AN-ANIMAL

Sibibiag a karkararua a saan a natauan. (Idiligyo ti Nu 31:28.) Ti Hebreo a sao a behe·mahʹ tumukoy iti uppat-sakana a daddadakkel a parsua, kadawyanna a naamo nga an-animal ngem no dadduma atap nga an-animal. Naipatarus dayta kas “naamo nga animal,” “animal,” ‘dinguen,’ ken ‘an-animal.’ (Ge 1:26; 9:10; 34:23; Sal 107:38) Ti Hebreo a reʹmes ipasimudaagna dagiti “aggargaraw nga animal” wenno “agkarkarayam a bambanag” ken nagtaud iti sao a ra·masʹ, kaipapananna ti “aggaraw; agkarayam.” (Ge 6:20; Eze 8:10; Ge 1:28, Rbi8 ftn) Kasta met, ti Hebreo a termino a chai·yahʹ, a literal a kaipapananna ti “sibibiag a parsua,” maus-usar a tumukoy kadagiti “atap nga animal.” (Ge 1:28; 3:14; Isa 56:9) Ti pumadpada a Griego a termino ket zoiʹon (sibibiag a parsua), naipatarus met nga ‘animal.’​—Apo 4:7; 2Pe 2:12.

Ni Jehova a Dios binukelna amin dagiti animal, a ti tunggal kakikita ti pamilia addaan kadagiti bukodna a pannakabagi nga orihinal a naparsua, ta ipasigurado kadatayo ti rekord a ti Dios inaramidna ida tunggal maysa “sigun iti kakikitana.” (Ge 1:25) Iti daytoy nga artikulo nangnangruna nga usigentayo dagiti animal iti takdang.

Yantangay ti Dios impaayna iti perpekto a tao ti panangituray iti nadumaduma a parsua iti daga, mayanatup unay a maaddaan ni Adan iti pribilehio a mangpanagan kadagitoy a parsua. (Ge 1:26; 2:19, 20) Ti pannakaipasakup dagiti animal iti tao nangisaad kenkuana iti kinamayordomo a gapu iti dayta isu kankanayon a manungsungbat iti Dios.​—Lu 12:48.

Naparsua a kasta dagiti animal tapno maaddaanda iti panagbuteng ken panagalinggaget iti tao kas natantan-ok ngem kadakuada. (Ge 9:2, 3) Sigun kadagiti naturalista, dagiti atap a parsua, kas iti leopardo ken ari kobra, gagangay a kaykayatda ti umadayo iti tao, nupay dumuklosda no mapagpungtot, masugatan, maipiskot, wenno kellaat a mapakigtotanda. Kas pagarigan, naisingasing a dagiti tigre agbalinda a mannangan iti tao gapu kadagiti di maliklikan a kasasaad, kas iti kinaduduogan wenno pannakadangran a manglimitar unay iti pannakabael ti tigre a mangala iti gagangay nga aanupenna, wenno iti pannakaibus ti aanupen ti tigre gapu iti panagan-anup ti tao.

Sakbay pay ti Layus, napapatay dagiti animal tapno maipaayan ti tao iti pagan-anay ken maipaay kadagiti panagisakripisio. (Ge 3:21; 4:4) Nupay kasta, idi laeng kalpasan ti Layus a ni Noe ken ti pamiliana immawatda iti pammalubos manipud ken Jehova nga inayonda ti lasag iti pagtaraonda, buyogen ti bilin a masapul a maipaaruyot ti dara dayta. (Ge 9:3, 4) Nupay pinagbalin daytoy nga umiso ti panangpapatay ti tao kadagiti animal maipaay iti kasapulan a taraon, saan a naipaayan iti pammalubos nga agpapas iti di nasnasken a pananggudas maipaay iti bin-ig a panagraragsak iti panaganup wenno tapno maipakita ti kabukbukodan a bileg, kas iti di pagduaduaan nga inaramid ni Nimrod, ti rebelde maibusor iti Dios.​—Ge 10:9.

Inrupir ti sumagmamano a ti kaadda dagiti animal kadagiti naiputputong nga isla a kas iti Australia ken New Zealand ket pasimudaag a saan nga amin nga animal iti daga nga adda iti ruar ti daong napukawda idi Layus. Nupay kasta, dagiti takuat dagiti mangsirsirarak iti taaw ipatuldoda nga adda idi tiempo a dagiti naiputputong itan a disso ti dagdaga ket pinagkakamang dagiti bunton ti daga. Kas pagarigan, ipasimudaag dagiti panagadal iti panagsirarak iti taaw a ti Mid-Atlantic Ridge mabalin a binallasiwna dayta a taaw iti ngatuen ti rabaw ti danum. Posible nga adda met sabsabali pay a bunton ti daga, ket mabalin nga immakar dagiti animal babaen kadagitoy sakbay a dagiti kasta a bunton ti daga limnedda iti baba ti rabaw ti taaw. Ti dadduma pay a panagadal iti panagsirarak iti taaw nakatakuatda iti pammaneknek nga adda idi maysa a nagdakkelan a kontinente iti Abagatan a Pacifico a nangsaklaw iti Australia ken iti adu kadagiti isla iti Abagatan a Baybay. Ngarud, no kasta ti kaso, siempre, saan a narigatan dagiti animal nga immakar kadagitoy a daga.

Nadalus ken Narugit nga An-animal. Maysa a pannakaklasipikar dagiti animal ti mapaliiw kadagiti pammilin ti Dios ken Noe a mangiserrek iti daong iti pito iti tunggal nadalus nga animal ken dua iti tunggal narugit nga animal. (Ge 7:2, 3, 8, 9) Yantangay saan pay idi a maipalubos ti lasag kas pagtaraon, daytoy a panamaglasin iti nagbaetan ti nadalus ken narugit nalabit naikeddeng maibatay iti anamongan ni Jehova kas sakripisio. Gapuna, idi rimmuar iti daong, ammo ni Noe no ania a parparsua ti nadalus ken maikanatad a maidaton iti altar. (Ge 8:20) Iti daydi a tiempo awan pay ti panangiparit no maipapan iti kita ti an-animal a mabalin a kanen ni Noe ken ti pamiliana, kas naipasimudaag iti sasao ni Jehova: “Tunggal aggargaraw nga animal a sibibiag mabalin nga agserbi kas taraon maipaay kadakayo.”​—Ge 9:3.

Gapuna, ti linteg ti Dios kadagiti Israelita nangyam-ammo iti baro a panamaglasin idi klinasipikarna ti sumagmamano nga animal kas nadalus ken maikanatad a pagtaraon ken ti dadduma kas narugit ken maiparit kas taraon. Espesipiko a kunaen ti kasuratan: “Tunggal parsua nga agpisi ti kukona ken aglengngan kadagiti kukona ken agngatingat kadagiti animal, dayta ti mabalinyo a kanen.” (Le 11:3) Kasta met: “Dika mangan iti aniaman a kita ti nakarimrimon a banag. Daytoy ti kita ti animal a mabalinyo a kanen: ti toro, ti karnero ken ti kalding, ti kalakian nga ugsa ken gasela ken korso ken atap a kalding ken antilop ken atap a karnero ken gamusa; ken tunggal animal nga agpisi ti kukona ken aglengngan iti dua a kukona, agngatingat kadagiti animal.”​—De 14:3-6.

Ti an-animal nga awanan iti uray maysa kadagitoy dua a pakabigbigan a nadakamat iti ngato saan a kanen dagidiay adda iti sidong dagiti kondision ti Linteg ti tulag. Ti naiparit nga an-animal ramanenda ti koneho iti kabatuan, liebre, baboy, kamelio. Kasta met, naiparit dagiti parsua nga “agkarkaradap kadagiti gammatda,” awan duadua a ramanen daytoy dagiti parsua a kas iti leon, oso, ken lobo.​—Le 11:4-8, 26, 27; De 14:7, 8.

Dagitoy a limitasion mainaig iti pagtaraon nagaplikar laeng kadagidiay adda iti sidong ti Mosaiko a Linteg, ta ti sasao ti Levitico 11:8 ket: “Karugityo ida,” kayatna a sawen, karugit ida dagiti Israelita. Iti pannakapagpatingga ti Linteg maibatay iti sakripisio nga ipapatay ni Kristo Jesus, nawaswas dagiti panangiparit, ket maminsan manen nga amin a tattao mabalinda nga ibilang ti bagbagida nga adda iti sidong ti isu met laeng a nalawa ti saklawna a probision a naipakaammo ken Noe kalpasan ti Layus.​—Col 2:13-17; Ge 9:3, 4.

Yantangay ti panangiparit maipapan kadagiti narugit a taraon naikkaten agraman ti dadduma pay iti Linteg, mabalin a tumaud ti saludsod no apay nga, agarup tallo ket kagudua a tawen kalpasanna, kaskasdi a saan a nangan ni Pedro iti aniaman a “narugit” nga an-animal. (Ara 10:10-15) Laglagipen koma a ti pannakawaswas ti Linteg nangibunga iti dadakkel a panagbalbaliw iti biag dagiti pasurot ni Kristo, ket ngarud, nainkalintegan a kinasapulan ti sumagmamano a tiempo tapno matarusanda ti isuamin a nairaman.

Mangiladawan a Pannakausar. Dagiti naisangsangayan a galad ti an-animal ti iparparipirip ken ar-aramaten dagiti mannurat ti Biblia kas pangisimbolo iti nadumaduma a kualidad ken bileg. No dadduma dagiti langa ti an-animal mabalin nga iladawanda dagiti nakasaysayaat a kualidad, nadibinuan kasta met a natauan. (Eze 1:10, 11; Apo 4:6, 7) Iti sabsabali pay a gundaway mabalin a maaramat ti an-animal a mangirepresentar kadagiti narungsot, inaanimal nga agturturay a pannakabalin a mangirurrurumen ken mangilupitlupit iti tattao.​—Da 7:2-7; 8:5-8, 20, 21; Apo 13:1-17; kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.

Umiso a Panangusar ken Panangmatmat iti Animal a Parparsua. Mainaig iti panagdaydayaw iti sidong ti Mosaiko a Linteg, dagiti baka, karnero, ken kalding ket karaman kadagiti parsua a maawat kas sakripisio. Masapul a nasalun-at dagiti kasta nga animal, ket saan a naipalubos ti kapon nga animal. (Le 22:23-25) Naiparit ti panangusar iti dara ti animal kas taraon wenno maipaay iti aniaman a panggep malaksid iti panagisakripisio. (Le 17:13, 14) Siiinget a naipawil ti panagdaydayaw iti aniaman a ladawan ti maysa nga animal wenno sabali pay a naparsua a banag.​—Ex 20:4, 5.

Ipaganetget ti Biblia ti nainkalintegan ken naasi a panangtrato kadagiti nababbaba a parsua. Pudno unay, irepresentar ni Jehova ti bagina kas ti Naayat a Manangipaay maipaay iti biag ken pagimbaganda. (Pr 12:10; Sal 145:15, 16) Ti Mosaiko a Linteg imbilinna ti umiso a panangtaripato kadagiti naamo nga animal. No masarakan a maiwawwawa, dagiti naamo nga animal sitatalged a maisubli iti makinkukua kadakuada; no napandagan iti maysa nga awit, masapul a maluk-atan ida. (Ex 23:4, 5) Mapagtrabahoda buyogen ti panangngaasi. (De 22:10; 25:4) Isuda, kasta met ti tao, mabenepisiaranda kadagiti panaginana iti Sabbath. (Ex 20:10; 23:12; De 5:14) Mariendaan wenno madadael idi dagiti napeggad nga animal. (Ge 9:5; Ex 21:28, 29) Naipawil ti panamagmanada iti nagduduma a kita.​—Le 19:19.

Dagiti managbuteng-Dios a tattao ibilangda a dagiti animal ket paset ti naparabur a probision ti Dios maipaay iti pagimbagan ti tao. Dagiti animal nagserbida iti tao kas agibakbaklay iti awit, kas gubuayan ti taraon ken pagan-anay, kas instrumento iti sanitasion, ken kas katulongan kadagiti napateg nga aramid a panagarado ken panagani. Ti nadumaduma a porma ken marisda makaay-ayo unay iti mata ti tao; iti napalabas ken iti agdama, dagiti ugali ken kasisigudda ket nakalawlawa a tay-ak maipaay iti panagsukimat kadagiti pagsidsiddaawan iti aramid ti Dios a panagparsua. Nupay matay dagiti animal iti isu met laeng a pamay-an a kas iti tao, saan a nairanud kadakuada ti namnama ti tao iti panagungar.​—2Pe 2:12; kanayonanna pay, kitaenyo dagiti sinaggaysa nga animal, tumatayab, insekto, reptilia sigun iti naganda; kasta met ti IKAN; INSEKTO; TUMATAYAB.