LIEBRE
[Heb., ʼar·neʹveth].
Agkibkib nga animal iti pamilia a Leporidae, asideg ti pannakainaigna iti koneho nupay dakdakkel ngem iti dayta. Naiduma iti koneho agsipud ta dagiti urbonna kadawyanna a saanda a mayanak iti abut iti uneg ti daga, aktibo dagita iti pannakayanakda, burboran ti intero a bagida, ken nakamulagat ti matmatada. Pagaammo ti liebre babaen iti gusab a bibigna, atitiddog a lapayag, natangar nga ipus, ken atitiddog a kamaudi ken saka, a makatulong unay iti alisto nga itatalawna kadagiti kabusorna. Naikuna a dagiti kapaspasan a liebre madanonda ti kapartak nga agingga iti 70 km/oras (43 mko). Ti promedio a kaatiddog dagitoy nga animal, nga addaan nakaad-adu a kita, ket agarup 0.6 m (2 pie). Dapuen wenno kimmayumanggi ti gagangay a marisda.
Iti Linteg a naited ken Moises, ti liebre ket naiparit a pagtaraon ken natukoy dayta kas managngatingat. (Le 11:4, 6; De 14:7) Nabatad a dagiti liebre ken dagiti koneho awananda iti aduan silsiled wenno aduan bembenneg iti tian ket saanda nga iyula ti taraonda tapno ngalngalenda manen, kababalin a nainaig iti sientipiko a klasipikasion dagiti mamalia nga agngatingat. Uray pay kasta, nupay ti Hebreo a termino a nausar maipaay iti panagngatingat literal a kaipapananna ti “panangiparuar,” ti moderno a sientipiko a klasipikasion saan nga isu ti nakaibatayan ti pannakatarus dagiti Israelita idi kaaldawan ni Moises maipapan iti ‘panagngatingat.’ Gapuna, awan pakaibatayan ti panangikeddeng a di umiso ti sasao ti Biblia babaen iti panangaramat iti espesipiko ken agdama a kapanunotan maipapan iti maibilang nga agngatingat nga animal, kas inaramid ti adu a kritiko.
Iti naglabas, dagiti komentarista a mamati a naipaltiing ti rekord ti Biblia awan makitada a biddut iti sasao ti Linteg. Napaliiw ti The Imperial Bible-Dictionary: “Nabatad a no agin-inana ti liebre, ulit-ulitenna a ngalngalen ti taraon nga immunan a kinnanna; ket daytoy nga aramid siguden nga ibilbilang ti kaaduan kas panagngatingat. Uray pay ti dumadaniwtayo a ni Cowper, maysa a naannad a managpaliiw iti paspasamak iti nakaparsuaan ken nangirekord iti kapaliiwanna maipapan iti tallo a liebre a pinaamona, pasingkedanna a ‘nagngatingatda iti intero nga agmalem agingga iti rabii.’”—Inurnos ni P. Fairbairn, London, 1874, Tomo I, p. 700.
Nupay kasta, ti sientipiko a panagadal maipapan kadagiti liebre ken koneho iti nabiit pay unay a tawtawen ipasimudaagna a saan laeng a mainaig iti kasla panagngatingat ti nairaman. Insurat ni François Bourlière (The Natural History of Mammals, 1964, p. 41): “Ti ugali a ‘refection,’ wenno dua a daras a panangipalasat iti taraon iti bagis imbes a maminsan laeng, ket agparang a maysa a gagangay nga ugali dagiti koneho ken liebre. Dagiti taraken a koneho masansan a kanen ken alimonenda a saanda a ngalngalen dagiti iblengda iti rabii, a dagita ti gistay kagudua ti intero a nagyan iti tianda iti bigat. Ti atap a koneho mamindua iti kada aldaw nga aramidenna ti refection, ket naipadamag a kasta met laeng ti ugali ti liebre ti Europa. . . . Patien a gapu iti daytoy nga ugalida, makaala dagiti animal iti ad-adu a bitamina B a pinataud ti bakteria iti taraon iti uneg ti dakkel a bagis.” Iti isu met laeng a punto, ti libro a Mammals of the World (ni E. P. Walker, 1964, Tomo II, p. 647) kunaenna: “Mabalin nga umasping daytoy iti ‘panagngatingat’ nga ar-aramiden dagiti agngatingat a mamalia.”—Kitaenyo ti MANAGNGATINGAT.