INSIENSO

Napaglaok a nabanglo a tutot ken balsamo a mabayag a mapuoran, a mangparnuay iti nabanglo a sayamusom. Ti Hebreo a sasao a qetoʹreth ken qetoh·rahʹ ket agpada a nagtaud iti sao a qa·tarʹ, a kaipapananna ti “mangpataud iti asuk a sakripisio.” Ti katupagna iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket thy·miʹa·ma.

Ti sagrado nga insienso a naibilin a maaramat iti tabernakulo idiay let-ang ket naaramid iti nangingina a material nga inkontribusion ti kongregasion. (Ex 25:1, 2, 6; 35:4, 5, 8, 27-29) Iti panangtedna iti nadibinuan a pormula maipaay iti daytoy a templa a buklen ti uppat a sangkap, kinuna ni Jehova ken Moises: “Mangalaka kadagiti bangbanglo: dagiti tedted ti estakte ken onicha ken napabanglo a galbanum ken puro nga olibano. Rebbeng nga agpapada ti kaadu ti tunggal maysa. Ket masapul nga aramidem nga insienso, napaglalaok nga especia, ti aramid ti managaramid iti sapsapo, naasinan, puro, nasantuan a banag. Ket masapul a mangbegbegka iti sumagmamano iti dayta a pagbalinen a napino a pulbos ket ikabilmo ti sumagmamano iti dayta iti sanguanan ti Pammaneknek iti tolda ti gimong, a pagparangakto kenka. Rebbeng a kasasantuan dayta kadakayo.” Kalpasanna, tapno maigunamgunam kadakuada ti kakaisuna nga usar ken ti kinasanto ti insienso, innayon ni Jehova: “Siasinoman a mangaramid iti aniaman a kas iti dayta tapno tagiragsakenna ti angotna masapul a magessat kadagiti kailianna.”​—Ex 30:34-38; 37:29.

Iti maysa a naud-udi a tiempo nanginayon dagiti Judio a rabbi iti sabsabali pay a ramen iti insienso ti templo, a kunaen ni Josephus a naaramid dayta iti 13 a nasayamusom nga especia. (The Jewish War, V, 218 [v, 5]) Sigun ken Maimonides, ti sumagmamano kadagitoy a nainayon a banag ramanenda ti amber, kasia, kanela, mirra, safron, ken nardo.

Iti makinlaud nga ungto ti Nasantuan a benneg ti tabernakulo, dumna iti kortina a mangilasin iti dayta iti Kasasantuan, isu ti ayan ti “altar ti insienso.” (Ex 30:1; 37:25; 40:5, 26, 27) Adda met umasping nga altar ti insienso iti templo ni Solomon. (1Cr 28:18; 2Cr 2:4) Iti rabaw dagitoy nga altar, binigat ken rinabii a napuoran ti sagrado nga insienso. (Ex 30:7, 8; 2Cr 13:11) Maminsan iti makatawen iti Aldaw ti Panangabbong naala dagiti beggang manipud iti altar babaen iti paginsiensuan, wenno pagikkan ti apuy, agraman dua a rakem nga insienso, a naiserrekda iti Kasasantuan, a sadiay a napagasuk ti insienso iti sanguanan ti tugaw ti asi iti lakasa ti pammaneknek.​—Le 16:12, 13.

Ni Nangato a Padi nga Aaron ti damo a nagidaton iti insienso iti rabaw ti altar. (Ex 30:7) Nupay kasta, naited iti anakna a ni Eleazar ti panangaywan iti insienso ken iti dadduma pay a banag iti tabernakulo. (Nu 4:16) Malaksid iti Aldaw ti Panangabbong, agparang a saan laeng a ti nangato a padi ti nangaramid iti panagpuor iti insienso, yantangay ti katulongan a padi a ni Zacarias (ama ni Juan a Manangbautisar) nadakamat a mangtamtaming iti daytoy a panagserbi. (Lu 1:8-11) Di nagbayag kalpasan a nangrugi nga agandar ti panagserbi idiay templo, pinapatay ni Jehova ti dua nga annak ni Aaron a da Nadab ken Abihu gapu iti pananggandatda a mangidaton iti insienso buyogen ti “di mayalubog nga apuy.” (Le 10:1, 2; idiligyo ti Ex 30:9; kitaenyo ti ABIHU.) Idi agangay, ni Kore ken ti 250 a sabsabali pay, a Levitada amin ngem saanda a nagtaud iti linia ti papadi, nagrebeldeda iti Aaroniko a kinapadi. Kas panangsubok binilin ida ni Moises a mangalada kadagiti pagikkan iti apuy ket mangpuorda iti insienso iti pagserkan ti tabernakulo tapno maipamatmat ni Jehova no awatenna ida kas papadina. Nadadael ti bunggoy bayat ti panagpuorda iti insienso, a siiiggemda kadagiti pagikkanda iti apuy. (Nu 16:6, 7, 16-18, 35-40) Kasta met, nakabil ni Ari Ozias iti kukutel idi sidudursok a ginandatna ti agpuor iti insienso idiay templo.​—2Cr 26:16-21.

Bayat ti panaglabas ti tiempo, ti nasion ti Israel nagbalin a naliway unay iti naibilin a panagdaydayaw ken Jehova ta sinerraanda ti templo ken nagpuorda iti insienso iti sabsabali nga altar. (2Cr 29:7; 30:14) Nakarkaro pay ngem iti dayta, nagpuorda iti insienso iti sabali a didios nga iti sanguanan dagita nagbalangkantisda, ket iti dadduma a pamay-an tinulawanda ti nasantuan nga insienso, nga amin dagitoy ket makarimon iti imatang ni Jehova.​—Eze 8:10, 11; 16:17, 18; 23:36, 41; Isa 1:13.

Kaipapananna. Ti Linteg ti tulag addaan iti anniniwan ti nasaysayaat a bambanag nga umay (Heb 10:1), ket agparang a ti panagpuor iti insienso iti sidong dayta nga urnos inrepresentarna dagiti makaay-ayo a kararag ti matalek nga ad-adipen ti Dios. Indeklara ti salmista, “Ti kararagko maisagana koma kas insienso iti sanguanam [Jehova].” (Sal 141:2) Kasta met, ti simboliko unay a libro ti Apocalipsis deskribirenna dagidiay adda iti aglikmut ti nailangitan a trono ti Dios kas addaan iti “nabalitokan a malmalukong a napno iti insienso, ket ti insienso kaipapananna ti karkararag dagiti sasanto.” “Naited kenkuana [maysa nga anghel] ti nagadu nga insienso tapno idatonna dayta agraman ti karkararag dagiti amin a sasanto iti rabaw ti nabalitokan nga altar nga adda iti sanguanan ti trono.” (Apo 5:8; 8:3, 4) Iti sumagmamano a pamay-an, ti mapupuoran nga insienso nagpaay kas mayanatup a simbolo dagiti ‘naidaton’ a kararag dagidiay nasantuan (Heb 5:7) iti rabii ken aldaw (1Te 3:10), ket makaay-ayo dagita ken Jehova.​—Pr 15:8.

Siempre, ti insienso saanna a mapagbalin ti karkararag dagiti ulbod a managdaydayaw kas makaay-ayo iti Dios. (Pr 28:9; Mr 12:40) Iti sabali a bangir, epektibo dagiti kararag ti maysa a nalinteg a tao. (San 5:16) Kasta met ngarud, idi rimsua ti maysa a saplit manipud iti Dios, ni Aaron sidadaras nga “inkabilna ti insienso ket rinugianna ti nangaramid iti panangabbong maipaay kadagiti tattao.”​—Nu 16:46-48.

Saan a Puoran Dagiti Kristiano. Nupay mapupuoran ita ti insienso iti sumagmamano a relihion ti Kakristianuan, kasta met kadagiti Budista a templo, awan masarakantayo a pangibatayan iti Kasuratan maipaay iti kasta a panangannurot dagiti Kristiano. Saan a nailista dagiti paginsiensuan kas karaman kadagiti basehas ti simbaan iti umuna nga uppat a siglo ti Kadawyan a Panawen, ket idi laeng panawen ni Gregorio a Dakkel (naud-udi a paset ti maikanem a siglo) a naadda ti nalawag a pammaneknek a naar-aramat ti insienso kadagiti panagserbi iti simbaan. Nabatad, daytoy ket gapu ta iti iyaay ni Kristo ken iti pannakailansa ti Linteg ti tulag ken dagiti alagaden dayta iti kayo a pagtutuokan (Col 2:14), ken nangnangruna kalpasan a naan-anay a naikkat ti templo ken ti Aaroniko a kinapadina, nagsardeng ti panagpuor iti insienso iti panagdaydayaw iti Dios. Awan naited a pammalubos a maaramat dayta iti kongregasion Kristiano, ket dagiti nagkauna a Kristiano, kas kadagiti Judio, saanda a pulos a nagpuor tunggal maysa iti insienso maipaay kadagiti narelihiosuan a panggep.

Nagkedked met dagiti nagkauna a Kristiano nga agpuor iti insienso kas pammadayaw iti emperador, nupay nakapukawan dayta ti biagda. Kas kunaen ni Daniel P. Mannix: “Manmano unay kadagiti Kristiano ti timmallikud, nupay ti maysa nga altar nga addaan sumsumged nga apuy kadawyanna a napagtalinaed idiay arena tapno nalakada a makapagpuor iti insienso. Ti laeng kasapulan nga aramiden ti balud ket mangiwaris iti sangapirit nga insienso iti apuy ket isu maikkan iti Sertipiko ti Panagisakripisio ket mawayawayaanen. Siaannad met a nailawlawag kenkuana a saanna a pagdaydayawan ti emperador; bigbigenna laeng ti kinanadibinuan ti emperador kas ulo ti estado ti Roma. Kaskasdi, gistay awan Kristiano a nangaprobetsar iti gundaway a makaluk-at.”​—Those About to Die, 1958, p. 137.

Kuna ni Tertullian (maikadua ken maikatlo a siglo K.P.) a saan pay ketdi a makipaset dagiti Kristiano iti panaglako iti insienso. (On Idolatry, kap. XI) Nupay kasta, saan a kastoy ti kaso kadagiti komersiante ti insienso nga agnegnegosio iti simboliko a Babilonia a Dakkel.​—Apo 18:11, 13.