MANNAKABALIN-AMIN

Ti sao a “Mannakabalin-amin” ket naipatarus manipud iti Hebreo a sao a Shad·daiʹ ken iti Griego a sao a Pan·to·kraʹtor. Dagitoy a sao ket nabatad nga agpada a kaipapananda ti bileg wenno pannakabalin.

Ti Hebreo a Termino. Iti Hebreo a teksto, ti Shad·daiʹ ket namimpito a naaramat a kadua ti ʼEl (Dios), a mangbukel iti titulo a “Dios a Mannakabalin-amin.” (Ge 17:1; 28:3; 35:11; 43:14; 48:3; Ex 6:3; Eze 10:5) Iti 41 a sabali pay a panagparangna, Shad·daiʹ laeng ti naaramat ken naipatarus kas “Mannakabalin-amin” wenno “Daydiay Mannakabalin-amin.” Kas met laeng iti ʼAdho·naiʹ (Soberano nga Apo) ken ʼElo·himʹ (Dios), ti Shad·daiʹ ket pangadu a porma a mangipasimudaag iti kinatan-ok.​—Ge 49:25; Nu 24:4; Sal 68:14.

Pagsusupiatan pay laeng ti eksakto a nagtaudan ti sao a Shad·daiʹ. Nagaramat dagiti nagipatarus iti Septuagint iti nadumaduma a Griego a sao idi impatarusda dayta, ngem iti libro ti Job inaramatda ti sao a Pan·to·kraʹtor (Kabibilgan iti Amin) iti 16 a daras maipaay iti Shad·daiʹ. Iti sumagmamano a kaso, impatarusda dayta iti Griego a termino (hi·ka·nosʹ) a kaipapananna ti “umdas” wenno “mayanatup” (Ru 1:20, 21; Job 21:15; 31:2; 40:2), ket idi agangay, sinurot dagiti Griego a managipatarus a kas kada Aquila ken Symmachus daytoy a panangipaulog, isu nga impatarusda ti Shad·daiʹ kas “Daydiay Umdas (Mayanatup).”

Ti panangmatmat ti dadduma a moderno-aldaw a kritiko ket mabasa iti komento iti Genesis 17:1 iti Katoliko a patarus a pagaammo kas The Jerusalem Bible (ftn b), a kastoy ti kunana: “Saan nga umiso ti gagangay a patarus a ‘Mannakabalin-amin a Dios’; mabalin a ti ad-adda a kaipapananna ket ‘Dios ti Bantay.’” Nupay kasta, naibatay ti kasta a nalabes a panangmatmat iti panangipagarup a nainaig ti Shad·daiʹ iti Akkadiano a termino a shadu (bantay). Kastoy ti komento ti Unger’s Bible Dictionary (1965, p. 1000): “Nupay kasta, saan nga umiso daytoy a panangmatmat, ket ti Shaddai rumbeng a maadaw iti ramut a sao a shadad [sha·dhadhʹ], a kaipapananna ti ‘agbalin a napigsa wenno nabileg,’ kas iti Arabiko.”​—Kitaenyo met ti The Analytical Hebrew and Chaldee Lexicon, ni Benjamin Davidson, p. 702.

Iti teksto ti Biblia, ti Sha·dhadhʹ ket kadawyan a mangipasimudaag iti naranggas a panangaramat iti pannakabalin, kas iti panangsamsam. (Idiligyo ti Sal 17:9; Pr 11:3.) Kuna ti Isaias 13:6: “Aganug-ogkayo ta ti aldaw ni Jehova asidegen! Umayto dayta kas maysa a panangagaw [keshodhʹ] nga aggapu iti Mannakabalin-amin [mish·Shad·daiʹ].” Nupay naranggas a tignay ti kangrunaan nga ipasimudaagna ti panangaramat ti Biblia iti Sha·dhadhʹ, kuna ti dadduma nga eskolar a ti orihinal nga anagna wenno kangrunaan laeng a kaipapananna ket “bumileg” wenno “agtignay a sibibileg.” Kuna ti The Jewish Encyclopedia (1976, Tomo IX, p. 162): “Nupay kasta, mabalin a ti orihinal a kaipapananna ket ‘mangringbaw’ wenno ‘mangdaer a bileg,’ ken daytoy a kaipapanan ket adda iti [titulo] ti Dios.”

Inaramat ni Jehova ti titulo a “Dios a Mannakabalin-amin” (ʼEl Shad·daiʹ) idi nagkari ken Abraham maipapan iti pannakayanak ni Isaac, maysa a kari nga iti dayta ket kasapulan a maaddaan ni Abraham iti dakkel a pammati iti pannakabalin ti Dios a mangtungpal iti dayta. Kalpasanna, naaramat dayta idi nadakamat a ti Dios ti mangbendision kada Isaac ken Jacob, kas dagidiay agtawid iti Abrahamiko a tulag.​—Ge 17:1; 28:3; 35:11; 48:3.

Maitunos iti daytoy, idi agangay naikuna ni Jehova ken Moises: “Nagparparangak kada Abraham, Isaac ken Jacob kas Dios a Mannakabalin-amin [beʼElʹ Shad·daiʹ], ngem no maipapan iti naganko a Jehova saanko nga impakaammo ti bagik kadakuada.” (Ex 6:3) Saanna a kayat a sawen daytoy a saan nga ammo dagitoy a patriarka ti nagan a Jehova, ta masansan nga usarenda dayta ken uray pay dagiti immun-una kadakuada. (Ge 4:1, 26; 14:22; 27:27; 28:16) Kinapudnona, iti libro ti Genesis, a mangisalsalaysay iti kabibiag dagiti patriarka, mamin-6 laeng nga agparang ti sao a “Mannakabalin-amin,” idinto ta ti personal a nagan a Jehova ket mamin-172 nga agparang iti orihinal a Hebreo a teksto. Kaskasdi, nupay bigbigen dagiti patriarka gapu iti personal a kapadasanda a maiparbeng ken maikari ti Dios iti titulo a “Daydiay Mannakabalin-amin,” saanda pay idi a nabigbig ti naan-anay a kaipapanan ken dagiti ipasimudaag ti personal a naganna a Jehova. Maipapan itoy, kastoy ti komento ti The Illustrated Bible Dictionary (Tomo 1, p. 572): “Ti immuna a palgaak kadagiti Patriarka ket maipapan ti karkari iti adayo pay a masanguanan; ipanamnamana a rebbeng nga agtalekda nga Isu, ni Yahweh, ket Dios (ʼel) a kabaelanna (maysa a posible a kaipapanan ti sadday) a tungpalen dagita a kari. Ad-adda a naindaklan ken naisangsangayan ti palgaak iti bassit a mula, a ti pannakabalin ti Dios ken ti giddato ken manayon a kaaddana kadakuada ket naibugas amin iti pamiliar a nagan a Yahweh.”​—Inurnos ni J. D. Douglas, 1980.

Ti kaadda ti pannakabalin wenno bileg, ipasimudaagna ti pannakabael a mangaramid ken mangitungpal iti maysa a panggep, pannakabael met a mangparmek kadagiti lapped wenno ibubusor, ket yantangay Mannakabalin-amin ni Jehova, awan ti asinoman a makalapped iti pannakabalinna a mangitungpal iti panggepna. No dadduma, naaramat ti narungsot a tignay mainaig iti titulo ti Dios a “Daydiay Mannakabalin-amin” kas iti Salmo 68:14, idi “inwarawarana a sisasaknap ti ar-ari”; iti Joel 1:15, a mangdeskribir iti “panangagaw [shodh] manipud iti Daydiay Mannakabalin-amin [mi·Shad·daiʹ]” a dumteng inton “aldaw ni Jehova”; ken iti Isaias 13:6, nga immun-unan a nadakamat. Impanamnama met daytoy a kabaelanna ti mangbendision (Ge 49:25) ken maysa a pammasiguro iti kinatalged kadagidiay agtaltalek kenkuana: “Ti asinoman nga agnanaed iti nalimed a lugar ti Kangatuan ikagumaannanto ti mangala iti pagdagusan iti sidong ti mismo a salinong Daydiay Mannakabalin-amin.”​—Sal 91:1.

Iti libro ti Job, ti Shad·daiʹ ket agparang iti 31 a daras, nga inaramat dagiti amin a tattao iti dayta a salaysay. Naidatag sadiay ti pannakabalin ni Jehova a mangdusa wenno mamagsagaba (Job 6:4; 27:13-23), tapno dagidiay agkuna, “Ania ti pateg ti Mannakabalin-amin, tapno rebbeng nga agserbikami kenkuana, ket kasano a magunggonaankami a mismo iti pannakiumanmi kenkuana?” nga agtalekda iti bukodda a bileg ket manamnama nga uminumda iti “pungtot ti Mannakabalin-amin.” (Job 21:15, 16, 20) Gapuna, ti Mannakabalin-amin ket maikari a pagamkan ken pagalinggagetan pay ketdi, yantangay ti pagayatanna ket saan a mabalin nga iyaleng-aleng ken saan met a mabalin a salungasingen ti lintegna ket maliklikan ti pannusa (Job 6:14; 23:15, 16; 31:1-3), nupay saan a makita a dagus ti panangiparangna iti bilegna. (Job 24:1-3, 24; idiligyo ti Ex 9:14-16; Ec 8:11-13.) Ngem kanayon a mabuyogan unay iti kinahustisia ken kinalintegna iti panangaramatna iti pannakabalin ken bilegna, saan a pulos aglablabes, nadamsak, agbaliwbaliw, wenno sidadarasudos. (Job 34:10, 12; 35:13; 37:23, 24) Isu nga awan nainkalintegan a rason a makisupiat kenkuana dagiti tattao wenno babalawenda. (Job 40:2-5) Dagidiay agar-aramid iti kinalinteg ket addaan panagtalek a makaadanida kenkuana ken matagiragsakda ti personal a pannakirelasion kenkuana. (Job 13:3; 29:4, 5; 31:35-37) Kas Namarsua, isu ti Gubuayan ti biag ken sirib.​—Job 32:8; 33:4.

Iti padto iti Isaias 9:6 maipapan iti Mesias, naaramat ti titulo a “Mannakabalin a Dios” maipaay iti naikari a Prinsipe ti Kappia. Nupay kasta, daytoy a sasao ket pakaipatarusan ti Hebreo nga ʼEl Gib·bohrʹ, saan a ti ʼEl Shad·daiʹ, kas kadagiti nadakamaten a kasuratan.

Ti Griego a Termino. Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, mamin-10 nga agparang ti sao a Pan·to·kraʹtor, ti siam kadagita ket masarakan iti libro ti Apocalipsis. Ti kangrunaan a kaipapanan daytoy a sao ket “Mannakabalin-amin,” wenno “Kabibilgan iti Amin.” Ti pannakaaramatna iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket suportaranna ti pannakaawat iti Hebreo a termino a Shad·daiʹ a kaipapananna ti “Daydiay Mannakabalin-amin,” ta no saan a kasta awanen ti sabali pay a katupag ti termino a Pan·to·kraʹtor iti Hebreo a Kasuratan.

Iti 2 Corinto 6:18, nagadaw ni Pablo manipud iti Hebreo a Kasuratan idi indagadagna kadagiti Kristiano a liklikanda ti ulbod a panagdaydayaw ken ti panagusar kadagiti awanan biag, awanan pannakabalin nga idolo, iti kasta agbalinda a kualipikado kas annak ti “Mannakabalin-amin [Pan·to·kraʹtor].” Gapu ta inadaw dagita ti apostol, nabatad a ti nadakamat a titulo ket tumukoy ken Jehova a Dios.

Umasping iti dayta, iti intero nga Apocalipsis, ti titulo a Pan·to·kraʹtor ket naaramat a tumukoy iti Namarsua ken Ari ti Kinaagnanayon, ni Jehova, kas iti “kanta ni Moises nga adipen ti Dios ken ti kanta ti Kordero [Jesu-Kristo],” a mangidaydayaw ken Jehova a Dios kas daydiay maikari a dayawen ken pagbutngan ti amin a nasnasion. (Apo 15:3; idiligyo ti Apo 21:22.) Ti pannakayaplikar daytoy a titulo ken Jehova a Dios ket nabatad a makita iti Apocalipsis 19:6 ta naaramat ti sao a Hallelujah (Idaydayawyo ni Jah!). Kasta met, ti sasao a “Daydiay adda ita ken adda idi ken um-umay” (Apo 1:8; 4:8) ket nabatad a tumukoy iti Dios ti kinaagnanayon (Sal 90:2), a saan laeng a Mannakabalin-amin “idi” kadaanan a tiempo no di ket agtultuloy pay agingga ita ken iti “um-umay” a masanguanan a mangiparangarang iti pannakabalinna a kabibilgan iti amin. Manen, kalpasan ti ‘panangalana iti naindaklan a pannakabalinna’ tapno agturay kas ari, narungsot a panagtignay ti ipasimudaag ti panangiparangarangna iti pungtotna kadagiti bumusbusor a nasion “iti gubat ti naindaklan nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin.” (Apo 11:17, 18; 16:14) Ti Anakna, ni Kristo Jesus, “Ti Sao ti Dios,” ket naipakita a mangiparparangarang iti kasta a “pungtot ti Dios a Mannakabalin-amin” maibusor iti nasnasion iti saadna kas ari a pinulotan ti Dios. (Apo 19:13-16) Nupay kasta, dagita a nabileg a pannakaiparangarang dagiti hudisial a pangngeddeng ti Dios ket agtultuloy a naan-anay a maitunos kadagiti bukodna a pagalagadan ti kinapudno ken kinalinteg.​—Apo 16:5-7; kitaenyo ti DIOS.