Ti Panangmatmat iti Biblia
Ania ti Pudno a Kunaen ti Genesis?
KUNAEN dagiti “scientific creationist” a sigun iti libro ti Biblia a Genesis, ti uniberso ket pinarsua ti Dios idi nakurkurang a sangapulo a ribo a tawenen iti napalabas. Dagitoy met kunaenda a ti daga ken dagiti biag nga adda iti dayta ket naparsua iti innem a literal a 24-oras nga al-aldaw.
Iti kasumbangirna, ti panagpampanunot nga ebolusion matmatanna ti Genesis a kas maysa a sarsarita. Dayta isurona a ti uniberso ken ti daga, agraman dagiti sibibiag a bambanag iti dayta, ket produkto iti pannakaiparna iti pamay-an ti ebolusion a ti kawatiwatna ket binilion a tawtawenen.
Nupay kasta, addada adu a saan a komportable kadagitoy a dua a teoria. Dagiti paspaset iti teoria ti “sientific creationist” kasla busorenna ti gagangay a kapanunotan ken busorenna met ti pammaneknek a makitatayo a mismo iti naturalesa. Kaskasdi, ti kapanunotan a ti biag ken dagiti amin a nakaskasdaaw a kinarikutna ket basta produkto iti bulsek a pannakaiparna ti kasla narigat nga awaten dagiti adu. Dagitoy kadi dua a panangmatmat, ngarud, ti kakaisuna a pamusposan?
Saan. Adda ti maikatlo a panangmatmat. Dayta ti pudno a kunaen a mismo ti Genesis. Usigentayo daytoy maikatlo a pamusposan.
Ti Panangilawlawag ti Genesis
Dagiti panglukat a sasao iti Genesis ibagana kadatayo: “Idi punganay ti Dios pinarsuana dagiti langlangit ken ti daga.” (Genesis 1:1) Dagitoy kadi a sasao ti Genesis kunaenna a daytoy napasamak iti agarup sangapulo ribo a tawtawen iti napalabas? Saan, dayta di nangipaay iti naituding a tiempo. “Ti punganay” ngarud ket mabalin a binilbilion a tawtawen a napalabas.
Nupay kasta, iti mismo a “punganay,” ti Biblia ti nangikabil iti intelihente a biag, ti Namarsua, a mangtengtengngel iti aramid a panamarsua. Nupay no adu a sientista ti saan a komportable iti daytoy a kapanunotan, dayta ket maitunos iti konklusion dagiti astronomo a ti uniberso pudno nga adda nangrugianna, a dayta ket nakaur-urnos, ket dayta ti iturayan dagiti naikeddeng a linlinteg. Maysa a naurnos nga urnos a naibatay iti linteg ti agtaud laeng iti maysa nga intelihente a panunot. Nupay no inlawlawagen ti siensia ti adu kadagitoy a linlinteg kadatayo, ti laeng Genesis ti mangipakaammo kadatayo iti Mannangted Linteg.
Ti salaysay iti Genesis ngarud ti mangibalabala kadagiti innem a nalalatak nga “al-aldaw” iti panamarsua. Dagitoy nga al-aldaw, nupay kasta, ket saan nga isu ti tiempo iti pannakaparsua ti material a daga ken ti uniberso. Dayta ket napasamaken “idi punganay.” Imbes ketdi, dagiti innem nga aldaw iti panamarsua, isu ti tiempo a ti immuna, langalang a daga ket nagin-inot a napagbalin a maitutop a pagnaedan.
Ti kadi tunggal maysa kadagidiay nga innem nga al-aldaw ket literal a 24-oras nga aldaw? Saan a kasta ti kunaen ti Genesis. Ti sao nga “aldaw” iti Hebreo a pagsasao (ti pagsasao a nausar iti pannakaisurat ti Genesis) mabalin a kaipapananna ti nawatiwat a tiempo, uray pay rinibribo a tawtawen. (Idiligyo ti Salmo 90:4; Genesis 2:4.) Kas pangarigan, “ti maikapito nga aldaw” isu a pagbibiagantayo itan ket rinibribo a tawennan. (Genesis 2:2, 3) Gapuna, ti pammaneknek ipakitana a ti intero a panawen nga innem nga aldaw ket masapul a mamatmatan a pinulpullo a ribo a tawen ti kawatiwatna.
“Sigun iti Kakikitada”
Ti panagsasaruno ti innem a panawen ti panamarsua ipakitana ti naurnos a panagsasaruno iti danum, daga, lawag, atmospera, dagiti mulmula, ikan, dagiti tumatayab, dagiti an-animal, ken kamaudiananna dagiti tattao. (Genesis 1:3-27) Daytoy nga urnos iti pannakapasamak ket kaaduanna maitunos iti urnos a nasarakan dagiti sientista.
Ngem nakapatpateg ti sasao a nagparang a maulit-ulit iti salaysay ti Genesis kapitulo 1. Kas pangarigan, maipapan iti maikalima nga aldaw ti panamarsua, ibaga ti Genesis 1:21 kadatayo: “Ket ti Dios pinarsuana dagiti dadakkel nga animal ti taaw ken isuamin a kita a nabiag nga aggaraw a nagpangenda kas iti kakikitada kadagiti danum.” Maipapan iti maikanem nga aldaw, mabasa ti Ge 1 bersikulo 24: “Patauden koma ti daga dagiti parsua a nabiag kas iti kakikitada, an-animal, ken agkarkarayam ken agkakarungsot iti daga kas iti kakikitada.”
Gapuna, dagiti kita ti an-animal ti naparsua, saan a ti tunggal indibidual a kita. Ngem dagiti nadumaduma a “kita” ket naparsuada a nailasin ket saanda a nagtaud iti maysa ken maysa. Iti uneg ti tunggal “kita,” mabalin nga adda dagiti adu a nagdudumaan, kas ti makitatayo iti “kita” ti pusa wenno ti “kita” ti aso wenno ti “kita” ti tao. Ngem dagiti genetiko a banag nga inkabil ti Namarsua sadiay ti kankanayon a mangilasin kadagitoy a “kita” iti maysa ken maysa. Dayta ti makagapu no apay a ti pusa ken ti aso saanda a mabalin ti agasawa ken mangirugi iti sabali a porma iti biag.
Pudno, daytoy ket kontraenna ti teoria ti ebolusion. Ngem dayta dina kontraen ti aniaman a napaliiwen a kinapudno. Nupay no dagiti an-animal mangpataudda iti adu a panagdudumaduma iti “kakikita[da],” awan pay ti napaneknekan a ti maysa a “kita” iti animal ket nakapataud wenno nagin-inot a nagbalin a naiduma a “kita.”
Ngem dagiti ngay pagaspingan ti pannakaparsua nga adda iti nagbaetan dagiti dadduma a kita dagiti an-animal? Dagitoy ket maawatan no usigentayo a dagitoy amin ket produkto iti maysa a Namarsua ket dagitoy ket nadisenioda manipud iti isu met laeng a material manipud iti daga tapno agbiag iti agasping nga aglawlaw.
Mainayon iti dayta, mangipaay ti Genesis ti sungbat iti maysa a parikut a saan a marisot dagiti sientista: Sadino ti nagtaudan iti biag? Padpadasen dagiti sientista a sungbatan daytoy a saludsod kadagiti nadumaduma a teoria, ngem iti kinapudnona saanda a masungbatan. Ket ti narikut a kinapudno a ta maulit-ulit a napaneknekan kadagiti laboratorio a ti biag mabalin a tumaud laeng kadagiti addan a biag, ken manipud iti isu met laeng a “kita” iti biag.
Ibaga met ti Genesis kadatayo a ti biag ket laklakay ngem ti uniberso ket dagiti amin a dadduma a biag idiay langit ken ditoy daga nagtaudda manipud iti orihinal a Gubuayan iti biag, ti mannakabalin-amin a Namarsua, a mangibaga a ti naganna ket Jehova. Ti siensia awanan iti nasaysayaat a panangilawlawag, maysa a maitunos kadagiti amin a sientipiko a kinapudno a mapaliiwtayo.—Salmo 36:9; 83:18; Isaias 42:8; Apocalipsis 4:11.
Ti Nangrugian ti Tao
Ti maudi nga aramid ti panamarsua ditoy daga, sigun iti Genesis, isu ti tao a mismo: “Ket ni Jehova a Dios binukelna ti tao iti tapuk ti daga, ket impuyotna iti agongna ti anges ti biag, ket ti tao nagbalin a kararua a sibibiag.” (Genesis 2:7) Dagiti sientista met ibilangda ti tao a naudi a dimteng no idilig kadagiti dadduma a porma ti biag.
Nupay kasta, daytoy a kasuratan dina kontraen ti pammati ti kaaduan a “scientific creationist” a ti tao addaan iti naisina a di matay a kararua ken naiduma manipud iti bagina. Daytoy a kararua ket makuna a sumina iti bagi kalpasan ti ipapatay. Kaskasdi, ti Genesis, agraman dagiti adu a dadduma a paspaset iti Kasuratan, ipakitana a ti tao awanan iti saan a material a kararua nga agnanaed kenkuana. Imbes ketdi, isu ti kararua. Iti ipapatay ti tao mapukaw, nga aguray iti panagungar. (Eclesiastes 9:5, 10; Juan 5:28, 29; Aramid 24:15; Apocalipsis 20:12, 13) Impadis ti Biblia ti ipapatay iti pannaturog a manipud iti dayta mariing ti maysa babaen iti panagungar.—Juan 11:11, 43, 44,
Ti sasao idiay Genesis 2:7 kontraenna met ti teoria iti ebolusion iti sabali a pamay-an. Nalawag ti panangipakitana a ti tao ket pinarsua a direkta ti Dios ket saan a nagtaud kadagiti animal.
Dagiti kadi sasao iti Genesis mapapatida? Bueno, ti siensia saan a nakapataud iti aniaman a pammaneknek a ti tao nagtaud kadagiti an-animal. Awan ti pammaneknek a dagiti kasla bakes a fossil a nakali idiay Africa ken iti sadinoman ket isu dagiti inapo ti tao iti aniaman a pamay-an. Kinapudnona, no dagitoy ti sibibiag itatta, mabalin a dagitoy ti maikabil kadagiti zoos a kadua dagiti kakasla bakes a parparsua. Aniaman dagiti fossil nga asideg ti pannakainaigna iti pannakabukel ti tulang ken ti kadakkel dagiti tattao ket basta maysa laeng a saringit ti natauan a pamilia.
Kasta met, ti relasion ti tao iti “tapuk ti daga,” kas kunaen ti Genesis, ket di masuppiat. Amin dagiti kemikal a mangbukel iti natauan a bagi ket masarakan iti “tapuk ti daga.” Kinapudnona, ti tao agpannuray iti “daga” a maipaay iti agtultuloy a panagbiagna. Taginayonenna ken pabaruenna ti bagina babaen iti taraon a nabukel manipud kadagiti sustansia a masarakan iti “tapuk ti daga,” a balbaliwan dagiti mulmula ken animal a kanenna.
Narungsot—Wenno Anak ti Dios?
Ti sabali pay a deskripsion iti panamarsua iti tao ket masarakan idiay Genesis 1:26. Sadiay kunaen ti Dios: “Aramidentayo ti tao iti ladawantayo, kas kaaspingtayo, ket iturayanda koma dagiti ik-ikan ti taaw, ken dagiti tumatayab kadagiti langit ken dagiti an-animal, ken ti amin a daga, ken amin nga agkarkarayam nga aguy-uyas iti rabaw ti daga.” (Genesis 1:26) Agsipud ta ti Biblia ibagana kadatayo a ti Dios ket maysa nga espiritu, ti grupo dagiti sasao nga “iti ladawantayo” masapul nga awaten a kaipapananna nga addaan kadagiti kualidad ti Dios.
Daytoy ti mangilawlawag iti sasao, iti pamay-an a saan a mabalin nga ilawlawag ti ebolusion, no apay a ti tao ket naiduma manipud kadagiti an-animal. Ti laeng tao ti makatengngel kadagiti an-animal ken ti mulmula nga adda iti aglawlawna. Ti laeng tao ti addaan iti moral a panunot ken ti maysa a konsiensia. Ti laeng tao ti addaan iti kasta a kalawa iti wayawaya iti panagpili ken ti kasta a narang-ay a kinalaing. Ti laeng tao ti addaan iti abilidad a mangpanunot iti kaadda ti Dios ken addaan iti sagut ti panagsao tapno makisao Kenkuana. Ti Journal of Semitic Studies kunaenna: “Ti panagsao ti tao ket maysa a palimed; dayta ket maysa a nadiosan a sagut.”
Dagiti ebolusionista iladawanda dagiti immuna a tattao a kasla animal ken narungsot. Awan duadua, adu a kinarungsot ti inaramid dagiti dadduma nga immuna a miembro ti natauan a rasa. Ngem ti moderno a tao ket nakarungrungsot met idi, kas paneknekan ti sangagasut a milion a napapatay kadagiti gubgubat iti daytoy a siglo. Agingga itoy nga aldaw, isut’ agtigtignay a sirurungsot! Nupay kasta, ipakita ti Biblia a ti moral ken intelektual a kabaelan ti immuna a tao ket saan a nababbaba ngem ti kabaelan ti moderno a tao. (Idiligyo iti Genesis 4:20-22; 5:22; 6:9.) Daytoy dina kontraen dagiti napaliiwen a kinapudno. Alaenyon, kas pangarigan, dagiti paintings dagiti makunkuna nga immuna a tao a nasarakan kadagiti diding iti Rukib ti Lascaux idiay Francia. Ti kinasensitibo ken kinaarte ti abilidad a naipakita kadagidiay a paintings ti mangtignay iti adu a pakaidayawan uray pay itatta.
Ti Pudno a Kinapateg ti Genesis
Gapuna, dagiti immuna a kapitulo iti Genesis 1-3 mangipaayda iti pakasirpatan iti nangrugian dagiti bambanag. Nupay kasta, ti Genesis ket saan a maysa a detaliado a sientipiko a libro, wenno dayta ket nairanta a kasta. Ti impormasion iti dayta naglaon iti naun-uneg pay a panggep.
Kas pangarigan, dayta ipakitana a ti kinaragsak ti tao ket agpannuray iti panagtultuloyna a makitinnulong kadagiti pangpanggep ti Namarsuana. Ngem idi ti tao agkedked a mangawat iti daytoy nga obligasion ket immalsa a maibusor iti urnos ti Dios, napukawna ti orihinal a kinaragsakna ket dagdagus a natnag iti basol ken natay ken nagbalin a narungsot a kas iti makitkitatayo pay laeng itatta.—Genesis 3:1-18; Deuteronomio 32:4, 5.
Dagiti immuna a kapitulo iti Genesis 1-3 ipakitana, nupay kasta, a dagdagus kalpasan ti iyaalsa ti tao, innala ti Dios ti umuna nga addang iti napaut a panggepna a mangisubli iti tao iti orihinal a kinaragsakna. Maysa a “bin-i” ti umay a mangkontra kadagiti epekto iti basol ti tao. (Genesis 3:15) No siasino dayta a Bin-i ket isu ti nalatak a tema iti adu a paset iti Biblia. Ket kalpasan ti panangilanadna a ti Bin-i dimtengen iti kinatao ti Mesias, ni Jesus, intuloy ti Biblia a dineskribir no kasano a ti urnos nga inaramid ti Dios, a naisentro ken ni Jesus, ti mangbaliktadto kamaudiananna iti nakalkaldaang a kurso nga innala ti tao. Dayta deskribirenna met no kasano a ti intero a daga mabalbaliwanto nga agbalin a maysa a paraiso a pagnaedan dagiti perpekto a tattao, maysa a paraiso a sadiay ti gubat, kinaranggas, krimen, kinaawan ti kinaragsak, ken uray pay ti ipapatay saannanton a sapliten ti natauan a pamilia.—Salmo 46:9; Apocalipsis 21:4, 5.
Wen, ti Genesis saan laeng a maysa nga estoria ti panamarsua. Dayta ti nangipasdek iti entablado a maipaay kadagiti amin a historia iti sangatauan—ti napalabas, ti agdama, ken ti masanguanan. Adu iti historia, ken ti biag a mismo, ti di maawatan no labsantayo dagitoy a napateg nga umuna nga addang. Kinapudnona, dangdangrantayo ti masanguanantayo no laksidentayo no ania ti pudno a kunaen ti Genesis.—1 Juan 2:15-17.
[Blurb iti panid 24]
Ti salaysay ti Genesis maipapan iti panamarsua dina kontraen dagiti napaliiw a kinapudno
[Blurb iti panid 25]
Dagiti kinapudno paneknekanda ti salaysay ti Genesis a dagiti sibibiag a bambanag ket naparsuada “sigun iti kakikitada”
[Blurb iti panid 27]
No awan ti salaysay ti Biblia, ditay mailawlawag ti historia ti tao wenno ti panggep iti biag
[Ladawan iti panid 26]
Ipakita ti Biblia no kasano a ti intero a daga agbalinto a maysa a paraiso