DAN

[Ukom].

1. Ti maika-5 kadagiti 12 nga annak ni Jacob; nayanak idiay Padan-aram. (Ge 35:25, 26) Ni Dan ti inauna nga anak ni Bilha nga adipen a babai ti lupes a ni Raquel. Ni Bilha sinunuanna ni Raquel kas segundario nga asawa ni Jacob. Daytoy ti rason no apay a sidadaras nga inampon ni Raquel ti ubing ket pinanagananna iti Dan, a kinunana: “Ti Dios nagtignay kas ukomko . . . iti kasta impaayannak iti maysa nga anak a lalaki.” (Ge 30:6) Neftali ti nagan ti kabsat ni Dan. Idi immakar ni Jacob idiay Egipto, nga inkuyogna ti intero a sangakabbalayanna, addaanen ni Dan iti anak a lalaki nga agnagan Husim (naawagan Suham idiay Nu 26:42). (Ge 46:7, 23, 26) Sangapulo ket pito a tawen kalpasanna, idi a ti matmatayen a ni Jacob inayabanna ti annakna a lallaki iti sibay ti iddana, addaanen ni Dan iti naan-anay a legal a kasasaad agraman ti dadduma pay a 11 kas pannakaulo ti pamilia ti 12 a tribu ti Israel. Iti panangbendisionna kenkuana, kinuna ni Jacob: “Ni Dan ukomennanto ti ilina kas maysa kadagiti tribu ti Israel. Ni Dan agbalin koma a serpiente iti igid ti dalan, maysa a nagsara nga uleg iti igid ti dana, a mangkagat kadagiti mukod ti kabalio tapno ti nakasakay kenkuana matnag a patallikud. Pudno nga urayekto ti pannakaisalakan manipud kenka, O Jehova.”​—Ge 49:16-18.

2. Maysa kadagiti tribu ti Israel, a naala ti naganna iti maika-5 nga anak ni Jacob. Ni Husim nga anak ni Dan ket naawagan met iti Suham, ket dagiti laeng Suhamita ti pamilia a naipasalista maipaay ken Dan. (Nu 26:42) Idi simrek idiay Egipto, daytoy laeng ti anak ni Dan, ngem agarup dua a siglo kalpasan ti pannakawayawayada manipud pannakaadipen, ti tribu nagdagup iti 62,700 a lallaki nga agtawen iti 20 ken agpangato. (Ge 46:23; Nu 1:1, 38, 39) Daytoy idi ti tribu a maikadua a kaaduan iti lallaki a mabalinen a makigubat. Idiay let-ang, ti tribu ti Dan, a ni Ahiezer ti panguluen, ket naituding nga agpakarso iti amianan ti tabernakulo iti sibay dagiti tribu ti Aser ken Neftali. Iti iyaakar ti pakarso ti Israel, ti tribu nagmartsa iti nakapatpateg a puesto kas guardia iti likudan, bilang pammadayaw iti kinatured, kinasungdo, ken kinamapangnamnamaanda.​—Nu 2:25-31; 10:25.

Idi nabingbingay ti Naikari a Daga, ti tribu ti Dan (a ni Buqui nga anak ni Jogli ti panguluen ken pannakabagi dayta) naalana ti maysa kadagiti kabassitan a teritoria nupay dayta idi ti maikadua a kaaduan ti bilang. Nupay kasta, ti bingayna, nga isu ti maikapito, ket naitumpong iti makaay-ayo unay a daga, a naibeddeng iti tribu ti Juda, Efraim, ken Benjamin, ti daga a mangrugi manipud kadagiti nadam-eg a ginget ti Sefela agingga iti tantanap ti igid ti baybay ti Mediteraneo. Ngem gapu ta saanda a pinagtalaw dagiti makinanaed laeng a nasion, kas imbilin ni Jehova nga aramidenda, napalalo ti panagsagaba ti Dan. (Nu 26:43; 34:22; Jos 19:40-46; Uk 1:34) Dayta ti rason a ti sumagmamano a kameng ti tribu immakarda iti makin-amianan nga ungto ti Palestina ket sinakupda ti siudad ti Lesem, wenno Lais, ket inawaganda dayta iti “Dan.” (Jos 19:47, 48; Uk 18:11-31) Kabayatan daytoy a tignay, tinakaw dagiti Danita ti kinitikitan a ladawan a kukua ti lalaki nga agnagan Mikias ket pinagbalinda dayta kas diosda, nupay iti adu a tawen a nasapsapa napili dagiti kameng ti Dan nga agtakder maipaay kadagiti lunod manipud Bantay Ebal, a pakairamanan ti, “Mailunod ti tao nga agaramid iti kinitikitan a ladawan wenno iti sinukog nga estatua, maysa a banag a nakarimrimon ken Jehova.” (De 27:13-15) Ti tribu ti Dan ket nakadkadlaw a saan simmaranay ken Ukom Barak maibusor kadagiti puersa ni Sisera.​—Uk 5:17.

Iti historia ti Biblia, nagbalin a naisangsangayan ti sumagmamano nga indibidual manipud iti tribu ti Dan. Maysa kadagita ni Oholiab, anak ni Ahisamac, a naikkan iti nadibinuan a sirib tapno tumulong ken Bezalel; nasigo unay nga agborda ken agabel iti nangingina a material agpaay nga al-alikamen ti tabernakulo. (Ex 31:1-6; 35:34, 35; 38:22, 23) Ni Samson a matalek nga adipen ni Jehova ket nagserbi met kas ukom ti Israel iti 20 a tawen; agpadpada a pinaneknekanna a pudno ti padto ni Jacob idi matmatayen (“Ni Dan ukomennanto ti ilina”) ken ti padto ni Moises (“Ni Dan maysa nga urbon a leon”). (Ge 49:16; De 33:22; Uk 13:2, 24, 25; 15:20) Idi nagbalin nga ari ni David, 28,600 a Danita ti karaman kadagiti nasungdo a buyotna. Idi agangay, ni Azarel nga anak ni Jehoram ket nadakamat kas panguluen a prinsipe ti tribu. (1Cr 12:35; 27:22) Ti ina ti “nasigo a lalaki” nga imbaon ti ari ti Tiro a tumulong ken Solomon iti panangbangon iti templo ket maysa a kameng ti tribu ti Dan.​—2Cr 2:13, 14.

3. Maysa a siudad iti kaamiananan a paset ti Palestina. Sakbay a kinautibo daytoy ti tribu ti Dan, dagiti pagano nga agnanaed sadiay inawaganda dayta iti Lesem wenno Lais. (Jos 19:47; Uk 18:7, 27) Imbangon manen dagiti Danita ti nadadael a siudad ket pinanagananda iti “Dan iti nagan ni amada, a Dan.” (Uk 18:28, 29) Nupay kasta, nadakamat ti siudad agarup uppat a siglo a nasapsapa babaen iti nagan a Dan iti salaysay ti panangkamat ni Abraham ken Kedorlaomer agraman kadagiti kaaliansana “agingga idiay Dan.” (Ge 14:14) Awan rason a supiaten ti kaadda daytoy a nagan, Dan, kas agaplikar iti naitudo a lugar idi panawen ni Abraham. Ti pannakaipada daytoy nagkauna a nagan iti nagan ti ama ti tribu ti Dan ket mabalin a nairanrana wenno indalan pay ketdi ti Dios.

Agparang pay ti nagan a Dan iti Pentateuko iti Deuteronomio 34:1, a sadiay nairaman kadagiti ungto ti teritoria a nakita ni Moises iti maudi a panangmatmatna iti Naikari a Daga manipud iti ayanna idiay Bantay Nebo. Yantangay adda ti Dan iti arisadsad ti bambantay ti Anti-Libano (ken saan nga adayo manipud Bantay Hermon), mabalin a kaipapanan daytoy a ti panagkita ni Moises nadanonna dayta a kaadayo. Ti pannakausar ditoy ti nagan a Dan ket katupag ti pannakausarna iti kaso ni Abraham wenno mabalin a gapu ta ni Josue ti nangirekord iti maudi a paset ti libro, a mangiraman kadagiti pasamak kalpasan ti ipapatay ni Moises.

Nagsaad ti Dan “iti nababa a tanap a kukua ti Bet-rehob.” Yantangay masarakan dayta iti amianan ti dandanum ti Merom ken iti baba laeng ti Libano, daytoy a lugar ket nadam-eg, matarigagayan unay, ken naruay ti dandanumna. (Uk 18:28) Ti disso ket naikuna nga isu ti Tell el-Qadi (Tel Dan), a ti Arabiko a nagan kaipapananna ti “Muntuon ti Ukom,” ket ngarud taginayonenna ti kaipapanan ti Hebreo a nagan a “Dan.” Dua nga ubbog ti nagtipon sadiay, iti kasta mabukel ti Nahr el-Leddan, a karuayan iti danum kadagiti agtitipon a waig (a sumagmamano a milia ti kaadayoda) nga agturong iti Jordan. Nagsaad ti siudad iti maysa a nangato a munturod iti asideg ti makin-abagatan a sakaanan ti Bantay Hermon ken matannawaganna ti nalawa a Labneng Hula. Nagsayaat met ti nagpuestuanna, ta nagsaad iti napateg a ruta ti komersio nga adda iti nagbaetan ti Tiro ken Damasco.

Idi agangay, ti Dan ket nagbalin a pangtukoy iti kaamiananan a paset ti Israel, kas ipakita ti masansan a pannakadakamat ti ebkas a “manipud Dan agingga iti Beer-seba.” (Uk 20:1; 1Sm 3:20; 2Sm 3:10; 1Ar 4:25; 2Cr 30:5) Kinaagpaysuanna, adda pay dadduma nga ili a naam-amianan ngem ti Dan, no kasano nga adda pay sumagmamano nga ili a naab-abagatan ngem ti Beer-seba, ngem agparang a nakapatpateg a siudad ti Dan iti amianan no kasano a kasta met ti Beer-seba iti abagatan. Gapu iti nagsaadanna, lohikal a kunaen a maysa daytoy kadagiti kaunaan a siudad a nagsagaba no maraut ti daga manipud iti amianan, kas idi rimmaut ti Sirio a ni Ben-hadad. (1Ar 15:20; 2Cr 16:4) Di pagduaduaan a nayanninaw daytoy kadagiti naimpadtuan nga ebkas ni Jeremias iti Jeremias 4:15; 8:16. Kalpasan ti pannakabingay ti pagarian, nangipasdek ni Jeroboam iti dua a nabalitokan a kigaw a baka, idiay Dan ken idiay Bethel, iti panagreggetna a mangisiasi kadagiti sakupna manipud templo ti Jerusalem.​—1Ar 12:28-30; 2Ar 10:29.