a napakumbaba nga umili dagiti kinapudno ti Biblia a napalalo a nangparag-ot’ puspusoda. Maysa a karkarna a wagas nga inaramidda isut’ panagibunong kadagiti literatura. Iti nagbaetan ti 1924 ken 1935, nakaipaimadan iti nasurok a 800,000 a libro ken bokleta kadagiti interesado, malaksid kadagiti tract.

Komusta met ti Czechoslovakia, a nagbalin a nasion idi 1918 kalpasan ti pannakarpuog ti Austro-Hungriano nga Imperio? Maang-angay idi ditoy ti nagangganetget pay a panangasaba nga agbungbunga ti naespirituan a panagani. Adda naaramid idi nga immun-una a pannakakasaba dagiti Hungriano, Ruso, Romaniano, ken Aleman. Kalpasanna, idi 1922, adda sumagmamano nga Estudiante ti Biblia a nagsubli manipud America tapno asikasuenda dagiti umili nga Slovak, ket iti simmaruno a tawen adda agassawa a naggaput’ Alemania nga impamaysada a trinabaho ti teritoria a Czech. Dagidi regular nga asamblea, nupay babassit, timmulongda a nangparegta ken namagkaykaysa kadagiti kakabsatda. Idi nasaysayaaten ti pannakaorganisarda nga agbalaybalay idi 1927, ad-adda a bimmatad ti irarang-ay. Idi 1932 nabileg a panangparayray iti trabaho ti imbunga daydi kumbension internasional sadi Prague, a tinabunuan ti agarup 1,500 manipud Czechoslovakia ken dagiti kabangibang a nasion. Nainayon pay, adu nga umariwekwek ti nangbuya iti uppat nga oras a bersion ti “Photo-Drama of Creation” a naipabuya iti amin nga ungto ti pagilian. Iti las-ud lat’ maysa a dekada, nasurok a 2,700,000 a literatura ti Biblia ti naibunong kadagiti nagdudumat’ pagsasaoda a grupo ditoy a daga. Amin daytoy a naespirituan a panagmula, panagsukay, ken panagsibug timmulong iti pannakaanit’ 1,198 a manangiwaragawag iti Pagarian a nakiraman idi tawen 1935.

Ti Yugoslavia (a naawagan idit’ Pagarian dagiti Serbo, Croat, ken Sloveno) rimsua gaput’ pannakabaliw ti mapa ti Europa kalpasan ti umuna a sangalubongan a gubat. Idi pay la 1923, naipadamag nga adda grupo dagiti Estudiante ti Biblia a nangaskasaba sadi Belgrade. Idi agangay adu nga umariwekwek ti nakabuya iti “Photo-Drama of Creation” iti intero a pagilian. Idi a dagiti Saksi ni Jehova nakarot’ pannakaidadanesda idiay Alemania, ti dagup dagiti addat’ Yugoslavia nanayonan kadagiti payunir nga Aleman. Gapu ta dida naseknan iti personal a pagnam-ayanda, dimmanonda kadagiti kasusulinekan a paset daytoy kabambantayan a daga tapno mangasabada. Dadduma kadagidi a payunir ti nagpa-Bulgaria. Impamuspusanda pay nga ikasabat’ naimbag a damag idiay Albania. Kadagitoy amin a lugar, naimula dagiti bin-i ti kinapudno ti Pagarian. Dadduma a bin-i ti nagbunga. Ngem sa la naangay ti dakkel nga ani kadagitoy a lugar kalpasan ti adu a tawen.

Idiay adayo nga abagatan, iti kontinente ti Africa, ti naimbag a damag isaksaknap met idin dagidiay mangap-apresiar unay iti pribilehio a panagbalin a saksi ti Kangatuan.

Nagsilnag ti Naespirituan a Lawag Idiay Makinlaud nga Africa

Agarup pito a tawen kalpasan a ti Estudiante ti Biblia a naggaput’ Barbados ket damo a napan idiay Makinlaud nga Africa tapno mangged, sinuratannat’ opisina ti Watch Tower Society sadi Nueva York tapno ipakaammona nga adu dagiti interesado iti Biblia. Sumagmamano a bulan kalpasanna, idi Abril 14, 1923, babaen iti panangawis ni Kabsat Rutherford, ni W. R. Brown, nga agserserbi a dati idiay Trinidad, simmangpet sadi Freetown, Sierra Leone, agraman pamiliana.

Dagdagus, naiyurnos ti panagdiskurso ni Kabsat Brown sadi Wilberforce Memorial Hall. Idi Abril 19, agarup 500 ti timmabuno, agraman kaaduan kadagiti klero sadi Freetown. Iti sumuno a Domingo nagdiskurso manen. Ti temana isut’ maysa kadagidi masansan nga ipalpalawag ni C. T. Russell​—“Napan Impierno sa Nagsubli. Asinoda ti Adda Sadiay?” Dagiti diskurso ni Kabsat Brown naynay a naipaganetget babaen iti panangusar ti Kasuratan babaen iti lantern slides. Tunggal agsao, ulit-ulitenna nga ibaga: “Saan a kuna ni Brown, no di ket kuna ti Biblia.” Gapu itoy, isut’ naawagan “Bible Brown.” Ket kas resulta ti lohikal, Nainkasuratan a presentasionna, addada prominente a miembro ti simbaan a nagikkat ket nagserbida ken Jehova.

Nasaknap ti nagdaliasatanna tapno mairugina ti trabaho ti Pagarian kadagiti sabali a lugar. Gapu iti dayta impalawagna dagiti adu a diskurso ti Biblia ket imbunongna dagiti adu a literatura, ket pinaregtana dagiti sabali a mangaramid iti kasta. Gaput’ panagebanghelio isut’ nakagteng iti Gold Coast (Ghana itan), Liberia, Gambia, ken Nigeria. Nanipud Nigeria dagiti dadduma indanonda met ti mensahe ti Pagarian idiay Benin (Dahomey idi) ken Cameroon. Pagaammo idi ni Kabsat Brown a ti publiko dina unay ikankano ti aw-awaganda a “relihion ti puraw,” isu nga idiay Glover Memorial Hall sadi Lagos, impalawagna ti nagkapuyan ti relihion ti Kakristianuan. Kalpasan ti miting 3,900 a libro ti innala dagiti entusiastiko a dimngeg tapno basaen ken iranudda kadagiti sabali.

Idi damo ni Kabsat Brown ti napan idiay Makinlaud nga Africa, sangkabassit la sadiay ti datin a nakadamag iti mensahe ti Pagarian. Idi pimmanaw 27 a tawen kalpasanna, nasurok a 11,000 dagiti aktibon a Saksi ni Jehova dita a deppaar. Maibutbutaktak idin dagiti kinapalsot’ relihion; rimmamuten ti pudno a panagdaydayaw ket napartaken ti panagsaknapna.

Agingga iti Daya a Kosta ti Africa

Idi rugrugi ti maika-20 a siglo, dadduma a publikasion ni C. T. Russell ti naiwaras iti makin-abagatan a daya ti Africa babaen kadagiti indibidual a nanganamong iti sumagmamano nga ideya a nailanad kadagita a libro ngem idi agangay inlaokdat’ bukodda a pilosopia. Nagresulta daytoy iti kaadda dagiti bunggoy a naawagan timpuyog ti Watchtower nga awan a pulos ti koneksionda kadagiti Saksi ni Jehova. Dadduma kadakuadat’ napolitikaan ti sursuroda, a kiburkiborenda dagiti tubo nga Africano. Iti adu a tawen nagbalin a tuben iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova ti dakes a pakasarsaritaan dagitoy a grupo.

Kaskasdi, adu nga Africano ti nakailasin ti nagdumaan ti pudno ken ulbod. Dagiti agakar-akar a trabahador inawitda ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios kadagiti kabangibang a daga ket inranudda kadagiti tattao a makasao kadagiti Africano a pagsasao. Dagiti Ingles ti pagsasaoda nga umili idiay Abagatan a Daya a naawatda ti mensahe, kaaduanna, babaen kadagiti am-ammoda iti Sud Africa. Kadagiti dadduma a pagilian, nupay kasta, ti nakaro nga ibubusor dagiti agtuturay, a rinubroban dagiti klero ti Kakristianuan, linapdannat’ panangasaba dagiti taga Europa a Saksi kadagiti grupo nga Africano ti pagsasaoda. Kaskasdi, nagsaknap ti kinapudno, nupay adu nga umili nga interesado iti mensahe ti Biblia masapulda idi ti ad-adu a tulong tapno maipakatda a siuumiso ti maad-adalda.

Adda dagiti nasayaat panagpampanunotna nga opisial ti gobierno a saanda a basta namati kadagiti nakas-ang a panangidarum dagiti klero ti Kakristianuan kadagiti Saksi. Kastat’ napasamak iti maysa a komisionado ti polisia idiay Nyasaland (Malawi itan) a nanglimlimo ket timmabuno kadagiti gimong dagiti umili a Saksi tapno matakkuatanna no aniada a klase dagiti tattao. Nasdaaw iti kasayaatda. Idi nga inanamongan ti gobierno ti panagnaed sadiay ti taga Europa a pannakabagi, naibaon ni Bert McLuckie sa sinaruno ni Bill a kabsatna idi ngalay ti 1930’s. Nagreportda a naynay iti polisia ken kadagiti komisionado ti distrito tapno dagitoy nga opisial nalawag ti pannakatarusda iti aktibidadda ket dida pagkamalian dagiti Saksi ni Jehova a kas miembro dagiti timpuyog a makunkuna a Watchtower. Naigiddato, nakibinnadangda a siaanus, agraman ken Gresham Kwazizirah, a nataengan a lokal a Saksi, tapno matulongan dagiti ginasut a nagtarigagay a maikameng kadagiti kongregasion a mangapresiar a ti seksual nga imoralidad, panagbarbartek, ken an-anito ket awan lugarda iti kabibiag dagiti Saksi ni Jehova.​—1 Cor. 5:9-13; 2 Cor. 7:1; Apoc. 22:15.

Idi 1930, adda laeng agarup sangagasut a Saksi ni Jehova iti intero a makin-abagatan nga Africa. Kaskasdi, adda naituding a trabahuenda, a bale, intero nga Africa nga adda iti abagatan ti equator agraman dagiti teritoria iti amiananen dayta. Ti panangwanas iti kastat’ kalawana a teritoria babaen iti mensahe ti Pagarian masapulna dagiti pudpudno a payunir. Kasta da Frank ken Gray Smith.

Nagbarkoda iti 4,800 a kilometro a nagpadaya ken nagpaamianan manipud Cape Town sada nagkotse iti uppat nga aldaw kadagiti lasunglasong a kalsada ingga a nagtengda ti Nairobi, Kenya (iti British East Africa). Awan pay nakabulan, nakaipaimadan ti 40 a karton ti literatura ti Biblia. Ngem makapaladingit ta idi agsublidan, natay iti malaria ni Frank. Nupay kasta, di nagbayag, napan met da Robert Nisbet ken David Norman​—nga ita awitdat’ 200 a karton ti literatura​—tapno kasabaanda ti Kenya ken Uganda, agraman Tanganyika ken Zanzibar (Tanzania dagitan a dua), a dinanonda dagiti kas kaadut’ umili a kabaelanda. Dagiti dadduma a kasta nga ekspedision insaknapda ti mensahe ti Pagarian kadagiti isla ti Mauritius ken Madagascar iti Taaw Indiano ken ti St. Helena iti Taaw Atlantico. Naimula dagiti bin-i ti kinapudno, ngem saanda a dagdagus a nagtubo ken dimmakkel iti isuamin a lugar.

Manipud Sud Africa nagsaknap ti pannakaikasabat’ naimbag a damag idiay Basutoland (Lesotho itan), Bechuanaland (Botswana itan), ken Swaziland, idi pay la 1925. Agarup walo a tawen kalpasanna, idi nangasaba manen dagiti payunir idiay Swaziland, naarian a panangabrasa ti inyawat ni Ari Sobhuza II kadakuada. Inummongna dagiti personal a guardiana nga agsangagasut a gumugubat, immimdengda iti naan-anay a panangaskasaba, sada innala amin a publikasion ti Sosiedad nga awit dagidi kakabsat.

Nagin-inut nga immadu ti bilang dagiti Saksi ni Jehova iti daytoy a paset ti lubong. Adda dagiti nakitimpuyog kadagidi sumagmamano a nangirugi ti trabaho iti Africa idi rugrugi ti maika-20 siglo, ket idi 1935 addan 1,407 iti kontinente ti Africa a nangireport iti iraramandat’ trabaho a panangikasaba iti Pagarian ti Dios. Ti dakkel a grupo kadagitoy ket adda idiay Sud Africa ken Nigeria. Dagiti dadduma a dadakkel a grupo a nagkuna a Saksi ida ni Jehova addada idiay Nyasaland (Malawi itan), Northern Rhodesia (Zambia itan), ken Southern Rhodesia (Zimbabwe itan).

Kabayatan daydi a tiempo, maas-asikaso metten dagiti daga nga Español ken Portugues ti pagsasaoda.

Panangsukay Kadagiti Tay-ak nga Español ken Portugues

Idi madamat’ Gubat Sangalubongan I, naipablaak a damo iti Español a Pagwanawanan. Adda nailanad a direksion ti opisina sadi Los Angeles, California, a nairanta a mangasikaso iti tay-ak nga Español ti pagsasaoda. Dagiti kakabsat iti dayta nga opisina nawadwad a personal a tulong ti impaayda kadagiti interesado agpadpada iti Estados Unidos ken kadagiti daga iti abagatan.

Ni Juan Muñiz, a nagbalin nga adipen ni Jehova idi 1917, pinaregta ni Kabsat Rutherford idi 1920 a panawanna ti Estados Unidos ket agsubli idiay España, ti daga a nakayanakanna, tapno organisarenna sadiay ti trabaho a pannakaikasabat’ Pagarian. Limitado ti resultana, nupay kasta, saan a gapu ta isu ket di naregta, no di ket gapu ta naynay a sipsiputan dagiti polis; isu a kalpasan ti sumagmamano a tawen, naiyalis idiay Argentina.

Idiay Brazil adda sumagmamano nga agdaydayaw ken Jehova a mangaskasaba idin. Adda walo a nanumo a marinero a naadaldat’ kinapudno idi nagbakasionda manipud barkoda idiay Nueva York. Idi nagsublidan idiay Brazil idi 1920, okupadoda a nangiranranud iti mensahe ti Biblia kadagiti sabali.

Ni George Young, a taga Canada, naibaon idiay Brazil idi 1923. Talaga a timmulong a nangparayray iti trabaho. Idi impalawagna dagiti adu a diskurso iti publiko baeten kadagiti interprete, impakitana ti kunat’ Biblia maipapan iti kasasaad dagiti natay, imbutaktakna ti espiritismo a kas demonismo, ket inlawlawagna ti panggep ti Dios a mangbendision iti amin a pamilia ditoy daga. Ad-adda a nakaallukoy dagidi diskursona gapu ta no dadduma impabuyana iti telon dagiti teksto ti Biblia a salsalaysayenna tapno makita dagiti dumdumngeg dagitoy iti bukodda a pagsasao. Bayat ti kaaddana idiay Brazil, ni Bellona Ferguson, a taga São Paulo, nagbautisar met laengen, agraman uppat kadagiti annakna. Inur-urayna daytoy nga oportunidad iti 25 a tawen. Naibilang kadagidi nangabrasat’ kinapudno isu dagidi timmultulong a nangipatarus kadagiti literatura iti Portugues. Di nagbayag bastanten ti abasto a publikasion iti dayta a pagsasao.

Manipud Brazil, ni Kabsat Young napan idiay Argentina idi 1924 ket inyurnosnat’ pannakaibunong ti 300,000 a dagup dagiti literatura nga Español kadagiti 25 a kangrunaan nga ili ken siudad. Idi met la a tawen personal a nagbiahe idiay Chile, Peru, ken Bolivia tapno agibunong kadagiti tract.

Di nagbayag ni George Young napan iti baro a naituding a teritoriana. España ken Portugal met itan. Kalpasan nga inyam-ammo ti embahador ti Britania kadagiti lokal nga opisial ti gobierno, naiyurnosna ti panagpalawag ni Kabsat Rutherford kadagiti dimngeg sadi Barcelona ken Madrid, agraman iti kabisera ti Portugal. Kalpasan dagitoy a diskurso, adda nasurok 2,350 dagidiay nangisurat kadagiti nagan ken direksionda ket kiniddawda ti ad-adu pay nga impormasion. Kalpasanna, naipablaak ti palawag kadagiti dadakkel a diario ti España, ken nagbalin a tract sa naikoreo kadagiti umili iti intero a pagilian. Nagparang met dayta iti Portugues a pagiwarnakan.

Babaen kadagitoy a pamay-an ti mensahe dimmanon iti labes ti beddeng ti España ken Portugal. Idi agngudon ti 1925, nakastreken ti naimbag a damag sadi Cape Verde Islands (Republika ti Cape Verde itan), Madeira, Portuguese East Africa (Mozambique itan), Portuguese West Africa (Angola itan), ken kadagiti isla idiay Taaw Indiano.

Iti sumuno a tawen naiyurnos ti pannakaiyimprenta ti nabileg a resolusion a “Testimonia Kadagiti Agtuturay toy Lubong” iti Español a diario a La Libertad. Dagiti brodkas ti radio ken ti pannakaibunong dagiti libro, bokleta, ken tract, agraman pannakaipabuya ti “Photo-Drama of Creation,” timmulongda a nangipaganetget iti pammaneknek. Idi 1932 adu nga Ingles a payunir ti nangipangag iti awis a tumulong iti daytoy a tay-ak, ket sistematiko a winanasda dagiti nalawa a benneg ti pagilian babaen kadagiti literatura ti Biblia agingga a gaput’ Guerra Sibil nga Español naipapilit a pumanawda.

Kabayatanna, apaman a simmangpet idiay Argentina, dagdagus a rinugian ni Kabsat Muñiz ti nangasaba, bayat a sinuportarannat’ bagina kas relohero. Malaksid iti panangtamingnat’ Argentina, inasikasona pay ti Chile, Paraguay, ken Uruguay. Idi nagkiddaw, addada kakabsat manipud Europa nga immay nangasaba kadagiti umili nga Aleman ti pagsasaoda. Adu a tawen kalpasanna, inestoria ni Carlos Ott nga inrugidat’ serbisioda iti alas 4 ti parbangon babaen iti inda panangibati kadagiti tract iti kada ruangan idiay teritoriada. Inton mumalemen, sublianda dagita tapno nayonanda ti panangasabada ket itukonda dagiti literatura ti Biblia kadagiti interesado a bumalay. Nanipud Buenos Aires dagidiay nakiraman iti amin a tiempo a ministerio nagsaknapda iti intero a pagilian, idi damo sinurotda dagiti riles ti tren a nagwaras iti ginasgasut a kilometro manipud kabisera a kasda la ramay iti ima, sada nagbiruk iti uray ania a klase a pagluganan nga adda. Nakurapayda idit’ material ket inibturandat’ adu a rigat, ngem nabaknangdat’ naespirituan.

Maysa kadagidi naregta a trabahador idiay Argentina isu ni Nicolás Argyrós, maysa a Griego. Idi rugrugi ti 1930, idi a nakaalat’ literatura nga impablaak ti Watch Tower Society, nagustuanna unay ti bokleta a napauluan Hell, nga inyimtuod dagiti subtitulona ti “Ania Dayta? Asinodat’ Adda Sadiay? Makaruarda Kadi?” Nasdaaw idi natakkuatanna a daytoy a bokleta dina inladawan dagiti managbasol a kas matuntuno. Anian a kellaatna idi nabigbigna a ti impierno nga apuy ket relihiuso a kinaulbod a naimbento a pamutbuteng kadagiti tattao, a kas panagbutengna! Dinagdagusna nga inranud ti kinapudno​—idi damo kadagiti Griego; ket, idi rimmang-ay ti Españolna, kadagiti sabali. Kada bulan binusbosna ti 200 inggat’ 300 nga oras a nangiranud iti naimbag a damag kadagiti sabali. Babaen iti pannagna ken panangusar iti uray ania a lugan, insaknapna dagiti kinapudno ti Biblia iti 14 kadagiti 22 a probinsia ti Argentina. Bayat a nagakar-akar, katre ti nagturoganna no adda dagiti nangpasangbay kenkuana, no dadduma idiay kannag, ken uray pay iti kamarin nga asno ti nangriing kenkuana!

Ti maysa pay nga addaan espiritu ti pudpudno a payunir isu ni Richard Traub, a naammuannat’ kinapudno sadi Buenos Aires. Sigagagar idi a mangiranud iti naimbag a damag kadagiti umili iti ballasiw ti Andes, idiay Chile. Idi 1930, lima a tawen kalpasan a nagbautisar, dimmanon idiay Chile​—maymaysana a Saksi iti pagilian nga 4,000,000 ti umili. Idi damo, Biblia laeng ti pangasabana, ngem inruginat’ nagbalaybalay. Awan miting ti kongregasion a pakigimonganna, isu a kadagiti Domingo, no oras ti gimong, umuli idiay Bantay San Cristóbal, agtugaw iti linong ti kayo, ket impamaysanat’ nagadal a personal ken nagkararag. Idi adda apartment nga ab-abangannan, nagawis kadagiti tattao a makigimong sadiay. Ti laeng immay idi damo a gimong isu ni Juan Flores, a nangimtuod: “Ket dagidiay dadduma, inton-anoda nga umay?” Insungbat laeng ni Kabsat Traub: “Umaydanto.” Ket immayda. Iti kurang a makatawen, 13 ti nabautisaran nga adipen ni Jehova.

Uppat a tawen kalpasanna, adda dua a Saksi a dipay pulos nagam-ammo ti nagkadua a nangikasabat’ naimbag a damag idiay Colombia. Kalpasan ti nabunga a makatawen a trabahoda, nagsubli ni Hilma Sjoberg idiay Estados Unidos. Ngem naglugan ti barko a nagpa-Chile ni Kathe Palm, nga inusarna ti 17 nga aldaw idiay baybay a nangaskasaba kadagiti tripolante ken pasahero. Iti simmaruno a dekada, trinabahona ti Arica, iti makin-amianan unay a puerto ti Chile, inggat’ Tierra del Fuego, iti makin-abagatan unay a sakupna. Binisitana dagiti lugar ti negosio ken kinasabaanna dagiti opisial ti gobierno. Inyabadaynat’ sakupit a nakargaan kadagiti literatura, agraman dagiti kasapulanna a kas iti ules a pagturoganna, nadanonna dagiti kasusulinekan a kampo ti minas ken dagiti rantso ti karnero. Biag daydi ti pudno a payunir. Ket aduda met dagidi kastat’ espirituda​—dadduma dagiti awanan asawa, daddumat’ kasado, agtutubo ken natataengan.

Idi tawen 1932, naiyusuat ti naisangayan a pamuspusan tapno maisaknap ti mensahe ti Pagarian kadagiti daga ti Latin America a mammano pay lat’ nakasabaan. Iti dayta a tawen naisangsangayan ti pannakaibunong ti bokleta a The Kingdom, the Hope of the World. Linaon daytoy a bokleta ti diskurso a datin a naibrodkas iti internasional a radio. Itan agarup 40,000 a kopia daytoy a naiyimprenta a palawag ti naibunong idiay Chile, 25,000 a kopia idiay Bolivia, 25,000 idiay Peru, 15,000 idiay Ecuador, 20,000 idiay Colombia, 10,000 idiay Santo Domingo (Dominican Republic itan), ken sabali pay a 10,000 idiay Puerto Rico. Talaga, ti mensahe ti Pagarian maikaskasaba idin, ket buyogen ti napalalo a kinaganetget.

Idi 1935 iti mismo a Sud America, 247 laeng ti nangidanggay ti timekda a mangiwaragawag a ti laeng Pagarian ti Dios ti mangyeg ti pudpudno a kinaragsak iti sangatauan. Ngem anian a pammaneknek ti ipapaayda idi!

Panangdanon Uray Kadagidiay Nakasulsulinek a Lugar

Saan idi a namati dagiti Saksi ni Jehova a ti rebbengenda iti saklang ti Dios ket natungpalen no sumagmamano a kaarrubada ti nakasaritada laeng. Inkagumaanda nga idanon ti naimbag a damag kadagiti isuamin.

Dagidiay agnanaed kadagiti lugar a di madanon a personal dagiti Saksi ket mabalin a danonen iti sabali a wagas. Gapuna, idi tartaraudi ti 1920’s, dagiti Saksi sadi Cape Town, Sud Africa, inkoreoda ti 50,000 a bokleta kadagiti amin a mannalon, agbambantay kadagiti parola, dagiti guardia ti kabakiran, ken dagiti agnanaed kadagiti lugar a narigat a papanan. Naala met ti kabbaro a postal directory para iti intero nga Abagatan a Laud nga Africa (Namibia itan), ket ti kopia ti bokleta a The Peoples Friend naikoreo kadagiti isuamin nga adda naganda iti dayta a directory.

Idi 1929, nadutokan ni F. J. Franske a mangimaton iti Morton a bapor ti Watch Tower Society ket natudingan, a kadduana ni Jimmy James, a mangdanon kadagiti taga Labrador agraman isuamin a puerto ti Newfoundland. No kalam-ekna, masansan a nagdaliasat ni Kabsat Franske babaen iti pasagad a guyoden dagiti aso. Tapno masupusopan ti gastos dagiti literatura ti Biblia nga imbatina kadakuada, inikkan dagiti Eskimo ken dagiti taga Newfoundland kadagiti alikamen a lalat agraman ikan. Sumagmamano a tawen kalpasanna, binirukna met dagiti minero, agtortroso, mangnganup, rantsero, ken Indian idiay nasulinek a lugar dagiti Cariboo sadi British Columbia. Bayat a nagdaliasat, naganup tapno adda sidana, nagburas iti atap a bungbunga, ket pariok ti naglutuannat’ tinapay iti dalikan a sinungrodan idiay nagkampuanna. Kalpasanna, iti sabali manen a tiempo, isu ken ti kaduana nagluganda iti bilog nga adda iket a guyguyodenna a pagkalap iti salmon bayat nga indanondat’ mensahe ti Pagarian iti tunggal isla, sabangan, kampo dagiti agtortroso, parola, ken purok a masarakan iti makin-laud a kosta ti Canada. Isu ket maysa laeng kadagidi nangisakad iti naisangayan a pamuspusan a mangdanon kadagiti umili nga agnanaed kadagiti nasulinek a lugar toy daga.

Nangrugi idi tartaraudi ti 1920’s, nagpa-amianan ni Frank Day a limmasat kadagiti purok ti Alaska, a nangasaba, nagipaimat’ literatura, ken naglakot’ antipara tapno maparuarna dagiti material a kasapulanna. Nupay agpilaypilay gaput’ artipisial a sakana, nawanasnat’ manipud Ketchikan inggat’ Nome, a ti kawatiwatna agarup 1,900 a kilometro. Idi pay 1897, addan minero ti balitok a nakaala kadagiti kopia ti Millennial Dawn ken ti Watch Tower bayat ti kaaddanat’ California ket implanona nga iyawid dagitoy idiay Alaska. Sa idi 1910, ni Kapitan Beams, a komander ti barko nga agtiltiliw ti balyena, nakaipaima kadagiti literatura kadagiti dimmagasanna a puerto ti Alaska. Ngem limmawa ti trabaho a panangaskasaba idi a ni Kabsat Day naulit-ulit a nagpa-Alaska kada kalgaw iti nasurok a 12 a tawen.

Adda pay dua a Saksi, a nagaramat ti 12-metro a motorboat a nanaganan Esther, a sinurotda ti kosta ti Norway a dimmanonda iti Arctic. Kinasabaanda dagiti isla, parola, purpurok iti sabangan, ken dagiti naiputputong a lugar iti kabambantayan. Adu dagidiay immawat kadakuada, ket iti makatawen, nakaipaimadat’ 10,000 inggat’ 15,000 a libro ken bokleta a nangilawlawag iti panggep ti Dios para iti sangatauan.

Dagiti Isla Nangngegdat’ Dayaw ni Jehova

Saan laeng a dagidi isla nga adda iti denna dagiti kontinente ti nakaskasabaan. Iti tengnga ti Taaw Pacifico, idi rugrugi ti 1930’s, ni Sydney Shepherd binusbosnat’ dua a tawen a nagbilbilog tapno kasabaanna ti Cook Islands ken Tahiti. Iti ad-adayo pay a laud, binisita ni George Winton ti New Hebrides (Vanuatu itan) nga awitna ti naimbag a damag.

Agarup iti dayta a tiempo, ni Joseph Dos Santos, a Portugues nga Americano, inrubuatna met a danonen dagiti teritoria a di pay nagteng. Idi damo kinasabaanna dagiti makinruar nga isla ti Hawaii; kalpasanna inyusuatna ti intero-a-globo a panangasaba. Ngem idi nadanonnat’ Filipinas, immawat iti surat ken Kabsat Rutherford nga agtalinaed dita tapno pabilgen ken organisarenna ti trabaho a panangikasaba ti Pagarian. Nagtalinaed, iti las-ud ti 15 a tawen.

Iti dayta a tiempo ti sanga ti Sosiedad idiay Australia as-asikasuennan ti trabaho idiay Sud Pacifico ken iti lawlawna. Adda dua a payunir a naggapu sadiay a kinasabaanda a sigaganetget ti Fiji idi 1930-31. Ti Samoa nakaskasabaan idi 1931. Ti New Caledonia nadanon idi 1932. Adda agassawa a payunir a taga Australia a nagserbi idiay China idi 1933 ket kinasabaanda ti 13 kadagiti kangrunaan a siudad bayat ti simmaruno a mano a tawen.

Nabigbig dagidi kakabsat idiay Australia nga ad-adut’ magapuananda no adda usarenda a bapor. Idi agangay adda 16-metro a bassit a bapor nga inikkandat’ motorna ket inawagandat’ Lightbearer ket, manipud rugrugi ti 1935, isut’ naggianan ti grupo dagiti naregta a kakabsat iti sumagmamano a tawen bayat a kinasabaanda ti Netherlands East Indies (itan Indonesia), Singapore, ken Malaya. Tunggal sumanglad ti bapor adu a tattao ti inatrakarna, ket masansan a daytoy ti nanglukat iti gundaway para kadagiti kakabsat a mangasaba ken mangipaimat’ adu a literatura.

Kabayatanna, iti sabali a bangir ti daga, dua a payunir a babbai a taga Denmark ti nangikeddeng nga agbakasionda sadi Faeroe Islands iti North Atlantic Ocean idi 1935. Ngem saan la nga agbakasion ti gakatda. Rinibribo a literatura ti awitda, ket inusarda a naimbag dagita. Uray pay napigsat’ angin ken tudo agraman ibubusor dagiti klero, sinaknapanda dagiti napagnaedan nga isla aginggat’ kabaelanda bayat ti panagbakasionda.

Iti ad-adayo pay a laud, ni Georg Lindal, a taga Canada nga Icelandic, inyusuatna ti napapaut a panagtrabaho dita. Gaput’ singasing ni Kabsat Rutherford, isut’ nagpa-Iceland kas payunir idi 1929. Anian a panagibturna! Iti simmaruno a 18 a tawen, kaaduanna maymaysana a nagserbi sadiay. Inulit-ulitna a binisita dagiti purok. Nakaipaimat’ pinullo ribo a literatura, ngem idi a tiempo awan taga Iceland a kimmadua kenkuana iti serbisio ni Jehova. Malaksid lat’ maysa a tawen, awan Saksi a pakitimpuyoganna idiay Iceland agingga idi 1947, idi simmangpet ti dua a misionero a nagraduar sadi Gilead.

No Iparit ti Tattao Dayta Imbilin ti Dios

Bayat a makiramramandat’ ministerioda iti publiko, saan a pulos a karkarna, nangruna nanipud iti 1920’s inggat’ 1940’s, a makasabat dagiti Saksi iti ibubusor, a masansan a sinugsogan dagiti lokal a klero ken no dadduma kadagiti opisial ti gobierno.

Iti away idiay amianan ti Vienna, Austria, nasabat dagiti Saksi ti nauyong a grupo dagiti pumurok a sinugsogan ti lokal a padi, a supsuportaran ti konstabularia. Inkeddeng dagiti papadi nga awan komat’ Saksi ni Jehova a mangasaba kadagiti purokda. Ngem dagiti Saksi, gapu ta determinadoda a mangiringpas iti trabaho nga inted ti Dios kadakuada, binaliwanda ti nagnaanda ket nagsublida iti sabali nga aldaw, a nagduduma a dalan ti simrekanda kadagita a purok.

Uray pay aniat’ pamutbuteng ken mandar dagiti tao, mabigbig dagiti Saksi ni Jehova nga adda obligasionda iti Dios a mangiwaragawag iti Pagarianna. Ad-adda nga agtulnogda iti Dios kas agturay ngem iti tattao. (Ara. 5:29) No dagiti lokal nga opisial padasenda nga ipaidam ti wayawaya ti relihion kadagiti Saksi ni Jehova, ti inaramid dagiti Saksi a ta basta nangitugotdat’ ad-adu manen a kaduada.

Gapu ta maulit-ulit nga arestarenda ida iti maysa a benneg ti Bavaria, idiay Alemania, idi 1929, nangarkilada ti dua nga espesial a tren​—ti maysa nagrubuat sadi Berlin ket ti maikadua sadi Dresden. Nagsabat dagitoy sadi Reichenbach, ket iti alas 2 ti parbangon simrek ti immuna a tren sadi Regensburg a naglaon ti 1,200 a pasahero a sirereggetda a makipaset iti panangasaba. Nanginat’ pasahe, ket tunggal maysa binayadannat’ pasahena. Kada estasion ti tren, adda dagiti immulog. Dagiti dadduma inawitdat’ bisikletada tapno madanonda dagiti aw-away. Nawanas ti intero a distrito iti maysa la nga aldaw. Idi makitadan ti resulta ti nagkaykaysa a pamuspusanda, malagipda unay ti inkari ti Dios kadagiti adipenna: “Aniaman nga igam a maaramidto a maibusor kenka saanto nga agballigi.”​—Isa. 54:17.

Napalalot’ regta dagiti Saksi idiay Alemania nga urayda la a nakaibunong, iti baet ti 1919 ken 1933, iti mapattapatta, a di kumurang 125,000,000 a libro, bokleta, ken magasin, agraman minilion a tract. Idinto, ta adda laeng agarup 15,000,000 a pamilia idiay Alemania idi a tiempo. Iti daydi a periodo nakasabaan ti Alemania iti kas kasaknap a naited ti aniaman a nasion ditoy daga. Dayta a paset ti daga ti nakasarakan ti kadaklan a nagpupuniponan dagiti tattao a namati a napulotandat’ espiritu a paspasurot ni Kristo. Ngem kadagiti simmuno a tawen, napasaranda met ti adu kadagiti kadadangkokan a suot ti kinatarnaw.​—Apoc. 14:12.

Idi tawen 1933, napalalot’ ikakaro ti ibubusor ti gobierno iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania. Naulit-ulit a sinukisok dagiti Gestapo ti balbalay dagiti Saksi ken ti sanga nga opisina ti Sosiedad. Naipawil ti trabaho dagiti Saksi iti kaaduan nga estado ti Alemania, ket adda dagiti naaresto. Tinontonelada a Biblia ken literatura ti Biblia ti napuoran iti publiko. Idi Abril 1, 1935, naipaulog ti linteg nasional a nangipawil kadagiti Ernste Bibelforscher (dagiti Naregget nga Estudiante ti Biblia, wenno Saksi ni Jehova), ket naipakat ti sistematiko a panangipamuspusan tapno maawanandat’ panggedan. Ngem, dagiti Saksi biningbingayda dagiti gimongda kadagiti babassit a grupo, binaliwandat’ itsura dagiti literatura a pagadalda ti Biblia tapno marigatan dagiti Gestapo a mangbigbig kadagita, ket impakatda dagiti metodo ti panangasaba a saan unay a madmadlaw.

Uray kasakbayan pay daytoy, nanipud 1925, dagiti kakabsat idiay Italia nagbibiagdan iti sidong ti diktador a Fascista, ket idi 1929 adda concordat a pinirmaan ti Iglesia Katolika ken ti Estado Fascista. Inanupda a sidadawel dagiti pudno a Kristiano. Adda naggigimong kadagiti kamarin ken kulluong tapno dida arestuen ida. Mammano lat’ Saksi ni Jehova idiay Italia idi a tiempo; nupay kasta, napabileg ti pamuspusanda a mangisaknap iti mensahe ti Pagarian idi 1932 ta adda 20 a Saksi a naggaput’ Switzerland a nagpa-Italia ket inyusuatda ti napartak a pannakaibunong ti 300,000 a kopia ti bokleta a The Kingdom, the Hope of the World.

Kasta met iti Adayo a Daya, umir-irteng ti kasasaad. Adda dagiti Saksi ni Jehova a naaresto idiay Japan. Adu kadagiti literatura ti Bibliada ti dinadael dagiti opisial sadi Seoul (paset itan ti Republic of Korea) ken sadi Pyongyang (paset itan ti Democratic People’s Republic of Korea).

Iti ngalay daytoy kumarkaro a kina-irteng, idi 1935, limmawag ti pannakatarus dagiti Saksi ni Jehova iti dinakamat ti Biblia a “dakkel nga umariwekwek,” wenno “dakkel a bunggoy,” iti Apocalipsis 7:9-17. (KJ, NW) Linuktan daytoy a pannakatarus iti inda panangasikaso iti di napakadaan ken naganetget a trabaho. (Isa. 55:5) Insardengdan daydi panangmatmatda nga amin a saan a paset ti “bassit nga ipatoran” nga agtawid ti nailangitan a Pagarian ket addanto gundawayda a mangitunos iti masanguanan iti kabibiagda kadagiti pagalagadan ni Jehova. (Luc. 12:32) Nabigbigda a dimtengen ti tiempo a pagbalinendan a disipulo dagita a tattao tapno makadanondanto met iti baro a lubong ti Dios. No kasanot’ kapaut ti pannakaummong daytoy dakkel a bunggoy kadagiti amin a nasion dida ammo, nupay namatida nga asideg unayen ti panungpalan daytoy dakes a sistema. No kasano a talaga a mairingpas ti trabaho idinto ta agsaksaknap ken kumarkaro ti kinadangkok ti pannakaidadanes, dida sigurado. Nupay kasta, sitatalekda iti daytoy​—yantangay ‘ti ima ni Jehova saan nga ababa,’ luktannanto ti dana kadakuada tapno mairingpasda ti pagayatanna.​—Isa. 59:1.

Idi tawen 1935, mammano la idit’ Saksi ni Jehova​—adda laeng 56,153 iti intero a lubong.

Mangaskasabada iti 115 a dagdaga idi a tawen; ngem iti gistay kaguddua kadagita a daga, kurang a sagsangapulo dagiti Saksi. Duada laeng a pagilian ti addaan 10,000 wenno ad-adu pay nga aktibo a Saksi ni Jehova (ti Estados Unidos, nga addaan 23,808; ti Alemania, mapattapatta a 10,000 kadagidiay 19,268 a nagreport dua a tawen sakbayna). Pito a sabali pay a daga (Australia, Britania, Canada, Czechoslovakia, Francia, Poland, ken Romania) ti nagreport ti nasurok a sag-1,000 ngem kurang iti 6,000 a Saksi. Ti rekord ti trabaho ti 21 a sabali pay a pagilian ipakitana nga adda iti baet ti sag-100 ken 1,000 a Saksi kada pagilian. Kaskasdi, iti dayta a maymaysa a tawen, daytoy naregta a gunglo dagiti Saksi iti intero a lubong impamaysadat’ 8,161,424 nga oras a nangiwaragawag iti Pagarian ti Dios kas kakaisuna a namnama ti sangatauan.

Kas mainayon kadagiti daga a nagtrabahuanda idi 1935, naisaknapda idin ti naimbag a damag kadagiti dadduma a lugar, gapuna 149 a daga ken grupo dagiti isla ti nadanon idin ti mensahe ti Pagarian.

[Blurb iti panid 424]

Nupay addada iti pagbaludan, ginundawayanda ti nangasaba

[Blurb iti panid 425]

Sitatallugod ken sigagagar nga agtrabaho!

[Blurb iti panid 441]

Sinarangetda ti angin, tudo, ken ti ibubusor dagiti klero

[Blurb iti panid 442]

Karkarna ti kasaknapna a panangaskasaba ti naited idiay Alemania sakbay a napawilan sadiay dagiti “Ernste Bibelforscher”

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 423]

Bayat a naisagmak toy lubong iti gubat, da R. R. Hollister ken Fanny Mackenzie okupadoda a nangidandanon iti mensahe ti kappia kadagiti umili ti China, Japan, ken Korea

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

KOREA

JAPAN

CHINA

TAAW PACIFICO

[Mapa iti panid 428]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Idi a dagiti emigrante dagiti pagilian a nanaganan ditoy mapa ket naammuandat’ nakaskasdaaw a panggep ti Dios a mangbendisionto iti sangatauan, natignayda a nangiyawid iti dayta a damag kadagiti daga a nakaiyanakanda

TI AMERICA

↓ ↓

AUSTRIA

BULGARIA

CYPRUS

CZECHOSLOVAKIA

DENMARK

FINLAND

ALEMANIA

GRECIA

HUNGARY

ITALIA

NETHERLANDS

NORWAY

POLAND

PORTUGAL

ROMANIA

ESPAÑA

SWEDEN

SWITZERLAND

TURKEY

YUGOSLAVIA

[Mapa iti panid 432]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Idi 1920’s inggat’ 1930’s, immakar dagiti ebanghelisador manipud Alemania ket napanda kadagiti adu a daga a nangaskasaba

ALEMANIA

↓ ↓

SUD AMERICA

NORTE AFRICA

ASIA

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 435]

Dagiti naregta a payunir kas kada Frank Smith ken ni kabsatna a Gray (iti makingngato a ladawan) insaknapdat’ naimbag a damag iti daya a kosta ti Africa

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

UGANDA

KENYA

TANZANIA

SUDA FRICA

[Mapa/Ladawan iti panid 439]

Iti intero nga Abagatan a Laud nga Africa (Namibia itan) immawat dagiti tattao iti kopia daytoy a bokleta idi 1928 babaen iti koreo

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

NAMIBIA

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 440]

Nakaluganda iti “Lightbearer,” dagiti naregta a payunir insaknapda ti mensahe ti Pagarian idiay Abagatan a Daya nga Asia

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

MALAYA

BORNEO

CELEBES

SUMATRA

JAVA

TIMOR

NEW GUINEA

AUSTRALIA

TAAW PACIFICO

[Dagiti ladawan iti panid 426]

Kadagiti adu a daga adut’ naatrakar a dimngeg iti palawag a “Minilion Ita nga Agbibiag Didan Pulos Matay”

[Dagiti ladawan iti panid 427]

Ni Edwin Scott, idiay Sud Africa, personal nga imbunongnat’ 50,000 a kopia ti “Karit Kadagiti Papangulo ti Lubong”

[Ladawan iti panid 429]

Kas panangipangag iti awag para kadagiti ebanghelisador, ni Willy Unglaube nagserbi idiay Europa, Africa, ken iti Oriente

[Dagiti ladawan iti panid 430]

Idi 1992, da Eric Cooke ken ni kabsatna a John (nakatugaw) nasurok a sag-60 a tawendan iti amin a tiempo a serbisio, a tinagiragsakda dagiti nakaay-ayat a kapadasan idiay Europa ken Africa

[Ladawan iti panid 431]

Idi napan ni Edwin Skinner idiay India idi 1926, lima a pagilian ti sinaklaw ti teritoriana; simamatalek a nangaskasaba sadiay iti 64 a tawen

[Ladawan iti panid 433]

Da Alfred ken Frieda Tuc̆ek, dua a nagkauna a Yugoslav a payunir, nga awit-awitda dagiti kasapulanda ken literatura a pangasaba, nagserbida kas payunir idiay Dati a Yugoslavia

[Dagiti ladawan iti panid 434]

Iti intero a Laud nga Africa, sibibileg nga imbutaktak ni “Bible Brown” ti ulbod a panagdaydayaw

[Ladawan iti panid 436]

Ni George Young nakiraman iti nasaknap a panangiwaragawag iti Pagarian ti Dios idiay Sud America, España, ken Portugal

[Ladawan iti panid 437]

Ni Juan Muñiz (kattigid), a nangaskasaba idiay Sud America nanipud 1924, presente a nangawat ken N. H. Knorr idi damo a binisitana ti Argentina nasurok a 20 a tawen kalpasanna

[Ladawan iti panid 438]

Ni Nicolás Argyrós insaknapna ti makawayawaya a kinapudno ti Biblia iti 14 kadagiti probinsia ti Argentina

[Dagiti ladawan iti panid 439]

Ni F. J. Franske, a nagbiahe iti takdang ken babaen iti bilog, indanonna ti kinapudno ti Biblia kadagiti sulinek a kampo

Kapitulo 22

Paset 3​—Dagiti Saksi Aginggat’ Kaadayuan a Paset ti Daga

Ti sangalubongan a report ti pannakaikasaba ti mensahe ti Pagarian nanipud 1935 inggat’ 1945 nailanad iti panid 444 inggat’ 461. Napateg unay ti tawen 1935 ta iti dayta a tiempo nailasinda ti dakkel nga umariwekwek, wenno dakkel a bunggoy, ti Apocalipsis 7:9. Nainaig iti pannakaummong dayta a grupo, nangrugi a naawatan dagiti Saksi ni Jehova a ti Biblia indatagna kadakuada ti trabaho a nalawlawa ngem ti aniaman nga immun-una a trabahoda. Kasanoda a tinaming dayta idinto ta naisagmak dagiti nasion iti Gubat Sangalubongan II ket kaaduan a nasion pinawilanda ida wenno dagiti literatura ti Biblia nga impablaakda?

IDI nakiraman dagiti Saksi ni Jehova iti ministerio idi 1930’s, ti gandatda isut’ panangidanon iti mensahe ti Pagarian kadagiti tattao a kabaelanda a danonen. No adda nariknada a naisangayan ti panaginteresna, dadduma ti nagbati iti rabii tapno ilawlawagda dagiti kinapudno ti Biblia ken sungbatandat’ salsaludsod tapno mapnek dagidiay mabisin iti naespirituan. Ngem kaaduanna, basta nagusar dagiti Saksi iti ababa a presentasion a nairanta a nanggutugot iti interes dagiti bumalay, sada binaybay-anen a dagiti literatura wenno palawag ti Biblia iti publiko ti nangituloy a nangilawlawag. Ti trabahoda idi isut’ panangipakaammo kadagiti tao, a nagimulada kadagiti bin-i ti kinapudno ti Pagarian.

Naganetget a Panangipamuspusan nga Idanon ti Naimbag a Damag Kadagiti Adu nga Umili

Tinamingda ti trabaho a buyogen ti kinaganetget. Kas ehemplo, idi rugrugi ti 1930’s, idi a ni Armando Menazzi, sadi Córdoba, Argentina, nabasana ti nabatad a pannakaibutaktak ti kinapudno ti Biblia kadagiti bokleta a Hell ken Where Are the Dead?, desidido a nagtignay. (Sal. 145:20; Ecl. 9:5; Ara. 24:15) Idi a nagutugot gapu iti naadalna, ken napabileg gaput’ kinaregta ni Nicolás Argyrós, inlakona ti talierna a pagtarimaanan ti kotse tapno ipamaysanan nga ikasabat’ kinapudno kas payunir. Kalpasanna, idi rugrugi ti 1940’s, gapu ti pammaregtana gimmatang dagiti Saksi sadi Córdoba ti daan a bus, inikkanda kadagiti kama, sada inusar daytoy a pagluganan ti sangapulo wenno ad-adu pay nga agibumbunannag ket mapanda mangaskasaba iti makalawas, dua a lawas, wenno uray tallo a bulan. Idi implanoda dagitoy a biahe, nagundawayan dagiti nagduduma a kakabsat iti dayta a kongregasion ti simmurot. Kada maysa iti grupo adda naituding a trabahona​—agdalus, agluto, agkalap ken aganup iti taraon. Iti di kumurang a sangapulo a probinsia ti Argentina, nangasabat’ binalaybalay daytoy naregta a grupo, a winanasda dagiti siudad agraman dagiti purok ket dimmanonda pay kadagiti agaaddayo a kataltalonan.

Kasta met ti espiritu nga imparangarangda idiay Australia. Nawadwad ti panangaskasabada kadagiti siudad iti asideg ti baybay nga adut’ matagtagitao. Ngem dagiti Saksi sadiay dinanonda pay dagiti agnanaed kadagiti nasulinek a lugar. Iti kasta, idi Marso 31, 1936, tapno madanonda dagiti agnanaed kadagiti rantso dagiti karnero ken baka a naiwaras iti intero a let-ang, inyusuat da Arthur Willis ken Bill Newlands ti biaheda a nagdagup ti 19,710 kilometro. Kaaduan a linasatda, ket awanan kalsada​—puro desdes a lumasat iti awan kaykayona a disierto a makabekkel ti dagaangna agraman dumanarudor a bagio ti tapuk. Ngem nagtultuloyda. Basta adda interesado a nabirukanda, impangngegda dagiti naiplaka a diskurso sada nangibatit’ literatura. Addada okasion, a kimmuyog kadakuada ni John E. (Ted) Sewell; kalpasanna nagboluntario a nagserbi idiay Abagatan a Daya nga Asia.

Ti teritoria nga immatonan ti sanga ti Sosiedad idiay Australia linabsanna ti beddeng ti Australia. Sinaklawna ti China ken dagiti grupo ti isla ken nasnasion a namunganay idiay Tahiti iti daya inggat’ Burma (Myanmar itan) idiay laud, a 13,700 a kilometro ti distansiana. Iti dayta a deppaar masarakan dagiti lugar kas iti Hong Kong, Indochina (Cambodia, Laos, ken Vietnam itan), ti Netherlands East Indies (nairaman dagiti isla a kas ti Sumatra, Java, ken Borneo), New Zealand, Siam (Thailand itan), ken Malaya. Saan a karkarna idi a ti manangaywan ti sanga, ni Alexander MacGillivray, taga Scotland, awisenna ti naregta nga agtutubo a payunir idiay opisinana, sana ipakita kenkuana ti mapa ti teritoria ti sanga, sana imtuoden: ‘Kayatmo ti agmisionero?’ Kalpasanna, itudona ti lugar a bassit wenno awan pay nakaskasabaan, ket damagenna: ‘Kayatmo kadi no sikat’ mapan manglukat iti trabaho iti daytoy a teritoria?’

Idi rugrugi ti 1930’s, dadduma kadagitoy a payunir adut’ nakaskasabaandan idiay Netherlands East Indies (Indonesia itan) ken Singapore. Idi 1935, ni Frank Dewar, a taga New Zealand, nagbaniaga a kaduana ti grupo dagitoy a payunir iti bapor a Lightbearer agingga idiay Singapore. Ket idi sakbay a nagturong ti bapor idiay amianan a laud a kosta ti Malaya, kinuna ni Kapitan Eric Ewins: “Ay, Frank, nakadanontayon. Ditoy laeng ti mabalinmi a pangitulodan kenka. Idiay Siam ti kayatmo a papanan. Ita, mapankan!” Ngem gistay nalipatanen ni Frank ti Siam. Nagragsakanna unay ti agserbi a kaduana ti grupo iti dayta a bapor. Ita agbukbukoden.

Dimmagas sadi Kuala Lumpur agingga a nakaurnong ti umdas a pagpasahena aginggat’ pagturonganna, ngem, idi adda sadiay, naaksidente iti dalan​—nadungpar ti trak ti bisikleta a naglugananna. Idi nakaungaren, nupay lima a doliar laengen ti adda iti bulsana, naglugan iti tren manipud Singapore aginggat’ Bangkok. Ngem gaput’ pammatina a kabaelan ni Jehova ti mangipaay, intuloyna ti trabaho. Ni Claude Goodman nangasabat’ biit sadiay idi 1931; ngem idi simmangpet ni Frank idi Hulio 1936, awan Saksi a nangsabat kenkuana. Kadagiti simmuno a tawen, nupay kasta, adda dagiti nakipaset iti trabaho​—da Willy Unglaube, Hans Thomas, ken Kurt Gruber a naggaput’ Alemania ken ni Ted Sewell a naggaput’ Australia. Adu a literatura ti imbunongda, ngem kaaduanna ket Ingles, Intsik, ken Hapones.

Idi nagsuratda idiay hedkuarter ti Sosiedad nga imbagada a kasapulan dagiti kakabsat ti literatura iti pagsasao a Thai ngem awan ti agipatarus, insungbat ni Kabsat Rutherford: “Awanak dita Thailand; dakayo ti adda dita. Agtaklinkayo ken Jehova ket aggagetkayo, ket makabirukkaytot’ agipatarus.” Ket nakabirukda. Ni Chomchai Inthaphan, dati a direktora ti Presbyterian Girls’ School sadi Chiang Mai, inawatnat’ kinapudno, ket idi 1941 ipatpatarusnan dagiti literatura ti Biblia iti Thai.

Maysa a lawas kalpasan nga inrugi ni Frank Dewar ti panangasabana sadi Bangkok, ni Frank Rice, a nangirugi ti trabaho ti Pagarian sadi Java (paset ti Indonesia itan), dimmagas idi a napan iti baro a teritoriana iti dati a French Indochina. Kas inar-aramidna iti immun-una a teritoriana, kinasabaanna dagidiay makasaot’ Ingles bayat nga inadalna ti lokal a pagsasao. Idi nawanasnan ti Saigon (Siudad ti Ho Chi Minh itan), nangisuro iti Ingles tapno makagatang iti daan a kotse tapno adda luganna a mapan iti makin-amianan a paset ti pagilian. Saan a dagiti material a pagnam-ayan idi ti paginteresanna no di ket dagiti interes ti Pagarian. (Heb. 13:5) Babaen iti kotse a ginatangna, nakaskasabaanna dagiti ili ken purok ken dagiti naiputputong a balbalay iti intero a dalan nga agturong sadi Hanoi.

Natured a Panagipablaak

Tapno magutugot ti panaginteresda iti mensahe ti Pagarian ken tapno agsalukag dagiti tattao ket desidido nga agtignayda, dagiti Saksi kadagiti adu a daga nagusarda kadagiti makaatrakar a pamuspusan. Nangrugi idi 1936 sadi Glasgow, Scotland, inyawis dagiti Saksi dagiti diskurso babaen ti panagawitda kadagiti plakard sada nagibunong kadagiti imbitasion kadagiti pagtagilakuan. Dua a tawen kalpasanna, idi 1938, nainaig iti naangay a kumbension sadi Londres, Inglaterra, adda nakadkadlaw a paset a nainayon. Da Nathan H. Knorr ken Albert D. Schroeder, nga idi agangay agpadada a nagbalin a miembro ti Bagi a Manarawidwid, indauluanda ti parada ti gistay sangaribo a Saksi a limmabas iti distrito a sentro ti negosio ti Londres. Tunggal maikadua kadagiti nagmartsa adda plakardna a nangiyawis iti palawag publiko a “Face the Facts,” nga idiskurso idi ni J. F. Rutherford sadi Royal Albert Hall. Dagidiay adda iti nagbaetanda adda met iggemda a karatula a nakaisuratan ti “Religion Is a Snare and a Racket.” (Iti daydi a tiempo ti pannakaawatda iti relihion a ta isuamin a panagdaydayaw a di maitunos iti Biblia a Sao ti Dios.) Idi arinunos dayta a lawas, tapno lumamiis ti ibubusor ti dadduma a paset ti publiko, dagiti karatula nga agkunat’ “Serve God and Christ the King” naiballaetda kadagidi immuna a karatula. Kadagiti adu a Saksi ni Jehova saan a nalaka daydi a trabaho, ngem minatmatanda a sabali pay a wagas daydi a panagserbi ken Jehova, sabali a suot ti kinasungdoda kenkuana.

Saan nga isuamin a tao ket naragsakan iti natured a panangipablaak dagiti Saksi ni Jehova iti mensaheda. Dagiti klero idiay Australia ken New Zealand sinugsoganda dagiti manedyer dagiti estasion ti radio tapno lapdanda ti pannakaibrodkas dagiti amin a palawag dagiti Saksi ni Jehova. Idi Abril 1938, idi nagturong ni Kabsat Rutherford idiay Australia tapno agpalawag iti radio, pinasugsugan dagiti opisial ti gobierno ket iti kasta nakanselar ti dati nga urnos a panangusarna koma iti Sydney Town Hall ken dagiti radio. Insigida a naabangan ti Sydney Sports Grounds, ket kas resulta ti nawadwad a publisidad ti pagiwarnakan a nainaig iti ibubusorda iti panagbisita ni Kabsat Rutherford, nagresulta ket la ngarud iti ad-adu pay nga umariwekwek nga immay dimngeg iti diskursona. Kadagiti dadduma nga okasion, no dida ipalubos nga usaren dagiti Saksi dagiti estasion ti radio, sigaganetgetda nga impablaak dagiti gimong a sadiay naipangngeg dagiti diskurso ni Kabsat Rutherford a nalpasen a naiplaka.

Dagiti klero idiay Belgium imbaonda dagiti ubbing a nangbato kadagiti Saksi, ket dagiti padi nagsursorda kadagiti balbalay tapno kolektaenda dagiti literatura a naibunong. Ngem dadduma kadagiti pumurok nagustuanda dagiti naadalda kadagiti Saksi ni Jehova. Masansan a kunaenda: “Ikkandak ti sumagmamano a bokletayo; inton umay ’diay padi, ikkak ti maysa tapno mapagustuan ket addanto pay la mabati a basaek!”

Dagiti simmuno a tawen, nupay kasta, nagturong iti nakarkaro pay nga ibubusorda kadagiti Saksi ni Jehova ken iti mensahe ti Pagarian nga inwaragawagda.

Panangasaba Idiay Europa Nupay Naidadanesda idi Gubat

Gapu ta dida tallikudan ti pammatida ken dida isardeng ti panangasabada, rinibo a Saksi ni Jehova idiay Alemania, Austria, Belgium, Francia, ken Netherlands ti naibalud wenno naipisok kadagiti kampo konsentrasion dagiti Nazi. Sadiay masansan a sidadawel a minalmaloda ida. Dagidi saan pay a naibalud intultuloyda a siaannad ti ministerioda. Masansan a Biblia laeng ti awitda ket sada la nangitukon iti literatura no sarungkaranda dagiti interesado. Tapno dida maaresto, bisitaen dagiti Saksi ti maysa a ruangan ti apartment sadanto umalis iti sabali manen a patakder, wenno kalpasan a sarungkaranda ti maysa a balay mapanda iti sabali a kalsada sadanto umalis iti maysa a balay iti sabali a kalsada. Ngem dida pulos nagamak a nangasaba.

Idi Disiembre 12, 1936, sumagmamano la a bulan kalpasan nga inaresto dagiti Gestapo ti rinibo a Saksi ken interesado a tattao iti intero a nasion tapno sumardeng koma ti trabahoda, inyusuat a mismo dagiti Saksi ti maysa a kampania. Babaen iti nakaparpartak a wagas naikabilda ti pinullo ribo a kopia dagiti naiyimprenta a resolusion kadagiti kahon ti koreo ken iti baba ti ridaw dagiti bumalay ti intero nga Alemania. Linaon dagitoy ti protesta gaput’ nakas-ang a panangtratoda kadagiti Kristiano a kakabsatda. Awan pay maysa nga oras kalpasan a nangrugi ti panagibunong, nagapuran dagiti polis a nangkamkamat kadagiti para waras, ngem agarup sangadosena laeng a kakabsat ti natiliwda iti intero a nasion.

Naklaat dagiti agtuturay no kasano a naiyusuat ti kasta a kampania idinto ta nakakarkaro la ngaruden ti panangipawil ti gobierno a Nazi iti trabahoda. Maysa pay, nagamak dagiti agtuturay kadagiti umili. Apay? Ngamin idi nagsursor dagiti polis ken dadduma a nakauniporme nga opisial kadagiti balbalay ket dinamagda no adda polieto nga inawat dagiti bumalay, kaaduan nga umili ti nangilibak iti dayta. Kinapudnona, kaaduan nga umili awan inawatda. Dua wenno tallo laeng a balay iti kada patakder ti naikkan ti kopia. Ngem saan nga ammo dagiti polis dayta. Ti pannakaawatda a ta maysa a kopia ti naibati kada ruangan.

Kadagidi bulan a simmaruno, sibabatad nga inlibak dagiti opisial a Nazi dagiti darum a nailanad iti dayta a naiyimprenta a resolusion. Gapuna, idi Hunio 20, 1937, dagidi Saksi a siwayawaya pay laeng nangibunongda iti sabali a mensahe, surat nga imbutaktakna ti detalye ti panangidadanes, dokumento a nangnagan kadagiti opisial ken insitarna dagiti petsa ken lugar. Nakarurod unay dagiti Gestapo gapu itoy a pannakaibutaktak ken iti abilidad dagiti Saksi nga agibunong.

Ti nagadu a kapadasan ti pamilia Kusserow, sadi Bad Lippspringe, Alemania, imparangarangna ti kasta a determinasion a mangasaba. Maysa nga ehemplo isut’ napasamak kalpasan a pinapatay ti rehimen a Nazi ni Wilhelm Kusserow iti publiko sadi Münster gapu ta dina ikompromisot’ pammatina. Ni Hilda, nga ina ni Wilhelm, dagdagus a napan iti presuan ket sigaganetget a kiniddawna ti bangkay tapno maipumpon. Kinunana iti pamiliada: “Dakkel a panangasaba ti itedtayo kadagiti makaam-ammo kenkuana.” Idi pumpon nangipaay ni Franz, ama ni Wilhemn, iti kararag a nangiyebkas iti pammati kadagiti naayat a probision ni Jehova. Idiay tanem nagpalawag ni Karl-Heinz nga ading ni Wilhelm kadagiti sao a makaliwliwa manipud Biblia. Gapu itoy dinusa ti gobierno ida, ngem ti nasken kadakuada isut’ panangpadayawda ken Jehova babaen iti panangsaksida iti nagan ken Pagarianna.

Bayat a kimmaro ti kinairteng ti gubat idiay Netherlands, nainsiriban a binaliwan dagiti Saksi dagiti urnos ti gimongda. Naangay laengen dagitoy kadagiti pribada a balbalay kadagiti grupo a sagsangapulo wenno basbassit pay. Sa agbaliwbaliw dagiti lugar a pagmimitinganda. Tunggal Saksi masapul a tumabuno laeng iti bukodna a grupo, ket awan nangibaga iti lugar a pagaadalan, uray pay iti talkenda a gayyem. Iti daydi a kanito ti historia, bayat nga intero nga umili ti napapanaw kadagiti balayda kas resulta ti gubat, ammo idi dagiti Saksi ni Jehova a masapul unay dagiti tattao ti makaliwliwa a mensahe a linaon ti Sao ti Dios, ket situtured nga inranudda dayta kadakuada. Ngem adda surat manipud sanga nga opisina a nangipalagip kadagiti kakabsat ti panagannad nga impakita ni Jesus iti nadumaduma nga okasion idi isut’ sinango dagiti bumusbusor. (Mat. 10:16; 22:15-22) Kas resultana, no adda masabatda a nakaro ti ibubusorna, inlistada a siaannad ti direksion ti balayna tapno liklikanda dayta inton trabahuenda manen dayta a teritoria.

Idiay Grecia nagsaknap ti panagsagaba dagiti umili idi sinakup ida dagiti Aleman. Ti kakas-angan a pannakatrato isut’ naipatay kadagiti Saksi ni Jehova, nupay kasta, kas resulta ti nadangkok a pammadpadakes dagiti klero ti Greek Orthodox Church, nga impilitda nga agaksion dagiti polis ken dagiti korte a maibusor kadakuada. Adu a Saksi dagiti naibalud wenno naidistiero manipud ilida ket naibaonda kadagiti nakasulsulinek a purok wenno naibaludda kadagiti isla a langalang a nakatutuok ti kasasaadda. Kaskasdi, nangasabada latta. (Idiligyo ti Aramid 8:1, 4.) Masansan a ti inaramidda isut’ pannakisarita kadagiti adda kadagiti parke ken hardin para iti publiko, a nakikatugawda kadakuada sada impadamag ti Pagarian ti Dios. No talaga nga interesado ti nabirukanda, pinabulodandat’ nakapatpateg a literatura ti Biblia. Ket maisublinto met la dayta a literatura santo mausar manen iti mamin-adu. Adu dagiti managayat iti kinapudno a siyayaman nga inakseptarda ti tulong dagiti Saksi ket nakitimpuyogda pay ketdi a nangiranud iti naimbag a damag kadagiti sabali, nupay nagbunga daytoy iti napait a pannakaidadanesda.

Ti napateg a gapu ti kinabileg ken panagandor dagiti Saksi isu daydiay pannakapabilegda gaput’ naespirituan a taraon. Nupay idi agangay ket kimmirang ti abasto a literatura nga ibunong kadagiti sabali iti dadduma a paset ti Europa idi gubat, impamuspusanda a pagsusublatan dagiti makapabileg pammati a pagbasaan nga insaganat’ Sosiedad nga adalen dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong. Nupay inrisgodat’ biagda, da August Kraft, Peter Gölles, Ludwig Cyranek, Therese Schreiber, ken adu pay ti nakiraman a nangkopia ken nangibunong kadagiti pagadalan a naipuslit idiay Austria manipud Czechoslovakia, Italia, ken Switzerland. Sadi Netherlands, adda naasi a guardia ti pagbaludan a timmulong babaen iti panangbirukna ti Biblia para ken Arthur Winkler. Uray pay kasano ti kaestrikto ti kabusor, dagiti makapabang-ar a danum ti kinapudno ti Biblia manipud Ti Pagwanawanan nakastrekda uray kadagiti kampo konsentrasion dagiti Aleman ket nagwaras kadagiti Saksi sadiay.

Ti pannakaipisokda kadagiti pagbaludan ken kampo konsentrasion saanna a napasardeng ti panagsaksi dagiti Saksi ni Jehova. Idi naibalud ni apostol Pablo sadi Roma, insuratna: “Agsagsagabaak iti dakes agingga kadagiti pannakarepreppet iti pagbaludan . . . Kaskasdi, ti sao ti Dios saan a nareppet.” (2 Tim. 2:9) Kasta met lat’ kasasaad dagiti Saksi ni Jehova idiay Europa idi Gubat Sangalubongan II. Napaliiw dagiti guardia ti konduktada; adda dagiti nagimtuod, ket adda sumagmamano a namati, nupay kayuloganna idit’ pannakaikedked ti wayawayada. Adu kadagiti naibalud a naikanunong kadagiti Saksi ti naggapu kadagiti daga kas iti Russia, a sadiay mammano lat’ nakaskasabaan. Kalpasan ti gubat adda dagidiay nagawid kas Saksi ni Jehova iti daga a nakayanakanda, a sigagagarda a nangisaknap iti mensahe ti Pagarian sadiay.

Dagiti nadawel a pannakaidadanes ken dagiti epekto ti todotodo a gubat dida nalapdan ti naipadto a pannakaiserrek ti tattao idiay dakkel a naespirituan a balay a pagdaydayawan ken Jehova. (Isa. 2:2-4) Nanipud 1938 inggat’ 1945, kaaduan a daga ti Europa dakkel ti rimmang-ayan ti bilang dagiti nakiraman a silalatak iti kasta a panagdaydayaw babaen iti panangiwaragawagdat’ Pagarian ti Dios. Idiay Britania, Finland, Francia, ken Switzerland, dagiti Saksi nasagrapdat’ irarang-ay a gistay 100 porsiento. Idiay Grecia, gistay namimpito a nagdoble. Idiay Netherlands, naminsangapulo ket dua. Ngem idi arinunos ti 1945, di pay la simmangpet dagiti report manipud Alemania wenno Romania, ket nalidem la a damag ti naggapu iti sumagmamano a daga.

Ti Ruar ti Europa Kadagidi a Tawtawen ti Gubat

Uray met iti Oriente, ti sangalubongan a gubat nagbunga iti nakaro a rigat kadagiti Saksi ni Jehova. Idiay Japan ken Korea, inarestoda ida sada pinangpang-or ken tinutuok ida gapu ta intandudoda ti Pagarian ti Dios ket dida kayat a dayawen ti emperador ti Japan. Idi agangay naguped a namimpinsan ti koneksionda kadagiti Saksi iti sabali a daga. Kadagiti adu kadakuada, sada la magundawayan idin ti mangasaba no palutpotenda wenno bistaenda ida idiay korte. Idi agngudon ti gubat, bale nagsardengen ti ministerio dagiti Saksi ni Jehova iti publiko kadagitoy a daga.

Idi dimmanon ti gubat iti Filipinas, gapu ta dagiti Saksi dida suportaran uray dagiti Hapones wenno dagiti gerilia, pinarigat ida dagita dua a grupo. Tapno dida matiliw ida, adu dagiti Saksi a nangpanaw kadagiti balayda. Ket bayat a nagakar-akarda, nangaskasabada​—nga impabulodda dagiti literatura no la ket adda, ket idi agangay Biblia lattan ti us-usarenda. Idi bumabaawen ti gubat, pinasayaatda dagiti adu a bilog tapno makalaon kadagiti adu a Saksi a mapan kadagiti isla a bassit wenno awan pay pulos nakaskasabaan.

Idiay Burma (Myanmar itan), saan a daydi iraraut dagiti Hapon ti nakaipawilan ti literatura dagiti Saksi ni Jehova idi Mayo 1941 no di ket gaput’ sugsog dagiti klero nga Anglicano, Metodista, Romano Katoliko, ken Americano a Baptist kadagiti kolonial nga opisial. Dua a Saksi nga agtartrabaho idiay pagtelegramaan ti nakabasat’ telegrama a nangalerto kadakuada no aniat’ mapasamak, isu a dinagdagus dagiti kakabsat nga inikkat dagiti literatura idiay bodega ti Sosiedad tapno dida makumpiskar dagita. Impamuspusanda nga intulod ti adu a literatura idiay China.

Idi a tiempo ti gobierno ti E.U. ilaslasatna iti Kalsada ti Burma dagiti nagadu a mausar iti gubat a pangsuportat’ gobierno ti Chinese Nationalist. Impadas dagiti kakabsat ti makilugan kadagita a trak ngem dida nagballigi. Napaay met ti pamuspusanda a mangalat’ lugan manipud Singapore. Nupay kasta, ni Mick Engel, a mangimatmaton iti bodega ti Sosiedad sadi Rangoon (Yangon itan), inasitganna ti maysa a nangato nga opisial ti E.U., impalubosna nga iluganda dagiti literaturada kadagiti trak ti armada.

Ngem, idi a da Fred Paton ken Hector Oates inasitganda ti opisial a mangimatmaton iti convoy nga agpa-China ket dimmawatda ti lugar para kadagiti literatura, kasta unay ti ungetna! “Ania?” inyikkisna. “Kasano nga ilugarak dagita awan serserbina a literaturayo idinto ta awan pay pangikabilakon kadagitoy nakapatpateg nga abasto a militar ken medikal a maperperdin ditoy?” Nagtalna ni Fred, linuktanna ti bagna, impakitana ti surat ti autorisasion, sana inlawlawag a grabet’ mapasamak no dina ikankano ti surat dagiti opisial sadi Rangoon. Ti opisial ti convoy saanna la nga inyurnos ti pannakaitulod ti dua a tonelada a libro no di ket inluganda iti bassit a trak, nga adda nangmaneho agraman dagiti kasapulanda, nga inusar dagiti kakabsat. Nagpaamiananda a daya a limmasatda iti napeggad a kalsada idiay bantay aginggat’ China a kaduada ti nakapatpateg a kargada. Kalpasan a nangasabada sadi Pao-shan, nagdiretsodan sadi Chungking (Pahsien). Rinibo a literatura maipapan iti Pagarian ni Jehova ti naibunong iti daydi tawen a kaaddada idiay China. Maysa kadagiti personal a nakaskasabaanda isu ni Chiang Kai-shek, ti presidente ti gobierno ti Chinese Nationalist.

Kabayatanna, idi kumaro ti pannakabomba ti Burma, malaksid kadagiti tallo, pimmanawen dagiti Saksi dita a kaaduanna ket nagpa-India. Ti aktibidad dagidi tallo a nabati, kapilitan, a limitado laeng. Kaskasdi intultuloydat’ nangasaba nga impormal, ket nagbunga dagiti bannogda kalpasan ti gubat.

Idiay met Norte America, sinaranget dagiti Saksi ni Jehova dagiti nakaro a tuben bayat ti gubat. Dagiti nagsaknap a kinaranggas dagidiay nagderraaw ken dagiti di nainkalintegan a pannakaipakat dagiti lokal a linteg isudat’ nangparigat iti trabaho a panangasaba. Rinibo dagiti naibalud gapu ta neutralda a Kristiano. Kaskasdi, saan a daytoy ti nangpakapuy iti panagbalaybalay dagiti Saksi. Maysa pay, nangrugi idi Pebrero 1940, nagbalin a gagangay ti kaaddada kadagiti kalsada a lugar dagiti negosio nga ituktukonda Ti Pagwanawanan ken Consolation (Agriingkayo! itan). Ad-adda ketdi a rimmegtada. Nupay napasarandat’ dadduma kadagiti kakas-angan a pannakaidadanes a nasagrapda dita a paset ti lubong, nasurok pay a doble ti immaduan ti bilang dagiti Saksi iti Estados Unidos ken Canada nanipud 1938 inggat’ 1945, ket namitlo a nagdoble ti oras nga impamaysada iti ministerioda iti publiko.

Kadagiti adu a daga a nainaig iti British Commonwealth (idiay Norte America, Africa, Asia, ken kadagiti islat’ Caribbean ken iti Pacifico) dagiti Saksi ni Jehova wenno dagiti literaturada ti pinawilan ti gobierno. Maysa kadagita a daga isut’ Australia. Adda naipablaak a pakaammo sadiay idi Enero 17, 1941, a naggapu iti gobernador-heneral, a nangiparit ti panaggigimong dagiti Saksi ni Jehova, panagiwaras kadagiti literaturada, wenno panagikut kadagita. Sigun iti linteg mabalin a kuestionaran idiay korte dayta a panangipawil, isu a dagdagus a naiyuli daytoy. Ngem nasurok a dua a tawen sakbay nga indeklara ni Mr. Justice Starke iti Nangato a Korte a ti paglintegan a nakaibatayan ti panangipawil ket “dinidiktador, dinadarasudos ken manangirurumen.” Inikkat ngarud ti Nangato a Korte dayta a panangipawil. Aniat’ inaramid dagiti Saksi ni Jehova kabayatanna?

Kas panangtuladda kadagiti apostol ni Jesu-Kristo, ‘nagtulnogda iti Dios kas agturay imbes nga iti tattao.’ (Ara. 4:19, 20; 5:29) Intultuloydat’ nangasaba. Nupay adu dagiti lapped, inyurnosda pay ti panagkumbensionda sadi Hargrave Park, asideg ti Sydney, idi Disiembre 25-29, 1941. Idi inkedked ti gobierno nga ilugan dagiti dadduma a delegado iti tren, inabastuan ti grupo a naggaput’ Makinlaud nga Australia dagiti luganda a pinaandar ti karbon sada dinaliasat ti intero a pagilian iti 14 nga aldaw, agraman makalawas nga ilalasatda iti nakatutuok a let-ang ti Nullarbor Plain. Simmangpetda a sikakaradkad ket tinagiragsakda ti programa a kaduada ti sabali pay nga innem a ribo a delegado. Iti met sumuno a tawen adda naangay a sabali nga asamblea, ngem itan nabingaybingay iti 150 a babassit a grupo kadagiti pito a dadakkel a siudad iti intero a pagilian, ket dagiti nagbitla nagalis-alisda kada asamblea.

Bayat a kimmaro ti kasasaad ti Europa idi 1939, dadduma a payunir a Saksi ni Jehova nagboluntarioda a nagserbi iti sabali a lugar. (Idiligyo ti Mateo 10:23; Aramid 8:4.) Tallo a payunir nga Aleman ti naibaon sadiay Shanghai, China, manipud Switzerland. Sumagmamano dagiti nagpa-Sud America. Naibilang kadagiti naiyalis idiay Brazil isu ni Otto Estelmann, a nagbisbisita ken timmultulong idi kadagiti kongregasion iti Czechoslovakia, ken ni Erich Kattner, a nagserserbi iti opisina ti Watch Tower Society sadi Prague. Saan a nanam-ay ti kabbaro a teritoriada. Natakkuatanda a kadagiti dadduma nga away, namarbangon a nangasaba dagiti kakabsat inggat’ alas 7 t.b. sadanto ituloy ti agserbi iti rabii. Malagip ni Kabsat Kattner a bayat ti panagalis-alisna, masansan a maturog iti kannag, a nagpungananna ti bag a pagikarkargaannat’ literatura.​—Idiligyo ti Mateo 8:20.

Da Kabsat Estelmann ken Kabsat Kattner naynay nga inan-anup dagiti sekreta a Nazi idiay Europa. Naliklikanda ngata ti pannakaidadanesda idiay Brazil? Maisungani, kalpasan lat’ nakatawen, sinagrapda ti naunday a pannakaaresto ken pannakaibalud iti uneg ti balayda gaput’ sugsog dagiti opisial nga agparang a nakisimpatia kadagiti Nazi! Naynay pay ti ibubusor dagiti klero a Katoliko, ngem di insardeng dagiti Saksi iti trabaho nga inted ti Dios kadakuada. Kanayon a dinanonda dagiti siudad ken il-ili ti Brazil a di pay nakasabaan ti mensahe ti Pagarian.

No marepaso ti sangalubongan a situasion ipakitana nga iti kaaduan a daga nga ayan dagiti Saksi ni Jehova idi Gubat Sangalubongan II, pinawilan ti gobierno ti organisasionda wenno ti literaturada. Nupay 117 a daga ti pangaskasabaanda idi 1938, kabayatan ti gubat (1939-45) nasurok nga 60 kadagitoy a daga ti nakaipawilan ti organisasionda wenno literaturada, wenno naidistiero dagiti ministroda. Uray pay kadagiti lugar a dida napawilan, napasarandat’ panangranggas dagiti mananggulo ket naynayda a naaresto. Nupay kastoy ti napaspasamak, saan a simmardeng ti pannakaikasaba ti naimbag a damag.

Nangrugi a Nagparang ti Dakkel a Bunggoy Sadi Latin America

Idi kangalayan ti gubat, idi Pebrero 1943, gaput’ panagsagana iti trabaho a maangay apaman a malpas ti gubat, linuktan ti Watch Tower Society ti Eskuelaan ti Gilead idiay Estado ti Nueva York a pakasanayan dagiti misionero iti baniaga a serbisio. Sakbay a nagngudo ti tawen, 12 kadagitoy a misionero ti nangrugin a nagserbi idiay Cuba. Natakkuatan a nabunga unay ti tay-ak sadiay.

Idi pay la 1910, naidanonen ti sumagmamano a bin-i ti kinapudno ti Biblia idiay Cuba. Ni C. T. Russell nagdiskurso sadiay idi 1913. Ni J. F. Rutherford nagbitla iti radio sadi Havana idi 1932, sa naulit a naibrodkas dayta iti Español. Ngem nabannayat ti irarang-ay. Adut’ di makabasa idi a tiempo ket nawadwad ti relihiuso a panagil-ilem. Kaaduan nga interesado idi damo ket naggapu kadagiti umili nga Ingles ti pagsasaoda a naggapu idiay Jamaica ken dadduma a lugar. Idi 1936 adda laeng 40 a mangiwarwaragawag iti Pagarian idiay Cuba. Ngem ti panagmula ken panagsibug kadagiti bin-i ti kinapudno ti Pagarian nangrugin idi nga agbunga iti ad-adu.

Idi 1934 nabautisaran dagiti immuna a taga Cuba; simmaruno dagiti dadduma. Nangrugi idi 1940, ti inaldaw a brodkas ti radio agraman ti natured a panangasaba kadagiti kalsada pinapigsada ti ministerio iti binalaybalay sadiay. Uray pay sakbay ti idadateng dagiti misionero a nasanay sadi Gilead idi 1943, addan 950 idiay Cuba a nangabrasat’ naimbag a damag ket ikaskasabadan dayta kadagiti sabali, nupay saan nga isuda amin ket regular. Iti dua a tawen a kaaddan dagiti misionero, al-alisto pay nga immadu ti bilangda. Idi 1945, addan 1,894 a bilang dagiti Saksi ni Jehova idiay Cuba. Nupay kaaduan kadakuada ket naggapu iti relihion a mangisursuro nga amin a matalek a mangsupsuporta iti simbaan ket mapantot’ langit, kaaduan kadagiti nagbalin a Saksi ni Jehova sigagagarda a nangabrasa iti namnama ti agnanayon a biag ditoy daga iti naisubli a paraiso. (Gen. 1:28; 2:15; Sal. 37:9, 29; Apoc. 21:3, 4) Adda laeng 1.4 porsiento kadakuada ti namati nga isudat’ napulotan iti espiritu a kakabsat ni Kristo.

Iti sabali pay a wagas, ti sangalubongan a hedkuarter ti Sosiedad timmulong iti tay-ak ti Latin America. Idi rugrugi ti 1944, da N. H. Knorr, F. W. Franz, W. E. Van Amburgh, ken M. G. Henschel nagnaedda idiay Cuba iti sangapulo nga aldaw tapno mapakired dagiti kakabsat iti naespirituan. Iti dayta a tiempo naangay ti kumbension sadi Havana, ket nabalabala dagiti urnos a mangpasayaat ti trabaho a panangasaba. Iti daydi a biahe nagtarus pay da Kabsat Knorr ken Kabsat Henschel idiay Costa Rica, Guatemala, ken Mexico tapno asistiranda dagiti Saksi ni Jehova kadagita a daga.

Idi 1945 ken 1946, nagbaniaga da N. H. Knorr ken F. W. Franz tapno agpalawag ken makitinnulongda kadagiti Saksi nga adda iti 24 a daga manipud Mexico inggat’ abagatan nga ungto ti Sud America agraman ti Caribbean. Nabusbosda ti lima a bulan kadagita a paset ti lubong, nga inteddat’ naayat a tulong ken panangidalan. Kadagiti dadduma a lugar sumagmamano la nga interesado a tattao ti nadanonda. Tapno maangay dagiti regular nga urnos ti panaggigimong ken panagserbi iti tay-ak, personal a timmulongda a nangorganisar kadagiti immuna a kongregasion sadi Lima, Peru, ken Caracas, Venezuela. Sadinoman a datin nga adda gimong ti kongregasion, tinabunuanda dagitoy ket, no dadduma, nangbalakadda no kasanoda a parang-ayen ti praktikal a kinapateg ti trabaho a panagebanghelio.

No adda pannakabalinna, naiyurnos dagiti palawag ti Biblia iti publiko kabayatan dagitoy nga ibibisita. Nasged ti pannakaiyawis dagitoy a palawag babaen iti panagusar dagiti Saksi kadagiti plakard ken kadagiti handbill a naibunong kadagiti kalsada. Kas resultana, ti 394 a Saksi idiay Brazil naragsakanda a nagdagup 765 iti kumbensionda sadi São Paulo. Idiay Chile, nga adda 83 a mangiwarwaragawag iti Pagarian, 340 ti immay dimngeg iti naisangayan pannakaiyawisna a diskurso. Idiay Costa Rica naragsakan ti 253 a lokal a Saksi a nagdagup iti 849 kadagiti dua nga asambleada. Dagidi ti okasion ti nabara a panaglalangen kadagiti kakabsat.

Ti gandat, nupay kasta, ket saan a tapno maaddaan laeng kadagiti malaglagip a kumbension. Kadagitoy a panagbaniaga inggunamgunam unay dagiti representante a naggaput’ hedkuarter ti kinanasken ti isasarungkar kadagiti interesado ken panangiyadal iti Biblia kadagiti pagtaenganda. Tapno dagiti tattao ket agbalinda a pudpudno a disipulo, masapuldat’ regular nga instruksion manipud Sao ti Dios. Kas resultana, napartak nga immadu ti bilang dagiti panagadal ti Biblia kadagiti pagtaengan iti daytoy a paset ti lubong.

Bayat nga inangay da Kabsat Knorr ken Kabsat Franz dagitoy a serbisio a panagbaniaga, nagsangpet dagiti adu pay a misionero a nasanay sadi Gilead kadagiti nakaibaonanda. Idi ngudot’ 1944, addan dagiti agserserbi idiay Costa Rica, Mexico, ken Puerto Rico. Idi 1945, dagiti dadduma a misionero timmulongda a nangorganisar a nasaysayaat ti panangaskasaba idiay Barbados, Brazil, British Honduras (Belize itan), Chile, Colombia, El Salvador, Guatemala, Haiti, Jamaica, Nicaragua, Panama, ken Uruguay. Idi simmangpet ti damo a dua a misionero idiay Dominican Republic idi 1945, is-isuda lat’ Saksi dita a pagilian. Dagdagus a narikna ti epekto ti ministerio dagidi nagkauna a misionero. Kinuna ni Trinidad Paniagua maipapan kadagiti immuna a misionero a naipatulod idiay Guatemala: “Daytoy ti apag-isu a kasapulanmi​—dagiti mannursuro iti Sao ti Dios a tumulong kadakami a mangtarus no kasanomi nga aramiden ti trabaho.”

No kasta maisasaad idin ti pundasion ti ilalawa daytoy a paset ti tay-ak ti lubong. Kadagiti isla ti Caribbean, adda 3,394 a mangiwarwaragawag iti Pagarian idi ngudo ti 1945. Idiay Mexico, adda 3,276, ken adda pay 404 idiay Central America. Idiay Sud America, 1,042. Iti daytoy a paset ti lubong, irepresentarna ti 386 a porsiento nga irarang-ay bayat ti kallabes a pito a tawen, nakadawdawel a periodo ti historia ti tao. Ngem rugrugina la daydi. Ti irarang-ay a taltalaga a kasla bumtak ti ilalawana adda pay la iti masanguanan! Impadto ti Biblia nga addanto “dakkel a bunggoy . . . manipud kadagiti amin a nasion ken dagiti tribo ken il-ili ken lenguahe” a maummong nga agdaydayaw ken Jehova sakbay ti dakkel a rigat.​—Apoc. 7:9, 10, 14.

Idi nangrugi ti Gubat Sangalubongan II idi 1939, adda laeng 72,475 a Saksi ni Jehova a mangaskasaba iti 115 a daga (no mabilang sigun iti nasional a pannakabingaybingay idi rugrugi ti 1990’s). Nupay nakaro ti pannakaidadanes a napasaranda iti intero a lubong, nasurok pay a doble ti bilangda idi agngudo ti gubat. Gapuna, ti report idi 1945 ipakitana a 156,299 dagiti aktibo a Saksi iti 107 kadagiti daga a nabalinandat’ nagreport. Ngem, iti daydi a tiempo, 163 a daga ti aktual a nadanonen ti mensahe ti Pagarian.

Ti naited a pammaneknek kadagidi tawen 1936 inggat’ 1945 talaga a karkarna. Iti daydi a dekada a nariribuk toy lubong, dagiti naregta a Saksi ni Jehova nakabusbosdat’ dagup a 212,069,285 nga oras a nangiwaragawag ditoy lubong a ti Pagarian ti Dios isut’ kakaisuna a namnama ti sangatauan. Naibunongda pay ti 343,054,579 a libro, bokleta, ken magasin a timmulong kadagiti tattao a nangtarus iti Nainkasuratan a pagbasaran iti kasta a kompiansa. Tapno matulongan dagidiay napasnek, idi 1945 nagikonduktada, iti promedio, a 104,814 a libre a panangyadal iti Biblia kadagiti pagtaengan.

[Blurb iti panid 455]

Nupay pinapanaw ida ti gubat, intultuloyda ti nangasaba

[Kahon/Dagiti ladawan iti panid 451-453]

Dida Nagsardeng a Nangaskasaba Uray No Naibaludda

Nailanad ditoy ti sumagmamano laeng kadagiti rinibo a gaput’ pammatida nagsagabada kadagiti pagbaludan ken kampo konsentrasion idi Gubat Sangalubongan II

1. Adrian Thompson, New Zealand. Naibalud idi 1941 idiay Australia; saan a naanamongan ti dawatna a malibre iti panagsoldado idi a ti Australia pinawilanna dagiti Saksi ni Jehova. Idi naluk-atan, kas agdaldaliasat a manangaywan, pinabilegna dagiti kongregasion iti ministerioda iti publiko. Nagserbi kas misionero ket isut’ damo nga agdaldaliasat a manangaywan idiay Japan kalpasan ti gubat; intultuloynat’ nangaskasaba a sireregta aginggat’ ipapatayna idi 1976.

2. Alois Moser, Austria. Naipreso kadagiti pito a pagbaludan ken kampo konsentrasion. Aktibo pay a Saksi idi 1992 a 92 ti edadna.

3. Franz Wohlfahrt, Austria. Saan a kimmapuy ni Franz nupay pinatayda ni tatangna ken ti adingna a lalaki. Naibalud sadi Kampo Rollwald idiay Alemania iti lima a tawen. Agedaden iti 70 idi 1992 ket mangaskasaba pay laeng.

4. Thomas Jones, Canada. Naibalud idi 1944, sa naibalud iti dua a kampo a pagtrabahuan. Kalpasan ti 34 a tawen a panagserbi iti amin a tiempo, nadutokan idi 1977 kas miembro ti Komite ti Sanga a mangimaton iti trabaho a panangasaba iti intero a Canada.

5. Maria Hombach, Alemania. Naulit-ulit a naaresto; naibalud iti bartolina iti tallo ket kagudua a tawen. Kas mensahero, inrisgonat’ biagna tapno maitulodna dagiti literatura ti Biblia kadagiti padana a Saksi. Idi 1992, matalek pay la a miembro ti pamilia ti Bethel nupay 90 ti edadnan.

6. Max ken Konrad Franke, Alemania. Agama, agpada a naulit-ulitda a naibalud, ken iti adu a tawtawen. (Ni Gertrud, nga asawa ni Konrad, naibalud met.) Nagtalinaedda amin a nasungdo, naregta nga ad-adipen ni Jehova, ket ni Konrad nangidaulo iti pannakapabileg ti trabaho a panangasaba dagiti Saksi idiay Alemania kalpasan ti gubat.

7. A. Pryce Hughes, Inglaterra. Nasentensiaan iti namindua a pannakaibalud sadi Wormwood Scrubs, Londres; naibalud pay gaput’ pammatina idi Gubat Sangalubongan I. Indauluanna ti trabaho a panangasaba idiay Britania inggat’ ipapatayna idi 1978.

8. Adolphe ken Emma Arnold agraman ken Simone nga anakda, Francia. Kalpasan a naibalud ni Adolphe, intultuloy da Emma ken Simone ti nangaskasaba, agraman panagibunong iti literatura kadagiti dadduma a Saksi. Ni Emma, idi naibalud, naibartolina gapu ta naynay a kinaskasabaanna dagiti dadduma a preso. Ni Simone inkabilda iti eskuelaan a pagrepormaan. Nagtultuloyda amin a naregta a Saksi.

9. Ernst ken Hildegard Seliger, Alemania. No pagtiponen, nasurok nga 40 a tawenda kadagiti pagbaludan ken kampo konsentrasion gaput’ pammatida. Uray idiay pagbaludan awan ressat ti panangiranudda kadagiti kinapudno ti Biblia kadagiti sabali. Idi naluk-atandan impamaysadat’ biagda iti amin a tiempo a panangikasabat’ naimbag a damag. Ni Kabsat Seliger natay a nasungdo nga adipen ti Dios idi 1985; ni Sister Seliger, idi 1992.

10. Carl Johnson, Estados Unidos. Dua a tawen kalpasan a nabautisaran, naibalud agraman ginasgasut a Saksi sadi Ashland, Kentucky. Nagserserbi kas payunir ken kas manangaywan ti sirkito; idi 1992, mangidadaulo pay laeng iti ministerio idiay tay-ak kas panglakayen.

11. August Peters, Alemania. Insinada ken baketna ken uppat nga annakna, naibalud idi 1936-37, sa idi 1937-45. Idi naluk-atan, imbes a kimmapuy a mangasaba, ad-adda ketdi, iti amin a tiempo a serbisio. Idi 1992, a 99 ti edadnan, agserserbi pay laeng kas miembro ti pamilia ti Bethel ket naimatanganna ti bilang dagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania a dimmanon iti 163,095.

12. Gertrud Ott, Alemania. Naibalud sadi Lodz, Poland, idi agangay sadi kampo konsentrasion ti Auschwitz; simmaruno sadi Gross-Rosen ken Bergen-Belsen idiay Alemania. Kalpasan ti gubat nagserbi a sireregta kas misionera idiay Indonesia, Iran, ken Luxembourg.

13. Katsuo Miura, Japan. Pito a tawen kalpasan a naaresto ken naibalud sadi Hiroshima, kaaduan a paset ti nakaibaludanna ket dinadael daydi bomba atomika a namaglangalang iti siudad. Nupay kasta, awan natakkuatan dagiti doktor nga ebidensia ti panangdangran ti radiasion kenkuana. Inusarna dagiti ultimo a tawen ti panagbiagna kas payunir.

14. Martin ken Gertrud Poetzinger, Alemania. Sumagmamano a bulan kalpasan ti panagkasarda, inarestoda ida sada pinilit a pinagsina iti siam a tawen. Naibalud ni Martin sadi Dachau ken Mauthausen; ni Gertrud, sadi Ravensbrück. Nupay nadangkok ti panangtratoda kadakuada, di pulos kimmapuy ti pammatida. Idi naluk-atandan impamaysadat’ biagda iti serbisio ni Jehova. Iti 29 a tawtawen nagserbi ni Martin kas agdaldaliasat a manangaywan iti intero nga Alemania; kalpasanna, kas miembro ti Bagi a Manarawidwid inggat’ ipapatayna idi 1988. Idi 1992, agtultuloy pay laeng ni Gertrud a naregta nga ebanghelisador.

15. Jizo ken Matsue Ishii, Japan. Kalpasan ti maysa a dekada a panagibumbunongda ti literatura ti Biblia iti intero a Japan, naibaludda. Nupay naduprak ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Japan idi gubat, da Brother ken Sister Ishii sireregtada manen a nangaskasaba kalpasan ti gubat. Idi 1992, nasaksian ni Matsue Ishii ti bilang dagiti aktibo a Saksi idiay Japan a dimmanon iti nasurok a 171,000.

16. Victor Bruch, Luxembourg. Naibalud sadi Buchenwald, Lublin, Auschwitz, ken Ravensbrück. Idi agedaden ti 90, aktibo pay laeng kas panglakayen dagiti Saksi ni Jehova.

17. Karl Schurstein, Alemania. Agdaldaliasat a manangaywan sakbay a nagturay ni Hitler. Naibalud iti walo a tawen, sa pinapatay dagiti SS idiay Dachau idi 1944. Uray idiay kampo, intultuloyna a pinabileg dagiti dadduma iti naespirituan.

18. Kim Bong-nyu, Korea. Naibalud iti innem a tawen. Idi agedaden ti 72, ipakpakaammona pay laeng ti Pagarian ti Dios kadagiti sabali.

19. Pamfil Albu, Romania. Kalpasan ti nadangkok a pannakatratona, impanda iti kampo a nadagsen ti trabaho idiay Yugoslavia iti dua ket kagudua a tawen. Kalpasan ti gubat namindua pay a naibalud, iti unos ti 12 a tawen. Dina insardeng nga imbagbaga ti panggep ti Dios. Sakbay ti ipapatayna rinibot’ tinulonganna idiay Romania nga agserbi a sititimpuyog iti sangalubongan nga organisasion dagiti Saksi ni Jehova.

20. Wilhelm Scheider, Poland. Naibalud kadagiti kampo konsentrasion dagiti Nazi idi 1939-45. Kadagiti pagbaludan dagiti Komunista idi 1950-56, agraman 1960-64. Aginggat’ ipapatayna idi 1971, sisusungdo nga impamaysanat’ pigsana a nangiwaragawag iti Pagarian ti Dios.

21. Harald ken Elsa Abt, Poland. Idi madama ken kalpasan ti gubat, 14 a tawen ni Harald iti pagbaludan ken kadagiti kampo konsentrasion gaput’ pammatina ngem intultuloyna lattat’ nangasaba sadiay. Ni Elsa insinada manipud maladaga nga anakda a babai sa naipreso kadagiti innem a kampo idiay Poland, Alemania, ken Austria. Nupay 40 a tawen ti pannakaipawil dagiti Saksi ni Jehova idiay Poland uray kalpasan ti gubat, isuda amin nagtultuloyda a naregta nga ad-adipen ni Jehova.

22. Ádám Szinger, Hungary. Namin-innem a nabista, nasentensiaan ti 23 a tawen, naikarona ti 8 1/2 a tawen iti pagbaludan ken kadagiti kampo a nadagsen ti trabaho. Idi naluk-atanen, nagserbi nga agdaldaliasat a manangaywan iti dagup ti 30 a tawen. Idi agedaden ti 69, nasungdo pay laeng a panglakayen ti kongregasion.

23. Joseph Dos Santos, Filipinas. Nabusbosnat’ 12 a tawen iti amin a tiempo a panangiwaragawag iti mensahe ti Pagarian sakbay a naibalud idi 1942. Pinarayrayna ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova iti Filipinas kalpasan ti gubat ket personal nga intultuloynat’ nagpayunir aginggat’ ipapatayna idi 1983.

24. Rudolph Sunal, Estados Unidos. Naipreso sadi Mill Point, West Virginia. Idi naluk-atanen impamaysana ti amin a tiempo a panangipakaammo iti Pagarian ti Dios​—kas payunir, miembro ti pamilia ti Bethel, ken manangaywan ti sirkito. Agpaypayunir pay la idi 1992, nga agedaden ti 78.

25. Martin Magyarosi, Romania. Manipud pagbaludan, idi 1942-44, intultuloyna nga inwanwan ti pannakaikasabat’ naimbag a damag sadi Transylvania. Idi naluk-atanen adut’ nagbiaheanna tapno mapabilegna dagiti padana a Saksi iti panangaskasabada ket isu a mismo natured met a Saksi. Naibalud manen idi 1950, natay iti kampo a nadagsen ti trabaho idi 1953, a nasungdo nga adipen ni Jehova.

26. R. Arthur Winkler, Alemania ken Netherlands. Immuna a naibalud idiay kampo konsentrasion ti Esterwegen; nangaskasaba latta idiay kampo. Idi agangay, idiay Netherlands, pinangpang-or dagiti Gestapo agingga a din mabigbig ti rupana. Kamaudiananna naibalud idiay Sachsenhausen. Nasungdo, naregta a Saksi inggat’ ipapatayna idi 1972.

27. Park Ock-hi, Korea. Tallo a tawenna idiay Sodaemun Prison, Seoul; nagsagabat’ nakadawdawel a pannakatutuok. Idi agedaden ti 91, idi 1992, naregta pay la a mangaskasaba, kas espesial payunir.

[Mapa/Ladawan iti panid 446]

Ni Alexander MacGillivray, kas manangaywan ti sanga ti Australia, timmulong a nangiplano kadagiti agbaniaga a panangasaba kadagiti adu a pagilian ken isla

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

AUSTRALIA

NEW ZEALAND

TAHITI

TONGA

FIJI

NEW GUINEA

JAVA

BORNEO

SUMATRA

BURMA

HONG KONG

MALAYA

SINGAPORE

SIAM

INDOCHINA

CHINA

TAAW PACIFICO

Nagnagan ti Lugar Ti Maus-usar Kadagidi 1930’s

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 460]

Idi arinunos ti 1945, dagiti misionero a naggaput’ Eskuelaan ti Gilead nagserbidan iti 18 a daga iti daytoy a paset ti lubong

Charles and Lorene Eisenhower

Cuba

John and Adda Parker

Guatemala

Emil Van Daalen

Puerto Rico

Olaf Olson

Colombia

Don Burt

Costa Rica

Gladys Wilson

El Salvador

Hazel Burford

Panama

Louise Stubbs

Chile

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

BARBADOS

BELIZE

BOLIVIA

BRAZIL

CHILE

COLOMBIA

COSTA RICA

CUBA

DOMINICAN REPUBLIC

EL SALVADOR

GUATEMALA

HAITI

JAMAICA

MEXICO

NICARAGUA

PANAMA

PUERTO RICO

URUGUAY

[Ladawan iti panid 444]

Addada colporteur a nakaipaimat’ adu a karton a literatura; immawat dagiti bumalay kadagiti nawadwad a sermon ti Biblia iti kada libro

[Ladawan iti panid 445]

Ni Armando Menazzi (sentro a sango) ken ti naragsak a grupo a kimmuykuyog kenkuana a nagbambaniaga a nangasaba iti daytoy “de pilid a balay ti payunir”

[Ladawan iti panid 445]

Da Arthur Willis, Ted Sewell, ken Bill Newlands​—tallo a nangipan iti mensahe ti Pagarian iti let-ang ti Australia

[Ladawan iti panid 447]

Ni Frank Dewar (makita ditoy a kaduana ti asawana ken dua nga annakda) napan idiay Thailand a nagsolsolo a payunir idi 1936 ket kaskasdi nga espesial payunir pay laeng idi 1992

[Ladawan iti panid 447]

Inusar ni Chomchai Inthaphan ti abilidadna kas manangipatarus tapno ti naimbag a damag a linaon ti Biblia dumanon kadagiti umili a Thai

[Ladawan iti panid 448]

Idiay Alemania, sigaganetget nga inwaras dagiti Saksi ni Jehova iti publiko daytoy a surat idi 1937, nupay pinawilan ti gobierno idi ti panagdaydayawda

[Ladawan iti panid 449]

Ti pamilia ni Franz ken Hilda Kusserow​—tunggal maysa kadakuada ket matalek a Saksi ni Jehova, nupay ti intero a pamilia (malaksid iti anakda a lalaki a natay iti aksidente) naipisokda kadagiti kampo konsentrasion, pagbaludan, wenno eskuelaan a pagrepormaan gaput’ pammatida

[Dagiti ladawan iti panid 450]

Dadduma idiay Austria ken Alemania a nangirisgot’ biagda tapno makopia wenno maibunongda dagiti napateg nga artikulo a pagadalan iti Biblia a kas iti adda iti likud

Therese Schreiber

Peter Gölles

Elfriede Löhr

Albert Wandres

August Kraft

Ilse Unterdörfer

[Ladawan iti panid 454]

Dagiti Saksi iti kumbension sadi Shanghai, China, idi 1936; siam iti daytoy a grupo ti nabautisaran iti dayta nga okasion

[Ladawan iti panid 456]

Nupay napawilan ti panagdaydayawda, inangay dagitoy a Saksi ti kumbension sadi Hargrave Park, iti asideg ti Sydney, Australia, idi 1941

[Ladawan iti panid 458]

Dagiti Saksi a taga Cuba iti kumbension sadi Cienfuegos idi 1939

[Ladawan iti panid 459]

Ni N. H. Knorr (iti kattigid) iti kumbension sadi Saõ Paulo idi 1945, ken ni Erich Kattner nga interpretena

Kapitulo 22

Paset 4​—Dagiti Saksi Aginggat’ Kaadayuan a Paset ti Daga

Bayat ti kapegges ti Gubat Sangalubongan II, dagiti Saksi ni Jehova agpalplanodan para iti naganetget nga aktibidad a maangay kalpasan ti gubat. Ti report iti panid 462 inggat’ 501 ilanadna dagiti nakaay-ayat a detalye ti aktual a napasamak nanipud 1945 inggat’ 1975 idi nga immadu ti bilangda, nakagtengda iti ad-adu pay a daga, ket nakiramanda a nangikasaba ken nangisuro iti Sao ti Dios iti mas naan-anay a wagas ngem iti nagkauna.

KAADUAN nga isla iti West Indies ket nadanonen ti mensahe ti Pagarian idi 1945 iti nadumaduma a wagas. Ngem masapul a maited ti mas naan-anay a pammaneknek. Dakkel ti paset ditoy dagiti misionero a nasanay sadi Eskuelaan ti Gilead.

Ginanetgetan Dagiti Misionero ti Nangasaba Idiay West Indies

Idi 1960 nagserbi dagitoy a misionero iti 27 nga isla wenno grupo dagiti isla idiay Caribbean. Iti kagudua kadagitoy a lugar awan kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idi dimteng dagiti misionero. Inrugi dagiti misionero nga iyadalan iti Biblia dagiti interesado a tattao kadagiti pagtaenganda, sada inorganisar dagiti regular a gimong. No adda datin a kongregasion, impaayda dagiti kasapulan a pannakasanay dagiti lokal nga agibumbunannag. Kas resultana, rimmang-ay ti kalidad dagiti gimong ken kinaepektiboda iti ministerio.

Nangaskasaban idiay Trinidad dagidi nagkauna nga Estudiante ti Biblia sakbay pay ti Gubat Sangalubongan I, ngem idi simmangpeten dagiti misionero a naggaput’ Gilead idi 1946, ad-adda a naiyunay-unay ti pannakaiyadal ti Biblia kadagiti pagtaengan dagiti interesado. Gistay kagudua ti siglon a naikaskasabat’ naimbag a damag idiay Jamaica, ket addan sangaribo a lokal a Saksi idi simmangpet ti immuna a misionero; ngem naragsakanda ta adda timmulong a mangasaba kadagiti mas edukado nga umili, nangruna iti distrito a nanglikmut iti kabisera a siudad. Iti sabali a bangir, nakasabaanen a nalaing ti komunidad nga Ingles ti pagsasaoda idiay Aruba, isu nga inasikason dagiti misionero dagiti talaga nga umili. Masapul nga isuamin ket mangngeganda ti naimbag a damag.

Tapno masigurado nga amin a tattao nga adda kadagiti isla iti daytoy a paset ti daga ket magundawayanda a maammuan ti Pagarian ti Dios, idi 1948 insagana ti Watch Tower Society ti 18-metro a bapor a Sibia kas agtatapaw a pagtaengan dagiti misionero. Nadutokan ti tripolante a mangipan iti mensahe ti Pagarian iti tunggal isla iti West Indies a sadiay awan aktibo a mangikaskasabat’ naimbag a damag. Ni Gust Maki isut’ kapitan, ket kaduana da Stanley Carter, Ronald Parkin, ken Arthur Worsley. Inrugida idiay Out Islands ti Bahamas, sada nagpaabagatan a daya sadi Leeward Islands ken ti Windward Islands. Aniat’ epekto ti isasarungkarda? Idiay St. Maarten imbaga kadakuada ti maysa a negosiante: “Di pulos pagsasaritaan dagiti umili ti Biblia idi, ngem nanipud kaaddayo ditoy pagsasaritaanda aminen ti Biblia.” Idi agangay, ti Sibia nasuktan iti dakdakkel a bapor, ti Light. Nabaliwan met ti tripolante. Iti unos ti maysa a dekada nairingpasen ti naisangayan a trabaho a nakaisangratan dagitoy a bapor, ket intuloyen dayta dagiti mangiwarwaragawag iti naimbag a damag ditoy takdang.

Panangasaba nga Umuna Kadagiti Dadakkel a Siudad

No kasano idiay West Indies, kasta met la idiay Central ken Sud America, a kadagiti adu a lugar addan dagiti umili nga addaanen kadagiti publikasion ti Watch Tower Society sakbay pay ti idadateng dagiti misionero manipud Eskuelaan ti Gilead. Nupay kasta, tapno maidanon ti naimbag a damag kadagiti isuamin ken tapno dagiti napasnek ket matulonganda nga agbalin a pudpudno a disipulo, kasapulan a mas organisadoda.

Idi nagngudon ti sangalubongan a gubat idi 1945, addada ginasut a Saksi ni Jehova idiay Argentina ken Brazil; agarup tallo ribo idiay Mexico; adda sumagmamano a babassit a kongregasion idiay British Guiana (Guyana itan), Chile, Dutch Guiana (Suriname itan), Paraguay, ken Uruguay; sangkabassit nga agibumbunannag idiay Colombia, Guatemala, ken Venezuela. Ngem no idiay Bolivia, Ecuador, El Salvador, Honduras, ken Nicaragua, sa la naipasdek ti permanente nga aktibidad dagiti Saksi ni Jehova idi dimteng dagiti misionero a nasanay idiay Eskuelaan ti Gilead.

Inasikaso nga ad-adda dagiti misionero idi damo dagiti prinsipal a sentro ti populasion. Nakalalagip nga idi immuna a siglo, adut’ panangaskasaba ni apostol Pablo kadagiti siudad a masarakan kadagiti kangrunaan a rota dagiti biahe idiay Asia Menor ken idiay Grecia. Idiay Corinto, a maysa kadagiti kalatakan a siudad ti kadaanan a Grecia, impamaysa ni Pablo ti 18 a bulan a nangisursuro iti Sao ti Dios. (Ara. 18:1-11) Idiay Efeso, a nagsasapalan dagiti biahe ken komersio iti lubong idi ugma, inwaragawagna ti Pagarian ti Dios iti nasurok a dua a tawen.​—Ara. 19:8-10; 20:31.

Iti umarngi a wagas, idi a da Edward Michalec ken Harold Morris, misioneroda a nagraduar iti Eskuelaan ti Gilead, dimtengda idiay Bolivia idi 1945, dida biniruk ti lugar a kasayaatan ti klimana. Imbes ketdi, inasikasoda nga immuna ti La Paz, a kabisera, a masarakan idiay Andes a ti kangatona ket gistay 3,700 a metro. Agparigat dagiti kabbaro sadiay nga ulien dagiti nasang-at a kalsada iti kastoy a kangato; dagiti pusoda kadarato a kasla agmaso. Ngem nabirukan dagiti misionero dagiti adu nga umili nga interesado iti mensahe ti Biblia. Idiay kabisera, saan a karkarna nga ibaga dagiti umili kadakuada: “Apostoladoak a Romano Katoliko, ngem diak kayat dagiti papadi.” Iti las-ud lat’ dua a bulan, 41 a panangyadal iti Biblia ti ikonkonduktan dagiti dua a misionero.

Iti simmuno a dekada, bayat nga ad-adu pay a misionero ti simmangpet sa immadu ti bilang dagiti lokal a Saksi, inasikasoda dagiti dadduma a siudad ti Bolivia: ti Cochabamba, Oruro, Santa Cruz, Sucre, Potosí, ken Tarija. Kalpasanna, ad-addan a maasikasoda dagiti babbabassit a siudad ken il-ili ken dagiti pay met aw-away.

Umarngi dita, idiay Colombia inrugi dagiti misionero ti organisado a panangasaba iti kabisera, a Bogotá, idi 1945, ken iti igid ti baybay a siudad ti Barranquilla iti sumuno a tawen. Kalpasanna, nagin-inut nga inasikasoda ti Cartagena, Santa Marta, Cali, ken Medellín. Ad-adu a tattao ti makasabaan iti apagbiit no iyun-una a trabahuen dagiti daddadakkel a siudad. Babaen iti tulong dagidiay nakaadalen iti kinapudno sadiay, din agbayag dumanonen ti mensahe kadagiti naglikmut a lugar.

No bassit lat’ panaginteres iti maysa a siudad, naiyakar dagiti misionero iti sabali a lugar. Gapuna, idiay Ecuador, idi a kalpasan ti tallo a tawen a panagtrabahoda idi ngalay ti 1950’s ket awan naibungana uray maysa la koma a tao nga addaan bileg nga agtakder para iti kinapudno idiay napanatiko a relihiuso a Cuenca, ni Carl Dochow naiyalis idiay Machala, siudad a buklen dagiti naan-anus, sidadaan a dumngeg nga umili. Agarup maysa a dekada kalpasanna, nupay kasta, naikkan dagiti taga Cuenca iti sabali a gundaway. Nagbaliwen ti kababalinda, naparmeken dagiti tuben, ket idi 1992 adda nasurok a 1,200 a tao a nagbalin a Saksi ni Jehova iti uneg ken lawlaw ti Cuenca, ket naorganisarda kadagiti 25 a kongregasion.

Panangbiruk a Siaanus Kadagiti Marakarnero

Adu nga anus ti kasapulan tapno mabirukan dagidiay talaga a marakarnero. Tapno masarakanda ida idiay Suriname, nangasaba dagiti Saksi ni Jehova kadagiti Amerindian, Intsik, Indonesian, Judio, Lebanese, kaputotan dagidi Olandes a nakipagili, ken dagiti tribo ti kabakiran a buklen dagiti Bush Negro, a kaputotan dagidi timmakias a bag-en. Nasarakan kadakuada dagiti ginasut a talaga a mabisin iti kinapudno. Adda dagidiay simmina manipud nakaro a pannakinaigda iti animismo ken espiritistiko nga aramid. Maysa kadagita isu ni Paitu, a mangkukulam, nga impapusona ti mensahe ti Biblia sana imbelleng idiay karayan dagiti idolo, anting-anting, ken dagiti panggamudna. (Idiligyo ti Deuteronomio 7:25; 18:9-14; Aramid 19:19, 20.) Idi 1975 indedikarnat’ bagina ken Jehova, ti pudno a Dios.

Adu a taga Peru ti agtataeng kadagiti babassit a purok a naiwaras idiay Andes ken iti kabakiran a nanglikmut iti surong ti Amazon. Kasanoda a madanon? Idi 1971 adda pamilia dagiti Saksi a taga Estados Unidos a napan idiay Peru a simmarungkar ken Joe Leydig, nga anakda a misionero. Idi nadlawda a nagadu dagiti purok a naiwaras kadagiti ginget ti bambantay, ti pannakaseknanda kadagitoy nga umili ti nanggutugot kadakuada a tumulong. Nangtedda idi damo iti maysa a lugan a pagtaengan, sa kalpasanna dua pay, agraman kadagiti bisikleta tapno adda usarenda kadagiti nawatiwat a panangasabada kadagitoy nasulinek a lugar.

Nupay kasanot’ panagbannogda, kadagiti adu a lugar kasla mammano lat’ naginteres iti mensahe ti Biblia. Mapattapattayo ti rikna ti grupo dagiti innem nga agtutubo a misionero sadi Barquisimeto, Venezuela, idi rugrugi ti 1950’s, nga idi nalpas ti makatawen a naregget a panangaskasaba, gistay awan progresoda. Nupay mannakigayyem dagiti umili, kaaduan kadakuada ti naigamer iti an-anito ket impapanda a basol uray mangbasa laeng iti maysa a teksto manipud Biblia. No adda man ti aginteres di agbayag upayen dagiti pamiliada wenno kaarrubada. (Mat. 13:19-21) Ngem, gaput’ panagkompiansada nga adda dagiti marakarnero sadi Barquisimeto ket dagitoy ummongento ni Jehova inton tiempona, intultuloy dagiti misionero iti nagbalaybalay. Isu nga, anian a ragsak ni Penny Gavette iti maysa nga aldaw nga adda ubanan a baket nga immimdeng kenkuana a nagkuna:

“Señorita, nanipud idi balasitangak, nagur-urayakon iti umay ditoy balay tapno ilawlawagna dagiti banag a kaibagbagam kaniak ita. Ammom idi ubingak pay, siak ti agdaldalus idi ti balay ti padi, ket adda Biblia idiay librariana. Ammok a maiparit kadakami a basaen dayta, ngem interesadoak a mangammo no apay, maysa nga aldaw idi awan kumitkita, inyawidko ket binasak a sililimed. Idi nabasak nabigbigko a saan nga insuro ti Iglesia Katolika ti kinapudno ket ngarud saan nga isut’ pudno a relihion. Nagamakak a nangibaga ti aniaman iti siasinoman, ngem siguradok nga addanto aldaw nga umayto ditoy ilimi dagidiay mangisuro iti pudno a relihion. Idi immay dagiti Protestante, impagarupko idi damo no isuda dagitoy, ngem di nagbayag natakkuatak nga isursuroda met la dagidiay palso a sursuro ti Iglesia Katolika. Ita, ti kaibagbagam kaniak isut’ nabasak iti daydi a Biblia adu a tawenen ti naglabas.” Sigagagar a nangadal iti Biblia ket nagbalin a Saksi ni Jehova. Nupay binusor ti pamiliana, nagserbi a simamatalek ken Jehova aginggat’ ipapatayna.

Adu a pamuspusan ti masapul tapno dagita a marakarnero ket maummongda kadagiti kongregasion ket masanayda a makiraman iti serbisio ni Jehova. Kas ehemplo, idiay Argentina, regular a nagbiahe ni Rosendo Ojeda iti agarup 60 kilometro manipud General San Martín, Chaco, tapno idauluanna ti gimong iti balay ni Alejandro Sozoñiuk, maysa nga interesado. Masansan nga agsangapulo nga oras dayta a biahe, a ramanennat’ panagbisikleta, pannagna, no dadduma lasatenna ti karayan a pagatkilikili ti danumna. Maminsan makabulan iti lima a tawen nga inaramidnat’ kasta, nga agtaeng sadiay iti makalawas tapno kasabaanna dayta a lugar. Adda ngata nagmamaayanna? Awan duaduana yantangay nagresulta iti kaadda ti naragsak a kongregasion dagiti agdaydayaw ken Jehova.

Panangidur-as iti Edukasion Para iti Biag

Idiay Mexico, tinaming dagiti Saksi ni Jehova ti trabahoda a mayalubog kadagiti linteg para kadagiti organisasion ti kultura sadiay. Ti gandat dagiti Saksi saan a basta mangmiting a sadiay adda naited a diskurso. Tarigagayanda a dagiti umili kasda la koma dagiti taga Berea idi tiempo ni apostol Pablo a nabaelanda nga ‘inusig a siaannad dagiti Kasuratan tapno kitaenda no dagiti isursuroda kadakuada ket pudno a kasta.’ (Ara. 17:11) Idiay Mexico, kas kadagiti adu a daga, masansan a rinaman daytoy ti panangipaay iti naisangayan a tulong kadagiti umili a di pulos nageskuela ngem kayatda a basaen a mismo ti naipaltiing a Sao ti Dios.

Dagiti klase ti literasia nga inkondukta dagiti Saksi ni Jehova idiay Mexico timmulong kadagiti pinullo ribo nga umili tapno makasursuroda nga agbasa ken agsurat. Inapresiar ti Departamento ti Edukasion Publiko ti Mexico daytoy a trabaho, ket idi 1974 ti direktorda sadi General Office for Adult Education nagsurat iti La Torre del Vigía de México, ti asosasion sibil nga us-usaren dagiti Saksi ni Jehova, a kunana: “Alaek daytoy a gundaway tapno sibabara a padayawankayo . . . gapu iti tinawen a napateg a kooperasion nga impaay ti asosasionyo a pagimbagan dagiti umilitayo.”

Bayat nga isagsaganana dagiti tattao para iti agnanayon a biag kas iturayan ti Pagarian ti Dios, ti edukasion nga impaay dagiti Saksi itan-okna pay ti sangapamiliaan a kabibiagda itan. Kalpasan ti namin-adu a panangaskasar ti hues ti El Salto, Durango State, kadagiti Saksi ni Jehova, kinunana idi 1952: “Kunaentayo a naimbagtayo a patriotiko ken umili ngem mabainantayo gapu kadagiti Saksi ni Jehova. Isudat’ pagulidanantayo gapu ta dida ipalubos ti uray maysa a kameng ti organisasionda a makikabbalay no saan pay a legal a nakasar. Ket, dakayo a Katoliko, gistay dakay amin ket imoral ti panagbibiagyo ket diyo pinagbalin a legal dagiti kasaryo.”

Daytoy nga edukasional a programa tulonganna pay dagiti umili a mangadal nga agbiag a sitatalna, nga ayatenda ti maysa ken maysa imbes nga aggiginnura ken agpipinnatayda. Idi a maysa a Saksi ti nangrugi a nangasaba sadi Venado, Guanajuato State, natakkuatanna a dagiti umili naarmasanda amin kadagiti riple ken pistola. Ti panagkokontra isut’ nakaigapuan ti pannakaikisap dagiti pamilia. Ngem ti instruksion iti Biblia nangyeg ti dakkel a panagbalbaliw kadakuada. Inlakoda dagiti ripleda tapno igatangdat’ Biblia. Nasurok a 150 dita a lugar ti di nagbayag nagbalinda a Saksi ni Jehova. Iti piguratibo a wagas, ‘pinitpitda ti kampilanda a nagbalin a dingding ti arado’ ket rinugianda a sinurot ti dalan ti kappia.​—Mik. 4:3.

Adu a Mexicano a managbuteng iti Dios ti nangipapuso iti insuro dagiti Saksi ni Jehova kadakuada manipud Sao ti Dios. Kas resultana, dagiti sumagmamano a ribo nga agibumbunannag idiay Mexico kalpasan ti Gubat Sangalubongan II nagbalin a 10,000, idi agangay 20,000, 40,000, 80,000, ken ad-adu pay mientras impakita dagiti Saksi kadagiti sabali no kasano nga ipakat ti balakad ti Sao ti Dios ken no kasano nga isuro dayta kadagiti sabali.

Panagtataripnong iti Sidong ti Rigat

Bayat nga immadu ti bilang dagiti Saksi ni Jehova kadagiti agsasagadsad a daga, nupay kasta, natakkuatanda a nasken a parmekenda dagiti narikut a tuben tapno maangayda dagiti asamblea para iti Nakristianuan nga instruksion. Idiay Argentina pinawilan ti gobierno ida idi 1950. Kaskasdi, gaput’ panagtulnogda iti Dios, dida insardeng ti nangasaba ket dida binaybay-an ti panagtitiponda. Medio komplikado dagiti urnos, ngem naangay dagiti asamblea.

Kas ehemplo, idi arinunos ti 1953, binisita da Kabsat Knorr ken Kabsat Henschel ti Argentina tapno pagserbianda ti asamblea a naangay iti intero a nasion. Simrek ni Kabsat Knorr iti pagilian manipud laud, ket ni Kabsat Henschel inrugina a binisita ti abagatan. Diniskursuanda dagiti grupo a naummong kadagiti talon, kadagiti kaprutasan, iti piknik iti sibay ti waig ti bantay, ken kadagiti pribada a balay. Masansan a nawatiwat ti nagbiaheanda manipud maysa a grupo aginggat’ sumaruno. Idi simmangpetda idiay Buenos Aires, agpadada a nagserbi kadagiti programa kadagiti siam a lugar iti maysa nga aldaw, ken iti sangapulo ket maysa a balay iti sumuno nga aldaw. Iti dagupna, 56 a grupo ti diniskursuanda, a ti nagupgop a timmabuno isut’ 2,505. Makabannog nga eskediol daydi, ngem naragsakanda a nagserbi kadagiti kakabsatda iti kasta a wagas.

Idi nagsaganadat’ asamblea idiay Colombia idi 1955, nakikontrata dagiti Saksi iti pannakausar ti auditorium sadi Barranquilla. Ngem gaput’ panangsugsog ti obispo, nakibiang ti mayor ken ti gobernador, ket nakanselar ti kontrata. Gapu ta maysa la nga aldawen idi mapakaammuanda, inyalis dagiti kakabsat ti pagasambleaan, ket inyurnosda a maangay dayta iti paraangan ti sanga nga opisina ti Sosiedad. Nupay kasta, idi nangrugin ti immuna a sesion iti rabii, dimteng dagiti armado a polis nga adda bilin kadakuada a dida ituloy ti asamblea. Nagtultuloy dagiti kakabsat. Idi nagapeloda iti mayor iti sumuno a bigat nagpadespensa ti sekretariona, ket dandani 1,000 a tao ti naiseksek iti paraangan ti Sosiedad iti ultimo nga aldaw ti programa ti “Triumphant Kingdom” Assembly. Nupay kastat’ kasasaad idi, napakired dagiti kakabsat gapu kadagiti kasapulanda a naespirituan a pammalakad.

Panagserbi iti Lugar a Dakdakkel ti Pakasapulan

Nalawa ti tay-ak, ket dakkel ti pakasapulan kadagiti trabahador idiay Latin America, a kas met kadagiti dadduma a lugar. Idi 1957, kadagiti kumbension iti intero a lubong, dagiti indibidual ken pamilia a buklen dagiti nataengan a Saksi ni Jehova napabilegda a mangamiris iti aktual nga inda iyaalis kadagiti lugar a dakdakkel ti pakasapulan tapno agnaed ken ituloyda sadiay ti ministerioda. Kakasta a pammaregta ti naited iti nadumaduma a wagas kalpasanna. Ti awis ket kasla iti indatag ti Dios ken apostol Pablo, idi a nakakita iti sirmata ti maysa a lalaki a nangawis kenkuana: “Umayka ditoy Macedonia ket tulongannakami.” (Ara. 16:9, 10) Aniat’ insungbatda iti daytoy moderno-aldaw nga awis? Intukon a situtulok dagiti adipen ni Jehova ti bagbagida.​—Sal. 110:3.

Iti pamilia a babassit pay dagiti ubbingda, kasapulandat’ nabileg a pammati tapno panawanda ti nakayanakanda, dagiti kabagian, taeng ken panggedanda, sada agturong iti namimpinsan a kabbaro a kasasaad. Dayta nga iyaakar mabalin a kasapulannat’ panangakseptarda iti nagpaiduma unay nga estandarte ti panagbiag ket no dadduma, panagadal iti baro a pagsasao. Kaskasdi, rinibo dagiti indibidual a Saksi ken pampamilia nga immakar tapno tumulongda kadagiti sabali a mangadal kadagiti naayat a probision ni Jehova para iti biag nga agnanayon.

Kas napartak a panangipangagda, adu a Saksi ni Jehova ti immakar idi tartaraudi ti 1950’s; dadduma idi 1960’s; ad-adu pay idi 1970’s. Ket ti iyaakar dagiti Saksi kadagiti lugar a dakdakkel ti pakasapulan agtultuloy agingga itatta.

Naggapuanda? Adu ti naggaput’ Australia, Canada, Estados Unidos, ken ti New Zealand. Adu pay ti naggaput’ Alemania, Britania, ken Francia. Kasta met manipud Austria, Belgium, Denmark, España, Finland, Italia, Japan, ti Republika ti Korea, Norway, Sweden, ken Switzerland, malaksid kadagiti dadduma. Bayat nga immadut’ bilang dagiti Saksi ni Jehova idiay Argentina, Brazil, Mexico, ken dadduma a daga ti Latin America, uray dagitoy nangitedda met kadagiti trabahador a situtulok a nagserbi kadagiti pagilian a dakkel ti kasapulan. Umarngi met, dagiti naregta a trabahador idiay Africa napanda iti sabali a pagilian tapno tumulongda a mangpaneknek.

Aniada a lugar ti immakaranda? Dagiti daga a kas iti Afghanistan, Malaysia, ken Senegal, ken dagiti isla kas iti Réunion ken St. Lucia. Agarup 1,000 ti nagpa-Ireland, a nagserbida iti nagduduma a kawatiwat ti tiempo. Adu ti nagpa-Iceland, nupay naunday, nasipnget dagiti kalam-ekna, ket adda dagidiay nagtalinaed sadiay, a nagbalinda a sadiri dagiti kongregasion ken siaayatda a timmulong kadagiti kabbaro. Nangnangruna a nawadwad a pagimbagan ti naipaay idiay Central ken Sud America. Nasurok a 1,000 a Saksi ti nagpa-Colombia, nasurok a 870 ti nagpa-Ecuador, nasurok a 110 ti nagpa-El Salvador.

Da Harold ken Anne Zimmerman naibilangda kadagidiay immakar. Dati a nagserserbida kas misionero a mannursuro idiay Ethiopia. Ngem, idi 1959, a dandanidan agpa-Colombia manipud Estados Unidos tapno iranudda sadiay ti mensahe ti Pagarian, adda uppat nga ubbing a patpatanorenda, nga agedaddat’ lima a bulan aginggat’ lima a tawen. Immun-una ni Harold tapno agbiruk panggedan. Idi simmangpet iti dayta a pagilian, nadukotan kadagiti lokal a damag. Madama ti di naideklara a guerra sibil, ket reprep dagiti patpatayenda iti nasulinek a paset ti pagilian. ‘Talaga kadi a kayatko nga iyeg ti pamiliak tapno agtaeng iti kakastoy a kasasaad?’ inyimtuodnat’ bagina. Nilagipna no adda naadalna a mangidalan nga ehemplo wenno prinsipio iti Biblia. Ti nalagipna isu ti salaysay ti Biblia maipapan kadagiti nagbuteng nga espia a nangiyawid idiay pakarso ti Israel iti dakes a report maipapan iti Naikari a Daga. (Num. 13:25–14:4, 11) Daydit’ timmulong kenkuana a nagdesision; dina kayat a tuladen dagidi! Sidadaras nga inyurnosna iti iyaay ti pamiliana. Sa la nakabiruk iti kasapulanna unay a panggedan idi tallo a doliar laengen ti kuartada, ngem addaanda iti nasken a kasapulanda. Ti kawadwad ti nanggedanna a pangsuportar iti pamiliana ket nagbaliwbaliw iti las-ud dagiti tawen, ngem inkagumaanna a naynay nga iyun-una dagiti interes ti Pagarian. Idi damoda ti nagpa-Colombia, adda agarup 1,400 a Saksi dita a pagilian. Anian a nakaskasdaaw nga irarang-ay ti napasaranda nanipud idin!

Ti panagserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan kadagiti Saksi dina kanayon a kalikaguman ti ipapan iti sabali a pagilian. Rinibo dagiti indibidual a Saksi ken pampamilia ti immakar iti sabali a lugar iti mismo a pagilianda. Adda pamilia sadi Bahia State, Brazil, nga immakar iti ili ti Prado, a sadiay awan Saksi. Nupay bimmusor dagiti klero, nagtaeng ken nangasabada iti dayta nga ili ken iti likmutna iti unos ti tallo a tawen. Ginatangda ti abandonado a simbaan ket pinagbalinda a Kingdom Hall. Di nagbayag, addan nasurok a sangagasut nga aktibo a Saksi sadiay. Ket rugrugi la daydi

Ipangpangag ti umad-adu a bilang dagiti agayat iti kinalinteg idiay Latin America ti awis a nairekord iti Salmo 148: ‘Dayawenyo ni Jah, dakayo nga umili! Dayawenyo ni Jehova manipud iti daga, dakayo amin a nasional a grupo.’ (Sal 148 B. 1, 7-11) Talaga, idi 1975 addan mangidaydayaw ken Jehova iti tunggal pagilian iti Latin America. Ipakita ti report iti daydi a tawen a 80,481, nga organisado iti 2,998 a kongregasion, ti agserserbi idiay Mexico. Adda pay 24,703, iti 462 a kongregasion, a mangisarsaritat’ kinaari ni Jehova idiay Central America. Ket idiay Sud America, adda 206,457 a mangidaydayaw ken Jehova iti publiko iti 3,620 a kongregasion.

Panangdanon Kadagiti Isla ti Pacifico

Bayat a napartak ti ilalawada idiay Sud America, dagiti Saksi ni Jehova as-asikasuenda met dagiti isla ti Pacifico. Addada ginasut kadagitoy nga isla a naiwaras iti baet ti Australia ken dagiti America, adu kadakuada ket kasta unay ti kabassitda. Dadduma kadagita ket sumagmamano a pamilia laeng ti agtataeng; dagiti met dadduma, pinullo ribo a tattao. Idi rugrugi ti 1950’s, ti panagil-ilem dagiti agtuturay isut’ nangtuben iti Watch Tower Society a mangibaon kadagiti misionero iti adu kadagitoy nga isla. Ngem masapul a maammuan met dagitoy a tattao ni Jehova ken ti Pagarianna. Daytoy ket maitunos iti padto a nairekord iti Isaias 42:10-12, a kunana: “Kantaanyo ni Jehova iti baro a kanta, ti dayawna manipud ungto ti daga . . . Kadagiti puro ipukkawda koma uray ti dayawna.” Gapuna, idi 1951, iti kumbension sadi Sydney, Australia, dagiti payunir ken manangaywan ti sirkito nga interesado a makiraman iti pannakaisaknap ti mensahe ti Pagarian kadagiti isla naimbitaranda a makimiting ken Kabsat Knorr. Iti daydi a tiempo agarup 30 dagiti nagboluntario a mapan mangasaba kadagiti isla a tropiko.

Naibilang kadagitoy da Tom ken Rowena Kitto, a di nagbayag addadan idiay Papua, a sadiay awan idit’ Saksi. Inrugidat’ nangasaba kadagiti Europeano sadi Port Moresby. Idi agangay, addan dagiti rabii nga addada idiay Hanuabada, ti “Dakkel a Purok,” a kaduada ti 30 inggat’ 40 a taga Papua a mabisin iti naespirituan a kinapudno. Kadakuada, nagsaknap ti damag kadagiti dadduma a purok. Di nagbayag, dagiti umili ti Kerema nangibaondat’ delegasion a nagkiddaw a maiyadal koma ti Biblia kadakuada. Kalpasanna adda immay a panguluen a taga Haima, nga immararaw: “Pangaasiyo ta umayyo isuro ti kinapudno kadagiti kailiak!” Iti kasta nagsaknap dayta.

Sabali pay nga agassawa, da John ken Ellen Hubler, napandat’ New Caledonia tapno mairugi ti trabaho sadiay. Idi simmangpetda idi 1954, makabulan laeng ti visada kas turista. Ngem nakabiruk ni John ti panggedanna, iti kasta nayatiddog ti panagnaedda. Idi agangay, dadduma pay a Saksi​—31 amin​—immakarda met. Idi damo, nangaskasabada kadagiti adayo a purok tapno dida unay agminar. Idi agangay, inrugidan ti nangasaba idiay Nouméa, a kabisera. Naporma ti maysa a kongregasion. Kalpasanna, idi 1959, adda miembro ti Catholic Action a naipuesto iti nangato a saad ti gobierno. Didan impalubos ti pannakapabaro ti visa dagiti Saksi. Masapul a pumanawen dagiti Hubler. Naipawil dagiti publikasion ti Watch Tower. Kaskasdi, ti naimbag a damag ti Pagarian nakaramuten, ket ti bilang dagiti Saksi nagtultuloy nga immadu.

Idiay Tahiti adu a tattao ti naginteres iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova bayat dagiti apagbiit nga isasarungkar dagiti kakabsat sadiay. Ngem idi 1957 nga awan lokal a Saksi sadiay, napawilan ti trabahoda, ket dida pinalubosan a sumrek dagiti misionero ti Watch Tower. Nupay kasta, ni Agnes Schenck, a taga Tahiti ngem agnanaed idiay Estados Unidos, nagbalin a Saksi ni Jehova. Apaman a naammuanna a kasapulan dagiti mangiwaragawag iti Pagarian idiay Tahiti, isu, ni lakayna, ken ti baroda nagbarkoda manipud California idi Mayo 1958. Di nagbayag kalpasanna, adda pay dua a pamilia a kimmadua kadakuada, nupay ti visa a naalada ket tallo la a bulan kas turista. Iti simmuno a tawen, naporman ti kongregasion sadi Papeete. Ket idi 1960 binigbigen ti gobierno ti naorganisar a lokal nga asosasion dagiti Saksi ni Jehova.

Tapno maisaknap ti mensahe ti Pagarian, dua a misionera nga agturong iti teritoriada ti dimmagas tapno bisitaenda ti kabagianda idiay isla ti Niue. Nabunga unay daydi bulan a kaaddada sadiay; adut’ nabirukanda nga interesado. Ngem idi simmangpet ti sumaruno a barko, kasapulan a pumanawdan. Di nagbayag, nupay kasta, ni Seremaia Raibe, a taga Fiji, nakaala ti kontrata a panggedanna iti Public Works Department sadi Niue ket inusarna amin a libre a tiempona tapno mangasaba. Nupay kasta, gaput’ pannugsog dagiti klero, nakanselar ti permiso ni Kabsat Raibe nga agtaeng sadiay kalpasan lat’ sumagmamano a bulan, ket idi Setiembre 1961 inkeddeng ti Legislative Assembly a didan pastreken ti asinoman a Saksi ni Jehova iti dayta a pagilian. Kaskasdi, nagtultuloy sadiay a naikasaba ti naimbag a damag. Kasano? Dagiti lokal a Saksi, nupay kabbaroda, nagtalinaedda nga agserbi ken Jehova. Maysa pay, ti lokal a gobierno inawatna kas empleado ni William Lovini, tubo ti Niue nga agnanaed idi idiay New Zealand. Apay nga aggagar nga agsubli idiay Niue? Ngamin isu ket nagbalin a Saksi ni Jehova ket tarigagayannat’ agserbi no sadino ti dakdakkel a pakasapulan. Idi 1964 nagbalin a 34 ti bilang dagiti Saksi sadiay.

Idi 1973, ni David Wolfgramm, nga umili ti Tonga, ken ni baketna agraman walo nga annakda, agtataengda iti dakkel a balay idiay New Zealand. Ngem pinanawanda dayta ket immakarda idiay Tonga tapno idur-asda ti interes ti Pagarian. Sadiay insaknapda pay ti trabaho kadagiti dadduma nga isla ti Tonga, agarup 30 kadagita ti mapagnanaedan.

Adu a tiempo, bannog, ken kuarta ti nabusbos tapno madanon dagitoy nga isla. Ngem matmatan dagiti Saksi ni Jehova ti biag dagiti padada a tao a napateg ket awan aniaman nga ipaidamda no la ket ta matulonganda ida a makagun-od iti naayat a probision ni Jehova para iti biag nga agnanayon idiay baro a lubongna.

Daydiay pamilia a nangilako ti hasiendana idiay Australia sa immakar iti isla ti Pacifico kastoy ti pananggupgopdat’ riknada: “No mangngegam dagitoy a taga puro a kunaenda a naam-ammoda ni Jehova, no awaganda dagiti annakmi a kas annakda, ta ay-ayatenda unay ida maipuon iti kinapudno, no maimatangam nga umadu dagiti aginteres iti Pagarian ken makigimgimong, no mangngegam a kunaen dagitoy naimnas a tattao: ‘Mangasawanto laeng dagiti annakko ti mayalubog iti Apo,’ ket daytoy kalpasan a naitimpuyogda iti unos ti adu a siglo iti tradision ken pannakiasawa dagiti Dumaya, no mamatmatam a palintegen ken dalusanda ti pannakiasawada iti wagas a moral, . . . no makitam ida nga agad-adal bayat nga ipaspastorda dagiti bakada idiay igid ti kalsada, kalpasan ti makakettang a trabaho idiay talon, no maammuam a pagsasaritaanda ti kinakillo ti idolatria, ti kinaimnas ti nagan ni Jehova bayat nga addada iti tiangge ken dadduma a lugar, no adda bumaketen nga Indian nga awagannakat’ kabsat ket kiddawenna a sumurot kenka a mangipakaammo ti pudno a Dios kadagiti umili . . . Amin dagitoy isudat’ manayon a di magatadan a gunggona ti inkam iyaakar kas inaramidmi idi sinungbatanmi ti awis a tumulong iti Sud Pacifico.”

Saan laeng a dagitoy a taga puro iti Pacifico ti naasikaso, nupay kasta. Nangrugi idi 1964, naibaon dagiti batido a payunir a taga Filipinas a timmulong kadagiti nareregta a misionero a datin nga agtartrabaho idiay Hong Kong, Indonesia, ti Republika ti Korea, Laos, Malaysia, Taiwan, Thailand, ken Vietnam.

Nupay Bumusor ti Pamilia ken Komunidad

No ti maysa ket agbalin a Saksi ni Jehova, saan a kanayon nga akseptaren ti pamiliana ken ti komunidad daytoy a kas banag a desisionan iti personal.​—Mat. 10:34-36; 1 Ped. 4:4.

Kaaduan kadagiti nagbalin a Saksi ni Jehova idiay Hong Kong ket agtutubo. Ngem dagitoy nga agtutubo nakarot’ pannakabusbusorda iti sistema a napatpateg ti nangato nga adal ken ti panggedan a dakkel ti sueldona. Dagiti nagannak matmatanda dagiti annakda a kas kapital tapno masiguradoda a nanam-aydanto inton agubandan. Isu nga, idi a dagiti dadakkel ti maysa a baro sadi Kwun Tong nabigbigda a ti panagadal iti Biblia, pannakigimong, ken panagserbit’ tay-ak ket lapdanna ti panagbiruk ti anakda iti kuarta, kimmaro ti ibubusorda. Inkamat ni tatangna kenkuana ti badang; tinupraan ni nanangna iti publiko. Gistay awan sardayna a pinagsasawanda iti adu a bulbulan. Naminsan inimtuodna kadagiti dadakkelna: “Didak aya pinadakkel gapu ta ay-ayatendak?” Ket insungbatda: “Saan, no di ket gaput’ kuarta!” Kaskasdi, inyun-una latta toy baro ti panagdaydayawna ken Jehova; ngem idi nagtalawen idiay balayda, intultuloyna latta a tinulongan iti pinansial dagiti dadakkelna inggat’ kabaelanna, ta ammona a makaay-ayo ken Jehova daytoy.​—Mat. 15:3-9; 19:19.

Kadagiti komunidad a kasda la agkakabagian amin, saan la a ti mismo a pamiliam ti nakarot’ ibubusorna. Kastat’ napasaran ni Fuaiupolu Pele idiay Western Samoa. Banag a grabe unay kadagiti taga Samoa no ti maysa tallikudanna dagiti kustombre ken relihion dagiti appoda, ket ammo ni Pele nga agikaronto. Ingaednat’ nagadal ket sipapasnek a nagkararag ken Jehova. Idi pinaayaban ti nangato a hepe ti pamilia iti maangay a miting sadi Faleasiu, isut’ sinango dagiti innem a hepe, tallo nga orador, sangapulo a pastor, ken dua a maestro ti teolohia, ti nangato a hepe a mangidadaulo ken papanglakayen ken babbaket a kameng ti pamilia. Isut’ inlunod ken kinondenarda agraman ti sabali pay a kameng ti pamilia a naginteres kadagiti Saksi ni Jehova. Rimsua ti debate; ket pimmaut inggat’ alas kuatro ti bigat. Narurod dagiti timmabuno idi inusar ni Pele ti Biblia, ket impukkawda: “Idulinmo dayta Biblia! Baybay-am dayta a Biblia!” Ngem idi agangay nagsao a siaalumamay ti nangato a hepe a kinunana: “Nangabakka, Pele.” Ngem insungbat ni Pele: “Pakawanennak, Apo, ta saanak a nangabak. Ita a rabii nangngegyo ti mensahe ti Pagarian. Inanamaek a sipapasnek nga ipangagyo koma dayta.”

No Nakarot’ Ibubusor Dagiti Klero

Simmangpet dagiti misionero ti Kakristianuan kadagiti isla ti Pacifico idi 1800’s. Ti isasangpetda, no kadagiti adu a lugar, ket naulimek; kadagiti met dadduma sinuportaran ida ti puersa militar. Kadagiti dadduma a lugar nagnunumuanda a pagbibingayan dagiti isla. Ngem naangay met dagiti relihiuso a gubat, a dita naglalaban dagiti Katoliko ken Protestante no siasinot’ mangsakop kadagita. Dagitoy a relihiuso a “pastor,” nga isu dagiti klero, inusarda amin itan a pamuspusanda a mangpaksiat kadagiti Saksi ni Jehova iti dayta minatmatanda a kas pagturayanda. No dadduma sinugsoganda dagiti agtuturay tapno patalawenda dagiti Saksi nga adda kadagiti isla. No maminsan isudan a mismo ti nangipakat iti linteg sigun iti pannakaawatda.

Idiay isla ti New Britain, iti purok ti Vunabal, adda grupo a naggapu iti Sulka a tribo a naginteres unay iti kinapudno ti Biblia. Ngem iti maysa a Domingo idi 1959, bayat nga iyad-adalan ni John Davison ida iti Biblia, simmangpet ti bunggoy dagiti Katoliko, nga indauluan ti Katoliko a katekista, ket sinerrekda ti balay ket pinasardengda ti panagadal babaen iti panagik-ikkis ken panagabusoda. Naireport daytoy kadagiti polis sadi Kokopo.

Imbes nga intarayanda dagiti karnero, nagsubli dagiti Saksi iti simmuno a lawas tapno ituloyda a tulongan iti naespirituan dagidiay taga Vunabal nga adda apresasionna. Agur-uray met ti Katoliko a padi sadiay, nupay isu ket di inawis dagiti pumurok, sa nangitugot kadagiti sumagmamano a gasut a Katoliko a sabali ti triboda. Gaput’ panangsugsog ti padi, dagidiay miembro ti simbaanna nagsasawanda dagiti Saksi, tinupraanda ida, inwasawasdat’ gemgemda kadakuada, sada pinispisang dagiti Biblia dagiti pumurok, bayat a ti padi sitatakder a nakadalikepkep ken umis-isem. Naklaat unay dagiti polis a nangpadas a mangtengngel iti situasion. Nagamak met ti adu kadagiti pumurok. Ngem adda maysa a pumurok a natured ket nagtakder iti dasig ti naammuanna a kinapudno. Itan, ginasuten a sabsabali dita nga isla ti dimmasig metten.

Nupay kasta, saan nga amin a mannursuro iti relihion ket kastat’ ibubusorna kadagiti Saksi ni Jehova. Ni Shem Irofa’alu, idiay Solomon Islands, simnek ti napasnek a responsabilidadna kadagidiay nanginanama kenkuana a kas relihiuso a liderda. Idi nabasana ti Manipud Paraiso a Napukaw Agingga iti Paraiso a Naisubli a libro ti Watch Tower Society, nabigbigna nga adda nangallilaw kenkuana. Isu agraman dagiti manursuro ti relihion a sakupna immimdengda iti panaglilinnawag a naangay kadagiti Saksi, nagimtuodda, sada linuktan dagiti teksto ti Biblia. Idi agangay nagaanamonganda a kayatdat’ agbalin a Saksi ni Jehova, isu a dagiti simbaan iti 28 a purokda pinagbalinda amin a Kingdom Hall.

Napegges a Dissuor ti Kinapudno Idiay Africa

Nangnangruna nanipud idi rugrugi ti 1920’s, adu a pamuspusan ti naipakat tapno dagiti tattao iti isuamin a paset ti Africa ket maaddaandat’ oportunidad a mangammo ken Jehova, ti pudno a Dios, ket magunggonaanda kadagiti naayat a probisionna. Idi nagngudo ti maikadua a gubat sangalubongan, adda dagiti aktibo a Saksi ni Jehova iti 14 a daga iti kontinente ti Africa. Sabali pay a 14 a pagilian ti Africa ti dinanon ti mensahe ti Pagarian, ngem awan dagiti Saksi nga agrepreport kadagitoy idi 1945. Iti simmaganad a 30 a tawen, aginggat’ 1975, 19 pay a pagilian ti Africa ti nakaikasabaan ti naimbag a damag. Gistay amin kadagitoy a daga, agraman kadagiti isla iti likmutda, nangrugi a naporma dagiti kongregasion​—adda sumagmamano kadagiti dadduma a daga, nasurok a sangaribo idiay Zambia, gistay dua ribo idiay Nigeria. Kasano a napasamak ti kasta?

Ti panagsaknap ti mensahe ti Pagarian ket kasla napegges a dissuor ti danum. Kaaduanna, ti danum surotenna dagiti karayan, nupay dadduma aglipiasda iti dennana a daga; ket no adda mangtuben iti pagayusanna, bumirok ti danum iti sabali a pagayusan wenno maurnong ket dumagsen agingga a masawang ti tuben.

Babaen iti panangusar iti gagangay nga urnos ti organisasionna, ti Watch Tower Society dinutokanna dagiti ministro iti amin a tiempo​—dagiti payunir, espesial a payunir, ken misionero​—kadagiti daga a mammano wenno awan pay ti nakaskasabaan. Adinoman a napananda, inawisda dagiti tattao a “mangala iti danum ti biag nga awan bayadna.” (Apoc. 22:17) Kas pangarigan, idiay makin-amianan nga Africa, adda uppat nga espesial a payunir a naggaput’ Francia nga inyawisda dayta kadagiti umili ti Algeria idi 1952. Idi agangay adda mammalad a nangakseptar iti kinapudno, a nabigbigna a masapul nga idianna ti aramidna tapno maay-ayona ni Jehova, ket inrugina a kinasabaan dagiti dati a klientena. (Deut. 18:10-12) Sieepektibo nga inusar dagiti payunir ti libro a “Mapapati Coma ti Dios” tapno matulongan dagiti napasnek nga indibidual a mangkita iti naggidiatan ti Santa Biblia ken ti relihiuso a tradision. Nabileg daydi a nangluk-at kadagiti tattao manipud kadagiti ulbod a relihiuso nga alagaden isu nga adda klero nga imparangna ti libro idiay pulpitona sana inlunod dayta, agraman dagidiay mangibumbunong, ken dagidiay mangbasa iti dayta.

Idi 1954 adda misionero a napagtalaw idiay Katoliko nga España gaput’ panangisurona iti Biblia nga awan anamong dagiti klero; isu nga iti simmuno a tawen, isu ken ti kaduana a payunir napanda nangasaba idiay Morocco. Di nagbayag kinadua ida ti maysa a pamilia dagiti lima a Saksi ni Jehova a naidistiero manipud Tunisia, a sadiay dakkel a gulo ti timmaud gapu ta adda agassawa a Judio nga inakseptarda ni Jesus kas Mesias sa dagdagus nga inranudda ti baro a pammatida kadagiti sabali. Idiay met abagatan, dagiti payunir idiay Ghana naibaonda idiay Mali idi 1962. Kalpasanna, dagiti Pranses a payunir nga agserserbi idiay Algeria nakiddaw met ti itutulongda idiay Mali. Idin, adu kadagidi nagbalin a Saksi ti simrek met iti ranggo dagiti agserserbi iti amin a tiempo. Idi 1966 walo nga espesial payunir a taga Nigeria ti napan nagserbi idiay Niger, pagilian a napattopattok ti populasionna ket ramanenna ti paset ti Sahara Desert. Nagundawayan ti Burundi a denggen ti mensahe ti Pagarian idi adda dua nga espesial a payunir a naibaon manipud Northern Rhodesia (Zambia itan) idi 1963, sa sinaruno ti uppat a misionero a nasanay sadi Eskuelaan ti Gilead.

Addada met misionero idiay Ethiopia idi rugrugi ti 1950’s. Kinalikaguman ti gobierno ti Ethiopia a mangipasdekda ti gagangay a mision nga eskuelaan ket mangisuroda, isu a kastat’ inaramidda. Ngem, mainayon dita, okupadoda a nangisuro iti Biblia, ket idi agangay sumrek-rummuar dagiti tattao iti taeng dagiti misionero, nga inaldaw nga adda kabbaro nga umay agkiddaw nga adda koma tumulong tapno matarusanda ti Biblia. Bayat ti tallo a dekada kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, 39 a pagilian iti kontinente ti Africa ti nagunggonaanen iti tulong dagita a misionero a nasanay sadi Gilead.

Kabayatanna, dagiti danum ti kinapudno maitaptapliakda met kadagiti lugar a mawaw iti kinapudno babaen kadagiti Saksi ni Jehova a gapu iti panggedanda nakalanglangenda dagiti sabali. Gapuna, ti agassawa a Saksi a naggaput’ Egipto nga immakar idiay Libya idi 1950 gaput’ panggedanda ti nangasaba a sireregta no malpas ti trabahoda. Iti dayta met la a tawen maysa a Saksi nga aglaklakot’ de lana, agraman pamiliana, ti nagpa-Khartoum, Sudan, manipud Egipto. Inyugalina a kasabaan dagiti parokianona sakbay nga agnegosioda. Maysa kadagiti kaunaan a Saksi ti Senegal (a paset idi ti French West Africa) napan sadiay, idi 1951, kas pannakabagi ti maysa a komersial a kompania. Impategna met ti rebbengenna kas Saksi ti Kangatuan. Idi 1959, gaput’ panggedanna, adda Saksi a napan idiay Fort-Lamy (N’Djamena itan), a nagbalin a Chad, ket ginundawayanna nga isaknap ti mensahe ti Pagarian dita a daga. Kadagiti kabangibang a pagilian ti Niger adda dagiti komersiante a Saksi ni Jehova; gapuna, mientras okupado dagiti espesial payunir idiay Niger manipud 1966, dagitoy a komersiante kaskasabaanda met dagiti taga Niger a parokianoda. Ket dua a Saksi a dagiti lallakayda nangged idiay Mauritania idi 1966 ti nanggundaway a kasabaan dayta a lugar.

Dagidi nabang-aran iti ‘danum ti biag’ inranudda dayta kadagiti sabali. Kas pangarigan, idi 1947 adda indibidual a nakatabunot’ sumagmamano a gimong ngem saan pay a Saksi ni Jehova ti immakar manipud Cameroon ket nagpa-Ubangi-Shari (Central African Republic itan). Idi nadamagna nga adda tao sadi Bangui nga interesado unay iti Biblia, siaasi nga inyurnosna a ti opisina ti Watch Tower Society idiay Switzerland patulodannat’ libro. Ni Etienne Nkounkou, nga immawat iti dayta, napalalo ti ragsakna iti makapabileg a naespirituan a taraon a linaonna, ket kada lawas adda grupo dagiti interesado nga imbasaanna iti dayta. Sinuratanda ti hedkuarter ti Sosiedad. Bayat a rimmang-ay ti pannakaammoda, dayta a grupo nga agad-adal nagbalin met a grupo a mangaskasaba. Nupay gaput’ pannugsog dagiti klero ket pinawilan ti gobierno dagiti literatura ti Watch Tower, nagtultuloy latta a nangasaba dagiti kabbaro a Saksi a Biblia ti inusarda. Kaay-ayo dagiti umili dita a daga a denggen ti pannakasalaysay ti Biblia, gapuna idi saanen a maipawil ti dadduma a publikasion ti Sosiedad idi 1957, nasuroken a 500 ti Saksi sadiay.

Idi Rimsua Dagiti Tuben

No adda dagiti nangtuben iti panagayus ti danum a mangted biag, di nagbayag adda sabali a dalan a pagayusanna. Ni Ayité Sessi, payunir a taga Dahomey (Benin itan), nangaskasaba idi idiay French Togo (Togo itan) iti apagbiit laeng idi 1949 gapu ta pinagtalaw ti gobierno. Ngem iti simmuno a tawen ni Akakpo Agbetor, dati a boksingero, ken sigud a taga Togo, nagawid iti ilina a kaduana ti adingna a lalaki. Gapu ta daytoy ket daga a nakayanakanna, nabalinanna ti nangasaba a siwayawaya, ken nangangay kadagiti gimong. Nupay dagidi payunir nga agserserbi idiay Fernando Po (itan paset ti Equatorial Guinea) idi agarup 1950 ket naidistieroda kalpasan ti nabiit la a tiempo sadiay kas resulta ti relihiuso nga ibubusor, adda dagiti Saksi nga idi agangay nakaaladat’ kontrata a mangged ket nabalinandat’ nagtaeng sadiay. Ket, siempre, maitunos iti bilin ni Jesus, nangaskasabada.​—Mar. 13:10.

Ni Emmanuel Mama, a manangaywan ti sirkito a naggapu idiay Ghana, naibaon idiay Upper Volta (Burkina Faso itan) iti sumagmamano a lawas idi 1959 ket adut’ nakasabaanna sadi Ouagadougou, ti kabisera. Ngem awan Saksi iti dayta a pagilian. Uppat a tawen kalpasanna, adda pito a Saksi, a dati a taga Togo, Dahomey (Benin itan), ken Congo, immakarda sadi Ouagadougou ket nagbirukdat’ panggedanda tapno makapagserbida iti daytoy a lugar. Sumagmamano a bulan kalpasanna, kinadua ida dagiti sumagmamano nga espesial a payunir a naggapu idiay Ghana. Nupay kasta, gapu iti pannugsog dagiti klero kadagiti agtuturay, idi 1964, idi awan pay makatawen dagiti Saksi sadiay, naarestoda, naibaludda iti 13 nga aldaw, sa napagtalawda iti dayta a pagilian. Adda ngata nagmamaayanna ti bannogda? Naadal ni Emmanuel Johnson, nga agnanaed iti dayta a pagilian, no adino ti pakabirukan iti kinapudno ti Biblia. Intultuloyna ti nakiinnadal kadagiti Saksi ni Jehova babaen iti koreo, ket nagbautisar idi 1969. Wen, nakaramut ti trabaho ti Pagarian iti sabali pay a pagilian.

Idi nagaplikarda ti visa tapno dagiti misionero a nasanay sadi Gilead ket makapagserbida idiay Ivory Coast (Côte d’Ivoire itan), nagkedked dagiti Pranses nga agtuturay. Gapuna, idi 1950, naibaon ni Alfred Shooter, a naggapu iti Gold Coast (Ghana itan), kas payunir sadi kabisera ti Ivory Coast. Apaman a nakasimpan, isu ket kinadua ni baketna; ket sumagmamano a bulan kalpasanna, adda simmangpet nga agassawa a misionero, da Gabriel ken Florence Paterson. Rimsua dagiti problema. Maysa nga aldaw, kinompiskarda dagiti literaturada gapu ta di pay inanamongan ti gobierno dayta, ket namulta dagiti kakabsat. Ngem idi agangay natakkuatanda a mailaklako dagiti libroda idiay palengke, isu a ginatangda dagita ket inusarda manen.

Kabayatanna, sinarungkaran dagitoy a kakabsat dagiti adu nga opisina ti gobierno tapno makaalada ti permanente a visa. Ni Mr. Houphouët-Boigny, nga idi agangay ket nagbalin a presidente ti Ivory Coast, intukonna ti tulongna: “Ti kinapudno,” imbagana, “awan a pulos ti tubenna. Kasla dakkel a karayan dayta; uray tambakam lapunosennanto ti tambak.” Idi a pinadas ti padi a Katoliko ken ministro a Metodista ti makibiang, kinuna ni Ouezzin Coulibaly, opisial ti gobierno: “Irepresentak dagiti umili itoy a pagilian. Dakami dagiti umili, ket magustuanmi dagiti Saksi ni Jehova isu a kayatmi nga agtalinaedda ditoy a pagilian.”

Dagiti Adalan a Talaga a Makatarus

Idi intedna ti instruksion nga “agaramidkayo kadagiti adalan kadagiti tattao iti isuamin a nasion,” imbilin met ni Jesus a dagidiay agbalin nga adalan​—dagidiay namati iti sursuro ni Kristo ken nangiyaplikar kadagita​—mabautisaranda koma. (Mat. 28:19, 20) Maitunos itoy, adda urnos a pannakabautisar dagiti kabbaro nga adalan kadagiti naiyeskediol nga asamblea ken kumbension dagiti Saksi ni Jehova. Ti bilang dagiti agbautisar iti kada asamblea ket nalabit mammano. Nupay kasta, iti daydi kumbension idiay Nigeria idi 1970, adda 3,775 a kabbaro a Saksi a naitaneb. Saan met, ketdi, a dagiti dakkel a bilang ti rantada.

Idi nabigbigda, idi 1956, nga adda dadduma idiay Gold Coast a nagbautisar ngem nakapuy pay ti pundasion ti pammatida, inyurnosda sadiay ti pannakausig dagiti kandidato ti bautismo. Impabaklayda kadagiti manangaywan ti kongregasion idiay Gold Coast ti responsabilidad a mangusig a personal iti tunggal kandidato ti bautismo tapno masigurado a natibker ti pannakaammona kadagiti pamunganayan a kinapudno ti Biblia, nga isu agbibiag a maitunos kadagiti alagaden ti Biblia, ken maawatanna a sibabatad dagiti obligasion ti maysa a dedikado, bautisado a Saksi ni Jehova. Idi agangay, naipakat ti kasta met la a metodo iti intero a lubong. Naipaay idi 1967 (iti Ingles) ti detaliado a balabala a suroten no mairepaso dagiti pamunganayan a sursuro ti Biblia kadagidiay kandidato ti bautismo iti libro a “Your Word Is a Lamp to My Foot” (“Ti Saom Isu ti Pagsilawan ti Sakak”). Kalpasan ti adu a tawen a kapadasan, naipablaak idi 1983 ti ad-adda a napasayaat a balabala iti libro nga Organized to Accomplish Our Ministry (Organisado a Mangitungpal ti Ministeriotayo).

Iti kasta nga urnos, pinanunotda kadi ti kasapulan dagidiay nababa wenno awan nagadalanda iti eskuelaan?

Panangtaming iti Problema ti Iliterasia

Idi 1957 pinattapatta ti United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization nga agarup 44 porsiento ti populasion ti lubong nga agedad 15 wenno agpangato ti di makabasa wenno makasurat. Naireport nga iti 42 a pagilian ti Africa, 2 kadagiti America, 28 iti Asia, ken 4 iti Oceania, 75 porsiento kadagiti nataengan ket saan a makabasa ken makasurat. Kaskasdi, masapulda met ti gundaway a mangadal iti linteg ti Dios tapno makapagsaganada nga agpaituray iti Pagarianna. Adu kadagidiay di makabasa ket addaan ti nasaririt nga isip ket kabaelanda nga ikabisa ti nangngegda, ngem kaskasdi a dida latta kabaelan a basaen a mismo ti napateg a Sao ti Dios ken dida mausar dagiti naiyimprenta a pagadalan iti Biblia.

Iti unos ti adun a tawen impaay dagiti indibidual a Saksi ti personal a tulong kadagidiay agtarigagay nga agadal nga agbasa. Nupay kasta, idi 1949 ken 1950, inrugi dagiti Saksi ni Jehova dagiti klase ti literasia iti kada kongregasion kadagiti adu a daga ti Africa. Masansan nga idiay Kingdom Hall ti nakaangayan dagitoy a klase, ket kadagiti dadduma a lugar naawis ti intero a purok tapno magunggonaanda iti dayta a programa.

No ti gobierno ket addan urnosna a programa ti literasia, siraragsak dagiti Saksi ni Jehova a makibinnadang iti dayta. Kadagiti adu a lugar, nupay kasta, nangputar ken nangusar dagiti Saksi kadagiti bukodda a libro a pangisuro. Pinullo ribo a tattao, agraman rinibo a babbai ken dagiti ubanan, dagiti natulongan nga agbalin a literado babaen kadagitoy a klase nga inkondukta dagiti Saksi ni Jehova. Kas resulta ti metodo a pannakadisenio daytoy a kurso, saanda laeng a nasursuro ti agbasa ken agsurat no di ket naadalda pay dagiti pamunganayan a kinapudno ti Nasantuan a Sao ti Dios. Daytoy ti timmulong kadakuada nga agbalin a kualipikado a makiraman iti trabaho a panagaramid iti adalan nga imbilin ni Jesus. Gapu iti tarigagayda a mangaramid a sieepektibo iti daytoy, nagutugot dagiti adu nga agregget tapno masursuroda ti agbasa.

Idi a ti kabbaro a Saksi idiay Dahomey (Benin itan), Makinlaud nga Africa, ket pinabainan ti bumalay gapu ta ti Saksi dina ammot’ agbasa, inkeddeng ti Saksi a parmeken dayta a problema. Malaksid iti itatabunona kadagiti klase ti literasia, sisasaet a nagadal a mismo. Innem a lawas kalpasanna napanna manen sinarungkaran dayta met la a bumalay; nasdaaw daydi lalaki idi mangngeganna daytoy a tao, idinto ta kaano laeng ket iliterado, ngem ibasbasanan kenkuana ti Sao ti Dios nga uray la a naginteres iti daydiay isursuro ti Saksi. Adda dagidiay nasursuruan kadagitoy a klase ti literasia nga, idi agangay, nagbalinda a kas agdaldaliasat a manangaywan, nga aduan kadagiti kongregasion a suruan. Kasta ti kasasaad ni Ezekiel Ovbiagele idiay Nigeria.

Edukasion Babaen Kadagiti Sine ken Slide

Tapno matulongan dagidiay aginteres iti Biblia a mangapresiar iti kadakkel ti makitkita nga organisasion ni Jehova, adda nairuar a sine idi 1954. Daytoy a pelikula a, The New World Society in Action (Panagtignay ti Baro a Lubong a Sosiedad), timmulong met a nangparmek iti panagil-ilem ti komunidad.

Idiay lugar a Zambia itan, masansan nga agusarda idi ti maawit-awit a generator tapno maipabuyada ti pelikula. Adda puraw a tolda nga ibitinda iti baet ti dua a kayo a kas telon. Idiay Probinsia ti Barotse binuya ti katan-okan a hepe ti pelikula a kaduana ti naarian a pamiliana, kalpasanna tinarigagayanna a maipabuya dayta iti publiko. Kas resultana, iti sumuno a rabii 2,500 a tao ti nakabuya. Ti dagup dagiti nakabuya iti dayta a pelikula idiay Zambia iti las-ud ti 17 a tawen linab-awanna ti maysa a milion. Naragsakan dagidi timmabuno iti nabuyada. Idiay kabangibang a Tanganyika (paset itan ti Tanzania), naireport a kalpasan a naipabuya ti pelikula, siaayat a nagikkis dagiti umariwekwek a kunkunada, “Ndaka, ndaka” (“Pagyamanan, pagyamanan”).

Kalpasan daydi sine a The New World Society in Action, simmaruno dagiti dadduma a pelikula: The Happiness of the New World Society (Ti Kinaragsak ti Baro a Lubong a Sosiedad), Proclaiming “Everlasting Good News” Around the World (Panangiwaragawag iti “Agnanayon a Naimbag a Damag” iti Intero a Lubong), God Cannot Lie (Ti Dios Di Mabalin nga Agulbod), ken Heritage (Tawid). Aduda pay met dagiti naipabuya nga slide, nga addaan komentario, a ti Biblia praktikal iti tiempotayo, iti pagano a ramut dagiti doktrina ken al-alagaden ti Kakristianuan, ken ti kaiyulogan dagiti kasasaad ti lubong sigun iti lawag ti padto ti Biblia, kasta met nga adda naipabuya nga slides maipapan kadagiti Saksi ni Jehova kas maysa nga organisasion a nangitampok iti isasarungkar idiay sangalubongan a hedkuarterda, dagiti nakaay-ayat a kumbension kadagiti daga a dati a nakaipawilanda, ken ti pannakarepaso ti moderno nga aldaw a historiada. Timmulong amin dagitoy kadagiti tattao a nangbigbig a talaga nga adda ili ni Jehova ditoy daga ket ti Biblia isut’ naipaltiing a Saona.

Panangilasin Kadagiti Pudno a Karnero

Kadagiti dadduma a pagilian, dagidiay tattao a basta adda ik-ikutanda a publikasion ti Watch Tower imbagada a Saksi ni Jehova ida wenno inusarda ti nagan a Watch Tower. Ngem binaliwanda kadi dagiti sursuroda ken ti kabibiagda tapno kumumpormeda kadagiti estandarte ti Biblia? No maikkanda kadagiti nesesita nga instruksion, talaga kadi nga agbalinda a marakarnero a tattao a mangipangag iti timek ti Maestroda, a ni Jesu-Kristo?​—Juan 10:4, 5.

Adda makaklaat a surat nga inawat ti sanga nga opisina ti Watch Tower Society idiay Sud Africa, idi 1954, manipud grupo dagiti Africano sadi Baía dos Tigres, maysa a penal colony idiay abagatan nga Angola. Ti nagsurat, ni João Mancoca, kinunana: “Buklen ti 1,000 a miembro ti grupo dagiti Saksi ni Jehova iti Angola. Ti liderda isu ni Simão Gonçalves Toco.” Asino ni Toco? Talaga kadi a Saksi ni Jehova dagiti pasurotna?

Naiyurnos ti isasarungkar ni John Cooke idiay Angola, misionero a makasao ti Portugues. Kalpasan ti naunday a panagtungtongda iti maysa nga opisial ti kolonia, pinalubosanda ni Kabsat Cooke a bisitaenna ni Mancoca. Naammuan ni Kabsat Cooke nga idi 1940’s, idi a ni Toco nainaig iti mision dagiti Baptist idiay Belgian Congo (Zaire itan), nakaala kadagiti literatura ti Watch Tower ket inranudnat’ naadalna kadagiti nasinged a kakaduana. Ngem idin, inimpluensiaan dagiti espiritista ti grupoda, ket idi agangay namimpinsanen nga insardeng ni Toco nga usaren dagiti literatura ti Watch Tower ken ti Biblia. Imbes ketdi, nagpaiwanwan kadagiti baglan. Dagiti pasurotna pinagawid ti gobierno idiay Angola sada naiwaras iti nadumaduma a paset ti pagilian.

Ni Mancoca ket maysa kadagiti kadua ni Toco, ngem pinadas ni Mancoca a guyugoyen dagiti dadduma nga isardengda nga alagaden ti espiritismo ket tumunosda iti Biblia. Saan a kayat dagiti dadduma a pasurot ni Toco daydi isu nga impulongda ni Mancoca iti palso a darum kadagiti agtuturay a Portugues. Kas resultana, naidistiero da Mancoca ken dagidi namati iti sursurona idiay penal colony. Sadiay a nagsurat iti Watch Tower Society ket nakaala ti ad-adu pay a literatura ti Biblia. Napakumbaba, naespirituan ti panagis-isipna, ken maseknan unay a makibinnadang iti organisasion a nakaadalanna ti kinapudno. Kalpasan ti adu nga oras a panangsalaysay ni Kabsat Cooke kadagiti kinapudno ti Biblia iti daytoy a grupo, di pagduduaan a ni João Mancoca ket talaga a karnero ti Apo. Iti sidong dagiti karirikutan a kasasaad, pinaneknekan ni Kabsat Mancoca dayta iti adu a tawen itan.

Kinatungtongda met ni Toco ken dadduma kadagiti pasurotna. Malaksid kadagiti sumagmamano, nupay kasta, awan dagiti marakarnero a kababalin dagiti pasurot ni Kristo kadakuada. No kasta, iti daydi a tiempo, saan a 1,000 dagiti Saksi ni Jehova idiay Angola no di ket agarup 25 laeng.

Kabayatanna, idiay Belgian Congo (Zaire itan), adda sabali a rimsua a kamali a panangipapan. Adda relihiuso-politikal a ganuat a naawagan Kitawala, a no dadduma inusarna met ti nagan a Watch Tower. Masarakan kadagiti balay dagiti dadduma a miembrona dagiti publikasion dagiti Saksi ni Jehova, a naalada babaen iti koreo. Ngem ti sursuro ken al-alagaden ti Kitawala (agraman rasismo, yaalsa iti turay tapno maragpat ti napolitikaan wenno sosial a panagbalbaliw, ken nakaro a seksual nga imoralidad a paset ti panagdaydayaw) saanda a pulos nga inrepresenta ti sursuro dagiti Saksi ni Jehova. Kaskasdi, dagiti naipablaak a report innaigda ti Watch Tower Society dagiti Saksi ni Jehova iti dayta Kitawala.

Linabanan dagiti opisial a Belgian ti naulit-ulit a pamuspusan dagiti Saksi ni Jehova a mangibaon kadagiti nasanay a superbisor iti dayta a pagilian. Naragsakan met dagiti grupo a Katoliko ken Protestante. Nangruna nanipud 1949, sidadawel ti panangidadanesda idiay Belgian Congo kadagiti mayat a mangadal iti Biblia babaen iti tulong dagiti literatura ti Watch Tower. Ngem kas kinuna ti maysa kadagiti matalek a Saksi sadiay: “Kaskam la sangasupot nga Africano a mais. Adinoman a pangipananda kadakami, agtinnag ti Sao, saggaysa, agingga nga agtudo, ket makitadakamto nga umadu uray sadinoman.” Ket napasamak a nupay narikut dagiti kasasaad, nanipud 1949 inggat’ 1960, ngimmato ti bilang dagiti nagreport a Saksi ni Jehova manipud 48 a nagbalin a 1,528.

Idin nagin-inut a nadlaw dagiti agtuturay a naiduma dagiti Saksi ni Jehova kadagiti Kitawala. Idi napalubosanen dagiti Saksi nga agaasamblea, masansan a komentuan dagiti opisial ti gobierno ti naimbag nga ugali ken kinaurnosda. No adda dagiti naranggas a protesta para iti napolitikaan nga independensiada, ammo dagiti umili a saan a nakiraman dagiti Saksi ni Jehova. Idi 1961 adda kualipikado a superbisor a Saksi, a ni Ernest Heuse, Jr., manipud Belgium, a nakastrek met laengen iti pagilian. Buyogen ti adu a kinagaget, natulonganen dagiti kakabsat tapno dagiti kongregasion ken ti personal a kabibiagda ket agin-inut a maitunos a naan-anay iti Sao ti Dios. Adu idi ti inda adalen, ket adu nga anus ti masapul.

Gapu ta impapanda a sumayaat ti pakasarsaritaanda, dagiti Kitawala kadagiti dadduma a lugar nangipaw-itdat’ atiddog a listaan dagiti miembroda nga agtartarigagay a mabigbig kas Saksi ni Jehova. Naimbag ta, nangibaon ni Kabsat Heuse kadagiti kualipikado a kakabsat kadagita a lugar tapno sukimatenda ti katatao dagita. Imbes nga inakseptarda dagiti dakkel a grupo, saggaysa nga inyadalanda ketdi ida iti Biblia.

Idi agangay, nagparangen dagidiay pudpudno a karnero, a talaga nga agpaiwanwan ken Jesu-Kristo kas Pastorda. Ket adu dagiti kakastoy. Idin, nangisuroda metten kadagiti sabali. Iti las-ud ti tawtawen, pinullo a misionero ti Watch Tower manipud ballasiw ti taaw ti immay nakipagtrabaho kadakuada, tapno tulonganda ida a gumun-od ti ad-adu pay nga umiso a pannakaammo iti Sao ti Dios ken tapno ipaayda ti kasapulan a pannakasanay. Idi 1975, addan 17,477 a Saksi ni Jehova idiay Zaire, nga organisado iti 526 a kongregasion, nga okupadoda a mangaskasaba ken mangisursuro iti Sao ti Dios kadagiti sabali.

Panangparmek iti Bileg ti Gayuma

Iti lauden ti Nigeria masarakan ti pagilian ti Benin (dati a Dahomey), a nabingaybingay ti populasionna iti 60 nga etniko a grupo nga agarup 50 ti pagsasao ken dialektoda. Kas met lat’ kaaduan nga Africa, ti animismo isut’ kadawyan a relihionda, sada pakuyogan daytoy iti panagrukbab kadagiti inapo. Dayta a relihiuso a kasasaad ti nangkullaap iti kabibiag dagiti umili iti an-anito ken buteng. Adu kadagiti agkunkuna a Kristiano ti mangal-alagad met iti animismo.

Nanipud idi arinunos ti 1920’s agingga iti 1940’s, inwaras dagiti Saksi ni Jehova a taga Nigeria dagiti bin-i ti kinapudno ti Biblia idiay Dahomey babaen iti sagpaminsan nga ibibisitada tapno agibunong kadagiti literatura ti Biblia. Adu kadagidi a bin-i ti makasapul ti bassit laeng a sibug tapno agbungada. Nataming dagita idi 1948 idi a ni Nouru Akintoundé, tubo ti Dahomey ngem nagnanaed idiay Nigeria, ket nagsubli idiay Dahomey tapno agpayunir. Iti las-ud lat’ uppat a bulan, 300 a tattao ti sipapartak a nangipangag iti kinapudno ket nakiramanda kenkuana iti ministerio idiay tay-ak. Linab-awan daytoy a panangipangag ti amin a posible a panangnamnama.

Nakibur a dagus saan laeng a dagiti klero ti Kakristianuan no di pay ket dagiti animista gapu itoy nga aktibidad. Idi naginteres ti sekretaria ti kumbento ti gayuma sadi Porto-Novo iti kinapudno, improklama ti hepe ti gayuma a matay dayta a sekretaria iti las-ud ti pito nga aldaw. Ngem sititibker a kinuna daytoy dati a sekretaria ti kumbento: “No ti gayuma isut’ nangaramid ken Jehova, matayak; ngem no ni Jehova isut’ kangatuan a Dios, ngarud parmekennanto ti gayuma.” (Idiligyo ti Deuteronomio 4:35; Juan 17:3) Tapno pumudno ti padlesna, iti karabian ti maikanem nga aldaw, inaramid ti hepe ti gayuma ti amin a kita ti panangkulam sana improklama a natayen daytoy dati a sekretaria ti kumbento. Nupay kasta, nakaro ti rurod dagiti agdaydayaw iti gayuma iti sumuno nga aldaw idi a napan nakipalengke ti sekretaria sadi Cotonou a sibibiag pay laeng. Idi agangay, maysa a kabsat ti nangarkila iti kotse ket impasiarna ti kabsat iti intero a Porto-Novo tapno makita ti amin nga isu ket sibibiag. Kalpasan daytoy, adu a managrukbab iti gayuma ti sititibker a nagtakder para iti kinapudno.​—Idiligyo ti Jeremias 10:5.

Idin, kas resulta ti napalalo a relihiuso nga ibubusor, naipawil dagiti publikasion ti Watch Tower idiay Dahomey. Ngem, kas panagtulnogda ken Jehova a Dios, intultuloy dagiti Saksi ti nangasaba, a masansan Biblia laeng ti usarda. No dadduma nagbalaybalayda a kasla “komersiante,” a nagduduma ti tagilakoda. No mayat ti tungtongan, iturongda dayta iti Biblia, ket nalabit iruarda pay manipud iti nailemmeng a dakkel a bulsa ti kawesda ti maysa a nakapatpateg a literatura ti Biblia.

No parigaten ida dagiti polis kadagiti siudad, mapanda nangasaba iti away. (Idiligyo ti Mateo 10:23.) Ket no maipisokda iti pagbaludan, mangasabada sadiay. Idi 1955, nakabiruk dagiti Saksi idiay pagbaludan ti di kumurang 18 nga interesado a tattao manipud kadagiti preso ken kadagiti opisial ti presuan sadi Abomey.

Iti las-ud lat’ maysa a dekada kalpasan ti isasangpet daydi payunir a kabsat a tubo idiay Dahomey tapno mangasaba, addan 1,426 a makiramraman iti ministerio​—ket kastat’ kasasaad nupay impawil ti gobierno ti trabahoda!

Ad-adu a Trabahador ti Nakiraman iti Panagani

Nabatad idi nga adu a tattao iti intero nga Africa ti agbisbisin iti kinapudno. Adu ti anien, ngem bassit dagiti trabahador. Gapuna, naparegta dagiti kakabsat idi nakitada no kasano a ti Apo ti panagani, a ni Jehova a Dios, sinungbatanna dagiti kararagda para iti ad-adu a trabahador a tumulong iti naespirituan a panagummong.​—Mat. 9:37, 38.

Adu a literatura ti naipaima dagiti agdaldaliasat a payunir idiay Kenya idi 1930’s, ngem bassit ti trabaho a panagsarungkar. Nupay kasta, idi 1949, ni Mary Whittington, agraman tallo nga ubbingna, immakarda manipud Britania tapno agtaengda sadi Nairobi ken ni lakayna, a mangmangged sadiay. Awan pay nakatawen a nabautisaran ni Sister Whittington, ngem adda kenkuana ti espiritu ti kinapayunir. Nupay awan Saksi nga am-ammona idiay Kenya, inyusuatna iti daytoy nakalawlawa a teritoria ti tumulong kadagidiay mayat a mangadal iti kinapudno. Nupay adut’ tuben, saan a naglusulos. Simmangpet met dagiti dadduma a Saksi​—manipud Australia, Britania, Canada, Estados Unidos, Sud Africa, Sweden, ken Zambia​—nga inyurnosda a personal ti iyaakarda sadiay tapno iranudda ti namnama ti Pagarian kadagiti umili.

Kasta met, naibaon dagiti agaassawa a misionero a tumulong iti panagani. Idi damo napilitan dagidiay lallaki a mangged tapno makapaggianda iti dayta a pagilian, iti kasta limitado ti tiempoda iti ministerio. Ngem libre nga agpayunir dagiti babbaketda. Idi agangay, nasurok a sangagasut a misionero a nasanay sadi Gilead ti immay ditoy Kenya. Idi immadanin ti independensia, ket agngudon ti panagsisina ti rasa nga imbilin idi ti kolonial a turay ti Britania, dagiti Saksi a naggaput’ Europa inadalda ti Swahili ket dagdagus a pinalawada ti aktibidadda tapno madanonda dagiti tubo nga Africano. Napartak nga immadu ti bilang dagiti Saksi iti daytoy a paset ti sangalubongan a tay-ak.

Idi 1972, natulongan met ti Botswana iti naespirituan a panagani idi immakar dagiti Saksi a naggaput’ Britania, Kenya, ken Sud Africa kadagiti daddadakkel a siudad. Tallo a tawen kalpasanna, simmangpet dagiti misionero a nasanay sadi Gilead. Kaaduanna, nupay kasta, naiwaras dagiti umili kadagiti purok iti aw-away. Tapno madanonda ida, dinaliasat dagiti Saksi a naggaput’ Sud Africa ti disierto a nanaganan Kalahari. Kadagiti naiputputong a komunidad kinasabaanda dagiti panguluen ti purok, dagiti maestro ti eskuelaan, ken masansan kadagiti grupo a sag-10 wenno 20 a manangapresiar a tattao. Kinuna ti maysa a lakay: “Dimmanonkayo iti daytoy nakaad-adayo a lugarmi tapno saritaenyo dagitoy a banag? Nasayaat dayta, nasayaat unay.”

Impalawag ni “Bible Brown” dagiti nabileg a diskurso ti Biblia idiay Liberia idi 1920’s, ngem nawadwad ti ibubusor. Sa la rimmang-ay a talaga ti naespirituan a panagani sadiay idi simmangpet dagiti misionero a nasanay iti Eskuelaan ti Gilead. Ni Harry Behannan, a dimteng idi 1946, isut’ damo. Aduda pay a nakiraman kadagiti simmuno a tawen. Dagiti tubo ti Liberia nagin-inut a nakikaduada iti trabaho, ket idi 1975 nasuroken a sangaribo ti bilang dagiti agdaydayaw ken Jehova.

Ad-adu pay a panangasaba ti inaramid ni “Bible Brown” idiay Nigeria. Nasion daytoy idi a nabingaybingay iti nagduduma a pagarian, dagiti siudad nga estado, ken dagiti sosial a sistema, ket dagiti umili nasurok a 250 ti pagsasao ken dialektoda. Ti relihion maysa pay a nangbingaybingay kadakuada. Dagidi nagkauna a Saksi, nupay dida unay nataktika ngem nabileg dagiti Nainkasuratan nga argumentoda, imbutaktakda dagiti klero ken dagiti palso a sursuroda. Idi a naipawil dagiti literaturada idi Gubat Sangalubongan II, Biblia lattan ti inusar dagiti kakabsat a nangasaba. Siyayaman a nagtignay dagiti umili a nagayat iti kinapudno. Immikayda kadagiti iglesia, sada insardeng ti poligamia ken nagpanawanda dagiti juju a gayumada, nga inanamongan dagiti iglesia. Idi 1950 dimmanon iti 8,370 ti bilang dagiti Saksi ni Jehova a nakiraman iti panangiwaragawag iti mensahe ti Pagarian idiay Nigeria. Idi 1970, immadu dayta iti nasurok a maminsangapulo a daras.

Masapul idi a maparmek dagiti madagdagullit a tuben manipud agtuturay tapno maipaay ti naespirituan a tulong kadagiti interesado idiay Southern Rhodesia (Zimbabwe itan). Inrugida nga impamuspusan a maala ti legal a pammalubos idi ngalay ti 1920’s. Idi 1932, pinuersada dagiti payunir a naggapu idiay Sud Africa a pumanaw manipud iti pagilian ket sipaprangka nga imbagada a dida mabalin ti agapelar. Ngem nagapelarda latta. Nasungbatan kadagiti korte ti darumda a dagiti literatura ti Watch Tower ket lumablaban iti turay. Idi rugrugi ti 1940’s, naibalud dagiti kakabsat gapu ta nagibunongda kadagiti publikasion a nangilawlawag iti Biblia. Sa la naan-anay a pinalubosan ti turay dagiti Saksi ni Jehova kas relihiuso nga organisasion idiay Zimbabwe idi 1966. Iti nasurok nga 40 a tawen, naitultuloy ti naespirituan a panagani iti sidong ti nakaro a rigat, ngem bayat dayta a tiempo tinulongan dagiti natured a trabahador ti nasurok a 11,000 a nagbalin nga ad-adipen ni Jehova a Dios.

Panangasaba Kadagiti Gobernador ken Ar-ari

Ammo ni Jesus a sanguento dagiti adalanna ti pannakabusbusor ti ministerioda. Imbagana kadakuada a maisaklangdanto kadagiti “lokal a korte,” uray pay iti saklang “dagiti gobernador ken ar-ari,” ket daytoy agbanagto “a pammaneknek kadakuada ken kadagiti nasion.” (Mat. 10:17, 18) Napasaran nga eksakto dagiti Saksi ni Jehova ti impadto ni Jesus, ket maitunos iti imbagana, inusarda dayta nga oportunidad a nangasaba.

Dagiti dadduma nga opisial pinalugodanda a ti buteng isut’ gapu nga inkedkedda ti naimbag kadagiti pasurot ni Kristo. (Juan 12:42, 43) Napaneknekan ni Llewelyn Phillips daytoy idi 1948 idi pribada a nakitungtong kadagiti opisial ti gobierno idiay Belgian Congo, ta rantana a mabang-aran koma dagiti maidaddadanes a Saksi sadiay. Inlawlawagna dagiti sursuro ken aktibidad dagiti Saksi ni Jehova kadagitoy a lallaki. Ngem bayat ti panagtutungtong, insaludsod a sididismaya ti gobernador-heneral: “Ket no tulongankayo, anianto ngay ti mapasamak kaniak?” Ammona a dakkel ti impluensia ti Iglesia Katolika Romana dita a daga.

Nupay kasta, ti katan-okan a hepe ti nasion a Swazi, ni Ari Sobhuza II, saan idi a madanagan iti makuna dagiti klero. Masansan a makasarsaritana idi dagiti Saksi ni Jehova, adut’ literaturana, ket naanus kadakuada. No “Biernes Santo” iti kada tawen, awisenna dagiti Africano a klero iti naarian a purokna. Palubosanna ida nga agdiskurso, ngem mangawis met ti maysa a Saksi ni Jehova nga agpalawag. Idi 1956 inlawlawag ti Saksi maipapan iti doktrina ti kararua a di matay ken dagiti titulo a pammadayaw kadagiti relihiuso a lider. Idi nalpasen, inimtuod ti katan-okan a hepe kadagiti klero: “Pudno wenno ulbod dagiti sinao ditoy dagiti Saksi ni Jehova? No ulbod, paneknekanyo.” Dida nabaelan a pinarmek dagita. Iti naminsan pimgaak ti katawa ti katan-okan a hepe gaput’ panagrurod dagiti klero iti sinao ti maysa a Saksi.

Masansan a dagiti polis isudat’ natudingan nga agsaludsod kadagiti Saksi iti gapu ti ar-aramidenda. Manipud iti kongregasion sadi Tangier, Morocco, regular a binisita dagiti Saksi ti Ceuta, puerto a tengtenglen dagiti Español ngem masarakan iti kosta ti Morocco. Naminsan inatipa dagiti polis dagiti Saksi idi 1967, sada pinalutpot ida iti dua nga oras, nga iti dayta nagsayaat a pammaneknek ti intedda. Naminsan, dua a polis nga inspector ti nangdamag kadagiti Saksi no mamatida ken “Birhen Maria.” Idi insungbatda a ti salaysay ti Ebanghelio ipakitana a ni Maria adu pay ti sabali nga annakna kalpasan ti birhen a pannakaipasngay ni Jesus, ken kakabsat dagitoy ni Jesus iti ina, naklaat dagiti polis ket kinunada nga awan pulos masarakan iti Biblia a kasta. Idi naipakita kadakuada ti Juan 7:3-5, maysa kadagiti polis ti nangbasa a sipapaut ngem di nagsasao; gapuna kinuna ti maikadua: “Yawatmo kaniak dayta Biblia. Siak ti mangilawlawag iti dayta a teksto!” Insungbat ti immuna a polis: “Bay-amon. Nakalawlawag daytoy a teksto.” Adu pay dagiti saludsodda a nasungbatan iti kalmado a wagas. Kalpasan dayta, mammanon a sininga dagiti agturay dagiti Saksi no mangasabada dita a lugar.

Dagiti prominente a tattao iti gobierno naam-ammoda a nalaing dagiti Saksi ni Jehova ken ti ministerioda. Apresiaren dagiti dadduma kadakuada a ti trabaho dagiti Saksi ket talaga a pagimbagan dagiti umili. Idi arinunos ti 1959, idi agsagsaganada para iti independensia ti Nigeria, ti gobernador-heneral, a ni Dr. Nnamdi Azikiwe, kiniddawna a presente koma ni W. R. Brown kas pannakabagi dagiti Saksi ni Jehova. Sinaona iti Konsilio dagiti Ministrona: “No isuamin a relihiuso a denominasion ket kasda la kadagiti Saksi ni Jehova, awanantay koma kadagiti pammapatay, panagtakaw, kinadelingkuente, preso ken bomba atomika. Saan koma a pulos a makankandaduan dagiti ruangan.”

Talaga a dakkel a naespirituan a panagani ti naurnong idiay Africa. Idi 1975, addan 312,754 a Saksi a mangaskasaba iti 44 a pagilian idiay kontinente ti Africa. Iti siam kadagita a pagilian, nakurang a 50 ti nangitakder iti kinapudno ti Biblia ken makiramraman iti trabaho a panagebanghelio. Ngem minatmatan dagiti Saksi a napateg ti biag ti tunggal tao. Iti 19 kadagitoy a daga, ti bilang dagidiay nakiraman iti ministerio a panagbalaybalay kas Saksi ni Jehova ket rinibo. Adda dagiti karkarna nga irarang-ay kadagiti dadduma a lugar. Idiay Angola, kas pangarigan, nanipud 1970 inggat’ 1975, ti bilang dagiti Saksi a 355 nagbalin a 3,055. Idiay Nigeria, idi 1975, adda 112,164 a Saksi ni Jehova. Dagitoy a tattao saan a dagitay nangtagiragsak laeng a nangbasa kadagiti literatura ti Watch Tower, wenno dagitay nalabit sagpaminsan a makigimong idiay Kingdom Hall. Aktiboda amin a manangiwaragawag iti Pagarian ti Dios.

Patauden ti Oriente Dagiti Mangidayaw ken Jehova

Kas napasamak kadagiti adu a lugar, ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova iti Filipinas napartak ti ilalawana kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. Apaman a naluk-atan iti pagbaludan idi Marso 13, 1945, ni Joseph Dos Santos sinuratanna ti opisina ti Watch Tower Society sadi Nueva York. Tinarigagayanna a magun-odan amin a pagadalan iti Biblia ken dagiti instruksion ti organisasion a nakaikapisan dagiti kakabsat ti Filipinas bayat ti gubat. Sana binisita a personal dagiti kongregasion tapno pagkaykaysaen ken pakirdenna ida. Iti daydi met la a tawen naangay ti kumbension nasional sadi Lingayen, Pangasinan, a sadiay naited dagiti instruksion no kasano nga inda isuro dagiti tattao a mabisin iti kinapudno babaen iti panangyadal iti Biblia kadagiti pagtaenganda. Daydi simmuno a tawen ingaedda nga ipatarus ken ipablaak ti ad-adu pay a pagbasaan kadagiti lokal a pagsasao​—Tagalog, Iloko, ken Cebuano. Maisasaad idin ti pundasion ti ilalawa, ket napartak a dimteng dayta.

Iti las-ud ti maysa a dekada kalpasan ti gubat, ti bilang dagiti Saksi ti Filipinas rimmang-ay manipud agarup 2,000 agingga iti nasurok a 24,000. Kalpasan ti 20 pay a tawen, addan nasurok a 78,000 a mangidaydayaw ken Jehova sadiay.

Maysa kadagiti kauunaan a pagilian ti Oriente a nakaibaonan dagiti misionero a nasanay sadi Eskuelaan ti Gilead isut’ China. Simmangpet da Harold King ken Stanley Jones sadi Shanghai idi 1947; ni Lew Ti Himm, idi 1949. Isudat’ sinabat dagidi tallo nga Aleman a payunir a nangirugi ti trabaho sadiay idi 1939. Daga daytoy a Budista ti kaaduan nga umili ket dida sidadaras a dimngeg iti pannakasalaysay ti Biblia. Kadagiti balayda adda dagiti kapilia ken altar. Babaen kadagiti sarming a naibitin kadagiti ridawda, inkagumaanda a bugawen dagiti dakes nga espiritu. Naiyadorno dagiti nalabaga a linas ken dagiti ‘suerte’ a replan ken dagiti nakabutbuteng a retrato dagiti didiosen a Budista kadagiti ridawda. Ngem tiempo dagidi ti dakkel a panagbalbaliw idiay China. Iti sidong ti turay a Komunista naimandar a tunggal maysa adalenna ‘dagiti kapanunotan ni Mao Tse-tung.’ Kalpasan ti sekular a trabahoda, masapul nga atenderanda dagiti napaut a sesion a pannakailawlawag ti Komunismo. Iti ngalay amin dagitoy, okupado latta dagiti kakabsattayo a nangikasabat’ naimbag a damag ti Pagarian ti Dios.

Adu kadagidi situtulok a nakiadal kadagiti Saksi ni Jehova ket datidan a nagbasbasa iti Biblia gapu kadagiti iglesia ti Kakristianuan. Kastat’ kasasaad idi ni Nancy Yuen, tumultulong iti simbaan ken agtagtagibalay a nagyaman gaput’ inyadal dagiti Saksi kenkuana manipud iti Biblia. Di nagbayag nakiramanen a sireregta iti trabaho a panagbalaybalay ket nangiyadalen a mismo iti Biblia. Dagiti dadduma a kinasabaanda ket gagangayda nga Insik ken Budista ti adalda ket awan dati nga ammoda iti Biblia. Idi 1956 addan 57 a kangatuan a dagup dagiti agibumbunannag. Nupay kasta, iti dayta met la a tawen, kalpasan a naaresto iti namin-innem a daras gaput’ panangaskasabana, imbaludda ni Nancy Yuen. Dagiti dadduma naarestoda wenno napuersada a pumanaw iti pagilian. Naaresto da Stanley Jones ken Harold King idi Oktubre 14, 1958. Sakbay a nabistada, dua a tawen nga impupokda ida. Kabayatan dayta a tiempo kanayon a palutpotenda ida. Idi ngarud ta naikorteda met laeng idi 1960, nasentensiaanda a maibalud iti adu a tawtawen. Gapuna, idi Oktubre 1958 kapilitan a simmardeng ti publiko a panangaskasaba dagiti Saksi ni Jehova sadi China. Ngem saan a pulos a naan-anay a nagsardeng ti panangaskasabada. Uray idiay pagbaludan ken dagiti kampo a nadagsen ti trabaho, naipamuspusanda ti mangted pammaneknek. Iti masanguanan, ad-adunto ngata ti magapuanan iti daytoy naglawa a pagilian? Maammuanto daytoy inton tiempona.

Kabayatanna, aniat’ maar-aramid idiay Japan? Adda la agarup sangagasut a Saksi ni Jehova a mangaskasaba idiay Japan sakbay ti maikadua a gubat sangalubongan. Idi napasarandat’ pannakairurumen bayat ti gubat, adu kadagitoy ti nakikompromiso. Nupay adda dagidiay nagtalinaed iti kinatarnawda, nagsardeng ti organisado a panangasaba iti publiko. Nupay kasta, ti pannakaiwaragawag ti Pagarian ni Jehova napabaro manen iti dayta a paset toy lubong idi a ni Don Haslett, misionero a nasanay sadi Gilead, dimteng sadi Tokyo idi Enero 1949. Kalpasan ti dua a bulan, simmaruno ni Mabel nga asawana. Tay-ak daydi a nagadu nga umili ti agbisin iti kinapudno. Inwaksin ti emperador ti kinadiosna. Naibabain ti Shinto, Budismo, Katolicismo, ken Kyodan (buklen dagiti nagduduma a grupo dagiti Protestante idiay Japan) kadagiti umili gapu ta inanamonganda ti ganuat ti Japan idi gubat, a nagpatingga iti pannakaabakna.

Idi ngudon ti 1949, 13 a misionero manipud Eskuelaan ti Gilead ti okupadon idiay Japan. Adu pay dagiti simmaruno​—nasurokda amin a 160. Bassit la idit’ literatura a mausarda. Dadduma kadagidi misionero ket makasaoda ti kadaanan nga estilo a Hapones ti Hawaii, ngem inadalda ti moderno a pagsasao. Dagiti dadduma naadalda ti sumagmamano a pamunganayan ngem kanayonda a luktan ti Hapones-Ingles a diksionarioda agingga a nakabisadoda ti baro a pagsasaoda. Di nagbayag, dagiti pamilia nga Ishii ken Miura, a di timmalikud iti pammatida bayat ti gubat, kinontakda ti organisasion ket nangrugida manen a nakiraman iti ministerio.

Nagsasagadsad a nabuangay dagiti pagtaengan dagiti misionero sadi Kobe, Nagoya, Osaka, Yokohama, Kyoto, ken Sendai. Nanipud 1949 inggat’ 1957, ti kangrunaan a tinamingda isut’ pannakaipasdek ti trabaho ti Pagarian kadagiti dadakkel a siudad iti kangrunaan nga isla ti Japan. Idi agangay nagwarasen dagiti trabahador kadagiti dadduma a siudad. Nalawa idi ti tay-ak. Nabatad a tapno naan-anay a makasabaan ti intero a Japan, adu a payunir ti kasapulan. Naigunamgunam daytoy, ken adut’ nagboluntario, ket adda nakaskasdaaw a panangawat iti nagkaykaysa a pamuspusan dagitoy nagaget a ministro! Ti damo a dekada nakapataud ti 1,390 a mangidaydayaw ken Jehova. Idi ngalay ti 1970’s, addan 33,480 a naregta a mangidaydayaw ken Jehova a naiwaras iti intero a Japan. Ket pumarpartak idi ti panagummong.

Iti daydi tawen a simmangpet ni Don Haslett idiay Japan, idi 1949, nagdur-as met ti trabaho ti Pagarian idiay Republika ti Korea. Ti Korea dinominaran dagiti Hapon idi sangalubongan a gubat, ket nakas-ang ti pannakaidadanes dagidi Saksi sadiay. Nupay adda bassit a grupo a nagtataripnong a nagadal kalpasan ti gubat, awan kontakda iti organisasion internasional agingga a nabasa ni Choi Young-won ti report maipapan kadagiti Saksi ni Jehova idi 1948 iti Stars and Stripes a diario ti Americano nga Armada. Iti simmuno a tawen naporma ti kongregasion a buklen ti 12 nga agibumbunannag sadi Seoul. Idi arinunos dayta a tawen da Don ken Earlene Steele, dagiti immuna a misionero simmangpetda manipud iti eskuelaan ti Gilead. Pito a bulan kalpasanna, innem a misionero ti simmaruno.

Nagsayaatan dagiti resultada​—kada maysa kadakuada addaanda ti promedio a sag-20 nga iyad-adalan iti Biblia ket dumanon ti 336 ti makigimgimong. Idin bimtak ti Gubat ti Korea. Awan pay tallo a bulan kalpasan ti isasangpet ti naudi a grupo dagiti misionero, nagbakwitda amin idiay Japan. Nasurok a nakatawen sakbay a nakasubli idi ni Don Steele sadi Seoul, ken maysa pay a tawen sakbay a kinadua ni Earlene. Kabayatanna nagtalinaed a natibker dagiti kakabsat a Koreano ket naregtada a nangaskasaba, nupay nadadael dagiti balayda ket adu kadakuada ti nagkamang. Ngem itan, ta nalpasen ti gubat, inasikasodan ti pannakaipaay ti ad-adu a literatura a Koreano. Dagiti kumbension ken ti idadateng ti ad-adu pay a misionero isut’ nangpadur-as iti trabaho. Idi 1975, addan 32,693 a Saksi ni Jehova iti Republika ti Korea​—gistay pumada idiay Japan​—sa adu pay ti pangnamnamaan ti nasayaat nga irarang-ay, yantangay nasurok a 32,000 ti maiyad-adalan iti Biblia.

Aniat’ Situasion Idiay Europa?

Ti panagngudo ti Gubat Sangalubongan II idiay Europa saan a nagresulta iti naan-anay a wayawaya dagiti Saksi ni Jehova a mangituloy iti trabahoda a mangisuro iti Biblia nga awanan pannakasinga. Kadagiti dadduma a lugar rinaem ida dagiti agtuturay gaput’ natibker a takderda idi gubat. Ngem kadagiti dadduma a lugar dagiti nabileg a dalluyon ti nasionalismo ken relihiuso nga ibubusor nagtungpal iti nakarkaro a pannakaidadanes.

Adda dagidi Saksi idiay Belgium a naggaput’ Alemania tapno ikasabadat’ naimbag a damag. Gapu ta dida sinuportaran ti rehimen a Nazi, inanup dagidi Gestapo ida a kasla atap nga animal. Ngem ita dagiti agtuturay a taga Belgium inakusarda dagiti dadduma kadagitoy a Saksi a kas Nazi ket imbaludda sada indistiero ida. Nupay kastoy ti napasamak, ti bilang dagiti Saksi a nakiraman iti ministerio ti tay-ak idiay Belgium nasurok a triple iti las-ud ti lima a tawen kalpasan ti gubat.

Aniat’ adda iti likudan ti panangidadanes? Isut’ Iglesia Katolika Romana. Basta adda impluensiana, di agsarday ti pamuspusanna a mangikisap kadagiti Saksi ni Jehova.

Gapu ta paggaammo nga adu nga umili iti Lumaud ket nagamakda iti Komunismo, dagiti Katoliko a klero idiay Irish a siudad ti Cork, idi 1948, pinagramaramda ti ibubusor kadagiti Saksi ni Jehova babaen iti naynay a panangawagda kadakuada kas “dagiti diablo a Komunista.” Kas resultana, idi a nangaskasaba iti tay-ak ni Fred Metcalfe, isut’ ginulo dagiti bunggoy ket dinanog ken kinugtaranda sada inwaris idiay kalsada dagiti awitna a literatura ti Biblia. Nasayaat ta, adda naiparna a polis iti daydi a kanito ket pinagawidna dagiti nanggulo. Nupay kastat’ napasamak, nagtultuloy dagiti Saksi. Saan nga isuamin nga Irish nga umili ket immanamong kadagita a kinaranggas. Addada pay dagidiay nakiraman iti dayta ngem nagbabawyanda ti inaramidda kalpasanna. Kaaduan a Katoliko nga umili idiay Ireland dida pay nakakitkita iti Biblia. Ngem, buyogen ti naayat a kinaanus, dadduma kadakuada dagiti natulongan a mangikut iti kinapudno a mangluk-at kadagiti tattao.​—Juan 8:32.

Nupay dagiti Saksi idiay Italia ket agarup sangagasutda laeng idi 1946, tallo a tawen kalpasanna addaandan ti 64 a kongregasion​—bassitda ngem nagagetda. Nadanagan dagiti klero. Gapu ta dida madaeran dagiti kinapudno ti Biblia nga inkaskasaba dagiti Saksi ni Jehova, sinugsogan dagiti Katoliko a klero idiay Italia dagiti agtuturay iti gobierno tapno paksiatenda ida. Gapuna, idi 1949, pinagtalawda iti pagilian dagiti misionero a Saksi.

Naulit-ulit nga inkagumaan dagiti Romano Katoliko a klero ti Italia a singaen wenno lapdan dagiti asamblea dagiti Saksi. Nagusarda kadagiti manggulo tapno singaenda ti asamblea sadi Sulmona idi 1948. Idiay Milan sinugsoganda ti hepe ti polisia tapno kanselarenna ti permiso ti kumbension sadi Teatro dell’Arte idi 1950. Manen, idi 1951, impakanselarda iti polisia ti permisoda nga agasamblea sadi Cerignola. Ngem idi 1957, idi a pasardengen dagiti polis ti kumbension dagiti Saksi sadi Milan, ti pagiwarnakan ti Italia nagreklamo, ket naidatag dagiti saludsod iti parlamento. Ti Il Mondo a diario ti Roma, idi Hulio 30, 1957, saan a nagkedked a nangibaga a dayta nga aksion ket “pammagustoda iti arsobispo,” ni Giovanni Battista Montini, nga idi agangay nagbalin a Papa Paulo VI. Pagaammo unay nga iti las-ud dagiti siglo imparit ti Iglesia Katolika ti pannakaiwaras ti Biblia kadagiti pagsasao nga us-usaren ti sapasap a publiko. Ngem inkagumaan dagiti Saksi ni Jehova nga ipakita kadagiti napasnek a Katoliko no aniat’ kunaen ti Biblia. Nakabatbatad ti naggiddiatan ti Biblia ken ti doktrina ti simbaan. Nupay nakaro ti pamuspusan ti Iglesia Katolika a nangatipa iti dayta, rinibo dagiti pumampanawen iti simbaan, ket idi 1975 addan 51,248 a Saksi ni Jehova idiay Italia. Amin dagitoy ket aktiboda nga ebanghelisador, ket napartak ti yaaduda.

Idiay Katoliko nga España idi nagin-inut a nagungar ti organisado nga aktibidad dagiti Saksi ni Jehova kalpasan ti 1946, saan a nagsiddaawan idi a dagiti klero sinugsoganda met dagiti agtuturay ti gobierno tapno pasardengenda ida. Siningada dagiti gimong ti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova. Pinaksiatda dagiti misionero dita a pagilian. Inarestoda dagiti Saksi gapu la ta adda ik-ikutanda a Biblia wenno literatura ti Biblia. Masansan a naipupokda kadagiti agkakarugit a selda inggat’ tallo nga aldaw, sada luk-atan ida​—sadanto met la arestuen, palutpoten, ken ibalud manen. Adu dagidi naibalud iti nakabulan wenno nasursurok pay. Indarirag dagiti papadi kadagiti agtuturay nga anupenda dagidi nakiadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Uray idi naaprobaranen ti Religious Liberty Law idi 1967, nabannayat ti iyaay ti panagbalbaliw. Nupay kasta, idi a legal a nabigbigen dagiti Saksi ni Jehova idi 1970, addan nasurok a 11,000 kadakuada idiay España. Ket lima a tawen kalpasanna, nasurokdan a 30,000, a tunggal maysa ket aktibo nga ebanghelisador.

Komusta met ti Portugal? Uray ditoy napagtalaw dagiti misionero manipud iti pagilian. Gaput’ panangsugsog dagiti Katoliko a klero, rinikisa dagiti polis ti balbalay dagiti Saksi ni Jehova, kinumpiskarda dagiti literaturada, ken siningada dagiti gimongda. Idi Enero 1963 ti kumander ti Public Security Police sadi Caldas da Rainha nangiruar pay ti naisurat a mando a nangiparit kadakuada ‘a mangbasa iti Biblia.’ Ngem saan a binaybay-an dagiti Saksi ti serbisioda iti Dios. Addan nasurok a 13,000 a bilangda idi a legal a nabigbigda idiay Portugal idi 1974.

Kadagiti dadduma a paset ti Europa, namartuat dagiti agtuturay kadagiti tuben iti pannakaikasabat’ naimbag a damag babaen iti panangibilangda a komersial nga aktibidad ti panagibunong kadagiti literatura ti Biblia, a sakupen dayta dagiti linteg ti komersio. Kadagiti adu nga estado ti Switzerland, impakatda dagiti ordinansa ti panagtagilako nga agaplikar iti panagibunong dagiti Saksi ni Jehova kadagiti literatura nga addaan boluntario a kontribusion. Bayat nga intultuloy dagiti Saksi ti aktibidadda, adu kadakuada dagiti naaresto ken naidarum kadagiti korte. Nupay kasta, idi 1953, idi nabista dagiti kasoda, indeklara ti dadduma a korte agraman ti Nangato a Korte ti estado ti Vaud, a ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova ket di mabalin a matmatan kas panaglako. Kabayatanna, idiay Denmark inkagumaanda a limitaran ti oras a panagitukon dagiti Saksi kadagiti literatura, a kinednganda ti aktibidadda kadagiti tiempo nga impalubos ti linteg a panaglukat dagiti komersial a pagtagilakuan. Inlabanda met daytoy kadagiti korte. Nupay adda dagita a tuben, intuloy dagiti Saksi ni Jehova nga inwaragawag ti Pagarian ti Dios kas kakaisuna a namnama ti sangatauan.

Sabali pay nga isyu a nangapektar kadagiti Saksi ni Jehova idiay Europa, agraman dagiti dadduma a paset toy daga, isut’ Nakristianuan a neutralidad. Yantangay di ipalubos ti Nakristianuan a konsiensiada a makinaminda kadagiti risiris dagiti nagduduma a benneg ditoy lubong, nasentensiaanda a maibalud kadagiti nagadu a pagilian. (Isa. 2:2-4) Daytoy ti gapu a dagiti babbaro naikapisda iti regular a panagbalaybalay. Ngem ti maysa a paglainganna isut’ naregget a pannakakasaba dagiti abogado, dagiti hues, dagiti opisial ti militar, ken dagiti guardia ti pagbaludan. Uray kadagiti presuan impamuspusan dagiti Saksi ti nangasaba. Nupay nadangkok ti pannakatratoda kadagiti dadduma a pagbaludan, dagiti Saksi a naipupok iti presuan ti Santa Catalina sadi Cádiz, España, nabalinanda latta nga inusar ti tiempoda a nangasaba baeten iti koreo. Ket idiay Sweden dakkel ti pannakaiwarnak ti wagas a pannakataming dagiti kaso a nainaig iti neutralidad dagiti Saksi ni Jehova. Gapuna, iti adu a wagas naammuan dagiti tattao ti kinapudno a ni Jehova addaan kadagiti saksi ditoy daga ket sititibker a salsalimetmetanda dagiti prinsipio ti Biblia.

Adda pay sabali a gapu a dagiti Saksi ket nagdindinamagda iti publiko. Naaddaan met daytoy iti nabileg, makapasalun-at nga epekto iti trabahoda a panagebanghelio.

Dagiti Kumbension Timmulongda a Nangpaneknek

Idi nga inangay dagiti Saksi ni Jehova ti kumbension internasional sadi Paris, Francia, idi 1955, ti report ti telebision impabuyana iti intero a nasion no aniat’ mapaspasamak. Idi 1969 sabali pay a kumbension ti naangay iti asideg ti Paris, ket nagbatad sadiay a ti ministerio dagiti Saksi ket nabunga. Ti bilang dagiti nabautisaran iti dayta a kumbension ket 3,619, wenno agarup 10 porsiento iti promedio ti timmabuno. Maipapan itoy, kinuna ti France-Soir a nalatak a para rabii a diario ti Paris idi Agosto 6, 1969: “Ti pakadanagan dagiti klero ti sabsabali a relihion saan a ti metodo ti naidumduma a panagibunong dagiti saksi ni Jehova kadagiti publikasion, no di ket, ti laingda nga agkumberte. Kada saksi ni Jehova obligado a mangikasaba wenno mangiwaragawag iti pammatina babaen iti panangusarnat’ Biblia iti binalaybalay.”

Iti las-ud ti tallo a lawas dayta met la a kalgaw idi 1969, adda pay uppat a dadakkel a kumbension internasional a naangay idiay Europa​—sadi Londres, Copenhagen, Roma, ken Nuremberg. Ti kumbension sadi Nuremberg ket tinabunuan ti 150,645 a naggapu iti 78 a pagilian. Malaksid kadagiti eroplano ken barko, agarup 20,000 a kotse, 250 a bus, ken 40 nga espesial a tren ti nagluganan dagiti delegado iti dayta a kumbension.

Dagiti kumbension dida laeng pinatibker ken kinabalan dagiti Saksi ni Jehova iti ministerioda no di ket nagundawayan pay ti publiko a nangimatang a mismo no aniada a klase a tattao dagiti Saksi ni Jehova. Idi naiyeskediol ti kumbension internasional sadi Dublin, Ireland, idi 1965, nausar ti nakaro a relihiuso a panangsugsog tapno puersaenda a kanselaren dayta nga urnos. Ngem naangay ti kumbension, ket adu a bumalay sadi Dublin ti nangpasangbay kadagiti delegado. Aniat’ resultana? “Saanda nga imbaga kadakami ti kinapudno maipapan kadakayo,” inkomento dagiti sumagmamano nga agtagibalay kalpasan ti kumbension. “Inulboddakami dagiti papadi, ngem ita ta am-ammodakayon, maragsakankaminto manen nga umawat kadakayo.”

No Sabali ti Pagsasao Dagiti Umili

Kadagiti kallabes a dekada natakkuatan dagiti Saksi ni Jehova idiay Europa a ti pannakisarita kadagiti sabali a nasionalidad ket namartuat ti naisangayan a karit. Adu dagidiay immakar iti maysa a pagilian manipud sabali a pagilian tapno agbirukda ti nasaysayaat a panggedan. Dagiti dadduma a siudad ti Europa nagbalinda a sentro dagiti institusion internasional, nga addaanda kadagiti personnel a dida maawatan ti lokal a pagsasao.

Pudno, dagiti teritoria a nagduduma ti pagsasaoda datin nga isut’ kasasaad iti unos dagiti siglo kadagiti dadduma a lugar. Idiay India, kas pangarigan, adda 14 a kangrunaan a pagsasao ken nalabit 1,000 a menor a pagsasao ken dialekto. Ti Papua New Guinea addaan nasurok 700 a pagsasao. Ngem nangnangruna idi 1960’s ken 1970’s a dagiti Saksi idiay Luxembourg natakkuatanda a ti teritoriada ket inramanna dagiti tattao a naggapu iti nasurok 30 a nagduduma a nasion​—ket kalpasanna adda simmangpet a di kumurang a sabali pay a 70 a nasionalidad. Inreport ti Sweden a nagbalbaliw manipud pagilian a maymaysa ti pagsasaona nga isut’ us-usaren ti gistay isuamin ket nagbalin a sosiedad a 100 a nagduduma a lenguahe ti us-usarenna. Kasano a tinaming dagiti Saksi ni Jehova daytoy?

Idi damo, masansan nga impamuspusanda laeng nga ammuen ti pagsasao ti bumalay sadanto padasen nga iyalaan iti literatura a kabaelanna a basaen. Idiay Denmark, naaramid dagiti tape recording tapno mangngegan dagiti napasnek a Turko ti mensahe iti bukodda a pagsasao. Ti Switzerland aduan kadagiti baniaga a trabahador a naggaput’ Italia ken España. Ti kapadasan ni Rudolf Wiederkehr a nangtulong ti sumagmamano kadagitoy ket gagangay no kasano a nairugi dagita. Pinadasna a kinasabaan ti maysa nga Italiano, ngem bassit lat’ matarusanda iti pagsasao ti maysa ken maysa. Aniat’ aramidenda itan? Ti kabsattayo nangibati kenkuana iti Italiano a Pagwanawanan. Nupay problemada ti pagsasao, nagsubli ni Kabsat Wiederkehr. Inrugina nga inyadalan iti Biblia ti lalaki, ni baketna, ken ti 12-años a baritoda. Ti libro nga inusar ni Kabsat Wiederkehr ket Aleman, ngem Italiano a libro ti intedna iti pamilia. No maibusanda ti isao, nagkumpasda. No dadduma daydiay baritoda, nga agad-adal iti Aleman sadi eskuelaan, isut’ nagserbi kas interprete. Dayta nga intero a pamilia inabrasadat’ kinapudno ket dagdagus nga inranudda dayta kadagiti sabali.

Ngem literal a minilion a trabahador a naggaput’ España, Grecia, Italia, Portugal, Turkey, ken Yugoslavia ti agturturong idi idiay Alemania ken iti dadduma a pagilian. Ad-adda nga epektibo a matulongan ida iti naespirituan no iti bukodda a pagsasao. Idi agangay adda dagiti lokal a Saksi a nangadal iti pagsasao dagiti baniaga a trabahador. Idiay Alemania, inyurnos pay ti sanga nga opisina dagiti klase a pagsursuruan iti pagsasao a Turko. Dagiti Saksi a naggapu iti sabali a pagilian a kabisadoda dayta pagsasao a kasapulan naimbitaranda nga umakar kadagiti lugar a naisangayan ti pannakasapulda iti tulong.

Dadduma kadagiti trabahador a baniaga dida pay pulos nakasabsabat idi kadagiti Saksi ni Jehova ket talaga nga agbisinda iti naespirituan. Nagyamanda iti panangikagumaan a timmulong kadakuada. Adu dagiti nabuangay a kongregasion a baniaga ti pagsasaoda. Idi agangay, dadduma kadagitoy a baniaga a trabahador nagawidda kadagiti dagada tapno ituloyda ti ministerioda kadagiti lugar a di pay naan-anay a nakaskasabaan maipapan iti Pagarian ti Dios.

Naruay nga Ani Nupay Adda Dagiti Tuben

Parepareho ti metodo a panangasaba dagiti Saksi ni Jehova iti intero a daga. Idiay Norte America nasuroken a maysa a siglo ti aktibo a panagebanghelioda. Saan, ngarud, a karkarna a naruay ti naespirituan nga ani sadiay. Idi 1975, addan 624,097 nga aktibo a Saksi ni Jehova iti las-ud ti sakupen ti E.U. ken Canada. Nupay kasta, naangay daytoy saan a gapu ta ti panangasabada idiay Norte America ket awan pannakabusbusorna.

Nupay inikkaten ti gobierno ti Canada ti panangipawilna kadagiti Saksi ni Jehova agraman kadagiti legal a korporasionda idi 1945, saan a dagdagus a narikna ti probinsia ti Quebec dagiti pagimbagan dayta a desision. Idi Setiembre 1945, dagiti nagderraaw a Katoliko rinautda dagiti Saksi ni Jehova sadi Châteauguay ken Lachine. Inarestoda dagiti Saksi sada indarum ida iti sedision gapu ta dagiti literatura nga imbunongda binabalawna ti Iglesia Katolika Romana. Dagiti dadduma naibaludda gapu ta imbunongda dagiti literatura ti Biblia nga awan anamong ti hepe ti polisia. Idi 1947, addan 1,700 a kaso maikontra kadagiti Saksi a dimmanon kadagiti korte ti Quebec.

Bayat nga idagdagadagda ti pannakarepaso idiay korte kadagiti pangtingitingan a kaso, naibilin kadagiti Saksi nga ikasabada ti ebanghelio babaen iti berbal a pamay-an, a Biblia laeng ti usarenda​—no mabalbalin ti Katoliko a Douay Version. Dagiti ministro iti amin a tiempo a naggapu kadagiti dadduma a paset ti Canada nagboluntarioda a mangadal iti Pranses ket napanda sadi Quebec tapno makiramanda iti pannakaisaknap ti pudno a panagdaydayaw sadiay.

Adu dagiti napasnek a Katoliko nga umili ti nangawis kadagiti Saksi idiay balayda ket nagim-imtuodda, nupay masansan kunaenda: ‘Romano Katolikoak ket diakto pulos agbalbaliw.’ Ngem idi nasukimatdan a mismo ti kunaen ti Biblia, pinullo ribo kadakuada, gaput’ ayatda iti kinapudno ken tarigagayda a mangay-ayo iti Dios, nagbalbaliwda.

Idiay Estados Unidos met, nesesita idi a dumatagda kadagiti korte tapno maragpat ti kalintegan dagiti Saksi ni Jehova a mangasaba iti publiko ken iti binalaybalay. Nanipud 1937 inggat’ 1953, adda 59 a kakasta a kaso a nakairamanan dagiti Saksi a dimmanon agingga iti Korte Suprema sadi Washington, D.C.

Naasikaso Dagiti Di Naituding a Teritoria

Ti ranta dagiti Saksi ni Jehova saan a basta adda makasabaanda iti naimbag a damag no di ket tapno idanonda ti mensahe ti Pagarian kadagiti isuamin a mabalin a danonen. Tapno maragpat dayta, ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova adda espesipiko a paset ti lubong nga intudingna iti kada sanga nga opisina. Bayat a maporma dagiti kongregasion iti las-ud ti teritoria dayta a sanga, kada kongregasion maikkan iti paset dayta a teritoria tapno isut’ pangasabaanna. Ti met kongregasion bingayenna dayta a lugar iti kada benneg tapno maituding kadagiti grupo ken kadagiti indibidual a ministro iti uneg dayta a kongregasion. Dagitoy ikagumaanda a danonen ti kada sangakabbalayan iti regular a pamay-an. Ngem dagidiay ngay lugar a di pay naituding kadagiti kongregasion?

Idi 1951 adda naaramid a listaan kadagiti amin a distrito idiay Estados Unidos tapno maikeddeng no aniada dagidiay saan a regular a mabisbisita dagiti Saksi ni Jehova. Idi a kanito, gistay 50 porsiento ti di matartrabaho wenno pasetda laeng ti mawanwanas. Naiyurnos a dagiti Saksi mapanda kasabaan dagitoy a lugar no bulbulan ti kalgaw wenno kadagiti dadduma a maikanatad a tiempo, a rantada ti mangipasdek kadagiti kongregasion. No awan dagiti bumalay, nangibatida no dadduma iti naiyimprenta a mensahe, agraman maysa a literatura ti Biblia. Naikondukta ti panagadal iti Biblia babaen iti koreo. Idi agangay, naibaon dagiti espesial a payunir kadagita a teritoria tapno mataming dagidiay interesado.

Daytoy nga aktibidad saan a naaramid laeng idi 1950’s. Iti intero a lubong, kadagiti daga a dagiti laeng kangrunaan a siudad ti makaskasabaan ngem addaanda kadagiti di naituding a teritoria, agtultuloy a reggetanda a danonen dagiti umili a di regular ti pannakakasabada. Idiay Alaska idi 1970’s, agarup 20 porsiento kadagiti umili ti agnanaed kadagiti nasulinek a purok. Adu kadagitoy nga umili ti ad-adda a madanon no kalam-ekna no bale agsardengda nga agkalkalap. Ngem isu met dayta ti tiempo a ti nakaro a yelo ken panagbagio pagpeligruenna ti panageroplano. Kaskasdi, dagiti umili nga Eskimo, Indian, ken Aleut masapul a magundawayanda nga ammuen ti probision para iti agnanayon a biag iti sidong ti Pagarian ti Dios. Tapno madanonda ida, adda grupo ti 11 a Saksi nga agusarda kadagiti babassit nga eroplano ket danonenda ti agarup 200 a purok a naiwaras iti lugar a 844,000 a kilometro kuadrado iti unos ti dua a tawen. Dagitoy ket ginastuan amin dagiti boluntario a kontribusion dagiti lokal a Saksi.

Malaksid kadagita a panangasaba, dagiti nataengan a Saksi naparegtada a mangutob iti inda iyaakar kadagiti lugar iti uneg ti mismo a pagilianda a dakdakkel ti pakasapulan kadagiti mangiwaragawag iti Pagarian. Rinibo dagiti immakar. Kadagidiay nangaramid iti kasta idiay Estados Unidos isu da Eugene ken Delia Shuster, a pinanawanda ti Illinois idi 1958 tapno agserbida sadi Hope, Arkansas. Nagtaengda sadiay iti nasurok a tallo a dekada tapno birukenda dagiti interesado, organisarenda ida a kongregasion, sada tulongan ida a makagteng iti Nakristianuan a kinanataengan.

Gaput’ panangparegta ti manangaywan ti sirkitoda, idi 1957, da Alexander B. Green ken ni baketna pinanawanda ti Dayton, Ohio, tapno agserbida sadi Mississippi. Idi damo naitudingda sadi Jackson ket dua a tawen kalpasanna sadi Clarksdale. Idi agangay ni Kabsat Green nagserbi kadagiti lima pay a lugar. Addaan amin dagitoy kadagiti babassit a kongregasion a makasapul iti tulong. Nangged a kas dianitor, hardinero, agtarimaan kadagiti muebles, agtarimaan iti kotse, ken dadduma pay. Ngem ti kangrunaan nga inasikasona isut’ panangikasaba iti naimbag a damag. Tinulonganna dagiti lokal a Saksi a rumang-ay iti naespirituan, nakipagtrabaho kadakuada tapno danonenda dagiti agnanaed iti teritoriada, ket masansan a timmulong a nangbangon iti Kingdom Hall sakbay a napan manen iti sabali.

Idi 1967, idi a ni Gerald Cain nagbalin a Saksi sadi lumaud nga Estados Unidos, isu ken ti pamiliana sibabara a nariknada ti kinaganetget ti trabaho a panagebanghelio. Uray pay sakbay a nabautisaranda, inyurnosdan ti panagserbi iti dakdakkel a pakasapulan. Iti uppat a tawen timmulongda iti kongregasion ti Needles, California. Ti teritoriada sinaklawna dagiti paset ti tallo nga estado ti lumaud nga Estados Unidos. Idi a kapilitan nga umakarda gaput’ salun-atda, nangpilida manen iti lugar nga adda naisangsangayan a pakasapulan, ti paset ti balayda pinagbalinda a Kingdom Hall. Adu pay nga iyaakar ti simmaruno, ngem kanayon a ti kangrunaan a laglagipenda isut’ ipapanda iti lugar a dakdakkel ti maitulongda iti panangasaba.

Bayat nga immadu ti bilang dagiti kongregasion, kadagiti dadduma a lugar kasapulanda unay dagiti kualipikado a panglakayen. Tapno makatulongda, rinibo a panglakayen ti nagboluntario nga agbiahe a regular (ket iti bukodda a gasto) a mapan kadagiti kongregasion nga adayo manipud pagtaenganda. Agbiaheda sadiay iti mamitlo, mamimpat, maminlima, wenno ad-adu pay iti linawas​—tapno makiramanda kadagiti gimong ti kongregasion ken iti ministerio idiay tay-ak ken tapno ipastoranda pay ti arban. Naaramid daytoy saan laeng nga idiay Estados Unidos no di pay ket idiay El Salvador, España, Japan, Netherlands, ken adu pay a dagdaga. Kadagiti dadduma a kaso, immakar dagiti panglakayen agraman pamiliada, tapno makatulongda itoy a kasapulan.

Aniat’ resultada? Amirisenyo ti maysa a pagilian. Idi 1951, idi damo a naiyanunsio ti urnos a mangtrabaho kadagiti di naituding a teritoria, adda agarup 3,000 a kongregasion idiay Estados Unidos, nga agpromedio iti 45 nga agibumbunannag iti kada kongregasion. Idi 1975, addan 7,117 a kongregasion, ket ti promedio nga aktibo a Saksi a naitimpuyog iti kada kongregasion nagbalinen a gistay 80.

Ti naited a panangsaksi iti nagan ken Pagarian ni Jehova nanipud 1945 inggat’ 1975 dakdakkel nga amang ngem ti aniaman a nagapuanan agingga idi.

Ti bilang dagiti Saksi rimmang-ay manipud 156,299 idi 1945 inggat’ 2,179,256 iti intero a globo idi 1975. Tunggal maysa kadagitoy nakiramanda a personal iti pannakaikasaba ti Pagarian ti Dios iti publiko.

Idi 1975, mangaskasaba dagiti Saksi ni Jehova iti 212 a daga (nabilang sigun ti pannakabingaybingay ti mapa idi karrugi ti 1990’s). Iti las-ud ti pagilian ti E.U. ken Canada, 624,097 kadakuada ti mangitultuloy iti ministerioda. Idiay Europa, iti ruar ti dati nga Union Soviet, adda pay 614,826. Madamdamagen ti Africa ti mensahe ti kinapudno nanipud iti 312,754 a Saksi a makiramraman iti trabaho sadiay. Ti Mexico, Central America, ken Sud America pagserserbian idi ti 311,641 a Saksi; ti Asia, 161,598; ti Australia ken dagiti adu nga isla iti intero a daga, 131,707.

Bayat ti 30 a tawen agingga idi 1975, binusbos dagiti Saksi ni Jehova ti 4,635,265,939 nga oras iti panangasaba ken panangisuro iti publiko. Nakaipaimada pay iti 3,914,971,158 a libro, bokleta, ken magasin kadagiti interesado tapno matulonganda a mangapresiar no kasanoda a magunggonaan iti naayat a panggep ni Jehova. Kas maitunos iti bilin ni Jesus nga agaramid kadagiti adalan, nakaaramiddat’ 1,788,147,329 a panagsarungkar kadagiti interesado, ket idi 1975 adda 1,411,256 a promedio ti libre nga iyad-adalandat’ Biblia kadagiti pagtaengan dagiti indibidual ken pampamilia.

Idi 1975 aktual a dimmanon ti pannakaikasabat’ naimbag a damag iti 225 a daga. Iti nasurok a 80 a daga a dimmanonan ti naimbag a damag idi 1945 ngem awananda iti kongregasion daydi a tawen, rimmangpayan dagiti kongregasion dagiti naregta a Saksi idi 1975. Naibilang kadagitoy ti Republika ti Korea nga addaan 470 a kongregasion, España nga addaan 513, Zaire nga addaan 526, Japan nga addaan 787, ken Italia nga addaan 1,031.

Bayat iti periodo a 1945 inggat’ 1975, kaaduan kadagidiay nagbalin a Saksi ni Jehova dida imbilang a napulotanda iti espiritu ti Dios a buyogen ti namnama nga agbiag sadi langit. Idi primavera ti 1935, ti bilang dagiti nakiraman iti emblema iti Pangrabii ti Apo nagdagup iti naan-anay a 93 porsiento kadagidiay makiramraman iti ministerio idiay tay-ak. (Idi arinunos dayta a tawen, ti “dakkel nga umariwekwek” iti Apocalipsis 7:9 natarusanda a buklen dagidiay agbiagto nga agnanayon ditoy daga.) Idi 1945 ti bilang dagiti Saksi a nangnamnama nga agbiag iti paraiso a daga immaduda unayen a buklenda ti 86 porsiento kadagidiay makiramraman iti pannakaikasabat’ naimbag a damag. Idi 1975 dagidiay agkunkuna a Kristianoda a napulotan iti espiritu nakurangdan a kagudua ti 1 porsiento iti dagup ti sangalubongan nga organisasion dagiti Saksi ni Jehova. Nupay naiwarasda iti agarup 115 a daga idi a tiempo, dagidiay napulotan nagtultuloyda a nagserbi kas nagkaykaysa a bagi iti babaen ni Jesu-Kristo.

[Blurb iti panid 463]

“Nanipud kaaddayo ditoy pagsasaritaanda aminen ti Biblia”

[Blurb iti panid 466]

“Ti kaibagbagam kaniak isut’ nabasak iti daydi a Biblia adu a tawenen ti naglabas”

[Blurb iti panid 470]

Rinibo dagiti immakar kadagiti lugar iti pagilianda nga ad-adda a kasapulan kadagiti Saksi

[Blurb iti panid 472]

“Maysa a di-magatadan a gunggona”

[Blurb iti panid 475]

Naibaon dagiti kualipikado a Saksi kadagiti daga a nangnangruna nga agkasapulan

[Blurb iti panid 486]

Babaen kadagiti nabileg a Nainkasuratan nga argumento, imbutaktak dagiti immuna a Saksi idiay Nigeria dagiti klero ken ti ulbod a sursuroda

[Blurb iti panid 497]

No maibusanda ti sao, nagkumpasda

[Blurb iti panid 499]

Ti panggep? Danonen amin a madanon iti mensahe ti Pagarian

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 489]

Dagiti misionero a nasanay sadi Gilead, kas kada Stanley Jones (kattigid) ken Harold King (kannawan), nagserbida ditoy nanipud 1947 inggat’ 1958, agraman dagiti naregta a pamilia dagiti lokal a Saksi

Manipud Chefoo, rinibo dagiti surat, tract, ken libro ti naipatulod iti baet ti 1891 ken 1900

Ni C. T. Russell nagpalawag sadi Shanghai ket 15 a siudad ken purok ti binisitana, 1912

Adu a literatura ti imbunong dagiti colporteur iti kosta ti China, agraman kadagiti biahe a nagpauneg, idi 1912-18

Nagserbi ditoy dagiti colporteur a Hapon, 1930-31

Adda dagiti naibrodkas iti radio iti saot’ Intsik manipud Shanghai, Peking, ken Tientsin, idi 1930’s; nagbanaganna, dagiti surat nga agkidkiddaw iti literatura naggapuda kadagiti adu a paset ti China

Dagiti payunir manipud Australia ken Europa nangasabada sadi Shanghai, Peking, Tientsin, Tsingtao, Pei-tai-ho, Chefoo, Weihaiwei, Canton, Swatow, Amoy, Foochow, Hankow, ken Nanking kadagidi 1930’s inggat’ 1940’s. Dagiti dadduma nagnada iti Kalsada ti Burma ket nangasabada sadi Pao-shan, Chungking, Ch’eng-tu. Dagiti lokal a payunir nagserbida sadi Shensi ken Ningpo

Inkagumaanda nga idanon ti naimbag a damag ti Pagarian ni Jehova kadagiti umili ti China

[Ladawan]

Dagiti misionero a nasanay sadi Gilead, kas kada Stanley Jones (kattigid) ken Harold King (kannawan), nagserbida ditoy nanipud 1947 inggat’ 1958, agraman dagiti naregta a pamilia dagiti lokal a Saksi

[Mapa]

CHINA

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 462]

Ti “Sibia” nagserbi nga agtatapaw a balay dagiti misionero idiay West Indies

G. Maki

S. Carter

R. Parkin

A. Worsley

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

BAHAMAS

LEEWARD ISLANDS

VIRGIN ISLANDS (U.S.)

VIRGIN ISLANDS (BRITISH)

WINDWARD ISLANDS

[Mapa iti panid 477]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dagiti mangted-biag a danum ti kinapudno sinawangda dagiti nasional a pagbedngan ket nagayusda iti adu a lugar ti Africa

EGIPTO

SENEGAL

KENYA

SUD AFRICA

GHANA

KENYA

MALAWI

NIGERIA

SIERRA LEONE

ZAMBIA

[Dagiti ladawan iti panid 464]

Kas misionero idiay Bolivia, da Edward Michalec (kattigid) ken Harold Morris (kannawan) immunada a nangasaba ditoy La Paz

[Ladawan iti panid 465]

Ti bapor nga “El Refugio,” nga inaramid dagiti Saksi idiay Peru, nausar a nangidanon iti mensahe ti Pagarian kadagiti agnanaed iti igid dagiti karayan iti surong ti Amazon

[Ladawan iti panid 467]

Dagiti klase ti literasia nga inkondukta dagiti Saksi idiay Mexico timmulong kadagiti pinullo ribo nga umili a nangbasa iti Sao ti Dios

[Ladawan iti panid 468]

Ni Kabsat Knorr (sango a kannawan) pinalawaganna dagiti Saksi kadagiti babassit nga asamblea a naangay kadagiti talon ken bambantay ti Argentina idi napawilanda nga agasamblea a silalatak

[Ladawan iti panid 469]

Kadagidiay rinibo a Saksi nga immakar iti sabali a pagilian tapno agserbida iti dakdakkel a pakasapulan isu dagiti pamilia, kas kada Harold ken Anne Zimmerman agraman uppat nga ubbingda (Colombia)

[Ladawan iti panid 471]

Kas panangipangag iti awis nga agboluntario, da Tom ken Rowena Kitto immakarda idiay Papua tapno isuroda ti kinapudno ti Biblia

[Ladawan iti panid 471]

Da John ken Ellen Hubler, sa sinaruno ti 31 pay a dadduma a Saksi, immakarda idiay New Caledonia. Sakbay a nagawidda, adda kongregasion a natibker ti pannakaipasdekna sadiay

[Ladawan iti panid 473]

Kas agtutubo idiay Western Samoa, sinaranget ni Fuaiupolu Pele ti nakaro nga ibubusor ti pamilia ken komunidad idi inkeddengna nga agbalin a Saksi ni Jehova

[Ladawan iti panid 474]

Idi kumbinsidon ni Shem Irofa’alu ken dagiti kakaduana a ti isursuro dagiti Saksi ni Jehova ket talaga a kinapudno, dagiti simbaan ti 28 a purok idiay Solomon Islands pinagbalinda amin a Kingdom Hall

[Dagiti ladawan iti panid 476]

Tapno makakasabada idiay Ethiopia idi rugrugi ti 1950’s, dagiti Saksi masapul a mangipasdekda ti mision nga eskuelaan ket mangisuroda

[Ladawan iti panid 478]

Idi inggakatda nga idistiero, impanamnama ti prominente nga opisial ken Gabriel Paterson (makita ditoy): ‘Ti kinapudno kasla dakkel a karayan; uray tambakam lapunosennanto ti tambak’

[Dagiti ladawan iti panid 479]

Idi 1970 naangay ti kumbension idiay Nigeria, 3,775 a kabbaro a Saksi ti naitaneb; siniguradoda a tunggal maysa ket talaga a kualipikado

[Dagiti ladawan iti panid 481]

Dagiti pelikula a naipabuya (idiay Africa ken iti intero a lubong) impamatmatna kadagiti nagbuya ti kinalawa ti makitkita nga organisasion ni Jehova

[Ladawan iti panid 482]

Ni João Mancoca (naiparang ditoy a kadduana ni Mary, a baketna) ket sisusungdo a nagserbi ken Jehova iti adu a dekada nupay sinarangetna dagiti nakarikrikut a kasasaad

[Ladawan iti panid 483]

Idi 1961, ni Ernest Heuse, Jr., ken ti pamiliana, nakastrekda idiay Zaire (Congo idi) tapno tumulongda a mangted iti naespirituan nga instruksion kadagidiay talaga a nagtarigagay nga agserbi ken Jehova

[Dagiti ladawan iti panid 485]

Nupay nakatawenna pay la a nabautisaran ken awan Saksi nga am-ammona idiay Kenya, ni Mary Whittington napan timmulong kadagiti sabali a mangammo iti kinapudno

[Ladawan iti panid 487]

Ni Mary Nisbet (sentro a sango), a nagbaetan da Robert ken George nga annakna, a nagpayunir idiay Makindaya nga Africa idi 1930’s, ken (iti likud) da William nga anakna ken Muriel nga asawana, a nagserbi idiay Makindaya nga Africa nanipud 1956 inggat’ 1973

[Dagiti ladawan iti panid 488]

Idi naangay ti kumbension ti Filipinas idi 1945, naited dagiti instruksion no kasanoda a mangisuro babaen iti panangiyadal iti Biblia kadagiti pagtaengan

[Dagiti ladawan iti panid 490]

Da Don ken Mabel Haslett, dagiti immuna a misionero ti Japan kalpasan ti gubat, a mangaskasabada iti kalsada

[Ladawan iti panid 491]

Iti 25 a tawen ni Lloyd Barry (kannawan) nagserbi idiay Japan, idi damo kas misionero sa kalpasanna kas manangaywan ti sanga

[Ladawan iti panid 491]

Da Don ken Earlene Steele, dagiti damo kadagiti adu a misionero a nagserbi iti Republika ti Korea

[Ladawan iti panid 492]

Kadagiti naglabas a tawtawen, dagiti mananggulo kinamatda no dadduma ni Fred Metcalfe idi inkasabana ti Biblia idiay Ireland; ngem idi agangay dimngeg dagiti umili, ket rinibo ti nagbalin a Saksi ni Jehova

[Ladawan iti panid 493]

Nupay bimmusor dagiti klero, rinibo dagiti nagaaripuno kadagiti kumbension dagiti Saksi idiay Italia (Roma, 1969)

[Ladawan iti panid 494]

Bayat ti pannakaipawil, masansan a naangay dagiti gimong ti kongregasion iti away, nga agpipiknikda, kas idiay Portugal

[Dagiti ladawan iti panid 495]

Dagiti naibalud a Saksi sadi Cádiz, España, intuloyda ti nangasaba babaen iti surat

[Dagiti ladawan iti panid 496]

Dagiti dadakkel a kumbension nangipaayda iti oportunidad tapno ti publiko makita ken mangngeganda a mismo no ania a klase a tattao dagiti Saksi

Paris, Francia (1955)

Nuremberg, Alemania (1955)

[Dagiti ladawan iti panid 498]

Tapno maidanonda ti naimbag a damag kadagiti isuamin idiay Luxembourg, dagiti Saksi ni Jehova nagusarda kadagiti literatura iti di kumurang sangagasut a pagsasao

Kapitulo 22

Paset 5​—Dagiti Saksi Aginggat’ Kaadayuan a Paset ti Daga

Idi 1975 adda dagiti naangay a nasken a desision no iti wagas ti pannakaiwanwan ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova manipud iti sangalubongan a hedkuarterda. Dida ammo idi no aniada a tay-ak ti maluktan pay a makasapul iti naganetget a pannakakasaba sakbay ti panungpalan ti agdama a sistema ti lubong wenno kasano pay kawadwad ti masapul a panangasaba kadagiti daga a silalatak a nangaskasabaandan iti adu a tawtawen. Ngem tarigagayanda idi nga usaren inggat’ kabaelanda ti amin nga oportunidad. Dagiti panid 502 inggat’ 520 salaysayenda ti dadduma kadagita a nakaay-ayat nga itatanor.

DAKKEL ti nagbalbaliwan ti Sud America. Saan pay unay nga adu a tawtawen ti napalabas idi a sinaranget dagiti Saksi ni Jehova idiay Ecuador dagiti mananggulo a Katoliko, idi a dagiti Katoliko a papadi idiay Mexico kasda la ar-ari a nagturay kadagiti adu a purpurok, ken idi a ti gobierno impawilna ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Argentina ken Brazil. Ngem napalalot’ panagbalbaliw dagiti kasasaad. Itan adu kadagidi nasursuruan nga agamak wenno manggura kadagiti Saksi isudan a mismo ti nagbalin a Saksi ni Jehova. Siraragsak dagiti dadduma nga immimdeng no sarungkaran ida dagiti Saksi tapno iranudda ti kappia a mensahe ti Biblia. Nalatak ken mararaemen dagiti Saksi ni Jehova.

Ti kadakkel dagiti kumbensionda ken ti Nakristianuan a kondukta dagidiay timmabuno isut’ nakaawis ti atension. Dua kadagita a kumbension, idi 1985 a naggiddan a naangay sadi São Paulo ken Rio de Janiero, Brazil, ket 249,351 ti kangatuan a timmabuno. Kalpasanna, adda 23 a kanayonan a kumbension, a para kadagiti interesado iti dadduma a paset ti Brazil, pinagbalinna a 389,387 ti dagup dagiti timmabuno. Ti resulta ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova kas mannursuro iti Sao ti Dios idiay Brazil bimmatadda idi nga 4,825 dagiti nangisimbolo iti dedikasionda ken Jehova babaen iti pannakaitanebda iti danum iti daydi a serye dagiti kumbension. Lima la a tawen kalpasanna, idi 1990, nesesita a maangay ti 110 a kumbension iti intero a Brazil tapno maasikaso ti timmabuno a 548,517. Iti dayta a tiempo 13,448 ti nagpaitaneb iti danum. Iti intero a pagilian ginasut a ribo dagiti indibidual ken pampamilia nga immawat kadagiti Saksi ni Jehova tapno paisuroda iti Sao ti Dios.

Ti met ngay Argentina? Kalpasan ti adu a dekada a panangipawil ti gobierno, libre manen dagiti Saksi ni Jehova nga agaasamblea idi 1985. Anian a rag-o idi a 97,167 ti presente iti immuna a serye dagiti kumbensionda! Iti sidong ti paulo a “Dumakdakkel a Pagarian​—Pagarian Dagiti Saksi ni Jehova,” ti lokal a diario nga Ahora nagsiddaaw gapu iti kinaurnos dagiti nakikumbension sadi Buenos Aires, ti kinaawan a panagil-ilemda iti rasa ken sosial, ti kinatalnada, ken ti ayat nga imparangarangda. Sana ingngudo: “Mamatitay man wenno saan kadagiti ideya ken doktrinada, daytoy intero nga umariwekwek maikari iti katan-okan a panagraemtayo.” Nupay kasta, saan la a dayta ti inaramid dagiti adu a taga Argentina. Inrugidat’ nakiinnadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova, sada nakigimong kadagiti Kingdom Hall tapno mapaliiwda no kasanot’ panangipakat dagiti Saksi kadagiti prinsipio ti Biblia kadagiti biagda. Kalpasanna nagdesision dagitoy a managpaliiw. Iti las-ud ti simmuno a pito a tawen, pinullo ribo kadakuada ti nangidedikar ti biagda ken Jehova, ket ti bilang dagiti Saksi idiay Argentina ngimmato iti 71 porsiento!

Ad-adda pay a naisalsalumina ti panangipangagda iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios idiay Mexico. Kadagiti naglabas a tawtawen, dagiti Saksi ni Jehova sadiay masansan a rauten dagiti mananggulo a sinugsogan dagiti padi. Ngem idi saan a bimmales wenno nagbenggansa dagiti Saksi napalalot’ panagsiddaaw dagidiay nasingpet pusoda a tattao. (Roma 12:17-19) Napaliiwda pay nga amin a sursuro dagiti Saksi imbasarda iti Biblia, ti naipaltiing a Sao ti Dios, imbes ket a kadagiti natauan a tradision. (Mat. 15:7-9; 2 Tim. 3:16, 17) Nabigbigda a dagiti Saksi addaanda iti pammati a talaga a nangpakired kadakuada uray sinarangetda ti rigat. Immadu dagiti pamilia a nangawat kadagiti Saksi ni Jehova no itukonda ti libre a panagadal iti Biblia kadagiti pagtaenganda. Kinapudnona, idi 1992, 12 porsiento kadagiti iyad-adalan dagiti Saksi iti Biblia iti intero a lubong adda idiay Mexico, ket adu kadagitoy ti addaan dadakkel a pamilia. Kas resultana, ti bilang dagiti Saksi ni Jehova idiay Mexico​—saan a dagidiay makigimgimong laeng no di ket aktiboda a mangiwarwaragawag iti Pagarian ti Dios​—ngimmato manipud 80,481 idi 1975 ket nagbalin a 354,023 idi 1992!

Uray idiay Europa, dagiti naisangsangayan a pasamak isudat’ makagapu iti isasaknap ti mensahe ti Pagarian.

Dagiti Karkarna a Pasamak Idiay Poland

Nupay napawilan ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Poland nanipud 1939 inggat’ 1945 (idi nagturay dagiti Nazi ken Soviet) sa manen nangrugi idi Hulio 1950 (iti sidong ti panangtengngel dagiti Soviet), saan a nagsarday a nangaskasaba sadiay dagiti Saksi ni Jehova. Nupay 1,039 laeng ti bilangda idi 1939, idi 1950 addan 18,116 a mangiwarwaragawag iti Pagarian, ket nagpatpatuloy dagitoy kas naregta (nupay naannadda) nga ebanghelisador. (Mat. 10:16) No maipapan kadagiti asamblea, nupay kasta, nailemmeng daytoy iti publiko​—naangayda kadagiti away, kamarin, kabakiran. Ngem, nangrugi idi 1982, pinalubosan ida ti gobierno a Polaco a maaddaan kadagiti saggaysa nga aldaw nga asamblea a limitado laeng ti tumabuno kadagiti naabangan a pasilidad.

Ket, idi 1985 naala dagiti Saksi ni Jehova dagiti kalalawaan nga estadium idiay Poland para iti uppat a dadakkel a kumbension a naangay iti bulan ti Agosto. Idi a ti delegado manipud Austria ket dimsaag iti eroplano, nasdaaw idi nangngegna iti loudspeaker ti panangawatda kadagiti Saksi ni Jehova idiay Poland para iti kumbensionda. Gapu ta iti daytoy ket nabigbigna a nagbaliwen ti kababalin ti gobierno, daydi lumakayen a Saksi a Polaco a napan simmabat iti sangaili dina nalapdan a nagarubos ti luana gaput’ rag-o. Adda timmabuno a 94,134 a delegado kadagitoy a kumbension, agraman dagiti grupo a naggapu iti 16 a daga. Naammuan ngata ti sapasap a publiko ti naangay sadiay? Wen, a talaga! Bayat ken kalpasan dagitoy a kumbension, nabasadat’ report dagiti kangrunaan a periodiko, nabuyada dagiti kumbensionista kadagiti telebisionda, ken nangngegdat’ paset ti programa a naibrodkas iti radio nasional. Adu kadakuada ti naragsakan kadagiti nakita ken nangngegda.

Naiyusuat dagiti plano para kadagiti daddadakkel pay a kumbension idiay Poland a sadiay, idi Mayo 12, 1989, ti gobierno legal a binigbigna dagiti Saksi ni Jehova kas relihiuso nga asosasion. Iti las-ud ti tallo a bulan, naangay ti tallo a kumbension internasional​—sadi Chorzów, Poznan, ken Warsaw​—a 166,518 ti dagup dagiti timmabuno. Nakaskasdaaw ta, rinibo a Saksi manipud iti dati nga Union Soviet (U.S.S.R.) ken Czechoslovakia nakaalada ti permiso a kasapulan tapno makabiahe ken makatabunoda. Agbungbunga kadit’ trabaho dagiti Saksi ni Jehova a panagaramid iti adalan kadagitoy a daga a ti ateismo ket sibibileg nga intantandudo ti Estado iti unos ti adun a dekada? Nabatad ti sungbat idi nga 6,093, agraman dagiti adu nga agtutubo, ti nangidatag iti bagida tapno maitaneb iti danum kadagita a kumbension.

Nagminar iti publiko a naigiddiat dagiti Saksi​—iti nakasaysayaat a wagas. Sigun kadagiti periodiko nabasada dagitoy: “Dagidiay agdaydayaw ken Jehova a Dios​—a kas imbagada a mismo​—ipategda unay dagiti panaguurnongda, a talaga a pakaiparangarangan ti panagkaykaysada. . . . No maipapan iti kinaurnos, kinatalna, ken kinadalus, mapagulidanan dagiti nakikumbension.” (Życie Warszawy) Inkeddeng ti dadduma a Polaco a saanda laeng a paliiwen dagiti kumbensionista. Tinarigagayanda nga iyadal dagiti Saksi ni Jehova ti Biblia kadakuada. Kas resulta ti kasta nga instruksion manipud Sao ti Dios, ngimmato ti bilang dagiti Saksi ni Jehova idiay Poland manipud 72,887 idi 1985 ket nagbalin a 107,876 idi 1992; ket iti dayta a tawen (1992), binusbosda ti nasurok a 16,800,000 nga oras a nangipakaammo kadagiti sabsabali maipapan iti nakaskasdaaw a namnama a nailanad iti Kasuratan.

Nupay kasta, saan laeng nga idiay Poland nga adda dagiti nakaay-ayat a panagbalbaliw.

Ad-adu ti Nanglukat iti Ridawda iti Makindaya nga Europa

Legal a binigbig ti Hungary dagiti Saksi ni Jehova idi 1989. Daydi dati a German Democratic Republic (GDR) inikkatna ti 40 a tawen a panangipawilna kadagiti Saksi idi 1990, uppat la a bulan kalpasan a nangrugi ti pannakarpuog ti Pader ti Berlin. Iti simmuno a bulan opisial a binigbig ti baro a Romaniano a gobierno ti Kristiano nga Asosasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Romania. Idi 1991 indeklara ti Ministry of Justice sadi Moscow a ti Karta ti “Relihiuso nga Organisasion Dagiti Saksi ni Jehova iti U.S.S.R.” opisialen a nairehistro. Iti dayta met la a tawen legal a nabigbig ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Bulgaria. Idi 1992, dagiti Saksi ni Jehova idiay Albania legalen ti kasasaadda.

Aniat’ nangusaran dagiti Saksi ni Jehova iti wayawaya a naragpatda? Dinamag ti maysa a periodista ken Helmut Martin, mangiwanwanwan iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay GDR: “Makinaminkay kadi itan iti politika?” Total, kastat’ ar-aramiden ti adu kadagiti klero ti Kakristianuan. “Saan,” insungbat ni Kabsat Martin, “inikkan ni Jesus dagiti adalanna iti Nainkasuratan a trabaho, ket ibilangmi dayta a kas kangrunaan nga annongmi.”​—Mat. 24:14; 28:19, 20.

Sigurado a saan a rugrugi la a tamingen dagiti Saksi ni Jehova dayta a rebbengen dita a paset toy lubong. Nupay kapilitan idi nga agtrabahoda iti sidong dagiti nakarikrikut a kasasaad iti adu a tawtawen, iti kaaduan kadagitoy a daga nagandar dagiti kongregasion (nga agtataripnong kadagiti babassit a grupo), ket nangaskasabada. Ngem itan naluktan ti baro a gundaway. Mabalindan ti aggigimong ket siwayawayadan a mangawis iti publiko. Makakasabadan a silalatak iti binalaybalay, a dida agamak a maibalud. Adtoy dagiti daga a nasurok a 390,000,000, ti dagup ti populasionda ket adu pay a trabaho ti mairingpas. Gapu ta siaammoda nga agbibiagtayon iti maud-udi nga aldaw ti agdama a sangalubongan a sistema ti bambanag, nagtignay a sidadaras dagiti Saksi ni Jehova.

Uray sakbay pay ti legal a pannakabigbigda, dagiti kameng ti Bagi a Manarawidwid binisitadan ti sumagmamano kadagitoy a daga tapno kitaenda no aniat’ maitulongda kadagiti Kristiano a kakabsatda. Idi nalpasen ti pannakaipawil kadakuada, ad-adu pay kadagitoy a lugar ti nagbiaheanda tapno tumulongda a mangorganisa iti trabaho. Iti las-ud lat’ sumagmamano a tawen, personal a nakita ken nakisaritada kadagiti Saksi idiay Poland, Hungary, Romania, Czechoslovakia, Russia, Ukraine, Estonia, ken Belarus.

Naiyurnos dagiti kumbension a mangpakired kadagiti Saksi nga agnanaed kadagitoy a daga ken tapno agminar a silalatak iti publiko ti mensahe ti Pagarian ti Dios. Awan pay lima a bulan manipud naikkat ti pannakaipawilda iti dati a GDR, naangay ti kasta a kumbension sadi Olympia Stadium ti Berlin. Sidadaras nga inawat dagiti Saksi manipud 64 a dadduma a daga ti awis a tumabuno. Imbilangda a pribilehio ti inda panangtagiragsak iti dayta nga okasion a kaduada dagiti Kristiano a kakabsatda nga iti unos ti adu a dekada indemostradat’ kinasungdoda ken Jehova nupay nakaro ti pannakaidadanesda.

Agpada idi 1990 ken idi 1991, naangay dagiti dadduma a kumbension iti intero a Makindaya nga Europa. Kalpasan a naangay ti uppat a lokal nga asamblea idiay Hungary idi 1990, naiyurnos ti internasional a taripnong sadi Népstadion sadi Budapest idi 1991. Adda 40,601 a timmabuno manipud 35 a pagilian. Damo unay iti nasurok nga 40 a tawen, nabaelan dagiti Saksi ni Jehova nga inangay dagiti kumbension iti imatang ti publiko idiay Romania idi 1990. Naangay ti serye dagiti asamblea iti intero a nasion, sa kalpasanna adda dua a dadakkel a kumbension, iti dayta a tawen. Addada pay walo a kumbension idi 1991, a tinabunuan ti 34,808. Idi 1990, iti dati a Yugoslavia, naangay dagiti kumbension iti tunggal maysa kadagiti republika a nangbukel iti dayta a pagilian. Iti simmuno a tawen, nupay dandani idi ti guerra sibil sadiay, 14,684 a Saksi ni Jehova ti nangtagiragsak iti kumbension internasional sadi Zagreb, a kabisera ti Croatia. Nagsiddaaw dagiti polis idi nakitada dagiti Croat, Montenegrino, Serbiano, Sloveniano, ken dadduma pay a naummong a sitatalna nga umim-imdeng iti programa.

Uray met idiay makunkuna a Czechoslovakia idi, naiyurnos a sipapartak dagiti kumbension. Ti kumbension nasional sadi Prague idi 1990 tinabunuan ti 23,876. Dagidiay direktor ti estadium naragsakanda unay iti nakitada isu nga intedda kadagiti Saksi dagiti kadaklan a pasilidad ti pagilian para iti sumuno a kumbensionda. Iti dayta a historiko nga okasion, idi 1991, adda 74,587 nga entusiastiko a kumbensionista a nangpunno iti Strahov Stadium sadi Prague. Dagiti delegado a Czech ken Slovak siraragsak ken sibabara a pinalakpakanda ti anunsio idi mairuar ti kompleto a New World Translation of the Holy Scriptures kadagiti bukodda a pagsasao, nga usarenda iti ministerioda agraman iti panagadalda a personal ken iti kongregasion.

Idi met la 1991 a, damo unay iti historia, a nabalinan dagiti Saksi ni Jehova ti silalatak a nagkumbension kadagiti lugar a dati a sakup ti Union Soviet. Kalpasan ti kumbension sadi Tallinn, Estonia, adda naangay sadi Siberia. Uppat ti naangay kadagiti kangrunaan a siudad ti Ukraine, ken maysa sadi Kazakhstan. Adda 74,252 a dagup dagiti timmabuno. Ket bilang kabbaro a bunga ti trabaho a panagaramid ti adalan dagiti Saksi ni Jehova kadagitoy a lugar, 7,820 ti nangidatag iti bagida a maitaneb iti danum. Saan nga emosional a desision daydi a gapu la ta naayatanda iti kumbension. Dagiti kandidato ti bautismo siaannad a naisagana a nasakbay iti unos ti adu a bulbulan​—ket kadagiti dadduma, adu a tawen.

Naggapuan dagitoy a tattao? Nabatad a ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova iti dayta a paset ti daga ket saan a karugrugi. Dagiti publikasion ti Watch Tower naipatulodda babaen iti koreo iti maysa nga interesado idiay Russia idi pay laeng 1887. Daydi immuna a presidente ti Watch Tower Society bimmisita a mismo sadi Kishinev (Moldova itan) idi 1891. Addada Estudiante ti Biblia a napan idiay Russia a nangasaba idi 1920’s; ngem nakaro ti ibubusor dagiti agtuturay, ket bassit la ti grupo dagidi naginteres iti mensahe ti Biblia. Nupay kasta, nagbaliw ti situasion kabayatan ken kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. Nabaliwan dagiti nasional a beddeng, ket sabalin ti nangsakup iti nalawa a grupo dagiti populasion. Kas resultana, nasurok a sangaribo a Saksi a Ukranian ti pagsasaoda a dati a sakup ti makindaya a Poland sinakupen ida ti Union Soviet. Dagiti dadduma a Saksi a nagnanaed idiay Romania ken Czechoslovakia natakkuatanda a ti pagtataenganda nagbalinen a paset ti Union Soviet. Mainayon pay, dagiti Ruso a nagbalin a Saksi ni Jehova bayat a naipupokda kadagiti kampo konsentrasion dagiti Aleman nagawidda iti daga a nakayanakanda, ket awit-awitda idi ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios. Idi 1946, adda 4,797 nga aktibo a Saksi iti Union Soviet. Adu kadagitoy ti inyakar-akar ti gobierno iti unos ti adu a tawen. Adda dagidiay naipupok kadagiti kampo a pagbaludan. Sadinoman ti nakaipananda nangasabada. Immadu ti bilangda. Uray pay sakbay a legal a binigbig ti gobierno ida, adda dagiti grupo nga aktibo manipud Lviv idiay laud agingga sadi Vladivostok a masarakan iti makindaya a beddeng ti Union Soviet, iti ballasiw ti Japan.

Adu Itan ti Situtulok nga Umimdeng

Idi inangay dagiti Saksi dagiti kumbension idiay dati a U.S.S.R. idi 1991, nagundawayan ti publiko ida nga imatangan. Aniat’ reaksionda? Sadiay Lviv, Ukraine, adda opisial ti polisia a nagkuna iti maysa a kumbensionista: “Nalalaingkayo a mangisuro iti naimbag kadagiti sabali, sarsaritaenyo maipapan iti Dios, ket dikay makiraman iti kinaranggas. Pagsasaritaanmi no apay nga indadanesdakayo idi, ket makunami a dikam ngamin immimdeng idi kadakayo ket dimi ammot’ maipapan kadakayo.” Ngem ita adun ti umim-imdeng, ket kayat dagiti Saksi ni Jehova a tulongan ida.

Tapno epektiboda unay nga agtrabaho kadagitoy a daga, masapulda dagiti literatura ti Biblia. Dakkel a pamuspusan ti inyusuatda tapno sidadaras a maited dagitoy. Idiay Selters/Taunus, Alemania, dagiti Saksi ni Jehova gistay dinobleda dagiti pagimprentaanda. Nupay di pay nalpas idi dagitoy a pasilidad, agarup dua a lawas kalpasan a naikkat ti pannakaipawil idiay Makindaya nga Alemania, adda 25 tonelada a literatura ti naipatulod dita a lugar a naggapu iti pagimprentaan ti Selters. Nanipud idi naikkat ti pannakaipawil kadagiti daga ti Makindaya nga Europa agingga idi 1992, gistay 10,000 tonelada a literatura iti 14 a kangrunaan a pagsasao ti naipaktora kadagitoy nagduduma a pagilian manipud Alemania, sabali pay nga 698 tonelada manipud Italia, ken adu pay manipud Finland.

Gapu ta adu a tawtawendan a naiputputong, dagiti Saksi kadagiti dadduma a pagilian kasapulandat’ tulong no iti pannakaiwanwan dagiti kongregasion ken iti administrasion ti organisasion. Tapno mataming daytoy naganetget a kasapulan, dagiti aduan kapadasan a papanglakayen​—no mabalbalin, us-usarenda ti pagsasao dayta a pagilian​—binirukda ida idiay Alemania, Estados Unidos, Canada, ken dadduma pay. Situtulokda ngata a mapan kadagitoy a daga ti Makindaya nga Europa tapno tumulongda iti pakasapulan? Makaparagsak a talaga ti panangawatda! No adda pannakabalinna, naipatulod met dagiti panglakayen a nasanay iti Eskuelaan ti Gilead wenno iti Ministerial Training School.

Sa, idi 1992 naangay ti naidumduma a kumbension internasional sadi St. Petersburg, ti maikadua a kadakkelan a siudad ti Russia. Adda agarup 17,000 a delegado manipud 27 a daga iti ruar ti Russia. Dakkel ti inaramidda a pannakaipablaak ti kumbension. Adda dagiti immay a di pay pulos nakadamdamag kadagiti Saksi ni Jehova. Dimmanon ti 46,214 ti kangatuan a bilang ti timmabuno. Presente dagiti delegado manipud isuamin a paset ti Russia, dadduma manipud iti adayo a daya a kas iti Sakhalin Island, iti asideg ti Japan. Dadakkel a grupo dagiti naggaput’ Ukraine, Moldova, ken dadduma a pagilian a dati a paset ti U.S.S.R. Inawitda dagiti nasayaat a damag. Impakita dagiti report a ti promedio a tumabtabuno iti kada kongregasion kadagiti siudad a kas iti Kiev, Moscow, ken St. Petersburg ket doblienda ti bilang dagiti Saksi wenno ad-adu pay. Adu kadagidiay mayat a makiinnadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova ket masapul nga agurayda nga umuna. Manipud Latvia, adda 600 a delegado nga immay ket ad-adu pay ti naggapu idiay Estonia. Adda kongregasion idiay St. Petersburg a nasurok a sangagasut ti nakasagana nga agpabautisar iti dayta a kumbension. Adu kadagidiay agin-interes ket agtutubo wenno indibidual a nangato ti adalda. Talaga, madaman ti dakkel a trabaho ti naespirituan a panagani iti daytoy nakalawlawa a teritoria a nabayagen a matmatmatan toy lubong a kas sarikedked ti ateismo!

Dagiti Talon Nakasaganadan nga Anien

Bayat a nagbaliw dagiti panangmatmat maipapan iti wayawaya iti relihion, dadduma met a pagilian, inikkatdan ti pannakaipawil kadagiti Saksi ni Jehova wenno impaaydan kadakuada ti nabayagen nga ur-urayenda a legal a pannakabigbig. Adu kadagitoy a lugar, sidadaanen a maummong ti nawadwad a naespirituan nga anien. Dagiti kasasaad ket kas iti dineskribir ni Jesus kadagiti adalanna idi kinunana: “Itangadyo dagiti matayo ket matmatanyo dagiti talon, ta nakasaganadan nga anien.” (Juan 4:35) Amirisenyo ti sumagmamano la a lugar idiay Africa a kastat’ kasasaadda.

Naipawil ti ministerio a panagbalaybalay dagiti Saksi ni Jehova idiay Zambia idi 1969. Kas banagna, dagiti Saksi sadiay binusbosda ti ad-adu a tiempo a nangiyadal iti Biblia kadagiti pagtaengan dagiti interesado. Dagiti dadduma inrugida met a biruken dagiti Saksi tapno paisuroda. Idin nagin-inut a limmukay ti panangiparit ti gobierno, ket immadu ti bilang dagiti makigimgimong. Idi 1992, adda 365,828 a timmabuno iti Pangrabii ti Apo idiay Zambia, 1 iti kada 23 nga umili!

Idiay amianan ti Zambia, idiay Zaire, rinibo pay dagidiay mayat a mangadal iti isursuro dagiti Saksi ni Jehova maipapan iti Nakristianuan a panagbiag agraman iti panggep ti Dios iti sangatauan. Idi 1990 idi impalubos ti kasasaad a luktan manen dagiti Saksi dagiti Kingdom Hall, adda dagiti lugar nga uray la 500 a tattao ti nagaaripuno kadagiti gimongda. Iti unos ti dua a tawen dagidiay 67,917 a Saksi ti Zaire ti mangikonkondukta ti 141,859 a panangyadal iti Biblia kadagita a tattao.

Makaklaat ti bilang dagiti daga a malukluktan. Idi 1990, dagiti misionero ti Watch Tower a naparuar idiay Benin 14 a tawenen ti naglabas opisial a napalubosandan nga agsubli, ket naluktan payen ti ruangan para kadagiti dadduma nga umay. Iti dayta met la a tawen pinirmaan ti Minister of Justice idiay Cape Verde Republic ti bilin a nangaprobar iti karta ti lokal nga Asosasion dagiti Saksi ni Jehova, ket iti kasta legalen ti pannakabigbigda. Sa, idi 1991 opisial a napalubosanen dagiti Saksi ni Jehova idiay Mozambique (a sadiay nakaro ti panangidadanes dagiti dati nga agtuturay kadakuada), idiay Ghana (a sadiay opisial a naiparit idi ti aktibidadda), ken idiay Ethiopia (a sadiay imposible idi ti mangasaba a sipapannayag wenno agasamblea iti unos ti 34 a tawen). Sakbay a nagngudo ti tawen, legal metten ti pannakabigbigda sadi Niger ken Congo. Idi rugrugi ti 1992, naikkat dagiti pannakaipawil wenno legal a nabigbigen dagiti Saksi ni Jehova idiay Chad, Kenya, Rwanda, Togo, ken Angola.

Masarakan ditoy dagiti tay-ak a nakasaganan iti naespirituan a panagani. Idiay Angola, kas pangarigan, dagdagus a napasaran dagiti Saksi ti 31 porsiento nga irarang-ay; mainayon pay, dagidiay gistay 19,000 a mangiwarwaragawag iti Pagarian mangikonkonduktada ti nganngani 53,000 a panagadal iti Biblia kadagiti pagtaengan. Tapno mataming dagiti kasapulanda nga administratibo a tulong para iti daytoy nagdakkel a programa ti edukasion iti Biblia idiay Angola agraman idiay Mozambique (a sadiay adut’ makasao iti Portugues), naawis dagiti kualipikado a panglakayen manipud Portugal ken Brazil tapno umakarda ket agpa-Africada tapno sadiayda nga ituloy ti ministerioda. Dagiti misionero a Portugues ti pagsasaoda naibaonda kadagiti kallukat a teritoria ti Guinea-Bissau. Ket dagiti makabael a Saksi idiay Francia ken dadduma a daga naawisda a tumulong a mangiringpas iti naganetget a trabaho a panangasaba ken panagaramid iti adalan idiay Benin, Chad, ken Togo, a sadiay adu nga umili ti makasao iti Pranses.

Maibilang kadagiti lugar a naisangsangayan ti kawadwad ti maapit nga agdaydayaw ken Jehova isu dagiti dati a sarikedked dagiti Romano Katoliko. Malaksid iti Latin America, napaneknekan a kasta idiay Francia (a ti report ti 1992 ipakitana a 119,674 dagiti Saksi nga ebanghelisador), ti España (nga addaan 92,382), ti Filipinas (addaan 114,335), ti Ireland (a 8 inggat’ 10 porsiento ti iyaadu dagiti Saksi iti kada tawen), ken ti Portugal.

Idi a 37,567 ti timmabuno iti kumbension dagiti Saksi sadi Lisbon, Portugal, idi 1978, kinuna ti magasin nga Opção: “Siasinoman nga adda sadi Fátima no tiempo dagiti perigrino, daytoy ket talaga a naigiddiat unay. . . . Ditoy [kumbension dagiti Saksi ni Jehova] maawan ti misticismo, a sandian ti panaggigimong a sadiay dagiti agkakapammatian pagsasaritaanda dagiti problemada, ti pammatida ken ti naespirituan a panangmatmatda. Ti panaglalangenda ipakitana ti naisalumina a marka ti naayat a relasion.” Iti simmuno a dekada, ti bilang dagiti Saksi idiay Portugal rimmang-ay iti gistay 70 porsiento.

Idiay met ngay Italia? Ti nakaro a kinakirang dagiti agngayangay nga agpadi a Katoliko isut’ gapu a narikpan dagiti dadduma a seminario. Adu a simbaan ti awananen iti padi. No dadduma dagiti dati a simbaan nagbalindan a puesto wenno opisina. Nupay no kasta, siiirut a limmaban ti simbaan tapno pasardengenna dagiti Saksi ni Jehova. Kadagiti naglabas a tawtawen sinugsoganda dagiti agtuturay tapno paksiatenda dagiti Saksi a misionero ket minandaranda dagiti polis a mangatipa kadagiti gimongda. Kadagiti dadduma a lugar idi 1980’s, dagiti padi nangipigketda kadagiti pakaammo kadagiti ruangan ti amin a balay (agraman ruangan dagiti Saksi ni Jehova), a kunana: “Dikay Agtuktok. Katolikokami.” Kastoy ti paulo dagiti periodiko: “Madanagan ti Simbaan Kadagiti Saksi ni Jehova” ken “‘Nasantuan a Gubat’ Maikontra Kadagiti Saksi ni Jehova.”

Idi nga inkagumaan dagiti Judio a papadi a patalnaen dagiti apostol idi immuna a siglo, ni Gamaliel, a mannursuro ti Linteg, nainsiriban nga imbalakadna: “No daytoy a gakat wenno daytoy nga aramid ket naggapu kadagiti tattao, dayta marpuogto; ngem no dayta ket naggapu iti Dios, dikayto kabaelan a rippuogen.” (Ara. 5:38, 39) Aniat’ nagbanaganna idi inkagumaan dagiti Romano Katoliko a papadi iti maika-20 a siglo a patalnaen dagiti Saksi ni Jehova? Ti trabaho ti 120 a Saksi idiay Italia idi 1946 saan a narpuog. Imbes ketdi, idi 1992, adda 194,013 nga aktibo a Saksi a naitimpuyog iti 2,462 a kongregasion iti intero a pagilian. Bale pinunnoda ti Italia iti pannursuro ti Sao ti Dios. Nanipud 1946 binusbosda ti nasurok a 550 milion nga oras a nakisarsarita kadagiti padada nga Italiano maipapan iti Pagarian ti Dios. Bayat a kastat’ inaramidda, impaimada kadakuada ti minilion a mismo a kopia ti Biblia agraman nasurok nga 400 milion a libro, bokleta, ken magasin a mangilawlawag kadagiti Kasuratan. Kayatda a siguraduen a dagiti taga Italia maaddaanda ti naan-anay a gundaway nga agtakder iti dasig ni Jehova sakbay nga umay ti Armagedon. Kabayatanna, laglagipenda ti insurat ni apostol Pablo iti 2 Corinto 10:4, 5, a: “Dagiti igam ti pannakidangadangmi saanda a nainlasagan, no di ket nabilegda gapu iti Dios a maipaay iti panangparmek kadagiti napigsa ti pannakaimulada a bambanag. Ta parparmekenmi dagiti panagrasrason ken tunggal natan-ok a banag a naibangon a maibusor iti pannakaammo ti Dios.”

Saan laeng a dagiti dati a sarikedked dagiti Katoliko ti as-asikasuen dagiti Saksi ni Jehova. Ammoda a kinuna ni Jesu-Kristo: “Iti isuamin a nasnasion ti naimbag a damag masapul a maikaskasaba.” (Mar. 13:10) Ket isu daytoy ti trabaho nga ar-aramiden dagiti Saksi. Idi 1992, adda 12,168 kadakuada nga okupado a mangipakpakaammo iti Pagarian ti Dios idiay India. Sabali pay a 71,428 kadakuada ti mangaskasaba idiay Republika ti Korea. Idiay Japan, adda 171,438, ket binulan a dumakdakkel ti bilangda. Itultuloyda pay met a danonen dagiti daga a bassit wenno awan pay naaramid a panangasaba.

Gapuna, idi maud-udi a paset ti 1970’s, damo unay a nabaelanda nga indanon ti mensahe ti Pagarian kadagiti umili ti Marquesas Islands ken idiay Kosrae​—agpada a masarakan iti Taaw Pacifico. Nadanonda pay ti Bhutan, iti makin-abagatan a beddeng ti China, ken ti Comoros, iti daya a kosta ti Africa. Idi 1980’s naireport ti damo a panangasaba dagiti Saksi ni Jehova idiay Wallis ken Futuna Islands, agraman dagiti isla ti Nauru ken Rota, a masarakan amin iti abagatan a laud a Pacifico. Dadduma kadagitoy ti medio babassit a lugar; ngem adda dagiti umili sadiay, ket napateg dagiti biag. Pagaammo unay dagiti Saksi ni Jehova nga impadto ni Jesus a sakbay nga umay ti panungpalan, ti mensahe ti Pagarian maikasabanto “iti amin a mapagnaedan a daga.”​—Mat. 24:14.

Panangbiruk Kadagiti Tattao Sadinoman ken Iti Aniaman a Tiempo

Nupay ti panangasaba iti binalaybalay agtultuloy kas kangrunaan a wagas nga us-usaren dagiti Saksi ni Jehova a mangdanon kadagiti tattao, mabigbigda nga uray iti daytoy a sistematiko a metodo dida madanon amin a tattao. Gapu iti kinaganetgetna, itultuloyda a biruken dagiti tattao sadinoman ti lugarda.​—Idiligyo ti Juan 4:5-42; Aramid 16:13, 14.

No sumanglad dagiti barko kadagiti puerto ti Alemania ken idiay Netherlands, uray apagbiit laeng, ikagumaan dagiti Saksi ni Jehova a bisitaen ida, a kasabaanda nga umuna ti kapitan sadanto isaruno ti tripolante. Agawitda kadagiti literatura ti Biblia iti adu a pagsasao para kadagiti lallaki. Kadagiti tiendaan ti umili ti Chad, idiay Central Africa, saan a karkarna nga adda grupo ti 15 wenno 20 a tattao nga aggaaribungbong iti maysa a Saksi ni Jehova a makisarsarita kadakuada maipapan iti namnama ti Pagarian ti Dios. Agrerelieboda, dagiti Saksi kasaritada dagiti adda tianggeda agraman dagiti rinibo nga aggagatang no bigat ti Sabado kadagiti palengke ti Auckland, New Zealand. Dagidiay tattao a lumabas kadagiti estasion ti bus sadi Guayaquil, Ecuador​—adu kadakuada ti naggapu kadagiti adayo a paset ti pagilian​—asitgan dagiti Saksi ket mangitukonda kadagiti naintiempuan a broshur wenno La Atalaya ken ¡Despertad! Dagidiay agtrabaho iti rabii kadagiti tiendaan nga agpatpatnag sadi Siudad ti Nueva York bisitaen dagiti Saksi kadagiti puestoda tapno magundawayanda met a denggen ti naimbag a damag.

No agluganda kadagiti eroplano, tren, bus, ken kadagiti subway, adu a Saksi ni Jehova ti mangiranud kadagiti napateg a kinapudno ti Biblia kadagiti padada a pasahero. No pangaldaw idiay panggedanda ken idiay eskuelaan, kasta met no adda bumisita idiay balayda gaput’ negosio, gundawayanda a kasabaan dagita. Ammoda nga adu kadagitoy a tattao ti nalabit awan kadagiti balayda no aramiden dagiti Saksi ti regular nga isasarungkarda.

Bayat a kaskasabaanda dagiti sabali, dida met lipatan dagiti nasinged a miembro ti pamiliada ken dadduma a kabagian. Ngem idi a ni Maria Caamano, Saksi idiay Argentina, impakaammona iti pamiliana no kasano a natignay gaput’ naadalna iti Biblia, isut’ kinatawaanda wenno dida ikankano. Saan a naglusulos no di ket nagbiahe iti 1,900 a kilometro tapno kasabaanna dagiti dadduma a kabagianna. Adda dagiti nangawat a siraragsak. Nagin-inut, immimdeng dagiti dadduma. Kas resultana, kadagiti kabagianna addan nasurok a 80 a nataengan ken nasurok nga 40 nga ubbing a nangabrasa kadagiti kinapudno ti Biblia ket iranranuddan dagitoy kadagiti sabali.

Tapno matulonganna dagiti kabagianna, ni Michael Regan nagawid iti ilina a Boyle, County Roscommon, idiay Ireland. Kinasabaanna amin ida. Nasdaaw ti babai a kaanakanna gapu iti naragsak nga espiritu ken makapabang-ar a kasasaad ti panagbiag dagiti annak ni Michael. Di nagbayag isu ken ni lakayna immanamongda nga agadal iti Biblia. Idi nabautisaranda, imparit ni tatangna a sumrekda iti balay ti pamiliada. Nagin-inut, nupay kasta, a limmukneng ti kababalinna, ket inakseptarna ti sumagmamano a literatura​—ta panggepna nga ibutaktak ti “kamali” dagiti Saksi. Ngem di nagbayag nabigbigna a ti basbasaenna isut’ kinapudno, ket idi agangay nagbautisaren. Nasurok a 20 a miembro ti pamiliana ti naitimpuyog itan iti kongregasion, a kaaduan kadakuada ti nabautisaranen.

Dagidiay ngay adda iti pagbaludan? Matulongan met kadi ida ti mensahe ti Pagarian ti Dios? Saan a baybay-an dagiti Saksi ni Jehova ida. Iti maysa a presuan idiay Norte America, dagiti urnos para iti personal a panangyadal iti Biblia kadagiti balud, agraman itatabuno kadagiti regular a gimong nga angayen dagiti Saksi ni Jehova idiay pagbaludan, namataud kadagiti naimbag a resulta nga uray la nga inyurnos ti administrasion ti presuan a maangay dagiti asamblea sadiay. Saan laeng a dagiti balud ti timmabuno kadagitoy no di agraman dagiti rinibo a Saksi a naggapu iti ruar. Uray kadagiti dadduma met a daga, ikagumaanda a kasabaan dagiti lallaki ken babbai kadagiti pagbaludan.

Saan a mamati dagiti Saksi ni Jehova a ti panagadal iti Biblia ket repormarenna amin a preso. Ngem ammoda sigun iti kapadasan nga adda dagidiay matulongan, ket kayatda nga ikkan ida iti gundaway a mangabrasa iti namnama ti Pagarian ti Dios.

Maulit-ulit a Pamuspusan a Mangdanon Kadagiti Puso

Ulit-uliten dagiti Saksi ni Jehova a sarungkaran dagiti tattao. Kas ti inaramid dagidi immuna nga adalan ni Jesus, “mapan[da] a naynay” kadagiti tattao iti naituding a teritoriada tapno gutugotenda ti interesda iti Pagarian ti Dios. (Mat. 10:6, 7) Kadagiti dadduma a lugar mabisitada amin a sangakabbalayan idiay teritoriada iti maminsan lat’ makatawen; kadagiti dadduma a lugar, binulanda a sumarungkar. Idiay Portugal, idiay Lisbon ken likmutna, a ti ratio ket 1 a Saksi iti kada 160 nga umili, sarungkaran dagiti Saksi dagiti umili iti kada lawas wenno umarngi dita. Idiay Venezuela, adda dagiti siudad a dagiti teritoria sadiay ket mawanas iti nasurok a maminsan kada lawas.

No ulit-uliten dagiti Saksi ni Jehova ti sumarungkar, saanda a padpadasen nga ipilit kadagiti tao ti mensahe ti Biblia. Ikagkagumaanda laeng nga ikkan idat’ gundaway a mangaramid iti nasaririt a desision. Itatta, adda dagidiay agkuna a saanda nga interesado; ngem ti nakaro a panagbalbaliw iti kabibiagda wenno kadagiti kasasaad ti lubong mabalin nga isut’ gapu nga umimdengdanton inton sumuno a tiempo. Gaput’ panagil-ilem wenno gapu la ta okupadoda unay, adu dagidiay talaga a dida pay nangnangngegan ti isursuro dagiti Saksi. Ngem ti maulit-ulit a nainggayyeman nga isasarungkar nalabit isunto ti gapu nga umimdengda. Dagiti tattao masansan a masdaawda iti kina-mapiar ken ti moral a kinatarnaw dagiti Saksi nga agnanaed iti sangakaarrubaanda wenno katrabahuanda. Kas resultana, inton agangay, aginteresto latta dagiti dadduma a mangammo no ania dayta mensaheda. Kastoy ti kinuna ti maysa a babai idiay Venezuela, kalpasan nga inakseptarna ti literatura ken ti naitukon a libre a panagadal iti Biblia: “Awan pay a pulos ti nangilawlawag kadagitoy a banag kaniak.”

Siaasi, dagiti Saksi ikagumaanda a danonen dagiti puso dagidiay kasarsaritada. Idiay Guadeloupe, nga adda 1 a Saksi iti tunggal 57 nga umili idi 1992, saan a karkarna a kunaen dagiti bumalay, “Saanak nga interesado.” No kasta, isungbat ni Eric Dodote: “Maawatankayo, ket isaadko toy bagik iti lugaryo.” Sananto inayon: “Ngem damagek kadakayo, Kayatyo kadi ti agbiag iti sidong dagiti nasaysayaat a kasasaad ngem dagiti agdama a kasasaad?” Kalpasan a mangngegna ti kunaen ti bumalay, usarennan ti Biblia a mangipakita no kasanonto nga iyeg ti Dios dagiti kasta a kasasaad idiay baro a lubongna.

Nasaysayaat Pay a Panangwanas iti Teritoria

Kadagiti kallabes a tawtawen narigrigaten a masarakan dagiti tattao kadagiti balayda kadagiti dadduma a daga. Masansan, mangged nga agpada ti lalaki ken ti asawana, ket iti ngudo ti lawas nalabit mapanda aglinglingay iti sabali a lugar. Tapno marisut daytoy a situasion, kadagiti adu a daga umad-adda nga agbalaybalay dagiti Saksi ni Jehova iti sardam. Idiay Britania, saan laeng a sublian dagiti dadduma a Saksi dagiti awan iti balayda iti nagbaetan ti alas seis ken alas otso iti rabii no di ket dagiti dadduma, tapno makasaritada dagidiay tattao sakbay a mapanda iti trabahoda, sarungkaranda idan sakbay ti alas otso iti bigat.

Uray pay no adda dagiti bumalay, nalabit narigat unay a kasarita ida no awan ti sigud nga imbitasion gapu ta estrikto ti pannakaguardia dagita gapu iti panagraira ti krimen. Ngem idiay Brazil no dagidiay narigat a madanon ket nasapada a mapan agpasiar iti igid ti Copacabana Beach, asitgan ida dagiti naregta a Saksi a nasapa met a napan sadiay a makisarsarita maipapan iti Pagarian ti Dios ken no kasanona a risuten dagiti problema ti sangatauan. Idiay Paris, Francia, no agawiden dagiti tattao kadagiti apartmentda iti malem, nalabit a masarakanda dagiti naisem nga agassawa a Saksi iti denna ti ruangan ti apartment, nga agur-urayda a makisarita kadagiti indibidual nga agnanaed kadagita a mayat a mangbusbos iti sumagmamano a minuto a dumngeg maipapan iti pamuspusan ti Dios a mangipaayto iti pudpudno a kinatalged. Idiay Honolulu, Siudad ti Nueva York, ken dadduma pay a lugar, ipamuspusanda met a danonen babaen iti telepono dagiti agtataeng kadagiti patakder a naguardiaan.

No agballigida a makasarita ti maysa iti kada balay, saan nga ipapan dagiti Saksi a nalpasen ti trabahoda. Tarigagayanda a kasarita amin nga indibidual a mabalinda a kasarita iti kada balay. No dadduma maaramidda daytoy babaen iti isasarungkarda iti nagduduma nga aldaw wenno naggigiddiat nga oras. Idiay Puerto Rico idi kinuna ti bumalay nga isu ket di interesado, dinamag ti Saksi no adda pay sabali dita a balay a mabalinna a kasarita. Nakasarita daytoy ti lalaki iti dayta a balay, a 14 a tawenen nga agsaksakit ket iti katrena laengen ti paggiyananna. Rimmayray ti pusona gapu iti namnama a nailanad iti Sao ti Dios. Idi simmaranta ti panaginteresna nga agbiag, di nagbayag mapanawannan ti katrena, timmabuno kadagiti gimong idiay Kingdom Hall, ket inranudnan ti nabirukanna a namnama kadagiti sabali.

Panangpapartak iti Panangasaba Bayat nga Umasideg ti Panungpalan

Adda pay sabali a nakagapu iti napalalo a kinapartak iti panangasaba kadagiti kallabes a tawtawen. Isu daytoy ti yaadu ti bilang dagiti Saksi a nagserbi kas payunir. Gapu ta tarigagayanda unay a busbosen ti kas kawadwad ti tiempoda a mabalin a pagserbi iti Dios, ken gaput’ naayat a pannakaseknanda kadagiti padada a tao, inyurnosda dagiti kasasaadda tapno busbosenda ti 60, 90, 140 nga oras wenno a-adu pay iti kada bulan iti ministerio idiay tay-ak. Kas met la idi ken apostol Pablo idi nangasaba sadi Corinto, Grecia, dagidiay mangibaklay iti serbisio a kinapayunir agbalinda a “napalalo nga okupado iti sao,” nga ikagumaanda a kasabaan amin a tao a mabalinda a kasabaan maipapan iti Mesianiko a Pagarian.​—Ara. 18:5.

Idi 1975 adda 130,225 a payunir iti intero a lubong. Idi 1992 adda 605,610 a promedio iti kada bulan (agraman regular, auxiliary ken espesial a payunir). Gapuna, bayat ti periodo a ti bilang dagiti Saksi iti intero a lubong ket rimmang-ay iti 105 porsiento, dagidiay nangiwaya iti iraramanda iti amin a tiempo a panagministro rimmang-ay iti 365 porsiento! Kas resultana, ti kawadwad ti tiempo nga aktual a nabusbos iti panangasaba ngimmato manipud 382 a milion agingga iti gistay nasurok a maysa a bilion nga oras iti tinawen!

‘Ti Bassit Nagbalin a Sangaribo’

Dinutokan ni Jesu-Kristo dagiti pasurotna nga agbalinda a saksina iti kaadayuan a paset ti daga. (Ara. 1:8) Baeten ken propeta Isaias, impadto ni Jehova: “Ti bassit a mismo agbalinto a sangaribo, ket ti mammano maysa a maingel a nasion. Siak a mismo, ni Jehova, papartakekto inton tiempona.” (Isa. 60:22) Ti rekord ibatadna nga ar-aramiden dagiti Saksi ni Jehova ti trabaho nga impadto ni Jesus, ket napasaranda ti klase ti irarang-ay nga inkari a mismo ti Dios.

Idi nagngudo ti Gubat Sangalubongan II, ad-adda nga idiay Norte America ken Europa ti ayanda; adda met sumagmamano idiay Africa; ken dadduma, babbabassit a grupo, dagidiay naiwaras iti intero a globo. Dida pay pulos naidanon idi ti mensahe ti Pagarian kadagiti amin a pagilian, wenno nadanonda man ti amin a paset ti daga a datin a nangasabaanda. Buyogen ti nakaskasdaaw a kinapartak, nupay kasta, nagbalbaliwen ti ladawan.

Amirisenyo ti Norte America. Ti kontinente mangrugi iti Canada idiay amianan aginggat’ Panama, adda siam a dagdaga iti nagbaetanda. Idi 1945 adda 81,410 a Saksi iti daytoy naglawa a deppaar. Uppat kadagita a daga ti nangireport iti basbassit ngem 20 a Saksi iti tunggal maysa, ket adda maysa a pagilian nga awan a pulos ti organisado a panangasaba. Nanipud idin, naganetget ken awan sardayna a panangasaba ti naited kadagitoy amin a dagdaga. Idi 1992, addan 1,440,165 a Saksi ni Jehova itoy a paset ti daga. Kaaduan kadagitoy a dagdaga, kada Saksi, iti promedio, adda laengen sumagmamano a gasut a tattao a kasabaanda. Dakkel a paset ti populasion ti sarsarungkaran dagiti Saksi kada sumagmamano a bulan; adu dagidiay linawas a masarsarungkaran. Nasurok a 1,240,000 a panagadal iti Biblia ti maikonkondukta kadagiti interesado nga indibidual ken grupo.

Idiay ngay Europa? Daytoy a paset ti globo mangrugi idiay Scandinavia sa agpaabagatan idiay Mediteraneo. Iti ruar ti kaadduan ti dati a maawagan Union Soviet, naipaayen ti nawadwad a pammaneknek idiay Europa sakbay ti Gubat Sangalubongan II. Nanipud idin, timmanoren dagiti kabbaro a kaputotan, ket uray isuda maipakpakita met manipud Kasuratan a ti Pagarian ti Dios dandaninan suktan amin a natauan a gobierno. (Dan. 2:44) Manipud iti sumagmamano a ribo a Saksi a nangaskasaba iti sidong ti pannakaiparit bayat ti gubat, ti bilang dagiti mangiwarwaragawag iti Pagarian iti 47 a daga a ti reportda naipablaak idi 1992 dimmanon iti 1,176,259, agraman kadagiti lugar a dati a paset ti U.S.S.R., agpada iti Europa ken Asia. Iti tunggal maysa kadagiti lima a pagilian​—ti Alemania, Britania, Francia, Italia, ken Poland​—adda nasurok 100,000 a naregta a Saksi. Ket aniat’ nagapuanan amin dagitoy a Saksi? Ipakita ti reportda iti 1992 nga iti dayta a tawen, nabusbosda ti nasurok a 230,000,000 nga oras a panangaskasaba iti publiko, isasarungkar iti binalaybalay, ken panangyadal iti Biblia kadagiti pagtaengan. Iti panagebanghelioda, dagitoy a Saksi dida linabsan uray bassit a republika ti San Marino, dagiti pagilian ti Andorra ken Liechtenstein, wenno Gibraltar. Talaga, maipapaay ti naipadto a panangsaksi.

Ti Africa umaw-awat met ti nawadwad a pammaneknek. Ipakita dagiti rekord nga agingga idi 1945, dimmanon ti naimbag a damag kadagiti 28 a pagilian dita a kontinente, ngem sangkabassit la nga aktual a panangasaba ti naangay iti kaaduan kadagitoy a pagilian. Nanipud idin, nupay kasta, adun ti nairingpas sadiay. Idi 1992, addan 545,044 a nareregta a Saksi iti kontinente ti Africa, nga ikaskasabada ti naimbag a damag iti 45 a pagilian. Idi marambakan ti Pangrabii ti Apo iti dayta a tawen, adda 1,834,863 a timmabuno. No kasta, saan laeng a ti irarang-ay ti nakaskasdaaw no di ket karkarna ti potensial ti kanayonan nga ilalawa!

Ti report ti Sud America kaskasdi met a nagpaiduma. Nupay maysa laeng kadagiti 13 a pagilian ti di nadanon iti mensahe ti Biblia sakbay ti Gubat Sangalubongan II, iti daydi a tiempo adda laeng 29 a kongregasion iti intero a kontinente, ket kaskasdi nga awan pay idi ti organisado a panangasaba iti dadduma kadagita a pagilian. Kaaduan a pannakaikasaba ti Pagarian ket masanguanan pay laeng ti pannakaaramidna. Nanipud idin simamaingel ti panagtrabaho dita dagiti Saksi. Dagidiay nabang-aran iti danum ti biag siraragsak nga inyawisda kadagiti sabali, a kunkunada: ‘Umaykayo, ket mangalakayo iti danum ti biag nga awan bayadna.’ (Apoc. 22:17) Idi 1992, adda 683,782 nga ad-adipen ni Jehova kadagiti 10,399 a kongregasion idiay Sud America a siraragsak a makiramraman itoy a trabaho. Dadduma kadakuada ti dimmanon kadagiti lugar a di pay naan-anay a nakasabaan. Dagiti dadduma inulit-ulitda ti napan kadagidiay datin a nakasabaan, tapno paregtaenda dagiti tattao nga inda “ramanan ken kitaen ta ni Jehova naimbag.” (Sal. 34:8) Regular nga inkonduktada ti 905,132 a panagadal iti Biblia kadagiti pagtaengan tapno tulonganda dagiti interesado nga agbiag kadagiti dalan ni Jehova.

Amirisenyo met ti Asia ken dagiti adu nga isla agraman grupo dagiti isla iti intero a globo. Aniat’ nagapuanan kadagita? Agingga idi agngudo ti gubat, adu kadagitoy a lugar ti narasay lat’ pannakaiwaragawag ti Pagarian kadakuada. Ngem impadto ni Jesu-Kristo a daytoy naimbag a damag ti Pagarian maikasabanto “iti amin a mapagnaedan a daga a maipaay a pammaneknek kadagiti amin a nasion.” (Mat. 24:14) Kas maitunos dita, bayat dagiti dekada nanipud Gubat Sangalubongan II, ti pannakaikasaba ti naimbag a damag a dati ket dimmanon iti 76 kadagitoy a pagilian, isla, ken grupo dagiti isla nagsaknap iti sabali pay nga 40 ket nagangganeget pay kadagiti lugar a datin a nadanon. Iti daytoy naglawa a teritoria, idi 1992 adda nasurok nga 627,537 a debosionado a Saksi a tinagiragsakda unay nga ipakaammo dagiti “maingel nga aramid ken ti dayag ti kinatan-ok ti kinaari” ni Jehova. (Sal. 145:11, 12) Saan idi a nalaka laeng ti ministerioda. Adda dagiti lugar nga adu nga oras nga agbiaheda babaen iti bapor wenno eroplano tapno madanonda dagiti nasulinek nga isla iti teritoriada. Ngem idi 1992 nabusbosda ti nasurok a 200,000,000 nga oras iti panagebanghelio ket nangikonduktada ti 685,211 a regular a panagadal iti Biblia.

Ti kaitungpalan ti kari a ‘ti bassit agbalinto a sangaribo’ talaga a napasamaken, ket aglaplapusanan pay! Iti tunggal maysa kadagiti nasurok a 50 a daga nga idi ket awan pay uray ‘bassit’ laeng​—nga awan Saksi ni Jehova dita idi 1919, nga awan pulos naaramid a panangaskasaba​—adda ita nasursurok a sangaribo a mangidaydayaw ken Jehova. Iti dadduma kadagitoy a daga, adda itan pinullo ribo, wen, ket nasurok a sangagasut a ribo pay, a Saksi ni Jehova a sireregtada a mangiwarwaragawag ti Pagarian ti Dios. Iti intero a lubong, dagiti Saksi ni Jehova nagbalinda a “maingel a nasion”​—nga ad-adut’ bilangda kas nagkaykaysa a sangalubongan a kongregasion ngem ti indibidual a populasion ti uray ania kadagiti di kumurang 80 nga independiente a nasion toy lubong.

Kasanot’ Kawadwad ti Nakasabaan iti “Dadduma a Pagilian”?

Ramanenna dagiti amin a nadakamaten, sigun idi 1992, adda pay 24 a “sabsabali a pagilian”​—a dita dagiti Saksi ni Jehova nagsagabada ti nakaro a panangiparit ti gobierno ken dagidiay lugar nga awan detaliado a report a naipablaak. Adun a panangasaba ti naaramid iti dadduma kadagitoy a pagilian. Kaskasdi, adda dagiti daga a bassit unay ti bilang dagiti Saksi. Adda dagiti tao a di pay nakangngeg iti mensahe ti Pagarian. Ngem agtalek dagiti Saksi ni Jehova a maitedto dayta kasapulan a pammaneknek. Apay?

Ngamin ipakita dagiti Kasuratan a ni Jesu-Kristo, manipud iti nailangitan a tronona, isu a mismo ti mangiwanwanwan iti trabaho. (Mat. 25:31-33) Iti sidong ti panangidirihirna adda “anghel nga agtaytayab iti nagtangatangan” a nakaikomitan ti rebbengen a mangideklara ti agnanayon a naimbag a damag ket idagadagna iti “tunggal nasion ken tribo ken dila ken ili” nga inda “agbuteng iti Dios ket ipaayda kenkuana ti dayag.” (Apoc. 14:6, 7) Awan bileg sadi langit wenno ditoy daga a makabael a mangpasardeng ken Jehova a mangguyugoy kenkuana dagidiay “siuumiso ti panagannayasda maipaay iti agnanayon a biag.”​—Ara. 13:48; Juan 6:44.

Awan paset ti daga a naiputputong unay a di mabalin a danonen ti mensahe ti Pagarian. Bumisita dagiti kabagian. Dagiti telepono ken koreo awitenda ti damag. Dagiti negosiante, trabahador, estudiante, ken turista makasarita dagiti tattao kadagiti sabali a nasion. Kas iti naglabas, kasta met ita, ti napateg a damag a ni Jehova intronona ti nailangitan nga Arina nga addaan autoridad kadagiti nasion agtultuloy a maipakaammo babaen kadagitoy a pamuspusan. Siguraduen dagiti anghel a dagidiay mabisbisin ken mawaw iti kinapudno ken kinalinteg ket madanon.

No pagayatan ti Apo a maaramid ti mas direkta a panangikasaba ti mensahe ti Pagarian kadagiti lugar nga agingga ita ket pinawilan dagiti gobierno, kabaelan ti Dios nga imaniobra dagiti kasasaad tapno baliwan dagita a gobierno dagiti alagadenda. (Prov. 21:1) Ket no adda pay dagiti maluktan a gundaway, siraragsakto nga itukon dagiti Saksi ni Jehova ti bagbagida tapno siguraduenda a dagiti umili kadagita a daga ket awatenda ti amin a tulong a mabalin nga itden tapno maadalda ti naayat a panggep ni Jehova. Determinadoda nga agtultuloy nga agserbi nga awan sarday agingga a kunaen ni Jehova baeten ken Jesu-Kristo a nalpasen ti trabaho!

Idi 1992, okupado a mangaskasaba dagiti Saksi ni Jehova iti 229 a dagdaga. Iti dayta a tawen dimmanonen ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios iti nagduduma a pamay-an iti 235 a daga. Sangapulo kadagitoy ti damo a nagteng kalpasan ti 1975.

Kasanot’ kaganetget ti naited a panangasaba? Ay ket, iti damo a 30 a tawen kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, binusbos dagiti Saksi ni Jehova ti 4,635,265,939 nga oras a nangasaba ken nangisuro maipapan iti nagan ken Pagarian ni Jehova. Nupay kasta, gapu ta ad-adun dagiti Saksi ken nawadwad kadakuada ti adda iti amin a tiempo a panagserbi, bayat ti simmuno a 15 a tawen (kagudua laeng ti tawtawen a kaaduna), 7,858,677,940 nga oras ti nabusbos a panangasaba iti publiko ken iti binalaybalay agraman panangyadal iti Biblia kadagiti pagtaengan. Ket lallalo a gimmanetget ti trabaho, idi nga inreportda ti 951,870,021 nga oras itoy a trabaho idi 1990/91 ken nasurok a maysa a bilion nga oras iti simmuno a tawen.

Ti dagup dagiti literatura ti Biblia nga imbunong dagiti Saksi a mangipablaak iti Pagarian, a buyogen ti nagduduma a pagsasao a nakaiyimprentaanda, awan pumadpad iti uray ania a natauan a tay-ak. Saan a kompleto dagiti rekord; ngem dagiti naidulin a report ipakitada nga iti 294 a pagsasao, adda 10,107,565,269 a libro, bokleta, broshur, ken magasin, agraman dagiti di mabilang a binilion a tract, ti naipaima kadagiti interesado a tattao manipud 1920 aginggat’ 1992.

Idi maisurat daytoy, saan pay a nakompleto ti sangalubongan a panangasaba. Ngem ti trabaho a nairingpas ken dagiti sirkumstansia a nakaangayanda paneknekanna ti panagandar ti espiritu ti Dios.