HEVEO, DAGITI

Maysa nga ili a nagtaud ken Canaan nga anak ni Ham. (Ge 10:6, 15, 17; 1Cr 1:13, 15) Nagnaed dagiti Heveo iti siudad ti Siquem idi kaaldawan ni patriarka Jacob. Babaen ti panangidaulo da Simeon ken Levi, pinapatay ti annak ni Jacob ti tunggal lalaki ken sinamsamanda ti siudad gapu ta ni Siquem nga anak ni Hamor a panguluen tinulawanna ti kabsatda a ni Dina.​—Ge 34:1-29.

Idi simrek ti Israel iti Naikari a Daga, dagiti Heveo ti maysa kadagiti pito a nasion dagiti Canaanita nga inkari ti Dios a pagtalawenna iti sanguananda. (Ex 3:8, 17; 13:5; 23:23, 28; 33:2; 34:11) Dagitoy a nasion ket naikuna nga ad-adu ti umilida ken nabilbilegda ngem iti Israel. (De 7:1) Binilin ni Moises dagiti Israelita a dadaelenda ida, nga awan ibatida a sibibiag inton kautibuenda dagiti siudadda, gapu kadagiti nakarimrimon nga aramidda ken iti ulbod a didiosda. Ta no saan, agbalinda a silo ken isuda ti pakaigapuan a mapukaw ti Israel ti anamong ti Dios.​—Le 18:27, 28; De 18:9-13; 20:15-18.

Inlanad ti Biblia ti naan-anay a panangdadael ni Josue kadagiti siudad dagidiay a nasion. (Jos kap 10, 11) Dagiti Heveo nga agnanaed “iti arisadsad ti [Bantay] Hermon iti daga ti Mizpa” ket karaman kadagiti tribu a nakikappon kadagiti Canaanita nga ar-ari maibusor ken Josue gapu iti kiddaw ni Jabin nga ari ti Hasor. (Jos 11:1-3) Dagiti Heveo ket nailista a maysa kadagidiay nakirupak iti Israel ngem naabakda. (Jos 9:1, 2; 12:7, 8; 24:11) Nupay kasta, adda saan a nadadael a maysa a grupo iti nasion dagiti Heveo. (Jos 9:3, 7) Daytoy a grupo ket isu dagiti Gabaonita, nabatad a mangirepresentar met iti tallo a sabsabali pay a siudad dagiti Heveo. Isuda laeng ti nagbuteng ken Jehova, a binigbigda nga isu ti makiruprupak maipaay iti Israel. Babaen iti taktika naipamuspusanda ti makitulag kadagiti panguluen ti Israel isu a saanda a napapatay no di ket napagbalinda a nanumo nga ad-adipen ti Israel. (Jos 9:1-15, 24-27) Daytoy ti maysa a kaitungpalan ti panangilunod ni Noe ken Canaan, a dagiti Gabaonita ken ti kakaduada, nupay saanda a nadadael, nagbalinda nga ad-adipen dagiti Semita.​—Ge 9:25-27.

Impakita ni Jehova nga inanamonganna ti panangtaginayon latta ti Israel iti tulagda kadagitoy a Heveo babaen ti pannakirupakna tapno masalakniban ti Gabaon maibusor kadagiti nasion dagiti Canaanita iti aglikmut a rimmaut kadakuada gapu iti pannakitulagda iti Israel. (Jos 10:1-14) Manipud idin sikakappia a nakipagnaed dagiti Gabaonita iti Israel. (2Sm 21:1-6) Naawaganda iti “Amoreo” iti 2 Samuel 21:2, ngem nabatad a ti makagapu ket masansan a maaw-awagan iti “Amoreo” ti pangkaaduan a nasnasion dagiti Canaanita, ta dagiti Amoreo ket maysa kadagiti kabibilgan a tribu. (Kitaenyo ti AMOREO.) Idi tiempo ti panagparmek ni Josue, dagitoy a naanamongan a Heveo ket nagnaedda iti siudad ti Gabaon, a saan unay nga adayo iti amianan a laud ti Jerusalem, kasta met iti Kefira, Beerot, ken Kiriat-jearim. Nadeskribir ti Gabaon kas ‘dakkel a siudad, kas iti maysa kadagiti naarian a siudad, ken dakdakkel ngem Ai, ket amin dagiti lallakina mannakabalinda idi.’​—Jos 10:2; 9:17.

Idi natayen ni Josue, saan a naitultuloy ti Israel a paksiaten ti nasnasion dagiti Canaanita kas iti imbilin ti Dios, no di ket nakiasawada pay kadakuada. Gapuna, kastoy ti mabasa iti rekord ti Biblia: “Ita dagitoy ti nasnasion a binay-an ni Jehova nga agtalinaed tapno masubok ti Israel babaen kadakuada . . . Ti lima nga aliado nga appo dagiti Filisteo, ken amin dagiti Canaanita, uray dagiti Sidonio ken dagiti Heveo nga agnanaed iti Bantay Libano manipud Bantay Baal-hermon agingga iti seserkan ti Hamat . . . ket nagserbida [dagiti Israelita] iti didiosda.”​—Uk 3:1-6.

Ipakita daytoy a teksto a taga bambantay dagiti Heveo nga agnanaed iti Kabambantayan ti Libano agingga iti kaamiananan a paset ti Naikari a Daga. (Nu 34:8; Jos 11:1, 3) Idi nagsensus ni Joab ken dagiti lallakina maitunos iti bilin ni Ari David, “dimtengda iti sarikedked ti Tiro ken kadagiti amin a siudad dagiti Heveo.” (2Sm 24:7) Nabatad a ti Tiro ket adda laeng iti baba ti makin-abagatan nga ungto ti teritoria dagiti Heveo.

Bayat ti programa ni Solomon a panagibangon a nangsaklaw iti intero a nasion, inaramatna dagiti Canaanita, agraman dagiti Heveo, iti pinuersa a panagtrabaho iti sidong ti panangimaton dagiti Israelita a manangaywan. Daytoy ket dakdakkel a kaitungpalan pay ti naimpadtuan a panangilunod ni Noe ken Canaan.​—1Ar 9:20-23; 2Cr 8:7-10.

Dagiti Heveo, Horeo, ken Hurriano. Iti Genesis 36:2, ni Zibeon, ti apong ti maysa kadagiti assawa ni Esau, ket naawagan Heveo. Ngem nailanad iti bersikulo 20 ken 24 nga isu ket kaputotan ni Seir a Horeo. Ti sao a “Horeo” mabalin a naala iti Hebreo a chor (“abut”) ket mabalin a kaipapananna laeng ti “agnanaed iti kueba.” Daytoy ti mangrisut iti aniaman a kasla di panagtunos ti teksto iti Genesis 36:2 ken ti bersikulo 20, 24.​—Kitaenyo ti HOREO.

Adda ti nakabakab dagiti arkeologo a kadaanan a sursurat nga imbilang dagiti eskolar a pammaneknek a nagnaed ti maysa a nasion a naawagan Hurriano kadagiti rehion ti Armenia, Anatolia, Siria, ken paspaset ti Palestina manipud kadagidi tiempo dagiti patriarka; ket patienda a karaman dagiti Heveo, Horeo, ken Jebuseo iti daytoy nga ili. Kunaenda a ti “Horeo” isu met laeng ti “Heveo” ken patienda a dagiti Hurriano ket naawaganda met iti Heveo. Kangrunaanna a naibatay ti teoriada iti panagkakaasping dagiti pagsasao, nangnangruna mainaig iti nagnagan dagiti indibidual. Gapuna, kaaduanna nga ipapanda a ti nagan a Horeo ket nainaig iti “Hurriano” saan ket a kaipapananna ti “agnanaed iti kueba.”

Nupay kasta, agparang nga ipakita ti Biblia ti nalawag a pagdumaan dagitoy a tribu, ket saanna a dakamaten ti nagan a Hurriano. Ngarud ad-adda a nainsiriban ti aguray iti kanayonan a pammaneknek sakbay nga akseptaren nga umiso ti kasta a panangipapan.