SINAI
1. Maysa a bantay idiay Arabia (Ga 4:25), a nalawag a naawagan met iti Horeb. (Idiligyo ti Ex 3:1, 12; 19:1, 2, 10, 11; kitaenyo ti HOREB.) Gistay makatawen a nagkampo iti aglawlaw ti Bantay Sinai dagiti Israelita ken ti nakadakdakkel a naglalaok a bunggoy, agraman ti nakaad-adu nga arban ken pangen. (Ex 12:37, 38; 19:1; Nu 10:11, 12) Saan laeng nga immanay sadiay ti dakkel a pakarsoda a nalabit nagdagup iti nasurok a tallo a milion, no di ket addaan met dayta iti umdas a danum ken pagpaaraban kadagiti naamo nga animal. Adda napegges nga ayus ti danum nga agpababa manipud iti bantay. (De 9:21) Nabatad nga iti sakaanan ti Bantay Sinai, adda maysa a lugar nga umanay a paguummongan ken pangbuyaan dagiti Israelita kadagiti karkarna a pasamak iti tuktok ti bantay. Kinapudnona, mabalinda ti agsanud ken agtakder iti adayo. Makita ti tuktok ti Bantay Sinai uray iti mismo a pakarsoda.—Ex 19:17, 18; 20:18; 24:17; idiligyo ti De 5:30.
Ayanna. Di masigurado ti eksakto nga ayan ti Bantay Sinai, wenno Horeb. Sigun iti nabayagen a patpatien, isu dayta ti nalabaga a granito a pantok nga adda iti tengnga ti makin-abagatan a paset ti Peninsula ti Sinai iti nagbaetan ti dua a makin-amianan a sanga ti Nalabaga a Baybay. Daytoy a pantok ket agarup 3 km (2 mi) ti kalawana manipud amianan a laud agingga iti abagatan a daya ken addaan iti dua nga alimpatok, ti Ras Safsafa ken Jebel Musa. Adda sumagmamano a waig iti ayan daytoy a pantok. Iti sango ti makin-amianan nga alimpatok (Ras Safsafa) masarakan ti Tanap ti er-Raha, nga agarup 3 km (2 mi) ti kaatiddogna ken umakaba iti agarup 1 km (0.6 mi).—LADAWAN, Tomo 1, p. 540.
Kastoy ti insurat ni A. P. Stanley maipapan iti kapaliiwanna iti dayta a disso idi maika-19 a siglo: “Ti kaadda ti kasta a tanap iti sango ti kasta a rangkis ket tumunos unay iti sagrado a salaysay, iti kasta mapaneknekan ti linaonna, saan laeng a ti pannakainaigna iti eksena, no di ket ti mismo nga eksena a dineskribir ti maysa a nakasaksi.” Kunaenna met maipapan iti isasalog da Moises ken Josue manipud Bantay Sinai: “Asinoman a bumaba manipud iti maysa kadagiti nasulinek a baw-ang iti sakbay ti Ras Sa[f]safeh, a lumasat kadagiti rangkis iti amianan ken abagatan, mangngegna dagiti aweng a naibuyog iti kinaulimek manipud iti tanap, ngem saanna a makita ti mismo a tanap agingga a makasang-at manipud iti Wadi El-Deir wenno iti Wadi Leja; ket no nakasang-aten, dagus nga addan iti sirok ti rangkis ti Sa[f]safeh.” Napaliiw pay ni Stanley a ti panangipuruak ni Moises iti tapok ti nabalitokan a kigaw a baka “iti napegges nga ayus nga agpabpababa manipud iti bantay” (De 9:21) ket tumutop met iti daytoy a lugar, ket kunaenna: “Posible unay daytoy iti Wadi Er-Raheh, a rummuaran ti waig ti Wadi Leja, nga agpababa manipud Bantay St. Catherine, ngem asideg pay laeng iti Gebel Mousa [Jebel Musa] tapno maitutop ti sasao a, ‘bumabbaba manipud iti bantay.’”—Sinai and Palestine, 1885, p. 107-109.
Sigun iti nabayagen a patpatien, ti Bantay Sinai ket mabalin nga isu ti nangatngato a makin-abagatan nga alimpatok (Jebel Musa, kaipapananna ti “Bantay ni Moises”). Nupay kasta, umanamong ti adu nga eskolar iti panangmatmat ni Stanley nga ad-adda ketdi a dayta ti makin-amianan nga alimpatok, ti Ras Safsafa, yantangay awan ti nalawa a tanap iti sango ti Jebel Musa.
Paspasamak. Iti asideg ti Bantay Sinai, wenno Horeb, ti anghel ni Jehova nagparang ken Moises iti sumsumged a siitan a bassit a kayo ket dinutokanna a mangidaulo kadagiti naadipen nga Israelita a rummuar manipud Egipto. (Ex 3:1-10; Ara 7:30) Nalabit agarup makatawen kalpasanna, ti nawayawayaan a nasion dimteng iti Bantay Sinai. (Ex 19:2) Immuli ni Moises iti bantay, nabatad a tapno umawat iti kanayonan a pammilin manipud ken Jehova, yantangay naipalgaken kenkuana iti sumsumged a siitan a bassit a kayo nga ‘iti daytoy a bantay agserbida iti pudno a Dios.’—Ex 3:12; 19:3.
Kalpasanna, naibilin ken Moises nga ibagana kadagiti umili a no siiinget a tungpalenda ti sao ken tulag ni Jehova agbalinda a pagarian ti papadi ken maysa a nasantuan a nasion. (Ex 19:5, 6) Ti lallakay a pannakabagi ti intero a nasion immanamongda a mangaramid iti daytoy. Idin, ni Jehova binilinna ni Moises a santipikarenna dagiti umili tapno mabalinda ti sumabat kenkuana kalpasan ti maikatlo nga aldaw. Adda dagiti naibaga a pagpatinggaan iti aglikmut ti bantay, agsipud ta matay ti asinoman a mangsagid iti dayta, tao man wenno animal.—Ex 19:10-15.
Iti kabigatan ti maikatlo nga aldaw, “nangrugi a naggurgurruod ken nagkimkimat, ken adda napuskol nga ulep iti rabaw ti bantay ken natbag unay nga uni ti tangguyob.” Nagpigerger dagiti umili iti kampo. Manipud iti pakarso, impan ida ni Moises iti arisadsad ti bantay tapno sumabetda iti pudno a Dios. Nagkintayeg ken nagasuk ti Bantay Sinai. (Ex 19:16-19; Sal 68:8) Imbaga ti Dios a sumang-at ni Moises iti bantay ket naibilin manen kenkuana nga igunamgunamna kadagiti umili a saanda a padasen ti umuli. Saan a mabalin a lumbes kadagita a pagpatinggaan uray ti “papadi” (saan a dagiti Levita, no di ket nalawag a ti lallaki nga Israelita, kas kadagiti patriarka, nagserbida a papadi maipaay iti sangakabbalayanda kas nainkasigudan a kalintegan ken kaugalian).—Ex 19:20-24.
Idi bimmaba ni Moises manipud Bantay Sinai, nangngeg dagiti Israelita ti “Sangapulo a Sasao” manipud iti tengnga ti apuy ken ti ulep. (Ex 19:19–20:18; De 5:6-22) Nagsao kadakuada ni Jehova babaen ti maysa nga anghel a pannakabagina, kas nailawag iti Aramid 7:38, Hebreo 2:2, ken Galacia 3:19. Gapu ta naaliaw dagiti umili iti nakaam-amak a panagkimat ken panagasuk, ken iti uni ti tangguyob ken gurgurruod, kiniddawda babaen kadagiti pannakabagida a saanen a makisao kadakuada ti Dios iti kastoy a pamay-an no di ket aramidenna ti kasta babaen ken Moises. Gapuna, imbilin ni Jehova ken Moises nga ibagana kadakuada nga agsublida kadagiti toldada. Ti nakaskasdaaw a buya iti Bantay Sinai ket nairanta a mangyukuok kadagiti Israelita ti nasayaat a panagbuteng iti Dios tapno agtultuloy a salimetmetanda ti bilbilinna. (Ex 20:19, 20; De 5:23-30) Kalpasan daytoy, immasideg ni Moises iti nasipnget nga aripuno dagiti ulep iti Bantay Sinai a nalabit kaduana ni Aaron (idiligyo ti Ex 19:24) tapno denggenna ti kanayonan a bilbilin ken hudisial a pangngeddeng ni Jehova.—Ex 20:21; 21:1.
Idi bimmaban ni Moises manipud Bantay Sinai, insalaysayna kadagiti umili ti sasao ni Jehova, ket inyebkasda manen a sitatallugodda nga agtulnog. Kalpasanna, insuratna ti sasao ti Dios ket iti agsapa iti simmaganad a bigat nangibangon iti maysa nga altar ket nangipatakder iti 12 nga adigi iti sakaanan ti bantay. Naidaton dagiti mapuoran a sakripisio ken pakikaykaysa a sakripisio, ket nainaguraran ti Linteg ti tulag babaen ti dara dagiti naparti a sakripisio nga animal.—Ex 24:3-8; Heb 9:16-22.
Yantangay nakitulagda ken Jehova, nabalinan dagiti Israelita ti umasideg iti Bantay Sinai babaen kadagiti pannakabagida. Da Moises, Aaron, Nadab, Abihu, ken 70 kadagiti lallakay ti Israel immasidegda iti bantay ket nakakitada iti nadayag a sirmata iti dayag ti Dios. (Ex 24:9-11) Kalpasanna, immuli ni Moises iti bantay a kaduana ni Josue tapno iti daytoy a gundaway awatenna ti kanayonan pay a bilbilin ken ti taptapi a bato a naglaon iti “Sangapulo a Sasao.” Nupay kasta, naawis laeng a sumrek ni Moises iti ulep iti maikapito nga aldaw. Agparang a nagtultuloy a naguray kenkuana ni Josue iti rabaw ti bantay, iti maysa a disso a saanna a makita wenno mangngeg ti aniaman a banag a mapaspasamak iti pakarso dagiti Israelita. (Ex 24:12-18) Nupay kasta, saan a naibaga no ni Josue, kas ken Moises, ket nangan wenno imminum iti intero nga 40 nga aldaw. Kalpasan dayta, bayat a bumabbaba da Moises ken Josue iti Bantay Sinai, nangngegda ti panagkakanta ken panagragragsak iti kampo dagiti Israelita. Manipud sakaanan ti Bantay Sinai, naimatangan ni Moises ti nabalitokan a kigaw a baka ken ti panagraragsakda. Dagus nga imbarsakna ti dua a tapi a bato, nga imburakna ida iti sakaanan ti bantay.—Ex 32:15-19; Heb 12:18-21.
Idi agangay, nabilin ni Moises a mangaramid iti dua a tapi a bato a kapadpada dagidiay imburakna ket immuli manen iti Bantay Sinai, tapno ipailanadna sadiay ti “Sangapulo a Sasao.” (Ex 34:1-3; De 10:1-4) Nangbusbos manen ni Moises iti sabali pay nga 40 nga aldaw iti bantay a di nangnangan wenno immin-inum. Awan duadua a nabaelanna daytoy gapu iti tulong ti Dios.—Ex 34:28; nalawag nga isu met laeng daytoy ti 40-aldaw a periodo a nadakamat iti De 9:18; idiligyo ti Ex 34:4, 5, 8; De 10:10.
Nanipud pannakaipatakder ti tabernakulo, wenno tolda ti gimong, ken ti kaadda ti ulep a nangrugi a mangabbong iti dayta, saanen a direkta a nakikomunikar ti Dios manipud Bantay Sinai no di ket manipud iti tolda ti gimong a naipasdek iti kaparangetna.—Ex 40:34, 35; Le 1:1; 25:1; Nu 1:1; 9:1.
Sinigsiglo kalpasanna, nagdaliasat ni mammadto Elias idiay Horeb, wenno Sinai, ti “bantay ti pudno a Dios.”—1Ar 19:8.
2. Ti “Sinai” ket tumukoy met iti let-ang a kaparanget ti bantay a kasta met laeng ti naganna. (Le 7:38) Saan a masinunuo manipud rekord ti Biblia dagiti eksakto a pagpatinggaan ti Let-ang ti Sinai. Nalawag nga adda dayta iti asideg ti Refidim. (Ex 19:2; idiligyo ti Ex 17:1-6.) Idiay Let-ang ti Sinai ti nangyegan ni Jetro (ti katugangan ni Moises) iti asawa ni Moises a ni Zipora ken iti dua nga annakna a da Gersom ken Eliezer, tapno makadua manen ida ni Moises. (Ex 18:1-7) Karaman iti dadduma pay a naisangsangayan a pasamak idiay Let-ang ti Sinai ket isu dagiti sumaganad: ti panagdaydayaw ti Israel iti kigaw a baka bayat ti kaawan ni Moises (Ex 32:1-8), ti pannakapapatay ti 3,000 a lallaki nga awan duadua a nangidaulo iti panagdaydayaw iti kigaw a baka (Ex 32:26-28), ti panangiparangarang ti Israel iti panagbabawida babaen ti panangikkatda kadagiti arkosda (Ex 33:6), ti pannakaibangon ti tabernakulo ken dagiti alikamenna ken ti pannakaaramid dagiti kawes ti padi (Ex 36:8–39:43), ti pannakaisaad ti kinapadi ken ti pannakairugi dagiti panagserbida iti tabernakulo (Le 8:4–9:24; Nu 28:6), ti pannakapapatay ti annak ni Aaron a da Nadab ken Abihu babaen ti apuy manipud ken Jehova gapu iti panagidatonda iti di mayalubog nga apuy (Le 10:1-3), ti immuna a pannakaipasalista ti lallaki nga Israelita tapno agserbi iti buyot (Nu 1:1-3), ken ti damo a pannakarambak ti Paskua iti ruar ti Egipto (Nu 9:1-5).