BULLALAYAW
Dapig a sukog-bai wenno arko a mangiparang iti agsasaganad a nadumaduma a maris; makitkita a pagilasinan iti tulag a kari ni Jehova nga ‘awanen ti pannakagessat ti isuamin a lasag babaen ti dandanum ti layus, ken awanen ti mapasamak a layus a mangdadael iti daga.’ (Ge 9:11-16) Awan maymaysa a Hebreo a sao maipaay iti bullalayaw; gapuna, naaramat iti Biblia ti gagangay a porma ti sao a “bai” (pangibiat kadagiti pana), a ti nagbakkuko a pormana pumadpada iti sukog ti bullalayaw.—Eze 1:28.
Naririkut a teoria ken pormula ti maar-aramat a pangilawlawag iti pannakabukel ti maysa a bullalayaw. Kadawyanna, agparang a no ti puraw a lawag sumarut iti tedted ti tudo, agiray dayta ken agwaras iti nadumaduma a maris, a ti tedted agakem kas bassit a prisma. Ti tunggal maris tuparenna ti makin-uneg a sikigan ti tedted ken agballatek a mayanninaw iti maysa a naiduma ken espesipiko nga anggulo. Gapuna ti umim-imatang makitana ti maysa a bullalayaw nga addaan iti amin a pito nga agsasaganad a maris (manipud iti baba ti arko nga agpangato: murado, indigo, asul, berde, duyaw, maris kahel, ken nalabaga), nupay mabalin nga aglalaok dagitoy nga iti kasta uppat wenno lima laeng ti naminar. No dadduma adda maporma a dakdakkel ken nakuskusnaw a “segundario” a bullalayaw a ti panagsasaganad dagiti marisna ket nabaliktad. Ti bullalayaw ad-adalen pay laeng dagiti sientista. Ikomento ni Carl B. Boyer: “Iti uneg ti maysa a tedted ti tudo, pamunganayan unay ti kasasaad ti panagkanaig ti materia ken ti enerhia ti lawag ta ti maysa direkta a maiturong iti quantum mechanics ken iti teoria ti relativity. . . . Nupay adun ti naammuan maipapan iti pannakapataud ti bullalayaw, bassit pay ti naadal maipapan iti panangtarus iti dayta.”—The Rainbow, From Myth to Mathematics, 1959, p. 320, 321.
Ti damo a pannakatukoy ti bullalayaw iti Biblia ket iti salaysay maipapan iti tulag nga inaramid ti Dios ken Noe ken iti annakna kalpasan a dagiti nakalasat iti Layus rimmuarda iti daong. (Ge 9:8-17; Isa 54:9, 10) Daytoy a nangayed a buya ti bullalayaw nagpaay la ketdi a pammatalged ken pasimudaag iti talna agpaay ken Noe ken iti pamiliana.
Adu a kapanunotan ti naidatagen no daytoy ket damo a gundaway a nakakita ti tattao iti bullalayaw. Patien ti sumagmamano a komentarista nga addan dagiti bullalayaw a nakita sakbayna ket ti ‘panangited’ ti Dios iti bullalayaw iti daytoy a tiempo pudno a maysa a ‘panangited’ iti naisangsangayan a kaipapanan wenno kinapateg iti maysa a karkarna a sigud nga addan. Adu kadagidiay mangitantandudo iti daytoy a panangmatmat patienda a ti Layus napasamak laeng iti maysa a piho a lugar wenno awan unay naipagtengna a pannakabalbaliw ti atmospera.
Nupay kasta, daytoy ti damo a pannakatukoy ti bullalayaw, ket awan koma ti pudpudno a puersa iti panamagbalin ti Dios iti dayta kas naisangsangayan a pagilasinan iti tulagna no addan bullalayaw a nakita a nasaksakbay. Kadawyan laeng koma idi dayta, ket saan a napateg a tanda ti panagbalbaliw, ti maysa a banag a baro.
Saan a deskribiren ti Biblia no kasano ti kinaariwanas ti atmospera sakbay unay ti Layus. Ngem nalawag a kasta dagiti kasasaad ti atmospera ta, agingga a naadda ti panagbalbaliw idi “naluktan dagiti aribengbeng ti langlangit” (Ge 7:11), awan ti sabsabali pay a nakakita iti bullalayaw sakbay ni Noe ken ti pamiliana. Uray pay ita, ti pannakakita wenno di pannakakita iti bullalayaw ket apektaran dagiti kasasaad ti atmospera.
Ti dayag, kinangayed, ken kinatalingenngen ti bullalayaw nga agparang kalpasan ti bagyo maar-aramat kadagiti panangiladawan ti Biblia maipapan iti Dios ken iti tronona. Iti sirmata ni Ezequiel maipapan iti Dios, ti mammadto nakakita iti “maysa a banag a kas iti langa ti bai nga agparang iti aripuno dagiti ulep iti aldaw ti agbuyat a tudo.” Impaganetget daytoy “ti dayag ni Jehova.” (Eze 1:28) Umasping iti dayta, nakita ni Juan ti nangayed a trono ni Jehova, ket ‘iti aglikmut dayta adda idi bullalayaw a ti langana umasping iti esmeralda.’ Ti natalinaay a pangesmeraldaen a berde a maris ti bullalayaw impasimudaagna la ketdi ken Juan ti kinatalinaay ken kinatalingenngen, ket mayanatup a kasta yantangay ni Jehova ti apo ti tunggal kasasaad, nadayag nga Agturay. (Apo 4:3) Nakakita met ni Juan iti maysa nga anghel nga adda “bullalayaw iti ulona” (Apo 10:1), a mabalin a mangipasimudaag nga isu ket naisangsangayan a pannakabagi “ti Dios ti talna.”—Fil 4:9.