Librot’ Biblia Numero 3—Levitico
Mannurat: Moises
Lugar a Nakaisuratanna: Let-ang
Nalpas a Naisurat: 1512 K.K.P.
Tiempo a Saklawenna: 1 a bulan (1512 K.K.P.)
1. (a) Apay maikanatad ti nagan a Levitico? (b) Ania pay ti impanaganda iti Levitico?
TI KADAWYAN unay a nagan ti maikatlo a librot’ Biblia isu ti Levitico, a nagtaud iti Leu·i·ti·konʹ ti Griego a Septuagint gaput’ “Leviticus” iti Latin Vulgate. Maikanatad daytoy a nagan, nupay apagapaman lat’ pannakadakamat dagiti Levita (idiay 25:32, 33), ta ti libro ad-adda a naglaon kadagiti regulasion ti kinapadi a Levita, a napili iti tribo ti Levi, ken dagiti linteg nga insuro dagiti padi kadagiti umili: “Ta dagiti bibig ti padi isuda koma ti mangaywan iti pannakaammo, ket ti linteg isu koma ti biruken dagiti umili iti ngiwatna.” (Mal. 2:7) Iti Hebreo a teksto, ti libro nanaganan iti panglukat nga ebkasna a, Wai·yiq·raʼʹ, nga iti literal, “Ket inrugina ti umayab.” Kadagidi naud-udi a Judio, ti libro naawagan met Linteg dagiti Padi ken Linteg dagiti Naidaton.—Lev. 1:1, footnote.
2. Aniat’ mangpaneknek a ni Moises ti nagsurat?
2 Di pagduaduaan a ni Moises ti nangisurat iti Levitico. Kuna ti konklusionna, wenno colophon: “Dagitoy dagiti bilin nga inted ni Jehova ken Moises.” (27:34) Adda umarngi a sao idiay Levitico 26:46. Dagiti nadakamaten a mangpaneknek a ni Moises ti nangisurat iti Genesis ken Exodo suportaranna met ti panangisuratna iti Levitico, ta ti Pentateuch nabatad a maymaysa a lukot idi damo. Sa, ti Levitico kanayonan dagiti immuna a libro gaput’ kaw-ingna a “ket.” Ti kabilgan a prueba isut’ kadarato a panagadaw wenno panangtukoy ni Jesu-Kristo ken dadduma a napaltiingan nga adipen ni Jehova kadagiti linteg ken prinsipio iti Levitico ket impagapuda ida ken Moises.—Lev. 23:34, 40-43—Neh. 8:14, 15; Lev. 14:1-32—Mat. 8:2-4; Lev. 12:2—Luc. 2:22; Lev. 12:3—Juan 7:22; Lev. 18:5—Roma 10:5.
3. Ania a tiempot’ saklawen ti Levitico?
3 Ania a tiempot’ saklawen ti Levitico? Ti Exodo agngudo iti pannakabangon ti tabernakulo “iti umuna a bulan, ti maikadua a tawen, iti umuna nga aldaw ti bulan.” Ti Numeros (a sarunuenna a dagus ti Levitico) manglukat iti pannakisaon Jehova ken Moises “iti umuna nga aldaw ti maikadua a bulan iti maikadua a tawen ti iruruarda iti daga ti Egipto.” Rumsua, no kasta, a di sumurok maysa a lunar a bulan a naangay dagiti sumagmamano a pasamak iti Levitico, a kaaduanna ket naglaon kadagiti linteg ken alagaden.—Ex. 40:17; Num. 1:1; Lev. 8:1–10:7; 24:10-23.
4. Kaano a naisurat ti Levitico?
4 Kaano nga insurat ni Moises ti Levitico? Rasonable a kunaen nga inrekordna dagiti pasamak bayat a naangayda ken insuratna dagiti instruksion ti Dios idi awatenna ida. Ipasimudaag daytoy ti panangbilin ti Dios ken Moises nga isuratna ti pannakaikisap dagiti Amalecita apaman nga inabak ti Israel ida iti gubat. Adda dagiti linaon ti libro a mangisingasing iti nasapa a petsa. Kas pangarigan, naibilin kadagiti Israelita nga iyegda dagiti animal a kayatda a pagtaraon idiay ruangan ti tolda ti gimong tapno maparti. Daytoy a bilin naited ken nairekord di nagbayag kalpasan a naisaaden ti kinapadi. Adu nga instruksion ti naited a mangigiya kadagiti Israelita bayat ti idadaliasatda idiay let-ang. Amin dagitoy itudoda nga insurat ni Moises ti Levitico idi 1512 K.K.P.—Ex. 17:14; Lev. 17:3, 4; 26:46.
5. Aniat’ serbi dagidi linteg ti panagdaton ken seremonial a kinarugit?
5 Apay a naisurat ti Levitico? Pinanggep ni Jehova a maaddaan iti nasantuan a nasion, ili a nasantipikar, naisina nga agserbi kenkuana. Nanipud ken Abel, dagiti matalek a taot’ Dios nagdatdatonda ken Jehova, ngem damo iti nasion ti Israel nga inted ni Jehova ti piho nga instruksion iti daton para iti basol ken dadduma a daton. Dagitoy, kas detaliado a nailawlawag iti Levitico, impalagipda kadagiti Israelita ti nakaro a kinadakes ti basol ket naigunamgunam kadakuada a kaluksaw unay ni Jehova ida. Dagitoy nga alagaden, kas paset ti Linteg, nagserbida a mannursuro a mangiturong kadagiti Judio ken Kristo, nga ipakitana a kasapulandat’ Manangisalakan ket maigiddato tapno ilida a naisina iti intero a lubong. Nangnangruna a dagiti linteg ti Dios maipapan iti seremonial a kinadalus nagserbi iti naud-udi a panggep.—Lev. 11:44; Gal. 3:19-25.
6. Apay a kasapulanda unay ti detaliado a giya ken Jehova?
6 Kas baro a nasion nga agturturong iti baro a daga, masapul idit’ Israel ti umno a giya. Awan pay nakatawen nanipud Exodo, ket presko iti isipda ti estandartet’ kabibiag ti Egipto agraman relihiuso nga ugalina. Agaasawa ti agkakabsat idiay Egipto. Ti ulbod a panagrukbab isut’ pinangdayawda kadagiti adu a didiosen, dadduma kadagita ti animal a didiosen. Ita daytoy dakkel a kongregasion agturongen idiay Canaan, a ti biag ken relihiuso nga aramidda dakdakes pay. Ngem sublianyo manen ti pakarsot’ Israel. Ti nangpunnot’ kongregasion isu dagiti adu nga Egipcio a puro wenno mestiso, naglalaok a bunggoy nga agnanaed iti tengnga dagiti Israelita ken annak ida dagiti Egipcio a timmanor ken naedukaran kadagiti dana, relihion, ken patriotismo dagiti Egipcio. Adu kadagitoy, di pagduaduaan, naigamerda idi kadagiti makarimon nga ugalit’ daga a nakayanakanda a dipay unay nabayag dayta. Anian a nesesita nga umawatdat’ detaliado a giya itan ken Jehova!
7. Kasano a dagiti alagaden ti Levitico pasingkedanda a nadibinuan ti autorna?
7 Intero a Levitico pasingkedanna ti nadibinuan a pannakapaltiing. No tao laeng dina koma nabukel dagita a masirib ken nalinteg a bilin ken alagaden. Dagiti lintegna iti pannangan, sakit, kuarantina, ken pannakatrato dagiti bangkay ipalgakda ti pannakaammo kadagiti kinapudno a sa la natarusan dagiti nailubongan a taot’ medisina rinibo a tawen kalpasanna. Ti linteg ti Dios maipapan kadagiti animal a narugit a sidaen salaknibanna dagiti Israelita bayat ti idadaliasatda. Masaluadanda iti trichinosis kadagiti baboy, typhoid ken paratyphoid kadagiti dadduma a lames, ken impeksion kadagiti animal a natayen. Dagitoy a praktikal a linteg iturongna ti relihion ken biagda tapno agtalinaedda a nasantuan a nasion ket makagteng ken agtaengda iti Naikari a Daga. Ipakita ti historia a dagiti regulasion ni Jehova naglaingan dagiti Judio no idilig kadagiti dadduma nga ili no iti problemat’ salun-at.
8. Kasano a dagiti propetiko a linaon ti Levitico paneknekanda pay nga ad-adda ti pammaltiing?
8 Ti kaitungpalan dagiti padto ken ladawan iti Levitico paneknekanna pay a naipaltiing. Inrekord nga agpada ti sagrado ken sekular a historia ti pannakatungpal dagiti pakdaar ti Levitico kas ibanag ti kinasukir. Malaksid kadagiti dadduma, impadtona a kanento dagiti inna dagiti annakda gaput’ bisin. Imbagan Jeremias a natungpal daytoy idi naduprak ti Jerusalem idi 607 K.K.P., ket nasaon Josephus a napasamak dayta iti naud-udi a pannakaduprak ti siudad, idi 70 K.P. Ti propetiko a kari a lagipento ni Jehova ida no agbabawida natungpal idi nagsublida manipud Babilonia idi 537 K.K.P. (Lev. 26:29, 41-45; Un. 2:20; 4:10; Esd. 1:1-6) Ti mangpaneknek pay a naipaltiing ti Levitico isu dagiti inadaw dagiti mannurat iti Biblia iti dayta kas naipaltiing a Kasuratan. Mainayon kadagiti nadakamaten a mangpaneknek a ni Moises ti nangisurat, pakikitayo ti Mateo 5:38; 12:4; 2 Corinto 6:16; ken 1 Pedro 1:16.
9. Kasano nga itan-ok ti Levitico ti nagan ken kinasanto ni Jehova?
9 Ti Levitico kanayonna nga itan-ok ti nagan ken kinasoberanon Jehova. Di kumurang 36 a daras impagapuna ken Jehova dagiti lintegna. Ti nagan a Jehova agparang, iti promedio, sangapulo a daras iti kada kapitulo, ket kadarato a ti panagtulnog kadagiti linteg ti Dios inggunamgunam ti pammalagip a, “Siak ni Jehova.” Ti tema a kinasanto nailas-ud iti intero a Levitico, a dakamatenna daytoy a kalikagum nga ad-adda ngem uray ania a librot’ Biblia. Dagiti Israelita masapul idi nga agsantoda ta ni Jehova nasantuan. Addada tao, lugar, banag, ken tiempo a nailasin kas nasantuan. Kas pangarigan, ti Aldaw a Panangabbong ken ti tawen a Jubileo naisaluminada kas tiempo ti naisangayan a ngilin iti panagdaydayaw ken Jehova.
10. Aniat’ naigunamgunam maipapan kadagiti daton, ket aniat’ natukoy a pannusa ti basol?
10 Mayataday iti panangigunamgunamna iti kinasanto, ti Levitico ipaganetgetnat’ paset ti panangibukbok iti dara, kayatna a sawen, ti panangidaton iti biag, no iti pannakapakawan ti basol. Dagiti laeng naamo ken nadalus nga animal ti maidaton. Adda dagiti basol a masapul ti panagkompesar, panangisubli, ken panagmulta malaksid iti daton. Dadduma met a basol, ipapatay ti dusada.
LINAON TI LEVITICO
11. Kasanot’ pannakabalabala ti Levitico?
11 Linlinteg ti kaaduan a linaon ti Levitico, ket adu met kadagita ti propetiko. No iti sapasap, ti libro surotenna ti topiko a balabala ket madibidir iti walo a seksion, ket natural ti panagsasarunoda.
12. Ania dagiti kita ti daton nga addaan dara, ket kasanoda a maidatag?
12 Alagaden iti panagdaton (1:1–7:38). Ti nagduduma a daton mabingayda iti dua a sapasap a kategoria: adda darana, a buklen dagiti baka, karnero, kalding, ken tumatayab; ken awan darana, a buklen dagiti bellaay. Dagiti daton nga adda darana maidiaya kas daton (1) a mapuoran, (2) a pakikappia, (3) iti basol, wenno (4) salungasing. Dagitoy nga uppat adda nagpapadaanda: Ti agdaton yegna a mismo dayta iti ruangan ti tolda ti gimong, isaadnat’ imana iti rabaw dayta, santo maparti ti animal. Apaman a maiwarsi ti dara, ti karnena agserbi sigun iti klase dayta a daton. Amirisentay itan nga agsasaganad ti daton nga adda darana.
13-16. (a) Balabalaenyo dagiti kasapulan ti (1) daton a mapuoran, (2) daton ti pannakikappia, (3) daton iti basol, ken (4) daton iti salungasing. (b) Nainaig iti daton nga adda darana, aniat’ naulit-ulit a naiparit?
13 (1) Ti daton a mapuoran buklen ti urbon a toro, karnero, kalding, wenno kalapati wenno pagaw, agdepende iti kabaelan ti agidaton. Masapul a marangrangkay ket, malaksid iti kudilna, mapuoran nga interamente iti rabaw ti altar. No pagaw wenno kalapati, mapulsotto ti ulona ngem di magudua, sa maikkat ti kinarakaran ken dutdotna.—1:1-17; 6:8-13; 5:8.
14 (2) Ti daton a pakikappia mabalin a kalakian wenno kabaian, kadagiti baka wenno arban. Daydiay laeng tabana ti mapuoran iti rabaw ti altar, adda pasetna a para kadagiti padi ket ti dadduma sidaen ti nangidatag. Umno a naawagan daton a pakikappia (komunion), ta ti agidatag iramanna ti kanenna, wenno bale, makikomunion, ken Jehova ken iti padi.—3:1-17; 7:11-36.
15 (3) Kasapulan ti daton iti basol para kadagiti di inggagara a basol, wenno gaput’ errado ket nakabasol. Ti klase ti animal a maidatag agdepende no makimbasol ti maabbongan—basol ti padi, dagiti umili a sapasap, hepe, wenno ordinario a tao. Maigiddiat kadagiti daton a mapuoran ken pakikappia dagiti indibidual, ti daton iti basol ket inkapilitan.—4:1-35; 6:24-30.
16 (4) Kasapulan ti daton iti salungasing tapno makaluban ti salungasing gaput’ panangliput, panangallilaw, wenno panagtakaw. No dadduma kasapulan daytoy ti panagkompesar ken daton sigun iti kabaelanna. Kadagiti dadduma, masuktan ti napukaw agraman 20 porsiento ken ti pannakaidaton ti karnero. Iti daytoy a seksion ti Levitico maipapan kadagiti daton, nayunay-unay ken naulit-ulit a maiparit ti pannangan iti dara.—5:1–6:7; 7:1-7, 26, 27; 3:17.
17. Kasanot’ pannakaidatag dagiti daton nga awan darana?
17 Dagiti daton nga awan darana buklen dagiti bellaay ket maidatagda a nayurno, namayekmek, wenno pino nga arina; nadumaduma ti pannakalutoda, kas bibingka, naluto iti pariok, wenno naprito iti adu a lana. Maidatagdanto a naparabawan ti asin ken lana ket no dadduma adda insiensona, ngem awan pulos komat’ lebadura wenno dirona. Kadagiti dadduma a daton adda paset a kukua ti padi.—2:1-16.
18. Ania a makapakired pammati nga eksena ti tampok daydi pannakaisaad ti kinapadi?
18 Naisaad ti kinapadi (8:1–10:20). Tiempot’ dakkel nga okasion iti Israel, naisaad ti kinapadi. Tinaming ni Moises amin a detalye, kas imbilin ni Jehova kenkuana. “Ket ni Aaron ken dagiti annakna a lallaki inaramidda amin nga imbilin ni Jehova babaen ken Moises.” (8:36) Kalpasan ti pito nga aldaw a panangisaad, naangay ti datdatlag ken makapakired pammati nga eksena. Presentet’ intero a gimong. Kalkalpas a nagdaton dagiti padi. Binendisionan da Aaron ken Moises dagiti umili. Ket, adtoy! “Ti dayag ni Jehova nagparang kadagiti amin nga umili, ket ti apuy rimmuar iti sango ni Jehova ket pinuoranna iti rabaw ti altar ti daton a mapuoran ken dagiti nataba a paset. Idi nakita amin dagiti umili, inda nagdir-i ket inda nagpakleb.” (9:23, 24) Talaga, maikari ni Jehova a pagtulnogan ken pagdaydayawanda!
19. Ania a salungasing ti naangay, a sinaruno ti ania?
19 Ngem nasalungasingda ti Linteg. Kas pangarigan, da Nadab ken Abiu nga annak ni Aaron nagdatonda ken Jehova ti apuy a dina imbilin. “Ket ti apuy rimmuar iti sango ni Jehova ket inalun-onna ida, ket natayda iti sango ni Jehova.” (10:2) Tapno maidatagda ti makaay-ayo a daton ken sagrapenda ti anamong ni Jehova, agpada a dagiti umili ken padi surotenda ti instruksion ni Jehova. Kalpasan unay daytoy, imbilin ti Dios kadagiti padi a dida uminum ti arak no agserserbida iti tabernakulo, nga impasimudaagna a ti panagbartek nalabit sinugsoganna ti panagbasol ti dua nga annak ni Aaron.
20, 21. Ania nga alagaden ti mangsakup iti kinadalus ken maitutop a kinalinis iti pisikal?
20 Dagiti linteg ti kinadalus (11:1–15:33). Tamingen daytoy a seksion ti seremonial ken nainlasagan a kinadalus. Addada animal, naamo ken atap, a narugit. Narugit amin a bangkay agraman amin a mangsagid kadagita. Ti pannakaipasngay ti ubing mangted met ti kinarugit ket masapul a mailasinda ken adda naisangayan a daton.
21 Adda dagiti sakit ti kudil, kas ti kukutel, a makagaput’ seremonial a kinarugit, ket masapul ti pannakadalus, saan a daydiay tao laeng no di agraman dagiti kawes ken balayna. Masapul ti kuarantina. Ti panagsangaili ken panagwayaway ti tubbog ti semilia agbanag met iti kinarugit, agraman panagtotot. Masapul a mailasinda, ket inton umimbagda, kas kanayonan, agdigosda wenno agdatonda wenno aramidenda nga agpada.
22. (a) Apay a nagpaiduma ti kapitulo 16? (b) Aniat’ urnos ti Aldaw a Pannakaabbong?
22 Aldaw a Pannakaabbong (16:1-34). Nagpaiduma daytoy a kapitulo, ta linaonnat’ instruksion iti kapatgan nga aldaw ti Israel, ti Aldaw a Pannakaabbong, a maangay iti maikasangapulo nga aldaw ti maikapito a bulan. Aldaw a pammarigat iti kararua daytoy (nalabit babaen iti panagayunar), ket di maipalubos ti panagtrabaho. Mangrugi babaen iti pannakaidaton ti urbon a toro para kadagiti basol ni Aaron ken ti sangakabbalayanna, ti tribo ni Levi, sarunuen ti daton a kalding para iti intero a nasion. Kalpasan a mapuoran ti insienso, agsaruno a ti paset ti dara ti tunggal animal maiserrek iti Kasantuan ti tabernakulo, a maiwarsi iti sango ti kalub ti Lakasa. Kalpasanna ti karne ti animal mairuar iti pakarso sa mapuoran. Iti daytoy nga aldaw adda pay sibibiag a kalding a maidatag ken Jehova, ket iti rabawna maiwaragawag amin a basol ti umili, kalpasanna adda mangulod ket iturongnan iti let-ang. Sa dua a karnero ti maidatag kas daton a mapuoran, maysa para ken Aaron agraman sangakabbalayanna ket ti maikadua para iti intero a nasion.
23. (a) Adinot’ pakasarakantay ti maysa a kabatadan a saot’ Biblia maipapan iti dara? (b) Ania dagiti sumaruno nga alagaden?
23 Alagaden no iti dara ken dadduma a banag (17:1–20:27). Ilanad daytoy a seksion dagiti adu nga alagaden ti umili. Naulit manen a naiparit ti dara a ditoy ti pakabasaan ti kapatakan a pannakatukoy ti dara iti intero a Kasuratan. (17:10-14) Ti dara maitutop nga usaren idiay altar, ngem di mabalin a kanen. Naiparit dagiti makarimon nga aramid, kas ti incesto, sodomia, ken bestialidad. Adda dagiti alagaden a pakasaluadan dagiti marigrigat, nanumo, ken ti ganggannaet, ket naibilin, “Ayatem ti padam a tao kas iti bagim. Siak ni Jehova.” (19:18) Naaluadan ti sosial ken ekonomiko a paglaingan ti nasion, ket naiparit dagiti pagpeggadan iti naespirituan, kas ti panagrukbab ken Moloc ken ti espiritismo, nga ipapatay ti dusada. Inggunamgunam manen ti Dios ti pannakailasin ti ilina: “Ket dakayo agsantokayto kaniak, ta siak a Jehova nasantuanak; ket inkay ilasin kadagiti inilin-ili tapno agbalinkayo a kukuak.”—20:26.
24. Aniat’ balabalaen ti Levitico a kualipikasion dagiti padi ken dagiti piesta iti naituding a bulbulan?
24 Kinapadi ken dagiti piesta (21:1–25:55). Ti sumaganad a tallo a kapitulo ad-adda a tamingenda ti pormal a panagdaydayaw ti Israel: dagiti alagaden ti papadi, pisikal a kualipikasionda, ti pakiasawaanda, dagiti mangan kadagiti nasantuan a banag, ken no aniada a limpio nga animal ti maidaton. Tallo a nasional a piesta iti naituding a bulbulan ti naibilin, nga okasion ti “panagrag-o iti saklang ni Jehova a Diosyo.” (23:40) Iti kasta, sangsangkamaysa a ti nasion, iturongna ti atension, dayaw, ken panagrukbab ken Jehova, a pakirdennat’ relasionna kenkuana. Piesta dagitoy ken Jehova, tinawen a nasantuan a kumbension. Ti Paskua, agraman ti Piesta dagiti Di Nalebaduraan a Tinapay, naangay iti rugi ti primavera; ti Pentecostes, wenno Piesta dagiti Lawas, naangay iti arinunos ti primavera; ket ti Aldaw a Pannakaabbong ken ti walo nga aldaw a Piesta dagiti Abung-abong, wenno Panagummong, naangay iti otoño.
25. (a) Kasano a naipakita a “ti Nagan” masapul a madayaw? (b) Aniada nga alagaden ti nainaig iti numero a “pito”?
25 Iti kapitulo 24, adda instruksion maipapan iti tinapay ken lana para iti serbisio iti tabernakulo. Simmaganad ti insidente a nangikedngan ni Jehova a ti mangbassawang “ti Nagan”—wen, ti nagan a Jehova—maubor ingga a matay. Sana imbaga ti linteg a pannusa iti kapadana, “mata iti mata, ngipen iti ngipen.” (24:11-16, 20) Iti kapitulo 25, masarakan dagiti alagaden no iti makatawen a Sabbath, wenno tawen a panaginana, a maangay tunggal maika-7 a tawen ken ti Jubileo iti kada maika-50 a tawen. No iti maika-50 a tawen, maiwaragawag ti wayawaya iti intero a daga, ket dagiti tinawid a sanikua a nailako wenno naisuko bayat ti kallabes a 49 a tawen maisublida. Maited dagiti linteg a mangsalaknib kadagiti napanglaw ken ad-dipen. Iti daytoy a seksion nalatak ti numero a “pito”—ti maikapito nga aldaw, maikapito a tawen, piesta dagiti pito nga aldaw, periodo dagiti pito a lawas, ken ti Jubileo, a maangay kalpasan ti pito a sagpipito a tawen.
26. Aniat’ tampok ti Levitico?
26 Resultat’ kinatulnog ken kinasukir (26:1-46). Daytoy a kapitulo ti tampok ti Levitico. Ilista ditoy ni Jehova dagiti gunggonat’ kinatulnog ken dusa ti kinasukir. Maigiddato, adda impanamnamana kadagiti Israelita no agpakumbabada, a kunana: “Lagipekto a maipaay kadakuada ti tulag dagiti inapo nga inaonko iti daga nga Egipto iti imatang dagiti nasion, tapno paneknekak a Diosdak. Siak ni Jehova.”—26:45.
27. Kasanot’ konklusion ti Levitico?
27 Dadduma nga alagaden (27:1-34). Agngudo ti Levitico babaen kadagiti instruksion maipapan kadagiti daton dagiti kari, iti inauna ken Jehova, ken iti apagkapullo nga agbalin a nasantuan ken Jehova. Sa ti ababa a konklusionna: “Dagitoy dagiti bilin nga inted ni Jehova ken Moises kas bilbilin kadagiti annak ti Israel idiay Bantay Sinai.”—27:34.
NO APAY NAIMBAG
28. Aniat’ pagimbagan ti Levitico kadagiti Kristiano ita?
28 Kas paset ti naipaltiing a Kasuratan, ti libro a Levitico dakkel ti pagimbaganna kadagiti Kristiano ita. Makatulong unay iti panangapresiarda ken Jehova, dagiti galadna, ken ti pannakilangenna kadagiti parsuana, kas sibabatad nga impakitana iti Israel iti sidong ti tulag iti Linteg. Sagudayen ti Levitico dagiti adu a pamunganayan a prinsipio a naynayto nga agaplikar, ket naglaon ti adu a propetiko a padron, agraman dagiti padto, a makapabileg pammati no amirisen. Adu a prinsipiona ti naulit iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan, dadduma kadakuada dagiti direktamente a naadaw. Pito a nagpaiduma a punto ti masalaysay ditoy baba.
29-31. Kasanot’ panangipaganetget ti Levitico ti panangraem iti (a) kinasoberano, (b) nagan, ken (c) kinasanto ni Jehova?
29 (1) Kinasoberano ni Jehova. Isut’ Mannangted linteg, ket agdatagtay kenkuana. Mayanatup a bilinennatayo nga agbuteng kenkuana. Kas Sapasap a Soberano, dina ipalubos nga adda karibalna, panagrukbab man dayta iti idolo, espiritismo, wenno dadduma a kitat’ demonismo.—Lev. 18:4; 25:17; 26:1; Mat. 10:28; Ara. 4:24.
30 (2) Nagan ni Jehova. Masapul a mataginayon a nasantuan ti naganna, ket ditay kayat a tulawan gaput’ sao wenno aramid.—Lev. 22:32; 24:10-16; Mat. 6:9.
31 (3) Kinasanto ni Jehova. Gapu ta nasantuan, nasantuan met komat’ ilina, kayatna a sawen, nasantipikar, wenno naisina para iti serbisiona. Ramanennat’ pannakailasin manipud nadangkes a lubong a nanglikmut kadatayo.—Lev. 11:44; 20:26; Sant. 1:27; 1 Ped. 1:15, 16.
32-34. Aniada a prinsipio ti nabalabala no iti (a) basol, (b) dara, ken (c) di parepareho a salungasing?
32 (4) Napalaus a kinadakes ti basol. Dios ti mangikeddeng no ania ti basol, ket labanantay koma dayta. Ti basol kanayon a masapulna ti daton a mangabbong. Sa, rebbengentay pay ti agkompesar, agbabawi, ken dumawat pammakawan no mabalbalin. Addada basol a di mapakawan.—Lev. 4:2; 5:5; 20:2, 10; 1 Juan 1:9; Heb. 10:26-29.
33 (5) Kinasagradot’ dara. Yantangay sagrado ti dara, di mabalin nga ipauneg iti bagi iti uray ania a porma. Ti kakaisuna a maipalubos nga usar ti dara isut’ pangabbong iti basol.—Lev. 17:10-14; Ara. 15:29; Heb. 9:22.
34 (6) Di panagpaparehot’ salungasing ken dusa. Di agpapadat’ kategoria amin a basol ken nakabasol. Mientras nangatngato ti saad, nadagdagsen ti rebbengen ken dusa ti basol. Ti inggagara a basol mas grabe ti dusana ngem ti di inggagara. Dagiti multa masansan a naikeddeng sigun ti abilidad ti namulta. Daytoy a prinsipio ti di panagpapareho agaplikar met kadagiti tay-ak malaksid iti basol ken dusa, kas iti seremonial a kinarugit.—Lev. 4:3, 22-28; 5:7-11; 6:2-7; 12:8; 21:1-15; Luc. 12:47, 48; Sant. 3:1; 1 Juan 5:16.
35. Kasanot’ pananggupgop ti Levitico iti annongtay iti pada a tao?
35 (7) Kinahustisia ken ayat. Kas pananggupgopna iti annongtayo iti padatay a tao, kuna ti Levitico 19:18: “Ayatem ti padam a tao kas iti bagim.” Saklawennan amin daytoy. Laksidenna ti panangidumduma, panagtakaw, panagulbod, wenno pammardaya, ket kalikagumannat’ konsiderasion kadagiti adda an-anayenna, ti napanglaw, ti bulsek, ken ti tuleng.—Lev. 19:9-18; Mat. 22:39; Roma 13:8-13.
36. Aniat’ mangpaneknek a ti Levitico makapalaing iti Nakristianuan a kongregasion?
36 Mangpaneknek pay a ti Levitico nagpaiduma a “naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakatinggaran, pakadisiplinaan iti kinalinteg” iti Nakristianuan a kongregasion isut’ naulit-ulit a panangtukoy ni Jesus ken dagiti apostolna, nangruna da Pablo ken Pedro. Dinakamatdat’ adu a propetiko a padron ken anniniwan dagiti banag a mapasungad. Kas nakunan Pablo, “ti Linteg addaan anniniwan dagiti naimbag a banag a mapasungad.” Idatagnat’ “pakakitaan ken ti anniniwan dagiti banag a nailangitan.”—2 Tim. 3:16; Heb. 10:1; 8:5.
37. Aniada a kaitungpalan ti ladawan ti nadeskribir iti Hebreo?
37 Daydi tabernakulo, kinapadi, datdaton, ken nangruna ti tinawen nga Aldaw a Pannakaabbong napateg ti isimboloda. Ni Pablo, iti suratna kadagiti Hebreo, tulongannatay a mangilasin kadagiti naespirituan a katupag dagitoy a naisinggalut iti “pudno a tabernakulo” ti panagdaydayaw ken Jehova. (Heb. 8:2) Ni Aaron a kangrunaan a padi iladawannan Jesu-Kristo “kas nangato a padi dagiti naimbag a banag nga immay, gapu iti dakdakkel ken nasaysayaat a tabernakulo.” (Heb. 9:11; Lev. 21:10) Ti dara dagiti animal a daton iladawandat’ dara ni Jesus, a nakagun-od ti “agnanayon a pannakaispaltayo.” (Heb. 9:12) Ti kaunggan a siled ti tabernakulo, ti Kasantuan, a simrekan laeng ti nangato a padi iti tinawen nga Aldaw ti Pannakaabbong tapno idatagnat’ daton a dara, isut’ “katulad ti napudno,” ti “langit a mismo,” nga immulian ni Jesus “tapno agparang iti saklang ti persona ti Dios para kadatayo.”—Heb. 9:24; Lev. 16:14, 15.
38. Kasano a natungpal ken Jesus dagidi nangiladawan a daton?
38 Dagiti aktual a naidaton—limpio, di mapilaw nga animal a naidatag kas daton a mapuoran wenno para iti basol—irepresentadat’ perpekto nga awan pakapilawanna a daton ti natauan a bagi ni Jesu-Kristo. (Heb. 9:13, 14; 10:1-10; Lev. 1:3) Makaparagsak, ta sinalaysay met ni Pablo ti paset ti Aldaw a Pannakaabbong a ti naparti nga animal para iti basol ket nairuarda iti pakarso sa napuoran. (Lev. 16:27) “Gapuna ni Jesus met,” insurat ni Pablo, “nagsagaba iti ruar ti ruangan. Mapantay, ngarud, kenkuana iti ruar ti pakarso, a sagabaentayo ti pannakauy-uyawna.” (Heb. 13:12, 13) Gaput’ kasta a naipaltiing nga interpretasion, dagiti seremonial nga urnos a binalabala ti Levitico adda kinapateg nga inayonda, ket talaga a maawatantay itan ti karkarna a panangaramid idi ni Jehova kadagiti nakaskasdaaw nga anniniwan nga agturong kadagiti aktual a banag a maibatad gapu la iti nasantuan nga espiritu. (Heb. 9:8) Ti kasta nga umiso a pannakatarus nasken kadagidiay mangaprobetsar iti probision ti biag nga inyurnos ni Jehova baeten ken Kristo Jesus, ti “dakkel a padi nga agaywan iti balay ti Dios.”—Heb. 10:19-25.
39. Kasano a maitunos ti Levitico iti “amin a Kasuratan” no iti panangipakaammo kadagiti panggep ti Pagarian ni Jehova?
39 Kas kadagiti padi a sangakabbalayan ni Aaron, ni Jesu-Kristo a Nangato a Padi addaan katulongan a papadi a kaduana. Naawagandat’ “naarian a kinapadi.” (1 Ped. 2:9) Nabatad nga impatuldo ken inlawlawag ti Levitico ti mangabbong basol a trabaho ti dakkel a Nangato a Padi ken Ari nga insaad ni Jehova ken dagiti rebbengen dagiti miembrot’ sangakabbalayanna, a nadakamat kas “naragsak ken nasantuan” ken kas ‘papadi ti Dios ken ni Kristo ken agturturayda kas ar-ari a kaduana iti sangaribo a tawen.’ Anian a bendision ti magapuanan dayta a kinapadi inton tumulong a mangperpekto iti natulnog a sangatauan, ket anian a ragsaktot’ yeg dayta a nailangitan a Pagarian inton isublinat’ talna ken kinalinteg ditoy daga! Talaga, agyamantay amin iti nasantuan a Dios, a ni Jehova, gaput’ panangyurnosna iti Nangato a Padi ken Ari ken ti naarian a kinapadi a mangipaduyakyak iti kinatan-okna a pakasantipikaran ti naganna! Talaga, maitunos a nakaskasdaaw ti Levitico iti “amin a Kasuratan” a mangipakaammot’ panggep ni Jehova.—Apoc. 20:6.