KAKIKITA

Iti rekord ti panamarsua a masarakan iti umuna a kapitulo ti Genesis, naipalgak a ni Jehova a Dios pinarsuana dagiti sibibiag a banag ditoy daga “sigun kadagiti kakikitada.” (Ge 1:11, Rbi8 ftn) Iti arinunos ti maikanem nga aldaw a panagparsua, naparsua ditoy daga ti adu a klase ti pamunganayan a “kakikita” ti biag, a pakairamanan dagiti nakarikrikut a porma ti biag. Naparaburan dagitoy iti pannakabael nga agpataud “sigun (kadag)iti kakikitada” iti naikeddeng, naurnos a pamay-an.​—Ge 1:12, 21, 22, 24, 25; 1Co 14:33.

Agparang a dagiti “kakikita” iti Biblia buklenda ti nadumaduma a benneg dagiti porma ti biag, a ti tunggal benneg mabalin a makilaok iti sabali a benneg iti dayta met laeng a kakikita. No kasta, maikeddeng ti pagbedngan ti nadumaduma a “kakikita” no saanen a posible ti pertilisasion.

Iti nabiit pay a tawtawen, ti termino nga “species” (wenno, kita) makariro ti pannakaaramatna no maidilig iti sao a “kakikita.” Ti pamunganayan a kaipapanan ti species ket “maysa a kakikita; klase.” Nupay kasta, iti biolohia, ti species agaplikar iti aniaman a grupo ti an-animal a makapagnanaig ken padapada nga addaan iti maysa wenno ad-adu pay a naisalsalumina a galad; agaplikar met dayta iti mulmula a kasta met laeng ti kasasaadda. Gapuna iti las-ud ti maymaysa a benneg ‘dagiti kakikita’ a nadakamat iti Genesis, mabalin nga adu ti kakasta nga species wenno klase.

Ti rekord ti panamarsua a nailanad iti Biblia ken ti pisikal a linlinteg nga insigud ni Jehova a Dios kadagiti naparsua a banag ipakitada nga adda nawadwad a panagduduma iti las-ud dagiti naparsua a “kakikita.” Nupay kasta, saan a mapatalgedan dagiti teoria a mangikunkuna a dagiti baro a “kakikita” ket nabukelen sipud pay panawen ti panamarsua. Ti di agbaliw a paglintegan a saan a mabalin a paglalaoken dagiti “kakikita” ket prinsipio iti biolohia a saan pay a pulos nabalusingsing. Uray pay babaen iti tulong dagiti moderno a teknik ken panageksperimento iti laboratorio, awan pay napatanor a baro a “kakikita.” Malaksid iti dayta, ti panamaglilinnaok kadagiti naparsua a “kakikita” bianganna ti panggep ti Dios nga adda piho a panagduduma iti nagbabaetan dagiti grupo ti pamilia, kasta met a dadaelenna ti pakabigbigan ti nadumaduma a kita ti sibibiag a parparsua ken bambanag. No kasta, gapu iti nabatad a giwang iti nagbabaetan dagiti naparsua a “kakikita,” ti tunggal pamunganayan a grupo agtalinaed kas naisina a yunit a naiduma iti sabsabali pay a “kakikita.”

Manipud iti kaunaan a natauan a rekord agingga iti agdama, ipakita ti pammaneknek a nagtalinaed nga aso latta dagiti aso, nagtultuloy a pusa dagiti pusa, ket siguden nga elepante dagiti elepante ken kanayonto latta nga elepante. Gapu iti panagtultuloy ti kasta a kasasaad, maikeddeng no ania ti mangbukel iti maysa a “kakikita.” Babaen ti panangpadas no posible nga agmanada ti dua a klase ti animal, daytoy a nakaskasdaaw a kinapudno timmulong iti panangsinunuo kadagiti pagbedngan dagiti amin a “kakikita” nga adda ita. Babaen iti daytoy natural a pamay-an a panangpadas iti pertilisasion, posible a maduktalan dagiti kangrunaan nga agkakapuli nga an-animal ken mulmula. Kas pagarigan, nabatad nga aggidiat unay ti tao ken animal gapu ta saanda a mabalin ti agmanada. Sigun kadagiti eksperimento, saan a ti langa ti pagibasaran no mabalin ti panagmanada. Mabalin nga adda pagkaaspingan ti tao ken ti chimpanzee, nga adda agkakaarngi a kita ti piskel ken tultulangda. Nupay kasta, ti naan-anay a di pannakabael ti tao a makiminnanada iti pamilia ti bakes paneknekanna a dagitoy ket dua a nagduma a parsua ken saanda a kameng iti isu met laeng a naparsua a “kakikita.”

Ti panamagmanada iti dua a klase sigud a naipagarup kas kasayaatan a pamay-an a panangpataud iti baro a “kakikita.” Ngem iti tunggal panangpadas a mamaglaok iti nagduma a klase, kanayon a maduktalan a maymaysa ti “kakikita” dagita, kas iti panamagminnanada ti kabalio ken ti naamo nga asno, nga agpada a kameng ti pamilia ti kabalio. Baog ti mulo a mapatanor ket saan a makapataud iti padana a klase babaen iti nainkasigudan a pamay-an, malaksid laeng iti sumagmamano a kasasaad. Gapu kadagitoy a kinapudno, uray ni Charles Darwin napilitan a mangbigbig: “Gapu ta naisalsalumina unay dagiti espesipiko a porma ken gapu ta saanda a makapaglalaok babaen kadagiti di mabilang a panamagnanaig, nakabatbatad nga adda parikut.” (Origin of Species, 1902, Paset 2, p. 54) Pudno daytoy agingga ita.

Nupay dagiti espesipiko a naparsua a “kakikita” mabalin nga agdagup laeng iti ginasut, adda ad-adu pay a kita ti an-animal ken mulmula ditoy daga. Impatuldo ti moderno a panagsirarak a ti ginasut a ribu a nagduduma a mula ket agkakapamilia. Umasping iti dayta, iti pagarian dagiti animal, mabalin nga adda adu a kita ti pusa, nga aminda ket kameng iti maymaysa a pamilia ti pusa wenno “kakikita” a pusa. Pudno met dayta iti tattao, bakbaka, ken as-aso, a mamagbalin a posible ti kasta unay a panagduduma iti las-ud ti tunggal “kakikita.” Ngem agtalinaed ti kinapudno nga uray mano a kita ti adda iti tunggal pamilia, awan kadagitoy a “kakikita” ti mabalin a makapaglinnaok iti henetiko a pamay-an.

Ti geolohikal a panagsirarak silalawag a paneknekanna a dagiti fossil a naipagarup a karaman kadagiti kaunaan nga ispesimen ti maysa a kita ti parsua ket umasping unay kadagiti kaputotanda a sibibiag ita. Dagiti ipes a nasarakan a karaman kadagiti maipagarup a kaunaan nga insekto a fossil ket kasla kapadpada unay dagiti ipes iti agdama. Naan-anay nga awan dagiti fossil a “pannakarangtay” iti nagbabaetan dagiti “kakikita.” Dagiti kabalio, kayo a roble, agila, elepante, walnut, pako, ken dadduma pay, agtalinaedda amin iti las-ud dagiti mismo a “kakikitada,” ket saanda nga agbalbaliw nga agbalin kas sabali a “kakikita.” Ti pammaneknek manipud kadagiti fossil ket naan-anay a tumunos iti pakasaritaan ti panamarsua a nailanad iti Biblia, a mangipakita a pinarsua ni Jehova dagiti sibibiag a banag ditoy daga iti dadakkel a bilang ken “sigun iti kakikitada” bayat ti maudi nga al-aldaw ti panagparsua.​—Ge 1:20-25.

Maibatay kadagiti nadakamaten, nalawag a kabaelan nga iserrek ni Noe dagiti amin a nasken nga animal iti uneg ti daong tapno makalasatda iti Layus. Saan nga ibaga ti Biblia a kasapulan a taginayonenna a sibibiag ti tunggal klase ti an-animal. Imbes ketdi, kunaenna: “Kadagiti agtaytayab a parsua sigun kadagiti kakikitada ken kadagiti naamo nga animal sigun kadagiti kakikitada, kadagiti amin nga aggargaraw nga animal iti daga sigun kadagiti kakikitada, dua iti tunggal kita sumrekto sadiay a mapan kenka tapno mataginayon ida a sibibiag.” (Ge 6:20; 7:14, 15) Ammo ni Jehova a Dios a nasken nga ispalen laeng dagiti mangibagi a kameng ti nadumaduma a “kakikita,” yantangay agpatauddanto manen kadagiti nadumaduma a klase kalpasan ti Layus.​—Kitaenyo ti DAONG Num. 1.

Kalpasan ti panages-es ti dandanum ti layus, dagitoy a sumagmamano laeng a pamunganayan a “kakikita” rimmuarda iti daong ket nagwarasda iti rabaw ti daga, nga idi agangay nangpataudda iti adu a klase dagiti “kakikitada.” Nupay timmanor ti adu a baro a klase kalpasan ti Layus, saan a nagbalbaliw ti langa dagiti nakalasat a “kakikita,” maitunos iti di mabalbaliwan a sao ni Jehova a Dios.​—Isa 55:8-11.