KRIMEN KEN DUSA

Sipud idi un-unana, ti tao addaanen iti galad a kinahustisia (Isa 58:2; Ro 2:13-15), yantangay isu naaramid iti ladawan ti Dios ti kinahustisia (Ge 1:26; Sal 37:28; Mal 2:17). Ti damo a panangisawang ni Jehova iti maysa a sentensia kas panangipakatna iti hustisia ket naited iti umuna a natauan a pagassawaan ken iti serpiente, a nangirepresentar iti Diablo. Ipapatay ti naipataw a dusa iti panagsukir iti Dios, a katupag ti panagrebelde iti kinasoberano ti Agturay iti uniberso. (Ge 2:17) Idi agangay, yantangay ammona nga adda galad a kinahustisia nga ik-ikutan ti tattao, nabigbig ni Cain nga isu tarigagayanda a papatayen tapno maibales ti panangpapatayna ken kabsatna nga Abel. Ngem saan a nangdutok wenno nangautorisar ni Jehova iti asinoman a mangpapatay ken Cain, yantangay pinilina nga Isu a mismo ti mangipakat iti pannusa. Imbanagna daytoy babaen ti pananggessatna iti linia ni Cain idi Layus. (Ge 4:14, 15) Agarup 700 a tawen sakbay ti Layus, indeklara ni Enoc ti um-umay a panangukom ti Dios kadagidiay nakaaramid iti di nadiosan nga ar-aramid.​—Ge 5:21-24; Jud 14, 15.

Kalpasan ti Layus. Kalpasan ti Layus, nangyetnag ti Dios iti kanayonan a linlinteg, a karaman kadagitoy ti damo a pannakaautorisar ti tao a mangipakat iti pannusa gapu iti panangpapatay. (Ge 9:3-6) Idi agangay kinuna ni Jehova maipapan ken Abraham: “Ta isu naam-ammok tapno mabilinna ti annakna ken ti sangakabbalayanna a sumaruno kenkuana iti kasta salimetmetanda ti dana ni Jehova tapno aramidenda ti kinalinteg ken panangukom.” (Ge 18:19) Ipakita daytoy a ti kagimongan dagiti patriarka adda idi iti sidong ti linlinteg ti Dios, a pagaammoda unay.

Impalgak ni Jehova ti panangmatmatna iti pannakikamalala ken iti dusa maipaay iti dayta idi imbagana ken Abimelec nga arigna natayen gapu iti panangalana ken Sara iti panggep a panamagbalin kenkuana kas asawana (nupay saan nga ammo ni Abimelec a ni Sara kukua ni Abraham). (Ge 20:2-7) Inkeddeng ni Juda ti dusa nga ipapatay maipaay ken Tamar gapu iti panagbalangkantisna.​—Ge 38:24.

Linteg ti Dios Maipaay iti Israel. Idi naorganisar ti Israel kas maysa a nasion, ni Jehova a Dios ti nagbalin nga Arida, Mammanday-lintegda, ken Ukomda. (Isa 33:22) Intedna kadakuada ti “Sangapulo a Sasao,” wenno “Sangapulo a Bilin,” kas masansan nga awag kadagita, a dayta ti nangibinsabinsa kadagiti prinsipio a nakaibasaran ti agarup 600 a sabsabali pay a linteg. Rinugianna ti “Sangapulo a Sasao” babaen ti sasao a: “Siak ni Jehova a Diosmo, a nangiruar kenka manipud daga ti Egipto.” (Ex 20:2) Agserbi daytoy kas kangrunaan a rason iti panagtulnog iti intero a Linteg. Ti isusukir ket saan laeng a panagsalungasing iti linteg ti Ulo ti gobierno no di ket panagbasol pay iti Ulo ti relihion, ti Diosda, ket ti panangtabbaaw iti Dios ket lèse-majesté, wenno panangliput.

Iti sidong ti Linteg, dagita met laeng a prinsipio ti nangtarawidwid iti kagimongan dagiti patriarka. Nupay kasta, ad-adda a detalyado ti Linteg ken inramanna ti isuamin nga aspeto ti ar-aramid ti tao. Ti intero a Linteg (a nailanad iti Pentateuko) ket addaan iti nakangatngato a pagalagadan iti moralidad ta ti asinoman a tao a mangsurot iti intero a Linteg matakuatanna nga isu managbasol, imperpekto. “Ti bilin nasantuan ken nalinteg ken naimbag,” ken “ti Linteg ket naespirituan,” kuna ni apostol Pablo. “Nainayon dayta tapno maiparangarang dagiti salungasing.” (Ro 7:12, 14; Ga 3:19) Dayta ti intero a pakabuklan ti linteg ti Dios maipaay iti Israel, a nangibinsabinsa kadagiti prinsipio ken opisial a pangngeddeng ni Jehova, saan laeng a napagtitipon a kasasaad a mabalin a tumanor wenno timmanoren.

Ngarud, dagiti pannusa iti sidong ti Linteg tumulongda a mangipakita a ti basol “adayo nga ad-adda a managbasol.” (Ro 7:13) Ti linteg ti panangsupapak (lex talionis), a mangibilin a ti napukaw wenno nadadael a banag masuktan iti katupagna, insaadna ti pagalagadan ti eksakto a kinahustisia. Ti Linteg nagserbi maipaay iti talna ken kinatalinaay ti nasion, inggagana ti nasion no agtulnog iti dayta ti Israel, ken sinalaknibanna ti maysa a tao maibusor iti agar-aramid iti dakes, yantangay isu masubadan no natakaw wenno nadadael ti sanikuana.

Ti Sangapulo a Bilin, a nailanad iti Exodo 20 ken Deuteronomio 5, saanda a silalawag a dakamaten ti pannusa maipaay iti tunggal panagsalungasing. Nupay kasta, espesipiko a nailanad dagitoy a dusa iti dadduma pay a paset ti Kasuratan. No masalungasing ti umuna a pito a bilin, ti dusa ket ipapatay. Ti dusa iti panagtakaw ket panangisubli ken panangsubad iti daydiay natakawan iti sanikua; ti dusa iti ulbod a panangsaksi isu ti pannakaisupapak ti mismo nga inaramidna. Ti maudi a bilin, a maibusor iti kinaagum wenno dakes a tarigagay, ket awanan iti pannusa a mabalin nga ipaalagad dagiti ukom. Linab-awanna ti linlinteg nga inaramid ti tao agsipud ta pinagbalinna ti tunggal tao kas naespirituan a polis iti bagina ken nakagteng iti ramut, wenno gubuayan, ti panagsalungasing kadagiti amin a bilin. No mapalugodan ti dakes a tarigagay, maiparangarangto dayta kamaudiananna babaen ti panangsalungasing iti maysa kadagiti dadduma pay a siam a bilin.

Dagiti nadagsen a krimen iti sidong ti Linteg. Dagiti krimen a mapatawan iti dusa nga ipapatay. Iti sidong ti Linteg, naipataw ti dusa nga ipapatay maibusor iti (1) panagtabbaaw (Le 24:14, 16, 23); (2) panagdaydayaw iti aniaman a dios malaksid ken Jehova, aniaman a porma ti idolatria (Le 20:2; De 13:6, 10, 13-15; 17:2-7; Nu 25:1-9); (3) panagkulam, espiritismo (Ex 22:18; Le 20:27); (4) ulbod a panagipadto (De 13:5; 18:20); (5) panangsalungasing iti Sabbath (Nu 15:32-36; Ex 31:14; 35:2); (6) pammapatay (Nu 35:30, 31); (7) pannakikamalala (Le 20:10; De 22:22); (8) babai a nakiasawa ngem siuulbod a kinunana nga isu birhen (De 22:21); (9) pannakidenna iti naitulag a babai (De 22:23-27); (10) insesto (Le 18:6-17, 29; 20:11, 12, 14); (11) sodomia (Le 18:22; 20:13); (12) bestialidad (Le 18:23; 20:15, 16); (13) panagkumaw (Ex 21:16; De 24:7); (14) panangkabil wenno panangrabngis iti nagannak (Ex 21:15, 17); (15) ulbod a panangsaksi, no ipapatay ti dusa daydiay naisaklang (De 19:16-21); (16) iyaasideg iti tabernakulo nupay saan nga autorisado (Nu 17:13; 18:7).

Iti adu a pagarigan, ti pannusa a nadakamat ket ‘pannakagessat,’ gagangay a maipakat babaen ti panangubor. Malaksid iti pannakaipataw daytoy iti sipapakinakem a panagbasol ken iti nabassawang, awanan panagraem a panagsao maibusor ken Jehova (Nu 15:30, 31), adu pay a banag ti nadakamat nga addaan iti kastoy a pannusa. Ti sumagmamano kadagita ket: saan a pannakakugit (Ge 17:14; Ex 4:24); sipapakinakem a panangliway iti Paskua (Nu 9:13); panangliway iti Aldaw ti Panangabbong (Le 23:29, 30); panangaramid wenno panangusar iti nasantuan a pangpulot a lana maipaay kadagiti kadawyan nga usarda (Ex 30:31-33, 38); pannangan iti dara (Le 17:10, 14); pannangan iti sakripisio bayat nga adda ti indibidual iti narugit a kasasaad (Le 7:20, 21; 22:3, 4, 9); pannangan iti nalebaduraan a tinapay bayat ti Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay (Ex 12:15, 19); panangidaton iti sakripisio iti aniaman a disso a saan nga iti tabernakulo (Le 17:8, 9); pannangan iti daton a pakikaykaysa iti maikatlo nga aldaw manipud aldaw ti panagisakripisio (Le 19:7, 8); saan a panaggugor (Nu 19:13-20); panangsagid iti nasantuan a bambanag nupay saan nga autorisado (Nu 4:15, 18, 20); pannakidenna iti agkadawyan a babai (Le 20:18); pannangan iti taba dagiti sakripisio.​—Le 7:25; kitaenyo ti PANNAKAGESSAT.

Dagiti dusa nga impataw ti Linteg. Gapu kadagiti dusa iti sidong ti Linteg nga inted ni Jehova babaen ken Moises, napagtalinaed a nadalus ti daga maibusor iti pannakatulaw iti imatang ti Dios; dagidiay nagaramid iti makarimon a bambanag napunasda iti tengnga dagiti umili. Kasta met, nalapdan ti krimen ken napagtalinaed ti panagraem iti kinasagrado ti biag, iti linteg ti daga, iti Manangted-linteg, ti Dios, ken iti pada a tao. Ket, no napagtulnogan ti Linteg, naigaga ti nasion manipud panagrigat ti ekonomia ken manipud moral a panagrakaya agraman ti resultana a makarumen a saksakit ken pisikal a panagkapuy.

Awan naulpit a dusa nga impataw ti Linteg. Saan a madusa ti asinoman a tao gapu kadagiti biddut ti sabali. Silalawag a naibinsabinsa dagiti prinsipio. Naipaayan dagiti ukom iti wayawaya a mangeddeng, a sukimatenda ti pisikal a kasasaad ti tunggal kaso, usigenda dagiti sirkumstansia, kasta met dagiti motibo ken kababalin dagidiay naidarum. Kasapulan idi a siiinget a maipakat ti kinahustisia. (Heb 2:2) Ti sipapakinakem a pimmatay saanna a mabalin a lisian ti dusa nga ipapatay babaen ti panagbayadna iti kuarta. (Nu 35:31) No ti maysa a tao aksidente a nakapapatay, mabalinna ti agkamang iti maysa kadagiti naituding a siudad a pagkamangan. Yantangay sipupupok iti las-ud ti beddeng ti siudad, mapilitan a mangbigbig a sagrado ti biag ken saan a rumbeng a tagtagilag-anen uray ti di inggagara a pannakapapatay, no di ket kasapulan a masubadan. Nupay kasta, yantangay nabunga ti panagtrabahona iti siudad a pagkamangan, isu saan nga agbalin a dadagsen iti komunidad no iti pinansial.​—Nu 35:26-28.

Dagiti pannusa kadagiti salungasing ket nairanta a mangipaay iti bang-ar ken subad iti biktima ti maysa a mannanakaw wenno ti nangdadael iti sanikuana. No ti mannanakaw saanna a mabayadan ti naikeddeng a gatad, mabalin a mailako iti biktima wenno iti sabali a tao kas adipen, iti kasta mabayadanna ti biktima ken makapagtrabaho ti kriminal tapno adda pagbiagna ken saan nga agbalin a dadagsen iti estado, kas no maipatungpal ti dusa a pannakaibalud. Nainkalintegan dagitoy a linteg ken timmulong maipaay iti pannakaisubli ti kriminal iti sigud a kasasaadna.​—Ex 22:1-6.

Iti sidong ti Linteg, ti sentensia nga ipapatay naipakat babaen ti panangubor. (Le 20:2, 27) No dadduma maaramat ti kampilan, nangnangruna no adu ti mapapatay. (Ex 32:27; 1Ar 2:25, 31, 32, 34) No nagapostata ti maysa a siudad, madadael ti intero a siudad babaen iti kampilan. (De 13:15) Iti Exodo 19:13, naiparipirip ti ipapatay babaen iti pika, gayang, wenno mabalin a babaen iti pana. (Kitaenyo ti Nu 25:7, 8.) Adda dagiti nadakamat a naputolan iti ulo, nupay mabalbalin a naaramid dayta iti bangkay kalpasan a napapatay iti sabali a pamay-an. (2Sm 20:21, 22; 2Ar 10:6-8) Maipapan kadagiti ad-adda a nakarimrimon a krimen, ti Linteg impatawna ti panangpuor wenno panangibitay. (Le 20:14; 21:9; Jos 7:25; Nu 25:4, 5; De 21:22, 23) Naipakat laeng dagitoy a sentensia kalpasan a mapapatay ti tao, kas sibabatad a kunaen dagiti nadakamat a kasuratan.

Dagiti kautibo ti gubat gagangay a mapapatayda babaen iti kampilan no tattaoda a naikeddeng a madadael sigun iti bilin ti Dios. (1Sm 15:2, 3, 33) Ti dadduma a simmuko nadusada iti inkapilitan a panagtrabaho. (De 20:10, 11) Dagiti dadaan a patarus ti 2 Samuel 12:31 pagparangenda a tinutuok ni David dagiti agnanaed idiay Rabba iti pagarian ti Ammon, ngem dagiti agdama a patarus ipasimudaagda a pinuersana nga agtrabaho dagitoy.​—Kitaenyo ti NW; AT; Mo.

Ti linteg saanna nga impataw ti panangitapuak, kayatna a sawen, panangitinnag iti maysa a tao manipud derraas wenno nangato a disso, ngem ni Ari Amazias ti Juda impakatna daytoy a dusa iti 10,000 a lallaki ti Seir. (2Cr 25:12) Ginandat dagiti umili ti Nazaret nga aramiden daytoy ken Jesus.​—Lu 4:29.

Kadagiti kaso nga inggagara a naaramid ti panangdangran, naipaalagad ti nainget a hustisia babaen iti linteg ti panangsupapak​—kas pagarigan, biag ti maisukat no biag ti napukaw. (De 19:21) Adda nailanad a maysa a pagarigan iti pannakaipakat daytoy a dusa. (Uk 1:6, 7) Ngem dagiti ukom mangaramidda iti pangngeddeng maibatay iti pammaneknek no ti krimen ket inggagara wenno gapu iti kinaliway wenno aksidente, ken dadduma pay. Iti linteg ti panangsupapak, saan a mairaman iti linteg ti linteg a mangdakdakamat iti maysa a kaso a sadiay ti maysa a babai tinulonganna ti asawana bayat ti maysa a panagdangadang babaen ti pananggammatna iti pribado a paspaset ti sabali a lalaki. Iti daytoy a kaso, imbes a madadael ti mabagbagi ti babai, maputed ti imana. (De 25:11, 12) Daytoy a linteg iparangarangna ti panangtagipateg ti Dios kadagiti paset ti bagi a maaramat iti panagpaadu. Kasta met, yantangay ti babai kukua ti maysa nga asawa a lalaki, daytoy a linteg siaasi nga inkabilanganna ti kalintegan ti asawa a lalaki a maaddaan iti annak babaen iti asawana.

Dakamaten ti Mishnah ti uppat a pamay-an iti panangipakat iti dusa nga ipapatay: panangubor, panangpuor, panangputol iti ulo, ken panangbekkel. Ngem dagitoy naud-udi a tallo a pamay-an saan a pulos a nayetnag wenno uray naibilin iti sidong ti Linteg. Dagiti pamay-an a nayetnag iti Mishnah ket paset dagiti tradision a nainayon, a maisalungasing iti bilin ti Dios. (Mt 15:3, 9) Ti maysa a pagarigan ti naulpit nga aramid dagiti Judio isu ti pamay-anda a panangipakat iti dusa a panangpuor. “Ti paglintegan kadagidiay mapuoran [isu daytoy]: ikabilda iti pagattumengna nga ibleng ket mangikabilda iti nakersang a tualia iti uneg ti nalamuyot a tualia ket iputipotda dayta iti tengngedna; ti maysa [a saksi] guyodenna ti maysa nga ungto ket ti sabali guyodenna ti sabali nga ungto agingga nga inganga [ti madusdusa] ti ngiwatna; mapasgedan ti maysa a pabilo [maysa nga atiddog a pedaso ti buli sigun iti Gemara (52a)] ken maipisok iti ngiwatna, ket bumaba dayta agingga iti tianna ket mauram ti lalaemna.”​—Sanhedrin 7:2; impatarus ni H. Danby.

Yantangay sipud pay idi punganay matartarawidwidanen ti tao babaen iti linteg, ti linteg ti Dios wenno ti linteg ti konsiensia nga intukit ti Dios, nabatad a no as-asideg ti panangannurot dagiti tao iti pudno a panagdaydayaw, ad-adda met a nainkalintegan ken naasi dagiti dusa nga impataw dagiti lintegda, ngem no ad-adayo ti nakaiwawaanda, ad-adda a nagbalin a rinuker ti hustisiada. Agbalin a nabatad daytoy no ti linlinteg ti kadaanan a nasnasion maidilig iti linlinteg ti Israel.

Egipcio. Bassit ti ammo maipapan kadagiti dusa nga impataw dagiti Egipcio. Dagitoy a dusa ket panangkabkabil (Ex 5:14, 16), panangilemmes (Ex 1:22), panangputol iti ulo ken kalpasanna panangibitay iti maysa a kayo (Ge 40:19, 22), ken panangpapatay babaen ti kampilan, kasta met ti panangibalud.​—Ge 39:20.

Asirio. Nakaro unay dagiti dusa iti sidong ti Imperio ti Asiria. Ramanen dagitoy ti panangpapatay, panangputed iti paspaset ti bagi (kas iti lapayag, agong, bibig, wenno panangkapon), panangilansa iti nakabasol iti maysa a poste, saan a panangitabon, panangsapsaplit, panagbayad iti maysa a kadagsen ti buli, ken ti pinuersa a panagtrabaho. Iti sidong ti linteg ti Asiria, ti manangpapatay mayawat iti kaasitgan a kabagian daydiay napapatay, ket sigun iti pilienna, mabalinna a gudasen ti pimmatay wenno alaen ti sanikua dayta. Mabalin a mangituggod daytoy iti panagbibinnusor dagiti puli, ta saan unay a makontrol ti pannakaipakat ti dusa, ken awan naipaay a siudad a pagkamangan, saan a kas iti Israel. Naipabiang iti asawa a lalaki no ania ti dusa maipaay iti pannakikamalala. Mabalinna a papatayen ti asawana, mabalinna met a putden ti paspaset ti bagi dayta, wenno dusaen sigun iti makitana a mayanatup, wenno wayawayaanna. No kasano ti inaramidna iti asawana, nakalikaguman nga aramidenna met dayta iti nakikamalala a lalaki. Adu a balud ti gubat ti nakulatlatan (nalalatan) a sibibiag, nabulsek, wenno nasulnot dagiti dilada; nailansada, napuoranda, ken napapatayda iti dadduma pay a pamay-an.

Babilonio. Ti kodigo ni Hammurabi (kas pannakaawagna, ngem saan a kodigo sigun iti depinasion dagiti abogado ita), a nabigbig a naibasar iti immun-una a naipaulog a linteg, ket koleksion dagiti pangngeddeng wenno “liblibro dagiti kaso” a nailanad kadagiti damili a tapi, nga idi agangay nakopia (nalabit iti naiduma nga estilo ti panagsurat) a nailanad iti maysa a batonlagip a naikabil iti templo ni Marduk idiay Babilonia. Nalabit adda dagiti kopia a naipan iti dadduma a siudad. Idi agangay, daytoy a batonlagip naipan idiay Susa babaen iti maysa a manangparmek, ket nasarakan sadiay idi 1902.

Ti kadi kodigo ni Hammurabi ti nagtaudan ti Mosaiko a Linteg?

Naiduma dayta iti Mosaiko a Linteg agsipud ta saan a mangipasdek kadagiti prinsipio. Imbes ketdi, agparang a ti panggepna ket tumulong kadagiti ukom tapno madesisionan ti sumagmamano a kaso babaen ti panangtedna kadakuada kadagiti kaso a pagtuladan wenno babaen ti panangbalbaliwna kadagiti immun-unan a pangngeddeng tapno maipakita no ania ti rumbeng a maaramid kadagiti masanguanan a kaso. Kas pagarigan, saan a nangilanad iti pannusa maipaay iti pammapatay, agsipud ta adda nabigbigen a dusa maipaay iti dayta, ken awan duadua maipaay iti dadduma pay gagangay a krimen. Saan a padpadasen ni Hammurabi a saklawen ti intero a pakabuklan ti linteg. Tunggal maysa kadagiti paglintegan iti “kodigo” mangrugi iti pormula a: ‘No ti maysa a tao kastoy ken kasta ti aramidenna.’ Gapu ta tumukoy dayta kadagiti espesipiko a pagarigan, imbes a mangidatag kadagiti prinsipio, ibagana laeng no ania ti masapul nga ipaay a pangngeddeng a mayataday iti espesipiko a paspasamak. Kangrunaan a naibatay dayta kadagiti addan a linteg, a dakdakamatenna laeng dagiti detalye tapno mayataday iti sumagmamano a narikut a kasasaad a mapaspasamak iti sibilisasion ti Babilonia iti daydi a tiempo.

Awan a pulos ti pammaneknek a ti Mosaiko a Linteg ket nagtaud iti kodigo ni Hammurabi. Kas pagarigan, adda iti kodigo ni Hammurabi ti maysa a “naasi” a dusa. Kunaen ti maysa kadagiti paglintegan: “No [ti namangon] nakaaramid iti banag a nakatayan ti anak ti makinkukua iti balay [agsipud ta adda kamali iti pannakaaramid ti balay ken narpuog], ti maysa papatayennanto ti anak dayta a namangon.” Maisupadi iti dayta, kunaen ti linteg ti Dios babaen ken Moises: “Saan a rebbeng a mapapatay ti amma maigapu iti annak, ket saan a rebbeng a mapapatay ti annak maigapu iti amma.” (De 24:16) Ti gagangay a pannusa iti panagtakaw kadagiti sanikua ket saan a panangisubli, kas iti adda iti Mosaiko a Linteg, no di ket ipapatay. Iti sumagmamano a kaso ti panagtakaw, nakalikaguman a maisubli ti agingga iti 30 a daras. No saan a makabayad dayta a tao, mapapatay. Inaramat ni Nabucodonosor ti pannakarangrangkay ti bagi, kasta met nga inusarna ti panangdusa babaen ti apuy, kas iti kaso ti tallo nga agtutubo a Hebreo a lallaki nga impalladawna a sibibiag iti urno a napapudot iti kasta unay.​—Da 2:5; 3:19, 21, 29; Jer 29:22.

Persiano. Iti sidong ni Dario a Medo, nasentensiaan a maipisok ni Daniel iti abut dagiti leon, ket dagiti ulbod a nangakusar kenkuana naglak-amda iti pannusa idi napapatayda iti kastoy a pamay-an agraman ti annak ken assawada. (Da 6:24) Idi agangay, ni Ari Artaxerxes ti Persia imbilinna ken Esdras a mabalinna a patawan ti panangukom ti tunggal maysa a saan nga agtungpal iti linteg ti Dios ni Esdras wenno iti linteg ti ari, “uray no iti ipapatay wenno iti pannakapagtalaw, wenno iti multa a kuarta wenno iti pannakaibalud.” (Esd 7:26) Nangusar ni Asuero iti 50 a kasiko (22 m; 73 pie) ti katayagna a kayo a pangibitayanna ken Haman. Imbitay met ni Asuero dagiti dua nga agay-aywan iti ruangan a nagkumplot maibusor iti biagna.​—Est 7:9, 10; 2:21-23.

Adda sumagmamano a tapi a nasarakan nga aglaon kadagiti linteg nga impasdek ni Dario I ti Persia. Kadagita, naipataw ti pannakaablat babaen ti saplit (manipud 5 agingga iti 200 a daras) kas dusa ti tao a nangduklos iti sabali a tao babaen ti maysa nga igam ket nadangranna wenno napapatayna dayta a tao. No dadduma, naaramat ti dusa a pannakailansa. Sigun kadagiti Griego a nangisurat kadagiti linteg ti Persia, dagiti panagsalungasing maibusor iti estado, iti ari, iti pamiliana, wenno iti sansanikuana ket gagangay a maukom iti dusa nga ipapatay. Masansan a nakaal-alingget dagitoy a dusa. Awan ti adu nga impormasion maipapan kadagiti kadawyan a krimen, ngem agparang a kadawyan a dusa ti pannakaputed ti im-ima wenno saksaka wenno pannakabulsek.

Dadduma Pay a Nasion iti Lugar ti Palestina. Malaksid iti Israel, ti dadduma pay a nasion iti uneg ken iti aglawlaw ti Naikari a Daga inaramatda ti dusa a panangibalud ken panangparaut, panangputed iti paspaset ti bagi, panangbulsek, panangpapatay kadagiti kautibo ti gubat babaen ti kampilan, pananggisaygisay kadagiti masikog a babbai, ken panangyablatda kadagiti annak iti maysa a pader wenno bato agingga a matay dagita.​—Uk 1:7; 16:21; 1Sm 11:1, 2; 2Ar 8:12.

Romano. Malaksid iti panangpapatay babaen ti kampilan, a pakairamanan ti panangputol iti ulo (Mt 14:10), karaman kadagiti kadawyan unay a dusa ket: panangkabkabil; panangsaplit a no dadduma ti pagsaplit nasiglotan iti tultulang wenno nadadagsen a pedaso ti metal, wenno addaan kawkawit kadagiti murdong; panangbitay; panangitapuak iti maysa manipud nangato a bato; panangilemmes; pannakaipasango kadagiti atap nga animal iti arena; panangpilit iti maysa a makiraman kadagiti salisal dagiti gladiador; ken panangpuor. Dagiti balud masansan a naipitda kadagiti tul-ong (Ara 16:24) wenno naikawarda iti maysa a soldado a guardia. (Ara 12:6; 28:20) Iti Lex Valeria ken Lex Porcia, saan a masaplit dagiti makipagili iti Roma​—Lex Valeria no ti makipagili agapelar kadagiti umili; Lex Porcia no awan ti kasta a panagapelar.

Griego. Iti adu a kaso, ti pannusa dagiti Griego ket kapadpada dagidiay impataw dagiti Romano. Ti dusa a naipakat kadagiti kriminal ket pannakaitapuak manipud maysa a derraas wenno pannakaipisok iti nauneg a gukayab, pannakakabkabil agingga a matay, pannakailemmes, pannakasabidong, ken pannakapapatay babaen ti kampilan.

Maipaay kadagiti kanayonan a detalye, kitaenyo dagiti artikulo a mangilawlawag kadagiti indibidual a krimen ken dusa.