NISAN
Ti nagan ti umuna a lunar a bulan iti sagrado a kalendario dagiti Judio kalpasan ti pannakaidestiero, katupagna ti maud-udi a paset ti Marso agingga iti umun-una a paset ti Abril. (Ne 2:1; Est 3:7) Daytoy a bulan, nga idi damo naawagan “Abib,” ket sigud a naibilang a maikapito a bulan ken nabatad a dayta ti bulan a natukoy iti Genesis 8:4. Idi tiempo ti Ipapanaw iti Egipto, intuding ni Jehova daytoy a bulan kas “umuna kadagiti bulan ti tawen.” (Ex 12:2; 13:4; Nu 33:3) Manipud idin, napagminar ti sagrado a kalendario nga inyussuat ni Jehova kas naiduma iti immun-una a sekular a kalendario.—Kitaenyo ti KALENDARIO; ABIB.
Masansan a nalamiis ti paniempo bayat daytoy a bulan ti primavera, ket idiay Jerusalem, nangpasgedda iti apuy iti rabii tapno paginuduan. (Jn 18:18) Nagtinnag pay ketdi ti niebe idiay Jerusalem uray iti Abril 6, kas napasamak idi 1949. Nangrugi ti Nisan iti agarup ngudo ti panagtutudo, ket nainanama nga umanayen dagiti maud-udi a tudo wenno tudo ti primavera tapno matangkenan ti bukbukel sakbay ti panagani. (De 11:14; Os 6:3; Jer 5:24) Iti daytoy a tiempo ti tawen, gagangay nga agliplippias ti Karayan Jordan. (Jos 3:15; 1Cr 12:15) Ti panagani iti sebada mangrugi idi iti tantanap iti igid ti baybay, ket matangtangkenan pay laeng ti trigo iti Ginget Jordan, a ti klimana ket kas iti subtropikal a rehion. (Ru 1:22; 2:23) Mabalin nga iti daytoy a tiempo, dagiti naapit a lino iti pangatepan ti balay ni Rahab idiay Jerico ti nagpaay a paglemmengan dagiti nagsimisim nga Israelita.—Jos 2:6; 4:19.
Panangatur iti Lunar a Kalendario. Imbilin ti Dios a mangidaton dagiti Israelita iti sangabettek manipud umuna a bungbunga ti anida iti maika-16 nga aldaw ti Nisan (Abib) ket, iti maika-50 nga aldaw kalpasan dayta, mangidatonda iti maikadua a daton a bukbukel. Kadawyanna, daydiay umuna a panagidaton kagiddanna ti panagani iti sebada, ket daydiay maikadua kagiddanna ti panagani iti trigo. Gapu iti daytoy a bilin, nasken a maatur ti kalendario a buklen ti lunar a bulbulan nga inusar dagiti Israelita. Kasapulan a masulnitan ti gidiat a 111⁄4 nga aldaw iti nagbaetan ti kompleto a solar a tawen ken ti ab-ababa a lunar a tawen. Ta no saan, iti las-ud ti tallo a tawen, dumteng ti bulan ti Nisan agarup 33 nga aldaw a nasapsapa, ken adayo a nasaksakbay ngem iti panagani iti sebada. Saan nga espesipiko a dakamaten ti rekord ti Biblia no ania a pamay-an ti sigud nga inaramat dagiti Israelita tapno maaramid ti kasta a panamagtunos, ngem ipakita ti pammaneknek nga adda maika-13 a bulan a nainayon iti tunggal dua wenno tallo a tawen tapno maisubli dagiti panawen iti umiso a pagsaadanda iti kalendario iti intero a makatawen. Mabalbalin a nasinunuo daytoy babaen iti simple a panagpaliiw, a ti baro a bulan (kellep) ket inaig iti vernal equinox (wenno equinox iti primavera) ti init, a dumteng iti agarup Marso 21 iti tunggal tawen. No ti baro a bulan (kellep) a gagangay a mangtanda iti panangrugi ti bulan ti Nisan (Abib) ket adayo unay iti tiempo ti equinox iti primavera, mabilang ngarud dayta a bulan kas maika-13 wenno pasngat a bulan, ket ti Nisan mangrugi iti sumaruno a baro a bulan (kellep). Idi laeng maikapat a siglo K.P. nga inrugi nga aramaten dagiti Judio ti maysa nga estandarte a kalendario.
Ti umuna kadagiti piesta a maangay iti Nisan isu ti Paskua, nga idiay Egipto ti damo a nakarambakanna; maangay idi dayta iti maika-14 iti dayta a bulan ken ramanenna ti pannakaisakripisio ti kordero iti paskua. (Ex 12:2-14; Le 23:5; De 16:1) Iti sumaganad nga aldaw, mangrugi ti makalawas a Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay, manipud maika-15 agingga iti maika-21 iti dayta a bulan. Iti maika-16 ti Nisan, maidaton ti umuna a bungbunga ti ani a sebada.—Ex 12:15-20; 23:15; 34:18; Le 23:6-11.
Nayussuat ti Pangrabii ti Apo. Nasurok a 15 a siglo kalpasan ti Ipapanaw iti Egipto, idi Nisan 14 iti tawen 33 K.P., nakitaripnong ni Jesus iti 12 nga apostolna idiay Jerusalem tapno rambakanda ti maudi a Paskua sigun iti Linteg, ket kalpasanna, idi napapanawnan ti traidor a ni Judas, inyussuatna ti panglaglagip iti ipapatayna babaen iti Pangrabii ti Apo. (Mt 26:17-30; 1Co 11:23-25) Sakbay a limmabas ti Nisan 14, isu natay kas Kordero ti Dios. Iti Nisan 16, ti aldaw a ti padi idiay templo inlilina ti umuna a bungbunga ti panagani iti sebada, napagungar ni Jesus kas umuna a bungbunga ti panagungar.—Lu 23:54–24:7; 1Co 15:20.
Kas panagtulnog kadagiti pammilin ni Kristo nga, “Itultuloyyo nga aramiden daytoy kas panglaglagip kaniak,” agtultuloy a rambakan dagiti pasurotna agingga ita ti maika-14 nga aldaw ti Nisan kas tiempo a pananglaglagip iti ipapatay ni Kristo.—Lu 22:19, 20; kitaenyo ti PANGRABII TI APO.