ETIOPIA
[Gr., Ai·thi·o·piʹa, “Rehion ti Nakset a Ruprupa”], Etiope.
Etiopia ti nagan nga inaramat dagiti nagkauna a Griego iti panangtukoyda iti rehion ti Africa, nga adda iti abagatan ti Egipto. Kaaduanna ngarud a katupag dayta ti Hebreo a “Cus,” a ti kangrunaanna a sinaklawna ket ti agdama a Sudan ken ti kaabagatanan a paset ti moderno nga Egipto. Kadagiti Egipcio a teksto, pagaammo met daytoy a rehion babaen iti nagan a Keesh. Idi maaramid ti patarus a Septuagint, dagiti managipatarus inaramatda ti Griego nga “Etiopia” a pangipatarus iti Hebreo a “Cus” iti amin a teksto a nagparanganna malaksid laeng iti dua. (Ge 10:6-8; 1Cr 1:8-10) Iti amin a pagparanganna, inaramat ti King James Version daytoy a patarus malaksid iti Isaias 11:11, a sadiay inusarna ti “Cus” imbes nga “Etiopia”; ti Revised Standard Version sinurotna met ti Septuagint malaksid iti Genesis 2:13 ken Ezequiel 38:5. Ti sumagmamano a patarus (NW, JB) kaykayatda nga usaren ti Cus iti dadduma pay a teksto a sadiay ti konteksto saanna nga ibatad no nainaig dayta iti kadaanan nga Etiopia. Ti nagan a Cus ket mabalin nga agaplikar met kadagiti umili ti Arabia.—Kitaenyo ti CUS Num. 2; CUSITA.
Ti lugar a sigud a naawagan iti nagan nga Etiopia saklawenna itan ti medio natikag a tantanap iti amianan, dagiti kapanagan ken nangato a lantag iti makintengnga a rehion, ken napuskol a kabakiran nga agpaabagatan. Adda idi tiempo a ti Napata ken Meroë ti kabesera ti kadaanan nga Etiopia. Ti Meroë ti sentro idi ti maysa a pagarian nga iti dayta ti kalintegan iti kinaari nagtalinaed iti linia ti babai imbes nga iti lalaki. Ngarud, ti naarian nga anak a lalaki nagun-odna ti kalinteganna iti trono manipud iti ina a reyna, ket no dadduma arigna a ti ina a reyna ti agturay iti daga. Dagiti Griego ken Latin a mannurat dinakamatda ti nagan a Candace kas maysa a titulo nga inusar ti sumagmamano a kasta a reyna ti Etiopia, a nabatad a pakairamanan daydiay natukoy iti Aramid 8:27.
Iti ania nga anag a maysa a eunuko ti Etiope a kinasabaan ni Felipe?
Ti eunuko nga Etiope nga ‘agay-aywan idi kadagiti gameng’ ni Reyna Candace, ken kinasabaan ni Felipe, ket nabatad a maysa a nakugit a Judio a proselita. (Ara 8:27-39) No kasta, saan a naibilang kas Gentil ket ngarud saan nga immun-una ngem ni Cornelio kas kaunaan a di nakugit a Gentil a nagbalin a Kristiano. (Ara 10) Tapno makapagdaydayaw daytoy nga Etiope iti templo idiay Jerusalem, sigurado la ketdi a nakomberten iti Judio a relihion ken nakugiten. (Ex 12:48, 49; Le 24:22) Maibatay iti Mosaiko a Linteg, a nangipawil iti iseserrek dagiti kapon a tattao iti kongregasion ti Israel (De 23:1), nabatad a ti Etiope saan a maysa a eunuko iti nainlasagan nga anag. Ti Hebreo a sao maipaay iti “eunuko” (sa·risʹ) iti nalawa wenno naisangsangayan a kaipapananna mabalin a tumukoy met iti maysa nga opisial, kas iti Genesis 39:1, a sadiay ti maysa nga opisial ni Faraon, ni Potifar, maysa a naasawaan a lalaki, ket naawagan sa·risʹ. No ti Etiope nga opisial aktual idin a eunuko, saan ngarud a proselita, ket no saan a proselita, saan koma a binautisaran ni Felipe, yantangay ti naimbag a damag saan pay a nangrugi a maidanon kadagiti di nakugit a Gentil.
Ti Etiopia (Cus) ket maysa kadagiti daga a nakaiwarawaraan dagiti destiero a Judio kalpasan ti panangparmek ti Babilonia iti Juda. (Isa 11:11) Gapuna, daytoy nga Etiope nga opisial mabalin a nakikadkadua kadagiti tattao a Judio iti lugarna wenno nalabit idiay Egipto, a sadiay adu a Judio ti agnanaed idi. Ti kopiana iti lukot ni Isaias ket nalabit maysa a kopia ti Griego a Septuagint, nga idiay Alejandria, Egipto, ti damo a nakaaramidanna. Yantangay ti pagarian ti Etiopia saan a naan-anay a napagbalin a Heleniko manipud idi tiempo ni Ptolemy II (308-246 K.K.P.), saan a karkarna a daytoy nga opisial makabasa iti Griego a pagsasao. Ti panagbalinna a Judio a proselita ken ti panagbalinna a Kristiano idi agangay ket kaitungpalan ti Salmo 68:31.
Etiope a Pagsasao. Saan a masinunuo ti orihinal a pagsasao ti Etiopia. Idi arinunos ti maikawalo a siglo K.K.P., ti Egipcio a hieroglipiko a surat ti maus-usar kadagiti opisial nga Etiope a kitikit. Ti maysa a katutubo a pagsasao ken estilo ti panagsurat a naawagan Meroitiko ket maar-aramaten sipud iti siglo sakbay ti panangrugi ti Kadawyan a Panawen ken sumagmamano a siglo kalpasan dayta. Ti pagsasao a naawagan Etiopiko isu ti lokal a pagsasao bayat ti Kadawyan a Panawen agingga idi maika-14 a siglo. Semitiko ti namunganayan dayta kas met laeng ti agdama-aldaw a pagsasao ti moderno nga Etiopia a naawagan Amhariko.