HAVILA
[[Rehion ti] Darat].
1. Daga a ‘pinalawlawan’ ti Pison, maysa kadagiti uppat a karayan a simmina manipud karayan nga agay-ayus manipud Eden. Pagaammo pay dayta kas daga a nasayaat ti balitokna, ken kas daga ti tutot ti bedelio ken bato nga onix. (Ge 2:10-12) Yantangay awanen ti pakailasinan iti Karayan Pison, saan a masigurado ti ayan ti daga ti Havila. (Kitaenyo ti PISON.) Ti pannakailadawan ti kinabaknang nga adda iti Havila ket ibilang ti dadduma a kadawyan laeng iti Arabia, ket ti dadduma innaigda dayta iti maysa a rehion iti Arabia. Maibatay iti panangtukoy ti Biblia iti “intero a daga ti Havila,” kunaen ni J. Simons a ti termino a “Havila” mabalin a saklawenna ti intero a Peninsula ti Arabia, nupay narigat a mailadawan no kasano a ti Karayan Pison nabalinanna a ‘pinalawlawan’ ti kasta a disso.—The Geographical and Topographical Texts of the Old Testament, Leiden, 1959, p. 40, 41.
2. Sigun iti Genesis 25:18, dagiti Ismaelita “nagtabtabernakuloda manipud Havila iti asideg ti Sur, nga adda iti sango ti Egipto, agingga iti Asiria.” Kalikaguman daytoy a ti Havila, wenno uray ti maysa a benneg laeng dayta, ket dumanon agingga iti Peninsula ti Sinai wenno iti asideg dayta, a nalabit dita ti ayan ti Let-ang ti Sur. (Kitaenyo ti SUR.) Nabatad nga ipakita ti teksto a dagiti agakar-akar nga Ismaelita sinursorda ti Peninsula ti Sinai ket manipud iti dayta limmasatda iti makin-amianan nga Arabia sada nagturong iti Mesopotamia. Umasping iti dayta, idi kinabil ni Ari Saul dagiti Amalekita “manipud Havila agingga iti Sur, nga adda iti sango ti Egipto” (1Sm 15:7), agparang a ti sasao a “manipud Havila” ipatuldona ti maysa a benneg ti Peninsula ti Arabia, nalabit ti makin-amianan a laud a sulina, kas mangirepresentar iti maysa a pagpatinggaan ti teritoria a nagpaay a pannakasentro dagiti Amalekita, idinto ta ti Let-ang ti Sur iti Peninsula ti Sinai inrepresentarna ti sabali pay a pagpatinggaan, wenno kas panangdakamat ti The Interpreter’s Dictionary of the Bible, “manipud iti makin-uneg a desierto ti Nejd ti makin-amianan nga Arabia agingga iti rehion iti amianan ti agdama a Suez iti Egipto.” (Inurnos ni G. A. Buttrick, 1962, Tomo 1, p. 101) Ngarud, agparang a saklawenna ti makin-amianan a laud a benneg ti Peninsula ti Arabia ken nalabit maysa a nalawlawa a lugar.
3. Anak ni Cus nga anak ni Ham. (Ge 10:6, 7) Ibilang ti adu nga eskolar a ti nagan a Havila iti daytoy a teksto irepresentarna met ti maysa a rehion, ket ti nagan mabalin a tumukoy la ketdi iti lugar a nagyanan dagiti kaputotan daytoy nga anak ni Cus. Yantangay agparang a ti kaaduan kadagiti kaputotan ni Cus immakarda idiay Africa ken Arabia kalpasan ti pannakawarawarada idiay Babel (Ge 11:9), kunaen ti kaaduan a dagiti kaputotan ni Havila nga anak ni Cus ket mainaigda iti rehion a maawagan Haulan kadagiti kadaanan a Sabeo a kitikit. Ti makin-abagatan a laud nga igid ti baybay ti Arabia agingga iti amianan ti agdama a Yemen ti ayan daytoy a rehion. Kanayonanna pay, isingasing ti sumagmamano nga iti panaglabas ti tiempo, dagiti migrante daytoy a tribu binallasiwda ti Nalabaga a Baybay nga agturong iti lugar a pagaammo itan kas Djibouti ken Somalia iti Africa, a ti kadaanan a nagan mabalin a nataginayon sadiay iti nagan nga Aualis. (A Dictionary of the Bible, inurnos ni J. Hastings, 1903, Tomo II, p. 311) Posible met a ti iyaakar napasamak iti kasungani a direksion, awan sabali, manipud Africa nga agturong iti Arabia. Ti akikid a pagdalanan iti Nalabaga a Baybay, maawagan Bab el-Mandeb, a mamagsina iti Arabia ken Djibouti iti Africa ket agarup 32 km (20 mi) laeng ti kaakabana.
4. Anak ni Joctan ken kaputotan ni Sem babaen ken Arpaksad. (Ge 10:22-29) Ti nagnagan ti dadduma pay kadagiti annak ni Joctan, kas kada Hazarmavet ken Ofir, nabatad a nainaigda kadagiti rehion iti makin-abagatan nga Arabia. Gapuna, mabalin a ti Semitiko a Havila ken dagiti kaputotanna nagyanda met iti Arabia, nupay saan a masigurado no iti abagatan. Adda dagiti mangibaga nga isu nagyan iti rehion a kapadpada ti rehion ti Cusita a Havila; ngem ti panagkaasping laeng dagiti nagan ket saan nga umdas a pangibatayan iti panangipapan nga, iti laksid ti nagduma a nagtaudanda a puli, agpadada a nagturong iti isu met laeng a lugar. Nupay saan a masigurado ti pammaneknek a manginaig iti Cusita a Havila iti rehion iti makin-abagatan a laud nga Arabia a pagaammo kas Haulan (nadakamat iti Num. 3), imbes ketdi posible nga inaig ti Haulan iti Semitiko a Havila, ti pannakainaig ti Haulan iti Africa ken ti kinaasidegna iti Etiopia (ti daga ti Cus) agparang a kasla paboranna ti pananginaig dayta iti Cusita a Havila. Maibatay iti daytoy, mabalin a ti Havila a nagtaud ken Sem ket nagyan iti teritoria nga as-asideg iti amianan ti Arabia, ngarud nalabit ipatuldona ti nagtaudan ti nagan ti daga a natukoy iti Num. 1.