DIRO, RARA

Ti diro ti uyokan ket nasam-it, pamigketen a pluido nga inaramid dagiti uyokan. Ti diro natukoy iti Hebreo a Kasuratan babaen iti sasao a noʹpheth (agay-ayus a diro, wenno diro ti kalaba) ken devashʹ. Daytoy naud-udi a sao mabalin a tumukoy saan laeng nga iti diro ti uyokan no di ket iti pataroy met dagiti prutas. (Le 2:11, Rbi8 ftn) Iti Griego a Kasuratan, naaramat ti meʹli, kadua ti pangiladawan a sao nga aʹgri·os, “atap,” a mangipasimudaag iti diro dagiti atap nga uyokan.

Ti Rara. Ti rara ket pagsidsiddaawan iti inhenieria; ipanayagna ti di maartapan a sirib ken abilidad ti Namarsua iti panangikabilna iti kasta nga “inhenieria” ken panagibangon kas nainkasigudan a sirib ti uyokan. Ti innem ti sikiganna a sukog dagiti siled ket maikanatad a panglaon iti nakaad-adu a diro babaen iti nakabasbassit nga allid ti uyokan, ti material a nakaaramidan dagiti pannakadiding dagiti siled. No maibangbangon ti rara, maaramid ti allid ti uyokan babaen kadagiti naisangsangayan a glandula iti bagi ti uyokan. Palsutenna kadagiti abut iti bagi, a mangbukel iti babassit a puraw a sinansiksik. Aramatenna dagiti sakana, ti uyokan iyakarna dagiti sinansiksik kadagiti sangina. Kalpasanna ngalngalenna ti allid ken ikabilna dayta iti paset ti maibangbangon a rara. Dagiti diding ti rara kakatlo laeng ti maysa a milimetro (¹⁄80 pul.) ti kapuskolna ngem kabaelanda nga awiten ti mamin-30 a dagsenda.

Dagiti uyokan bangonenda dagiti umokda iti nadumaduma a disso, agraman iti kaykayo, batbato, ken, iti maysa a kaso, uray iti bangkay ti maysa a natay nga animal, a nabatad a saanen nga agruprupsa a lasag no di ket pinagmagan ti init. Daytoy ti bangkay ti leon a nanganan ni Samson iti diro.​—Uk 14:8, 9.

Diro. Ti diro ti uyokan naaramid manipud iti nektar a naala iti sabsabong ken prutas. Iti proseso a panangurnong iti nektar ken panangipempen iti dayta iti rara, adda dagiti nainayon a kemikal manipud bagi ti uyokan. Ti sumagmamano a danum agalibungubong manipud iti nektar, ket dagiti kemikal pagbalinenda ti nektar kas diro. Ti maris ken raman ti diro agduduma sigun iti gubuayan ti nektar. Ti diro nalaka a sagepsepen ti bagi ken sidadaras a mapagbalin nga enerhia.

Ti kaaduan a tuktukoyen ti Biblia a diro ti uyokan ket ti atap a diro, kas iti kinnan ni Juan a Manangbautisar idiay let-ang. (Mt 3:1, 4) Ti mangted-enerhia a sangkap ti diro nailadawan iti kaso ti anak ni Ari Saul a ni Jonatan a, napaksuyan iti gubat, nangraman iti diro. Dagus a “nangrugi nga aglawag” dagiti matana. (1Sm 14:25-30) Daytoy mangipaay iti enerhia a taraon nailanad a karaman kadagiti pagtaraon nga inyabasto ti Dios iti ilina idiay let-ang. Sadiay, a manmano ti kaykayo, nakaala dagiti umili iti diro a kanen “manipud napasdok a bato,” awan sabali, manipud kadagiti rara nga imbangon dagiti uyokan kadagiti nabato a disso.​—De 32:13.

Mangiladawan nga Usar. Dagiti makaagas a sangkap ti diro naipadis iti makaay-ayo a sasao ken kinasirib, saan laeng a gapu iti kinasam-it ken nasayaat a ramanna no di ket gapu met kadagiti makapasalun-at a kualidadna. Ti makaay-ayo a sasao makapasalun-at iti naespirituan, no kasano a ti diro makapasayaat iti pisikal a bagi. Kuna ti mannurat iti Proverbio: “Ti makaay-ayo a sasao ket rara, nasam-it iti kararua ken makapaimbag kadagiti tulang.”​—Pr 16:24; 24:13, 14.

Ti kinasam-it ken rag-o ti pannangan iti diro mangiladawan a nayaplikar iti intero a Kasuratan. Masarakan dagiti pagarigan iti Ezequiel 3:2, 3 ken Apocalipsis 10:9. Masansan a nadakamat ti diro ti kalaba, ta naibilang a nasaysayaat ti raman, kinasam-it, ken kinasustansiana ngem iti diro a naanginan iti maysa a tiempo. Ipagpaganetgetna ti kinaimbag ken kinamakaay-ayo ti sasao nga insawang ti Sulamita a babai, ti kaayan-ayatna a pastor agsao maipapan kadagita kas “diro ti kalaba” nga agtultuloy nga agtedted manipud kadagiti bibigna. (Sol 4:11) Dagiti hudisial a pangngeddeng ni Jehova nagsayaat, makapasalun-at, ken makagunggonada ta ‘nasamsam-itda pay ngem iti diro ken iti agay-ayus a diro dagiti kalaba.’ (Sal 19:9, 10) Dagiti sasaona ‘nalamlamuyot iti ngadas ngem iti diro iti ngiwat.’​—Sal 119:103.

Nupay nasayaat ti diro, ti nalabes a pannangan iti dayta mabalin a makapasarua (Pr 25:16), ket daytoy a pannangan iti adu unay a diro naidilig kadagiti tattao nga agsapsapul iti bukodda a dayag.​—Pr 25:27.

Ti Proverbio kapitulo 5 aramatenna ti kinasam-it ti diro ti kalaba a pangiladawan iti pannakasulisog iti seksual nga imoralidad a mabalin nga ibunga ti panangallukoy ti “sangsangaili a babai” iti maysa a lalaki babaen ti panangaramat ti babai iti kayaw ken nalamuyot a sasao. Mangipasdek dayta iti nagsayaat a pammakdaar kadagiti Kristiano ita. “Kas iti rara agtedtedted dagiti bibig ti maysa a sangsangaili a babai, ket ti ngadasna nalamlamuyot ngem iti lana. Ngem ti pagbanagan manipud kenkuana ket napait a kas iti ajenjo; natarumamis a kas iti kampilan a dua ti tademna. Dagiti sakana bumabbabada ken patay,” kuna ti masirib a tao. Ti nalamuyot, kasla diro a sasao ken tigtignayna iturongna ti lalaki agingga a mismo iti imoral nga aramid iti kasta “pagammuan ta isu sumurot kenkuana, kas iti toro nga agturong iti mismo a pannakaparti.”​—Pr 5:3-5; 7:21, 22.

Diro Dagiti Prutas. Ti Hebreo a sao a devashʹ mabalin a tumukoy met iti tubbog, wenno pataroy, dagiti prutas​—higos, datiles, ken dadduma pay. Masansan a ti konteksto tulonganna ti managbasa a mangammo no ti matuktukoy ket diro ti uyokan wenno saan. Nabatad a ti pataroy dagiti prutas isu ti naiparit a maidaton iti altar iti Levitico 2:11, gapu ta mabalin nga umalsem. Ipakita ti sumaganad a bersikulo a saan a ti diro ti uyokan ti matuktukoy ditoy, a nangiraman iti naiparit a “diro” kas umuna a bungbunga a maidaton ken Jehova. Yantangay kaaduan kadagiti diro nga inaramat dagiti Israelita ket atap a diro, saan a pinatanor nga apit, ti “diro” a naidaton kas umuna a bungbunga idi tinignay ni Ezekias dagiti umili a suportaranda ti kinapadi ket awan duadua a tubbog wenno pataroy dagiti prutas.​—2Cr 31:5.

Maysa a Daga ti Gatas ken Diro. Ti pannakadeskribir ti Palestina kas “maysa a daga a pagay-ayusan ti gatas ken diro,” a masansan a maulit-ulit iti Kasuratan, ket maikanatad, ta saan laeng a naabastuan a naimbag iti daga iti produkto dagiti uyokan no di ket kasta met iti pataroy dagiti prutas. (Ex 3:8; Le 20:24; De 11:9; Jos 5:6) Ti naud-udi a nadakamat nalawag a natukoy kas tagilako iti komersio a naisukat kadagiti tagilako ti Tiro.​—Eze 27:2, 17; kitaenyo ti UYOKAN.