“Pinarsuana Ida a Lalaki ken Babai”
“Ti Dios pinarsuana ti tao a kaladladawanna met laeng, iti ladawan ti Dios pinarsuana; pinarsuana ida a lalaki ken babai.”—GENESIS 1:27.
1. Kasano a ti kinapudno bendision kadagiti Kristiano a lallaki ken babbai?
ANIAN a nagsayaat ti maibilang iti ili ni Jehova ken makilangen kadagiti lallaki ken babbai, agraman kadagiti ubbing, a ti kangrunaan iti biagda isu ti panagayat ken panagtulnog iti Dios! Ti kinapudno wayawayaannatayo met iti kababalin ken kondukta a di makaay-ayo ken Jehova a Dios, ken isuronatayo nga agbiag iti wagas a maiparbeng kadagiti Kristiano. (Juan 8:32; Colosas 3:8-10) Kas pagarigan, iti sadinoman a lugar addaan dagiti tattao kadagiti tradision wenno kapanunotan no kasanot’ rumbeng a panangyebkas dagiti lallaki iti kinalalakida, ken dagiti babbai iti kinababaida. Gapu laeng kadi ta nayanak a lalaki dagiti lallaki, ket nayanak a babai dagiti babbai? Wenno adda kadi dadduma pay a makagapu a masapul nga usigen?
2. (a) Ania koma ti mangdeterminar iti panangmatmattayo iti kinalalaki ken kinababai? (b) Ania ti napasamaken kadagiti kapanunotan maipapan iti kinalalaki ken kinababai?
2 Kadagiti Kristiano, ti Sao ti Dios ti autoridad a sursurotentayo, aniaman ti personal, kultural, wenno tradisional a kapanunotan a nasursurotayo. (Mateo 15:1-9) Ti Biblia dina ilawlawag amin nga aspeto ti kinalalaki ken kinababai. Ngem ketdi, ipalubosna ti panagduduma, kas ti masarakantayo iti nadumaduma a kultura. Tapno makapagtignayda a mayannurot iti panangparsua ti Dios kadakuada, dagiti lallaki masapul nga agbalinda a pudpudno a lalaki, ket dagiti babbai, pudpudno a babai. Apay? Agsipud ta malaksid iti pannakaaramid ti lalaki ken babai iti wagas a makapagkinnomplementoda iti pisikal, agkinnomplementoda babaen kadagiti galad ti lalaki ken babai. (Genesis 2:18, 23, 24; Mateo 19:4, 5) Nupay kasta, natiritir ken naballikugen dagiti kapanunotan maipapan iti kinalalaki ken kinababai. Adu ti mangipada ti kinalalaki iti naulpit a panangdominar, kinainget, wenno kinamalalaki. Iti dadduma a kultura karkarna wenno nakababain para iti maysa a lalaki nga agsangit, iti publiko man wenno uray no agmaymaysa. Kaskasdi, bayat a kaduana ti adu a tao iti ruar ti tanem ni Lazaro, “nagarubos dagiti lua ni Jesus.” (Juan 11:35) Saan a nakababain dayta para ken Jesus, a naan-anay ti kinalalakina. Adu ita ti addaan di natimbeng a panangmatmat iti kinababai, nga ibilangda dayta a pisikal ken seksual a pakaawisan laeng.
Ti Pudno a Kinalalaki ken Pudno a Kinababai
3. Kasano nga agduma dagiti lallaki ken babbai?
3 Ania ti pudno a kinalalaki, ket ania ti pudno a kinababai? Kuna ti The World Book Encyclopedia: “Agduma ti kaaduan a lallaki ken babbai saan laeng nga iti pammagi, no di pay ket iti kababalin ken paginteresan. Maigapu iti henetiko a pakabuklan ti sumagmamano kadagitoy a pagdudumaan. . . . Ngem adu a pagdudumaan a di mainaig iti pisikal a pakabuklan ti agparang a naibatay iti akem ti lalaki wenno babai a masursuro ti tunggal indibidual. Dagiti tattao mayanakda a lalaki wenno babai, ngem masursuroda ti kinalalaki wenno kinababai.” Mabalin nga adu dagiti banag a maipagapu iti henetiko a pakabuklantayo, ngem ti itatanor ti husto a kinalalaki wenno kinababai agdepende iti panangammotayo iti kalikaguman ti Dios ken iti pilientayo nga aramiden iti biag.
4. Ania ti ipalgak ti Biblia maipapan iti akem ti lalaki ken babai?
4 Ipalgak ti historia iti Biblia a pagrebbengan idi ni Adan nga idauluan ti asawa ken dagiti annakna. Masapul met a tungpalenna ti pagayatan ti Dios a punnuenda ti daga, iturayanda dayta, ken aywananda amin a nababbaba a parsua ditoy daga. (Genesis 1:28) Ti akem ni Eva iti pamilia kas babai isu ti panagbalin a “katulongan” ken “komplemento” ni Adan, agpasakup iti kinaulona, makitunos kenkuana a mangtungpal iti imbaga ti Dios a panggepna para kadakuada.—Genesis 2:18; 1 Corinto 11:3.
5. Kasano a nadadael ti relasion ti lalaki ken babai?
5 Ngem saan a tinungpal ni Adan ti rebbengenna, ket ni Eva inusarna ti kinababaina tapno maallukoy ni Adan a kumanunong kenkuana nga agsukir iti Dios. (Genesis 3:6) Iti panangaramidna iti ammona a dakes, saan nga imparangarang ni Adan ti pudno a kinalalaki. Situtulok a pinatina ti sao ti naallilaw nga asawana imbes a ti imbaga ti Ama ken Namarsua kenkuana. (Genesis 2:16, 17) Di nagbayag, nangrugin a mapasaran ti immuna nga agassawa ti impakpakauna ti Dios a pagbanagan ti panagsukir. Ni Adan, a siraragsak a nangdeskribir idi iti asawana iti naragsak a daniw, sibabaaw itan a tinukoyna ti asawana kas ‘ti babai nga intedmo kaniak.’ Gapu ta saanen a perpekto, nadadael ken naballikugen ti kinalalakina, a nagbanag iti ‘panangiturayna iti asawana.’ Iti biang ni Eva, ‘kinalikagumanna’ ni lakayna, nalabit iti nalabes wenno di natimbeng a pamay-an.—Genesis 3:12, 16.
6, 7. (a) Kasano a natiritir ti kinalalaki sakbay ti Layus? (b) Ania ti maadaltayo iti kasasaad sakbay ti Layus?
6 Nakaro ti pannakaabuso ti kinalalaki ken kinababai sakbay ti Layus. Dagiti anghel a di nagtalinaed iti orihinal a saadda sadi langit naglasagda tapno madennaanda dagiti babbai. (Genesis 6:1, 2) Lallaki laeng ti dinakamat ti rekord a bunga dagitoy di natural a panagdenna. Ket agparang a mestiso dagidi nga annak, saanda a makaputot. Nagdindinamagda kas mannakabalin, Nefilim, wenno Manangituang, ta intuangda dagiti sabsabali. (Genesis 6:4, footnote iti Ingles) Nabatad a naranggasda, narugso, saanda a naasi.
7 Nalawag, ti umno a kinalalaki wenno kinababai saan nga agpannuray iti pisikal a pintas, pammagi, kadakkel, wenno pigsa. Nalabit nataer dagidi anghel a naglasag. Ket dadakkel ken nababaneg dagidi Nefilim, ngem tiritir ti panagpampanunotda. Dagiti nasukir nga anghel ken dagiti putotda pinunnoda ti daga iti seksual nga imoralidad ken kinaranggas. Gapuna, pinukaw ni Jehova daydi a lubong. (Genesis 6:5-7) Nupay kasta, ti Layus dina pinukaw ti impluensia dagiti demonio, ket dina met pinukaw dagiti bunga ti basol ni Adan. Limtuad manen kalpasan ti Layus ti di umiso a pannakaiparangarang ti kinalalaki ken kinababai, ket adda dagiti ehemplo iti Biblia, naimbag ken dakes, a pakaadalantayo.
8. Ania a nasayaat a pagwadan iti umno a kinalalaki ti impaay ni Jose?
8 Ti salaysay maipapan ken Jose ken ti asawa ni Potifar sibabatad a paggidiatenna ti umno a kinalalaki ken ti nailubongan a kinababai. Natnag ti rikna ti asawa ni Potifar ken nataer a Jose, ket pinadasna a gargarien. Iti daydi a tiempo, awan ti naisurat a linteg ti Dios a mangiparparit iti pannakiabig wenno pannakikamalala. Kaskasdi, intarayan ni Jose daydi nga imoral a babai ket pinaneknekanna nga isu ket maysa a pudno a tao ti Dios, a mangipakpakita iti kinalalaki nga anamongan ti Dios.—Genesis 39:7-9, 12.
9, 10. (a) Kasano nga inabuso ni Reyna Vasti ti kinababaina? (b) Ania a nasayaat a pagwadan iti kinababai ti impaay kadatayo ni Ester?
9 Ni Ester ken ni Reyna Vasti nangipaayda iti agsupadi nga ehemplo para kadagiti babbai. Nabatad nga impagarup ni Vasti a gapu iti kinapintasna tumulok a kanayon ni Ari Asuero iti pagayatanna. Ngem pammarang laeng ti pintasna. Saan a naemma ken saan a pudpudno a babai, ta sinupringna ti asawa ken arina. Inlaksid ti ari [ni Vasti] ket nangpili iti pudpudno a babai nga, iti kinapudnona, agbuteng ken Jehova, tapno agbalin a reynana.—Ester 1:10-12; 2:15-17.
10 Maysa ni Ester a nagsayaat a pagwadan dagiti Kristiano a babbai. “Naimnas idi ken nalibnos,” ngem imparangarangna ti kinapintas ti “nalimed a kinatao ti puso iti di agrupsa a pagan-anay ti naulimek ken naalumamay nga espiritu.” (Ester 2:7; 1 Pedro 3:4) Saan a ti makinruar a pintas ti kangrunaan kenkuana. Naannad ken managparbeng ni Ester, a nagpasakup ken Asuero nga asawana, uray pay idi agpeggad ti biag dagiti kailianna. Nagulimek ni Ester idi a nainsiriban ti panangaramid iti kasta ngem situtured a nagsao idi a kasapulan ken iti maitutop a gundaway. (Ester 2:10; 7:3-6) Impangagna ti balakad ti nataengan a kasinsinna a ni Mardokeo. (Ester 4:12-16) Impakitana ti ayat ken kinasungdo kadagiti kailianna.
Makinruar a Langa
11. Ania koma ti laglagipentayo no maipapan iti makinruar a langa?
11 Ania ti tulbek iti umno a kinababai? Kinuna ti maysa nga ina: “Ti imnas mangallilaw, ket ti kinasayaat ubbaw; ngem ti babai nga agbuteng ken ni Jehova maidaydayawto.” (Proverbio 31:30) Isu a nasken ti nadayaw a panagbuteng iti Dios, ket ti kinamanagayat, kinaimbag, kinaemma, ken naalumamay a dila dakdakkel nga amang ti maitulongna iti kinababai ngem ti pisikal a pintas.—Proverbio 31:26.
12, 13. (a) Nakalkaldaang, kasano ti panagsasao ti adu? (b) Ania ti kayat a sawen ti Proverbio 11:22?
12 Makapaladingit, adu dagiti lallaki ken babbai a di nainsiriban ti panagsasaoda, ket ti kinamanagayat awan met iti dilada. Nagubsang, natangsit, narasaw, ken awanan konsiderasion ti panagsasaoda. Ipagarup ti dadduma a lallaki a ti narugit a panagsao tanda ti kinalalaki, ket simamaag a tultuladen ida ti dadduma a babbai. Ngem, no napintas ti maysa a babai ngem saan a manakem ken mannakisupiat, natangsit, wenno napangas, agpayso kadi a napintas, pudpudno a babai? “Kas aritos a balitok iti subsob ti baboy, kasta ti naimnas a babai nga awanan kinaannad.”—Proverbio 11:22.
13 Ti kinaimnas a napakuyogan iti narugit a panagsao, kinatangsit, wenno kinamaag saan a maitunos iti aniaman a langa ti kinababai a mabalin nga iparang ti maysa a tao. Kinapudnona, ti kasta a di nadiosan a kababalin pagparangenna pay ketdi a nalaad ti napintas a tao. Nalakatay a maawatan a ti pisikal a langa ti lalaki wenno babai dina masulnitan wenno maikalintegan ti panagpungtot, panagbugkaw, wenno nagubsang a panagsao. Amin a Kristiano pagbalinenda koma ti bagbagida a makaay-ayo iti Dios ken kadagiti padada a tattao babaen ti naibatay-Biblia a panagsasao ken konduktada.—Efeso 4:31.
14. Ania a kita ti arkos ti naitan-ok iti 1 Pedro 3:3-5, ket ania ti makunayo iti dayta?
14 Nupay naibatay ti pudno a kinababai ken kinalalaki kadagiti naespirituan a galad, ti aw-awid ken panaglanglanga, agraman ti kawes ken panagar-aruattayo, adda ibagbagada maipapan kadatayo. Awan duadua nga adda iti panunot ni apostol Pedro dagiti estilo ti panagkawkawes ken panaglanglanga idi umuna a siglo, idi a binagbagaanna dagiti Kristiano a babbai: “Ti arkosyo saan koma a daydiay makinruar a panangsallapid iti buok ken ti panangikapet kadagiti balitok a pagarkos wenno panangikawes kadagiti makinruar a kawes, no di ket isu koma ti nalimed a kinatao ti puso iti di agrupsa a pagan-anay ti naulimek ken naalumamay nga espiritu, nga addaan dakkel a pateg iti imatang ti Dios. Ta idi unana, dagiti nasantuan a babbai a nangin-inanama iti Dios kasta met ti panangarkosda iti bagbagida, nga ipaspasakopda ti bagbagida kadagiti bukodda nga assawa.”—1 Pedro 3:3-5.
15. Ania koma ti ikagumaan nga iparangarang dagiti Kristiano a babbai iti panagkawkawesda?
15 Iti 1 Timoteo 2:9, 10, masarakantayo ti komento ni Pablo maipapan iti kawes dagiti babbai: “Tarigagayak a dagiti babbai arkosanda dagiti bagbagida iti naimbag-pannakaurnosna a kawes, buyogen ti kinaemma ken kinasimbeng ti panunot . . . iti wagas a maitutop kadagiti babbai nga agkunkuna nga agraemda unay iti Dios, awan sabali, babaen kadagiti naimbag nga ar-aramid.” Impaganetgetna ti pannakasapul iti kinaemma ken nasayaat pannakaurnosna a kawes a mangyanninaw iti kinasimbeng ti panunot.
16, 17. (a) Kasano nga ab-abusuen ita dagiti adu a lallaki ken babbai ti panagkawkawes? (b) Ania ti makunatayo iti pammagbaga a masarakan iti Deuteronomio 22:5?
16 Ti makagargari a panagtigtignay wenno panagkawkawes ti maysa a lalaki wenno babai, barito man wenno balasitang, dina parayrayen ti pudno a kinalalaki wenno kinababai, ken sigurado a di pakaidayawan ti Dios. Adu ditoy lubong ti nalabes ti panagkawkawes ken konduktada tapno iparayagda ti kinalalaki wenno kinababaida. Dagiti dadduma libegenda ti paggidiatan ti lalaki ken babai gapu kadagiti imoral a panggep. Anian a yamantayo a Kristiano ta ipalgak ti Biblia ti kapanunotan ti Dios! Kinuna ni Jehova iti nagkauna nga Israel: “Ti maysa a babai dinanto mabalin nga aruaten ti maipaay iti lalaki, wenno ti maysa a lalaki ikapetna ti pagan-anay ti maysa a babai; ta ti siasinoman a mangaramid kadagitoy isu ti maysa a kinarimon ken Jehova.”—Deuteronomio 22:5.
17 Iti daytoy a banag, nalabit kayatyo a repasuen ti kinuna ti Pagwanawanan nga Agosto 15, 1988, iti panid 17: “Ti isyu saan a no daydiay estilo ket aglablabes ti kinamodana no di ket no mayanatup para iti maysa nga agkunkuna a ministro ti Dios. (Roma 12:2; 2 Corinto 6:3) Ti aglablabes a kinabogar wenno nakail-ilet a bado, makadadael iti mensahetayo. Dagiti estilo a nakakarkaro ken inggagara a mangpababai iti lalaki wenno mangpalalaki iti babai nalawag a di maitutop. (Idiligyo iti Deuteronomio 22:5.) Siempre, agduduma dagiti lokal a kustombre, sigun iti panniempo, dagiti pakasapulan iti panggedan, ken dadduma pay, isut’ gapuna a ti kongregasion Kristiano saan nga agaramid kadagiti aglablabes kinaingetna a pagalagadan a mangsaklaw iti sangalubongan a panagkakabsat.”
18. Ania ti mabalintay nga aramiden kas panangyaplikar iti balakad ti Biblia maipapan iti panagkawkawes ken panaglanglanga?
18 Anian a natimbeng ken mayanatup a balakad! Nakalkaldaang, adda dagiti Kristiano a lallaki ken babbai a basta sumursurot lattan iti aniaman nga estilo ti panagkawkawes ken panaglanglanga nga itantandudo ti lubong a dida pampanunoten no kasano a maapektaran ni Jehova ken ti kongregasion Kristiano. Nalabit kasapulan nga usigen ti tunggal maysa kadatayo ti bagina tapno makita no maim-impluensiaannatayon ti panagpampanunot ti lubong. Wenno mabalintay nga asitgan ti maysa a mararaem, aduan kapadasan a kabsat ket kiddawentayo ti kapaliiwanna no adda mabalintay a balbaliwan iti estilo ti panagkawkawestayo sa tingitingentayo a naimbag dagiti singasing.
Dagiti Kristiano a Lallaki ken Babbai—Pudpudnoda a Lalaki ken Babai
19. Ania a di matarigagayan nga impluensia ti nasken a sarangtentayo?
19 Ni Satanas ti dios daytoy a lubong, ket ti impluensiana maanninaw iti pannakariro iti kinalalaki ken kinababai, ket saan laeng a panagkawkawes ti ramanen dayta. (2 Corinto 4:4) Iti dadduma a pagilian, adu a babbai ti mangag-agaw iti kinaulo dagiti lallaki, a dida ikankano dagiti prinsipio ti Biblia. Iti sabali a bangir, nakaad-adu a lallaki ti di mangtungtungpal iti rebbengenda kas ulo, kas iti inaramid ni Adan. Adda pay ketdi dagidiay mangsuksukat iti seksual nga akemda iti biag. (Roma 1:26, 27) Saan a nangipasdek ti Biblia iti sabali nga estilo ti panagbiag nga anamongan ti Dios. Ket siasinoman a mariro idi iti kinasiasinoda wenno iti sekso a kayatda sakbay a nagbalinda a Kristiano, makapagtalekda nga agpaay iti agnanayon a pagimbaganda ti panagbiag a mayannurot iti pagalagadan ti Dios, pagalagadan a sigurado nga apresiaren dagiti amin a makaragpat iti natauan a kinaperpekto.
20. Ania ti pakainaigan ti Galacia 5:22, 23 iti panangmatmattayo iti kinalalaki ken kinababai?
20 Ipakita ti Kasuratan a nasken a patanoren ken iparangarang dagiti Kristiano a lallaki ken babbai dagiti bunga ti espiritu ti Dios—ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinamanangngaasi, kinaimbag, pammati, kinaalumamay, ken panagteppel. (Galacia 5:22, 23) Iti naindaklan a siribna, inikkan ti Dios dagiti lallaki iti kabaelan a mangparayray iti kinalalakida, ken dagiti babbai iti kinababaida, babaen ti panangsukay kadagitoy a galad. Nalaka a raemen ti lalaki a mangiparparangarang kadagiti bunga ti espiritu, ket nalaka nga ayaten ti babai a kasta ti ar-aramidenna.
21, 22. (a) Ania a padron ti impasdek ni Jesus no iti estilo ti panagbiag? (b) Kasano nga imparangarang ni Jesus ti kinalalakina?
21 Ni Jesu-Kristo ti katan-okan a tao a nagbiag, ket ti wagas ti panagbiagna ti tuladen koma dagiti Kristiano. (1 Pedro 2:21-23) Kas ken Jesus, dagiti lallaki ken babbai agpada a nasungdoda koma iti Dios ken natulnogda iti Saona. Imparangarang ni Jesus dagiti nagsayaat a galad nga ayat, kinadungngo, ken asi. Kas pudno a Kristiano, rebbeng a tuladentayo tapno maipaneknektayo a datayo dagiti adalanna.—Juan 13:35.
22 Maysa ni Jesu-Kristo a pudno a lalaki, ket makitatayo ti kinalalakina no usigentayo ti kabibiagna kas nailanad iti Kasuratan. Saan a nangasawa, ngem ipakita ti Biblia a natimbeng ti pannakilangenna kadagiti babbai. (Lucas 10:38, 39) Kanayon a nadalus ken nadayaw ti pannakilangenna kadagiti lallaki ken babbai. Isu ti perpekto a modelo ti kinalalaki. Dina pinalubosan ti asinoman—lalaki, babai, wenno nasukir nga anghel—a mangdadael iti nadiosan a kinalalakina ken ti kinamatalekna ken Jehova. Situtulok nga inawatna dagiti rebbengenna, ken saan a nagreklamo.—Mateo 26:39.
23. No maipanggep iti akem ti lalaki ken babai, kasano a naparaburan dagiti pudno a Kristiano?
23 Anian a nakaay-ayat ti maibilang iti ili ni Jehova ken makilangen kadagiti lallaki ken babbai, agraman kadagiti ubbing, a ti kangrunaan iti biagda isu ti panagayat ken panagtulnog ken Jehova a Dios! Saantay a mailetan iti panagtulnog iti Sao ti Dios. Imbes ketdi, mawayawayaantayo iti daytoy a lubong ken kadagiti aramidna a mangdadael iti pintas, panggep, ken agduma nga akem ti lalaki ken babai. Masagraptayo ti napaypayso a ragsak nga agtaud iti panangtungpal iti inted-Dios a saadtayo iti biag, lalakitay man wenno babai. Wen, anian a yamantayo ken Jehova a Dios a Namarsua gapu iti amin a naayat a probisionna kadatayo ken iti panangparsuana kadatayo a lalaki ken babai!
Kasanoyo a Sungbatan?
◻ Ania ti kuna ti Biblia a maitutop nga akem dagiti lallaki ken babbai?
◻ Kasano a naballikug ti kinalalaki sakbay ti Layus, ket kasano a natiritir dayta ken ti kinababai iti tiempotayo?
◻ Ania a balakad ti Biblia maipapan iti panaglanglanga ti kayatyo nga iyaplikar?
◻ Kasano a mapaneknekan dagiti Kristiano a lallaki ken babbai a pudpudnoda a lalaki ken babai?
[Ladawan iti panid 17]
Nupay napintas, malaglagip ni Ester nangruna gapu iti kinaemmana ken naulimek ken naalumamay nga espirituna
[Ladawan iti panid 18]
Ikkan iti umno nga atension ti panaglanglanga bayat nga ad-adda nga ipangpangruna ti makin-uneg a pintas