Ti Makapapatay a Bisin iti Panawen ti Kawadwad
“Dagiti adipenko mangandanto, ngem dakayo mabisinankayto.”—ISAIAS 65:13.
1, 2. (a) Ania dagiti parikut a pakidangdangadangan a barengbareng dagiti nasnasion? (b) Iti ania a napudno a namnama ti itudtudo ti Biblia?
TI ANNINIWAN ti bisin kankanayon a pagam-amkan ti intero a lubong! Iti panagkomentona iti krisis, ti editorial idiay The Boston Globe ti nagkuna: “Ti maysa a lubong nga addaan ngangngani maysa a bilion a tattao nga agngangabit iti panagbisin ti masapul a mangsapul kadagiti pamay-an a panangtulong kadagiti kapapanglawan a nasnasion a mangtagiragsak iti maysa a banag nga umad-adani iti kinaaglaplapusanan nga ap-apiten dagiti nababaknang a nasnasion.” Nupay kasta, uray pay kadagiti makunkuna a nasnasion nga adelantado iti teknolohia, saanda a maikuna nga isudat’ naan-anay a nailaksid manipud kinakirang ti taraon. Uray met dagitoy napaayda a nangpaadda ti maysa a programa a mangipasiguro nga amin dagiti umilida ket mataraonanda. Dagiti maseknan a tattao makidangdangadangda iti daytoy dumakdakkel a parikut. Adda aya solusionna?
2 Ti editorial a naadaw iti ngato ti nangadmitir: “Ti nakalkaldaang unay a paset ti kinakurang ti makan . . . ket ti lubong ti addaan iti nakalawlawag a kapasidad a mangpakan iti tunggal maysa.” Kaskasdi ti panangparigat ti bisin ken ti kinakirang ti taraon ti agtultuloy nga agabante. Apay a daytoy di rebbeng a mapasamak? Ti naayat a Namarsuatayo ti nangipaay iti nawadwad kadagiti isuamin a binilbilion nga umariwekwek ditoy daga. Iti panangisaganana iti daga kas pagtaengan ti tao, inaramidna dayta a makabael a mangpataud iti aglaplapusanan, a nasursurok ngem ti umdas nga agpaay kadagiti isuamin. (Salmo 72:16-19; 104:15, 16, 24) Uray kadagiti nariribuk a panawen, naipasiguro kadatayo a ti Naindaklan a Manangipaaytayo ti nangipaay iti supisiente a taraon nga agpaay kadagidiay kumita iti umiso a Gubuayan. Babaen iti Daydiay intedna kadatayo kas ti naindaklan nga Administrador ti Taraon, imbagana kadatayo: “Itultuloyyo ngarud . . . a biruken nga umuna ti pagarian ken ti kinalinteg ti [Dios], ket amin dagitoy a bambanag [dagiti namaterialan a kasapulan iti panagbiag] mainayondanto kadakayo.”—Mateo 6:33; 1 Juan 4:14.
Ti Makapapatay a Bisin
3. Ania ti bisin a dakdakkel ti pategna, ket kasano a naipadto dayta?
3 Ti dakdakkel ti pategna ditoy daga itatta isu ti nakalkaldaang a naespirituan a bisin. Daytat’ direkta a nainaig iti kinakurang iti talna. Ti sangatauan ti magmagna nga agibar-ibar, a sigaganat nga agsapsapul iti dalan a ruaranna. Ti mannakabalin-amin a Dios ti nangtignay iti mammadtona a mangisurat iti daytoy a kasasaad adu a siglon ti napalabas, a kunkunana: “‘Adtoy! Umay dagiti al-aldaw,’ kuna ti Soberano nga Apo Jehova, ‘nga ipaw-itkonto ti bisin ditoy daga, saan a bisin iti tinapay, wenno waw iti danum, no saan ket a panagdengngeg kadagiti sao ni Jehova. Agbariw-asdanto manipud baybay agingga iti sabali a baybay, ken manipud amianan agingga iti daya. Agtaraydanto nga agalla-alla nga agsapul iti sao ni Jehova, ngem saandanto a matumpungan.’”—Amos 8:11, 12.
4, 5. (a) Apay a dagiti dadduma dida masarsarakan ti Dios uray no isu ti suksukimatenda? (b) Kasano a ni Jesus naigiddiat kadagiti relihiuso a papangulo idi kaaldawanna? (Mateo 15:1-14)
4 Nupay kasta, adda aya dalan a ruaran iti daytoy a parikut? Sumungbat ni apostol Pablo ti wen, a parparegtaennatayo kadagiti sasao a: “Ti Dios a nangaramid iti lubong . . . intudingna ti panagsasaganad dagiti tiempo ken dagiti beddeng ti pagtaenganda, tapno sapulenda ti Dios, bareng no iti panagar-arikapda isu masarakanda, uray pay no adda iti saan nga adayo iti tunggal maysa kadatayo.”—Aramid 17:24-27.
5 No ti Dios ket “saan nga adayo iti tunggal maysa kadatayo,” apay ngarud nga adu dagiti agar-arikap kenkuana, ket dida masarakan? Ngamin ta isuda ti agsapsapul kenkuana kadagiti di umiso a luglugar. Kasano kaadu dagidiay umaw-awag ti bagbagida kas Kristiano ti personal nga agkonkonsulta iti pamunganayan a libro ti Kinakristiano, ti Nasantuan a Biblia? Mano kadagiti maaw-awagan “papastor” ti mangus-usar iti Sao ti Dios a mangisuro kadagiti “karnero”? (Idiligyo iti Ezequiel 34:10.) Imbaga ni Jesus kadagidiay natangsit a relihiuso a papangulo idi kaaldawanna a dida ammo “dagiti Sursurat wenno ti pannakabalin ti Dios.” (Mateo 22:29; Juan 5:44) Nupay kasta, ni Jesus agpadpada nga ammona dagiti Kasuratan ket insurona ida kadagiti tattao, ta simnek ti asina kadakuada “gapu ta nalidayda ken nawarawarada a kasda la karkarnero nga awan ti pastorda.”—Mateo 9:36.
Kasano a Panawen ti Kawadwad?
6. No maipapan iti naespirituan a kinawadwad, kasano nga impasiguro ni Jehova dayta kadagiti ad-adipenna?
6 Ipasiguro ken paregtaen ni Jehova dagidiay sipapasnek nga agsapsapul a mangammo kenkuana. Iti panangtubngarna kadagiti ulbod a relihiuso a papastor, kunana babaen ken mammadtona nga Isaias: “Adtoy! Dagiti adipenko mangandanto, ngem dakayo mabisinankayto. Adtoy! Dagiti adipenko uminumdanto, ngem dakayo mawawankayto. Adtoy! Dagiti adipenko agrag-odanto, ngem dakayo mabainankayto.” (Isaias 65:13, 14) Ngem kasano ti panangipaay ti Dios ti nawadwad kadagiti ad-adipenna? Aniat’ masapul nga aramidentayo tapno mairanud iti rag-o iti daytoy a probision a maipaay iti pakaispalan ti biag, agpapan pay iti naespirituan a panagbisin itatta?
7. Ania a kadaanan a drama ti siayat a naipaay a pakaparegtaantayo itatta?
7 Yantangay ti pannakailasat agpannuray a naan-anay iti panangammotayo kadagiti pagannurotan ti Dios ken panagtignay iti pammati kadakuada, rebbengna a maragsakantayo a mapan iti Sao ti Dios, a sapsapulen ti panangammo iti pagayatanna nga agpaay kadatayo ken panangawat iti wagas a pannakilangenna kadatayo. (Juan 17:3) Iti daytoy a pamay-an, ita usigentayo ti maysa a drama iti Biblia a katupagna ti adda a mapaspasamak itatta. Ti kangrunaan nga agakem iti daytoy a drama isu ni patriarka a Jose. Kas ti panangaramid ni Jehova iti nainsiriban a sagana a maipaay iti ilina babaen ken Jose, kasta met a siaayat nga iturturongna dagiti agsapsapul Kenkuana itatta.—Idiligyo iti Roma 15:4; 1 Corinto 10:11, Reference Bible footnote (*); Galacia 4:24.
Ni Jose, Manangispal iti Biag
8, 9. (a) Ania dagiti katupag a masarakantayo kadagiti maud-udi a panawen nga agpaay ken Jose ken ni Jacob ken ni Faraon? (b) Kasano a datay a mismo ti nairaman iti kaitungpalanna?
8 Kas manangispal iti biag, ni Jose nga anak ni Jacob ti addaan iti naisalsalumina unay a paset. Daytoy aya ti mangiladladawan iti maysa a banag kadagiti maud-udi a panawen? Bueno, usigenyo ti panagibtur ni Jose kadagiti di maikari a panangtrato dagiti kakabsatna, ti panangparmekna kadagiti suot ken rigrigat kadagiti ganggannaet a daga, ti di maisin a pammatina, ti panangsalimetmetna iti kinatarnaw, ken ti pannakaitan-okna iti saad a nainsiriban nga administrador iti panawen iti makadidigra a panagbisin. (Genesis 39:1-3, 7-9; 41:38-41) Ditay kadi makitkita ti katupagna iti kurso ti panagbiag ni Jesus?
9 Babaen iti rigat a ni Jesus nagbalin a Tinapay ti Biag iti tengnga iti lubong a mabisbisinan iti “panagdengngeg kadagiti sasao ni Jehova.” (Amos 8:11; Hebreo 5:8, 9; Juan 6:35) Iti pakainaiganda ken ni Jose, agpadpada ni Jacob ken ni Paraon ipalagipda kadatayo ni Jehova ken ti naaramidanna babaen iti Anakna. (Juan 3:17, 34; 20:17; Roma 8:15, 16; Lucas 4:18) Addada pay met dagiti dadduma a nakiraman a nangitungpal iti daytoy pudpudno iti biag a drama, ket usigentayo dagiti paspasetda a buyogen ti panaginteres. Awan duadua a datayo ti mapalagipan iti kabukbukodantay a panagpannuray iti Dakdakkel a Jose, ni Kristo Jesus. Anian ti panagyamantayo nga inispalnatayo manipud iti makapapatay a bisin kabayatan dagitoy dumakdakes a “maudi nga al-aldaw”!—2 Timoteo 3:1, 13.
Ti Drama Manglukat
10. (a) Kasano a naisagana ni Jose a maipaay iti responsable nga akem a tinungpalna? (b) Ania dagiti kualidad nga imparangarangna a nasapa iti panagbiag?
10 Idi kaaldawan ni Jose, awan tao a makabalin a makaammo nga immun-una no ania ti adda nga isagsagana ni Jehova a maipaay iti ilina. Ngem idi tiempo a naawagan ni Jose a mangitungpal iti nasken a pasetna, ni Jehova ti nangsanayen ken nangan-anay kenkuanan kadagiti kualipikasionna. No maipapan iti nasapa a paset ti panagbiagna, ti salaysay ti adda a mabasa: “Ni Jose, idi agtawen iti sangapulo ket pito, agipapaarab kadagiti an-animal agraman dagiti kakabsatna, ket isu maysa a baro idi, a kadua dagiti annak a lallaki ni Bilha ken annak a lallaki ni Zilpa, nga assawa ni amana. Ket ni Jose idandanonna idi ken amada ti dakes a panagkukuada.” (Genesis 37:2) Impakitana ti kinasungdona kadagiti intereses ni amana a kas met ni Jesus iti di maisin a kinasungdona iti panangaywan iti arban ni Amana iti tengnga ti “awanan pammati ken managdakdakes a kaputotan.”—Mateo 17:17, 22, 23.
11. (a) Apay a dagiti kakabsat ni Jose iti ama gimmurada kenkuana? (b) Ania nga umas-asping a kasasaad ti nakairamanan ni Jesus?
11 Ti ama ni Jose, ni Israel, ti nangayat nga ad-adda kenkuana ngem kadagiti kakabsatna ken pinaraburanna babaen ti panangpaaramidna ti maysa nga atiddog, naggarit a pagan-anay a maipaay kenkuana. Gapu itoy, dagiti kakabsat ni Jose iti ama “karurodda idi, ket dida mabalin a kasao iti naan-anat.” Ad-adda pay a dimmakkel ti pananggurada kenkuana idi a naaddaan ti dua a tagtagainep nga impatarusda a kaipapananna nga isunto ti mangdominar kadakuada. Umas-asping iti dayta, dagiti papangulo kadagiti Judio ginurada ni Jesus gapu iti kinasungdona, dagiti makaay-ayo a pannursurona, ken ti naglawag a panangbendision ni Jehova kenkuana.—Genesis 37:3-11; Juan 7:46; 8:40.
12. (a) Apay a ni Jacob maseknan maipapan iti kasasaad dagiti annakna? (b) Ania a pagaspingan ti masarakantayo iti kurso ni Jose ken ni Jesus?
12 Idi agangay, dagiti kakabsat ni Jose ti agipaspastor iti karkarneroda idiay asideg ti Siquem. Maiyanatup ti pannakaseknan ti ama ni Jose agsipud ta sadiay Siquem a rinabngisda ni Dina, a gapu itoy ni Simeon ken ni Levi, agraman dagiti kakabsatda, pinapatayda dagiti lallaki iti dayta a siudad. Inkalikagum ni Jacob ken ni Jose a mapan ket kitaenna ti kasasaadda ket santo agsubli a mangipadamag kenkuana. Agpapan iti gura dagiti kakabsatna kenkuana, dagdagus a nagrubuat ni Jose a mangsapul kadakuada. Umas-asping iti dayta, siraragsak nga inawat ni Jesus dagiti nangitudingan ni Jehova kenkuana ditoy daga, nupay kaipapananna ti dakkel a panagsagaba bayat ti pannakaan-anayna kas ti Kangrunaan nga Ahente ti pannakaisalakan. Iti panagibturna, anian a nagsayaat a pagulidanan ni Jesus kadatay amin!—Genesis 34:25-27; 37:12-17; Hebreo 2:10; 12:1, 2.
13. (a) Kasano nga impamatmat dagiti kakabsat ni Jose iti ama ti gurada? (b) Iti aniat’ pakaiyarigan ti panagladingit ni Jacob?
13 Dagiti sangapulo a kakabsat ni Jose iti ama ti nakakita kenkuana a sumungsungad manipud iti adayo. Dagdagus rimmasuk ti pungtotda kenkuana, ket nagnunumoda a mangdispatsar kenkuana. Idi damo insikatda ti panangpapatayda kenkuana. Ngem ni Reuben, gaput’ panagbutengna iti responsabilidadna kas inauna napagballigianna ida nga ipisok laengen ni Jose iti maysa a namaga a bito, a pampanunotenna ti panagsublinanto iti kamaudianan ken panangwayawaya kenkuana. Kabayatanna, nupay kasta, naallukoy ni Juda dagiti kakabsatna a mangilako kenkuana kas maysa nga adipen kadagiti lumablabas a buyot nga Ismaelita. Ngarud innala dagiti kakabsatna ti atiddog a pagan-anayna ket impaslepda dayta iti dara ti maysa a kalakian a kalding ket sada impatulod dayta ken amada. Idi sukimaten ni Jacob dayta, kinunana: “Isu ti bado ti anakko! Ti maysa a dakes nga animal inalun-onna! Awan duadua a narangkayen ni Jose!” Mabalin a kasta met ti narikna ni Jehova a panagladingit kadagiti panagsagaba ni Jesus bayat nga intungpalna dagiti ar-aramidna ditoy daga.—Genesis 37:18-35; 1 Juan 4:9, 10.
Ni Jose Idiay Egipto
14. (a) Kasano a daytoy a kadaanan a drama magunggonaannatayo itatta?
14 Ditay koma ipato a dagiti kaitungpalan dagiti dramatiko a paspasamak a nakairamanan ni Jose ket maaramid nga eksakto a kronolohikal ti panagsasaganadda. Imbes ketdi, makitatay sadiay ti serie dagiti padron nga agpaay a pakabagbagaantayo ken pakaparegtaantayo itatta. Kas kinuna ni apostol Pablo: “Ta dagup dagiti immun-una a naisuraten naisuratda tapno pakasursuruantayo, tapno gapu iti anus ken iti liwliwa dagiti Sursurat maaddaantayo koma ti inanama. Ita ti dios ti anus ken liwliwa ipaayna koma kadakayo nga agmaymaysakayo koma iti nakem a mayannurot ken Kristo Jesus, tapno iti maymaysa a timpuyog ken maymaysa a timek daydayawenyo ti Dios ken Ama ni Apotayo a Jesu-Kristo.”—Roma 15:4-6.
15. Apay a rimmang-ay ni Jose ken ti sangakabbalayan ni Potifar?
15 Ni Jose naipan idiay Egipto, ket idiay isut’ nailako iti maysa nga Egipcio nga agnagan Potifar, ti kapitan dagiti agbambantay ni Faraon. Impakita ni Jehova nga isu ti adda ken ni Jose, a nagtultuloy a nagbiag babaen kadagiti nasayaat a prinsipio nga impasagepsep ni amana kenkuana, nupay no isut’ nakaad-adayo manipud balay ni amana. Saan a tinallikudan ni Jose ti panagdayaw ken Jehova. Ti apona, ni Potifar, ti nangipateg kadagiti naisangsangayan a kualidad ni Jose ket isut’ insaadna a mangaywan iti intero a sangakabbalayanna. Intultuloy a binendisionan ni Jehova ti balay ni Potifar gapu ken ni Jose.—Genesis 37:36; 39:1-6.
16, 17. (a) Kasano a nasaranget ni Jose ti kanayonan pay a suot ti kinatarnawna? (b) Ti kapadasan ni Jose idiay pagbaludan ipakpakitana no ania ti pannakaiwanwan dagiti bambanag?
16 Sadiay a ti asawa ni Potifar ti nangpadpadas a nanggargari ken ni Jose. Isu ti kanayon a nangtungday kenkuana. Maysa nga aldaw rinabsutna ti pagan-anay ni Jose, ngem isu ti nagtaray, a pinanawanna dayta kadagiti im-imana. Iti sanguanan ni Potifar, pinabasolna ni Jose a mangranranta a mangrabngis kenkuana, ket ni Potifar impaipisokna ni Jose iti pagbaludan. Iti sumagmamano a panawen isu ti nakakadena iti landok. Ngem kadagiti rigrigat ti kapadasanna iti pagbaludan, pinaneknekan ni Jose nga isut’ maysa a tao ti kinatarnaw. Gapuna, ti manangaywan ti pagbaludan ti nangisaad kenkuana a mangaywan kadagiti isuamin a balud.—Genesis 39:7-23; Salmo 105:17, 18
17 Iti panaglabas ti panawen, ti kangatuan kadagiti mamakpakan ken ti panguluen dagiti agtintinapay ni Faraon ti namagpungtot kenkuana ket naibaludda. Naituding ni Jose nga agserbi kadakuada. Ditoy manen immaniobra ni Jehova dagiti bambanag. Dagiti dua nga opisiales ti korte nagtagtagainepda ti makariribuk kadakuada. Kalpasan ti panangipaganetgetna a “dagiti panangipalawag addada iti biang ti Dios,” imbaga ni Jose kadakuada ti kaipapanan dagiti tagtagainep. Ket kas impamatmat ni Jose, tallo nga aldaw iti kamaudiananna (iti panagkasangay ni Faraon) ti kangatuan kadagiti mamakpakan ti naisubli iti saadna, ngem ti panguluen dagiti agtintinapay ti nabitay.—Genesis 40:1-22.
18. (a) Kasano a nalagipda ni Jose? (b) Ania ti kababagas dagiti tagtagainep ni Faraon?
18 Nupay impakpakaasi ni Jose iti kangatuan kadagiti mamakpakan nga agsao ken ni Faraon a maipaay kenkuana, dua a tawen ti napalabas sakbay a ti tao nalagipna ni Jose. Uray pay kasta, daytoy ket gapu laeng ta ni Faraon namindua nga addaan met kadagiti makariribuk a tagtagainep iti maysa a rabii. Idi awan kadagiti managsalamangka a papadi ti ari ti makaibuksil ti kaipapananda, ti kangatuan kadagiti mamakpakan imbagana ken ni Faraon a maipalawag ni Jose dagiti tagtagainep. Gapuna nagpaibaon ni Faraon a maipaay ken Jose isu a sipapakumbaba a nangitudo iti Gubuayan ti pudno a panangipatarus, a kunkunana: “Ibaganto ti Dios ken Faraon ti pagimbagan.” Ngarud ti agturay iti Egipto insalaysayna ken Jose ti sumaganad:
“Adtoy nagtakderak iti igid ti karayan Nilo. Ket adtoy simmang-atda a naggapu iti karayan dagiti pito a bakbaka a nalukmeg ken nasayaat ti langada, ket nagarabda iti nalangto a ruot ti Nilo. Ket adtoy naud-udi ngem kadagita, simmang-at dagiti pito a sabali a bakbaka a narapis ken dakes ti langada ken nakuttong. Ket awan pay nakitak a sabali iti amin a daga ti Egipto nga umasping iti kinalaadda. Ket dagiti nakuttong ken dakes ti langada a bakbaka inalun-onda dagiti immuna a pito a bakbaka a nalukmeg. Ket idi naibusda dagitoy saan a nadlaw a linamutda ida ngem nabatida pay laeng a dakes ti langada a kas idi damo. . . .
“Ket nakitak iti tagtagainepko ket adtoy pito a dawdawa rimmuarda iti maymaysa a puon, nabagas ken nasayaat. Ket adtoy pito a dawdawa a nalaylay, eppes, ken pinakebbet ti angin a naggapu iti daya rimmuarda a naud-udi ngem dagidiay. Ket dagiti naeppes a dawdawa inalun-onda dagiti pito a nasayaat a dawdawa. Ket imbagak kadagiti mamasirib a papadi, ngem awan idi ti makaipalawag iti kaipapananda kaniak.”—Genesis 40:23–41:24.
19. (a) Kasano ti panangipakita ni Jose ti kinapakumbaba? (b) Ania a mensahe ti impaawat ti pannakailawlawag dagiti tagtagainep?
19 Anian a karkarna a tagtagainep! Kasano nga adda asinoman a makailawlawag kadagita? Ni Jose nailawlawagna, ngem saan a maipaay iti bukodna a pannakaidayaw. Kinunana: “Ti tagtagainep ni Faraon maymaysa ti kaipapananna. Ti aramidento ti Dios . . . impakitana ken Faraon.” Kalpasanna impanayag ni Jose ti napigsa a naimpadtuan a mensahe dagidiay a tagtagainep, a kunkunana:
“Adtoy umay dagiti pito a tawtawen isuda a naindaklan a panagapit iti amin a daga nga Egipto. Ket umayto iti kalpasanna dagiti pito a tawtawen ti bisin, ket amin ti nawadwad nga apit dinto malagipen iti daga nga Egipto. . . . Ket ti gapuna a ti tagtagainep naulit iti namindua ken ni Faraon gapu ta ti aramid inkeddeng ti pudno a Dios ket ti pudno a Dios tungpalennanto iti mabiiten.”—Genesis 41:25-32.
20, 21. (a) Kasanot’ panagrikna ni Faraon iti pakdaar? (b) Iti daytoy a punto, kasano ti panagdilig ni Jose ken ni Jesus?
20 Aniat’ maaramidan ni Faraon iti daytoy mapaspasungaden a panagbisin? Inrekomendar ni Jose nga agsagana ni Faraon babaen ti panangtudingna ti maysa a lalaki a managis-isip ken masirib iti intero a daga a mangidulin kadagiti sobra nga apit kadagiti tawen ti kinawadwad. Itan nabigbigen ni Faraon dagiti naisangsangayan a galad ni Jose. Inikkatna ti singsingna nga adda pagseliona manipud iti imana ket inkabilna iti ima ni Jose, iti kasta isu ti tinudingan ni Faraon nga agturay iti intero a daga ti Egipto.—Genesis 41:33-46.
21 Ni Jose 30 ti tawenna idi nagtakder iti imatang ni Faraon, ti isu met laeng nga edad idi nabautisaran ni Jesu-Kristo ket rinugianna ti makaited-biag a ministeriona. Ti sumaganad nga artikulo ipakitana no kasano a ni Jose ti inusar ni Jehova a mangiyanniniwan iti “Kangrunaan nga Ahente ken Manangisalakan” ni Jehova iti panawen ti naespirituan a panagbisin nga ad-adda a tuktukoyenna iti kaaldawantayo.—Aramid 3:15; 5:31.
Kasanot’ Panangsungbatyo?
◻ Iti ania a nagkadua a pamay-an a ti bisin maysa a peggad itatta?
◻ Ania dagiti naimbag a kualidad a sinukay ni Jose bayat ti kaaddana kadagiti kakabsatna iti ama?
◻ Aniat’ maadaltayo manipud kadagiti nasapa a kapadasan ni Jose iti Egipto?
◻ Ti pannakaseknan ni Jehova ken Jose ken kadagiti mabisinan a tattao ipanamnamana kadatayo ti ania?
[Kahon iti panid 13]
Maysa a kolumnista idiay The Sunday Star (Toronto, Marso 30, 1986) kunana maipapan kadagiti makunkuna a kangrunaan nga iglesia: “Ti nakaro unay a pagkurkuranganda ket isut’ pannakaidennada iti nauneg a naespirituan a panagbisin dagiti lallaki, babbai ken agtutubo itatta”