Librot’ Biblia Numero 4​—Numeros

Mannurat: Moises

Lugar a Nakaisuratanna: Let-ang ken Tanap ti Moab

Nalpas a Naisurat: 1473 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: 1512-1473 K.K.P.

1. Apay nairekord dagiti pasamak idiay Numeros, ket aniat’ igunamgunamda kadatayo?

NAIREKORD iti Biblia ti idadaliasat dagiti Israelita idiay let-ang tapno pagimbagantay ita.a Kas kinunan apostol Pablo: “Ita dagitoy a banag nagbalinda a pagulidanantayo, tapno saantayo nga aguman dagiti makadangran a banag.” (1 Cor. 10:6) Ti nabiag a rekord ti Numeros igunamgunamna kadatayo a ti pannakaispal agdepende iti pannakasantipikar ti nagan ni Jehova, panagtulnog kenkuana iti amin a sirkumstansia, ken panangraem kadagiti pannakabagina. Di magun-od ti paborna gaput’ kinaimbag wenno merito ti ilina no di gaput’ dakkel nga asi ken di kaikarian a kinamanangaasina.

2. Aniat’ tukoyen ti nagan a Numeros, ngem ania nga ad-adda a maikanatad a titulo ti inted dagiti Judio iti daytoy a libro?

² Ti nagan a Numeros tukoyennat’ pannakabilang dagiti umili a naangay a damo idiay Bantay Sinai sa kalpasanna iti Tanap ti Moab, kas nairekord iti kapitulo 1-4 ken 26. Daytoy a nagan naggapu iti titulo a Numeri iti Latin a Vulgate ket naadaw iti A·rith·moiʹ no iti Griego a Septuagint. Nupay kasta, ad-adda a maikanatad nga inawagan dagiti Judio iti Bemidh·barʹ, a kayuloganna “Idiay Let-ang.” Ti Hebreo a sao a midh·barʹ ipasimudaagna ti nalawa a lugar, nga awanan kadagiti siudad ken ili. Idiay let-ang nga abagatan ken dayaen ti Canaan a naangay dagiti pasamak iti Numeros.

3. Aniat’ mangpaneknek nga insurat ni Moises ti Numeros?

³ Masinunuo a ti Numeros paset ti orihinal a lima a tomo a naglaon ti Genesis inggat’ Deuteronomio. Ti umuna a bersikulona mangrugi iti “ket,” nga isinggalutna iti kalkalpas. No kasta, insurat daytoy ni Moises, a nangisurat iti sinarunona a rekord. Nabatad pay daytoy sigun iti sao ti libro a “ni Moises insuratna,” ken ti colophon a, “Dagitoy isuda dagiti bilin ken nalinteg a pangngeddeng nga imbilin ni Jehova baeten ken Moises.”​—Num. 33:2; 36:13.

4. Ania a tiempot’ saklawen ti Numeros, ken kaano a nalpas ti libro?

⁴ Nasurok bassit a makatawenen nanipud rimmuar dagiti Israelita sadi Egipto. Gapu ta nangrugi ti salaysay iti maikadua a bulan ti maikadua a tawen kalpasan ti Exodo, ti Numeros saklawenna ti 38 a tawen ken siam a bulan, nanipud 1512 inggat’ 1473 K.K.P. (Num. 1:1; Deut. 1:3) Nupay di maikanatad itoy a periodo, dagiti nasalaysay iti Numeros 7:1-88 ken 9:1-15 inayonda ti napalabas nga impormasion. Dagiti immuna a paset ti libro di pagduaduaan a naisuratda bayat ti pannakaangayda, ngem nabatad a di nakompleto ni Moises ti Numeros ingga iti ngudo ti maika-40 a tawenda idiay let-ang, iti rugi ti tawen kalendario a 1473 K.K.P.

5. Aniadat’ mangpasingked nga autentiko ti Numeros?

⁵ Di pagduaduaan nga autentiko ti salaysay. Ti kaaduanna a naangrag a daga a limmasatanda, kinunan Moises a “dakkel ken nakaam-amak a let-ang,” ket kasta uray ita nga umakar-akar dagiti agaadayo nga agtataeng dita nga agbirbiruk ti pagpaaraban ken danum. (Deut. 1:19) Sa, ti detaliado nga instruksion no iti panagpakarso ti nasion, ti urnos ti panagmartsa, ken sinial ti trumpeta a mangurnos ti panagkampoda pasingkedanna a ti salaysay talaga a naisurat “sadiay let-ang.”​—Num. 1:1.

6. Kasano a dagiti natakkuatan ti arkeolohia suportaranda ti Numeros?

⁶ Uray ti agbubuteng a report dagiti espia idi nalpasda a nagsimisim idiay Canaan, a kunada a “dagiti nasarikedkedan a siudad dadakkelda unay,” ket pasingkedan ti arkeolohia. (13:28) Dagiti nadiskobreda kadagitoy nga aldaw ipakitana a dagiti taga Canaan idi ket pinabilegdat’ kasasaadda babaen iti agsasagadsad a sarikedked a lumasat iti nadumaduma a dissot’ pagilian, manipud Nababa a Tanap ti Jezreel iti amianan inggat’ Gerar iti abagatan. Saanda la a sinarikedkedan dagiti siudad no di ket binangonda kadagiti tuktok ti turod, a ti torreda ngumato kadagiti pader, ket makapasiddaaw kadagiti umili kas kadagiti Israelita, a kapkaputotan kadakuada ti nagnaed iti patag a daga ti Egipto.

7. Ania a tandat’ kinamapagpiaran ti linaon ti Numeros?

⁷ Dagiti nasion toy lubong pagannayasanda nga ilimed ti pannakaabakda ngem itan-okda ti balligida, ngem gapu ta mapiar ti Numeros no kadagiti historikal a kinapudno, salaysayenna a ti Israel pinarmek a naan-anay dagiti Amalecita ken dagiti Cananeo. (14:45) Diretsa nga impudnona a dagiti umili dida namati ket inumsida ti Dios. (14:11) Buyogen ti karkarna a kinaprangka, imbutaktak ni Moises a propetat’ Dios dagiti basol ti nasion, dagiti kaanakanna, ken ti mismo a manong ken manangna. Dina met inlisi ti bagina, ta sinaritana daydi biddutna a di nangsantipikar ken Jehova idi pimsuak ti danum idiay Meriba, ket napukawna ti pribilehio a sumrek iti Naikari a Daga.​—3:4; 12:1-15; 20:7-13.

8. Kasano a pasingkedan dagiti dadduma a mannurat iti Biblia a ti Numeros ket naipaltiing?

⁸ Ti mangpaneknek a ti salaysay ket pudno a paset ti Kasuratan nga impaltiing ti Dios ken naimbag a ta gistay amin a kangrunaan a pasamak a linaonna, agraman adu a detalye, ket direktamente a tinukoy dagiti dadduma a mannurat iti Biblia, ket adu kadakuada ti nangitampok iti kayuloganda. Kas ehemplo, da Josue (Jos. 4:12; 14:2), Jeremias (2 Ar. 18:4), Nehemias (Neh. 9:19-22), Asaf (Sal. 78:14-41), David (Sal. 95:7-11), Isaias (Isa. 48:21), Ezequiel (Ezeq. 20:13-24), Oseas (Os. 9:10), Amos (Amos 5:25), Mikias (Mik. 6:5), ni Lucas sigun iti inrekordna a diskurso ni Esteban (Ara. 7:36), Pablo (1 Cor. 10:1-11), Pedro (2 Ped. 2:15, 16), Judas (Jud. 11), ken ni Juan idi inrekordnat’ sinaon Jesus iti kongregasion ti Pergamo (Apoc. 2:14), nagadawda amin iti rekord ti Numeros, a kas met ken Jesu-Kristo a mismo.​—Juan 3:14.

9. Aniat’ ipaganetget ti Numeros no maipapan ken Jehova?

⁹ Ania, ngarud, ti serbi ti Numeros? Saan la a historia ti pategna. Igunamgunam ti Numeros a ni Jehova ket Dios ti urnos, a kalikagumanna ti naipamaysa a debosion kadagiti parsuana. Napatak ti pannakaigunamgunam daytoy iti panunot ti agbasa bayat a mapaliiwna ti pannakabilang, pannakasuot, ken pannakasagat ti Israel ken makitana no kasano a ti kinasukir ken kinarebeliuso ti nasion ket nausar a mangipaganetget iti pateg ti panagtulnog ken Jehova.

10. Pagimbagan ti asino a naitalimeng ti Numeros, ken apay?

¹⁰ Naitalimeng ti rekord a pagimbagan dagiti sumaruno a kaputotan, kas inlawlawag ni Asaf, “tapno maisaadda koma ti inanamada iti Dios ken dida malipatan dagiti aramid ti Dios no di ket salimetmetanda dagiti bilinna” ken tapno “saanda koma a kas kadagidi ammada, a kaputotan a nasubeg ken managalsa, kaputotan a dida insagana ti pusoda ket ti espirituda saan a natalingenngen iti Dios.” (Sal. 78:7, 8) Naulit-ulit, dagiti pasamak idiay Numeros, nadakamatda kadagiti salmo, a sagrado a kanta kadagiti Judio ket ngarud kadarato naulit a pagimbagan ti nasion.​—Sal. 78, 95, 105, 106, 135, 136.

LINAON TI NUMEROS

11. Ania a nagkatlo a paset ti pakadibidiran ti Numeros?

¹¹ Natural nga agkatlo a paset ti Numeros. Ti umuna, nga agpatingga iti kapitulo 10, bersikulo 10, saklawenna dagiti naangay idi sikakampo pay la dagiti Israelita idiay Bantay Sinai. Ti sumaruno, nga agpatingga iti kapitulo 21, saritaennat’ napasamak iti sumaganad a 38 a tawen ken maysa wenno dua pay a bulan, bayat nga addada idiay let-ang ingga a nakagtengda iti Tanap ti Moab. Ti maudi, agingga iti kapitulo 36, saklawennat’ pasamak idiay Tanap ti Moab idi nagsagana dagiti Israelita a sumrek iti Naikari a Daga.

12. Kasanot’ kadakkel ti pakarso dagiti Israelita idiay Sinai, ket kasanot’ pannakaorganisa ti pakarso?

¹² Dagiti pasamak idiay Bantay Sinai (1:1–10:10). Tumawenen dagiti Israelita iti kabambantayan ti Sinai. Naurnosda ditoyen kas nasinged nga organisasion. Gaput’ bilin ni Jehova binilangda amin a lallaki a 20-años agpangato. Natakkuatanda a dagiti tribo agdagupda manipud 32,200 a nabaneg a lallaki iti Manases inggat’ 74,600 iti Juda, agdagup 603,550 a lallaki a kualipikado nga agserbi iti armada ti Israel, malaksid kadagiti Levita ken babbai ken ubbing​—pakarso a nalabit agdagup ti tallo a milion wenno ad-adu pay. Ti toldat’ gimong, agraman dagiti Levita, masarakan iti sentro ti pakarso. Kadagiti naituding a lugarda iti agsinnumbangir nagpakarso dagiti dadduma nga Israelita, a saggatlo a tribo a dibision, a tunggal tribo adda instruksionna iti urnos ti panagmartsa apaman nga umalis ti pakarso. Ni Jehova ti mangted kadagiti instruksion, ket kuna ti rekord: “Dagiti annak ti Israel inda tinungpal mayannurot iti dagup ti imbilin ni Jehova ken Moises.” (2:34) Nagtulnogda ken Jehova ket rinaemdan Moises, a makitkita a pannakabagi ti Dios.

13. Sigun iti ania nga urnos ti nakatudingan dagiti Levita nga agserbi?

¹³ Nailasin ngarud dagiti Levita nga agserbi ken Jehova, kas subbot ti inauna ti Israel. Tallo a grupot’ nakabingayanda, sigun iti pannakayanakda kadagiti tallo nga annak ni Levi: da Gersom, Kohat, ken Merari. Naikeddeng dagiti lokasion iti pakarso ken rebbengen sigun itoy a pannakabingay. Dagidiay agedad ti 30 ken agpangato, kukuada ti nadagsen a trabaho a panangyalis iti tabernakulo. Tapno mataming dagidiay nalaglag-an a trabaho, nayurnos ti panagserbi dagiti dadduma, a mangrugi iti edad a 25. (Naipababa daytoy iti 20 años idi tiempon David.)​—1 Cron. 23:24-32; Esd. 3:8.

14. Aniada nga instruksion ti naited tapno masierto ti kinasin-aw ti pakarso?

¹⁴ Tapno agtalinaed a nasin-aw ti pakarso, adda instruksion a makuarantina dagiti masakit, maidatonan ti aramid dagiti di matalek, marisut ti kaso no atapen ti lalaki ti konduktat’ asawana, ken masigurado ti umiso a kondukta dagidiay nailasin gaput’ sapatada nga agbiag kas Nazareo ken Jehova. Yantangay bakbaklayen ti ili ti nagan ti Diosda, ti aw-awidda mayannugot koma kadagiti bilinna.

15. (a) Idi inagurasion ti altar, aniada a kontribusion ti naited? (b) Ania a relasion ti laglagipen koma ti Israel, ket aniat’ ipalagip ti Paskua kadakuada?

¹⁵ Kalpasan nga innayonnat’ detalye iti napalabas a bulan (Num. 7:1, 10; Ex. 40:17), sinarita ni Moises dagiti material nga inyabuloy dagiti 12 a panguluen dagiti umili iti las-ud ti 12 nga aldaw manipud inagurasion ti altar. Dida nagsisinnalisal wenno nagpipinnalangguad iti dayta; tunggal maysa inyabuloynat’ eksakto kas kadagiti dadduma. Laglagipenda amin itan a ti mangituray kadagitoy a panguluen, ken mangituray a mismo ken Moises, isun Jehova a Dios, a mangisawsawang iti instruksion baeten ken Moises. Dida koma pulos lipatan ti relasionda ken Jehova. Ipalagip ti Paskua ti nakaskasdaaw a panangispal ni Jehova kadakuada idiay Egipto, ket rambakanda ditoy let-ang iti naituding a tiempo, makatawen kalpasan a rimmuardat’ Egipto.

16. Kasano nga indalan ni Jehova ti nasion, ket aniadat’ nayurnos a panagtrumpeta?

¹⁶ No kasano nga indirihir ni Jehova ti iruruar ti Israel idiay Egipto, intuloyna nga indalan ti idadaliasatda babaen iti ulep iti aldaw a nangullaap iti tabernakulo ti tolda ti Pammaneknek ken iti apuy iti rabii. No nagtignay ti ulep, nagtignay met ti nasion. No agtalinaed ti ulep idiay tabernakulo, agtalinaed ti nasion a sipapakarso, uray sumagmamano nga aldaw wenno bulan wenno at-atiddog pay, ta kunat’ salaysay: “No ibilin ni Jehova agpakarsoda, ket no ibilin ni Jehova agluasda. Sinalimetmetanda ti annongenda ken Jehova sigun iti bilin ni Jehova baeten ken Moises.” (Num. 9:23) Idi umadanin ti ipapanawda idiay Sinai, naguni dagiti trumpeta tapno maummong dagiti umili ken tapno maidirihir dagiti nadumaduma a kampo a lumasat idiay let-ang.

17. Deskribirenyo ti urnos ti panagmartsada.

¹⁷ Dagiti pasamak idiay let-ang (10:11–21:35). Itan dimtengen, nga iti maika-20 nga aldaw ti maikadua a bulan, impangato ni Jehova ti ulep manipud tabernakulo, a pagilasinan a panawanen ti Israel ti rehion ti Sinai. Awitda ti lakasa ti tulag ni Jehova iti nagtengngaanda, nagpa-Cades-barneada, agarup 240 a kilometro iti amianan. Bayat a nagmartsada iti aldaw, lininongan ida ti ulep ni Jehova. Basta awitenda ti Lakasa, nagkararag ni Moises tapno umuna ni Jehova ket waraenna dagiti kabusorna, ket no aginana dayta, inkararagna ken Jehova nga agsubli “kadagiti linaksa a ribo ti Israel.”​—10:36.

18. Aniat’ rimsua a reklamoda idi agpa-Cades-barneada, ket kasano a binaliwan ni Jehova ti teokratiko nga urnos ti pakarso?

¹⁸ Nupay kasta, rimsua ti problema iti pakarso. Idi agpaamiananda idiay Cades-barnea, adda di kumurang tallo nga okasion a panagtanabutobda. Tapno maep-ep ti damo a derraaw, nangitulod ni Jehova iti apuy a nanglamut iti sumagmamano a tattao. Idi kuan “ti naglalaok a bunggoy” sinugsoganda ti Israel nga agreklamo ta didan maramramanan dagiti ikan, pipino, sandia, kutsay, sebuyas, ken bawang ti Egipto, no di manna laeng. (11:4) Napalalot’ leddaang ni Moises ket indawatna nga isut’ papatayen ni Jehova imbes nga agtultuloy a mangawir amin kadagitoy a tattao. Kas konsiderasion, kinessayan ni Jehova ti espiritu ni Moises ket insaadna iti 70 a panglakayen, ket inda binadangan ni Moises kas propeta iti pakarso. Sa simmangpet ti adu a karne. Kas datin a napasamak, ti angin inabugna dagiti tukling manipud baybay, ket sigagaramugam dagiti umili a nagurnong ti adu nga abastoda, a siaagum a nagummongda para iti bagbagida. Simged ti pungtot ni Jehova iti umili, a kinabilna dagiti adu gaput’ naagum a tarigagayda.​—Ex. 16:2, 3, 13.

19. Kasano a tinaming ni Jehova ti panagtanabutob da Miriam ken Aaron?

¹⁹ Nagtultuloy dagiti problema. Gapu ta dida minatmatan a siuumiso ni adingda a Moises, a representante ni Jehova, nakirikkiar kenkuana da Miriam ken Aaron gapu iti baketna, a kassangpet iti pakarso. Kalikagumandat’ ad-adu nga autoridad, a pumada ken Moises, idinto ta “ni lalaki a Moises isu idi ti kapapakumbabaan kadagiti amin a lallaki nga adda iti rabaw ti daga.” (Num. 12:3) Ni Jehova a mismot’ nangtinggar kadakuada ket impannayagna a naisangayan ti saad ni Moises, ket pinagkukutelna ni Miriam, a rimsua nga isut’ nangsugsog iti dayta a panagreklamo. Naagasan met la kalpasanna gaput’ panangibabaet ni Moises.

20, 21. Aniada a pasamak ti nakaigapuan ti panangikeddeng ni Jehova nga agalla-alla ti Israel iti 40 a tawen idiay let-ang?

²⁰ Idi dimmanondat’ Cades, nagpakarsot’ Israel iti arpad ti Naikari a Daga. Itan imbilin ni Jehova a mangibaon ni Moises kadagiti espia a mangsimisim iti daga. Simrekdat’ abagatan, sada nagpaamianan ingga “iti pagserkan ti Hamat,” a ginasut a kilometrot’ napagnada iti 40 nga aldaw. (13:21) Idi nagsublida nga awitdat’ nabaknang a bungbunga ti Canaan, sangapulo nga espia ti sitatakrut a nagkuna a kinamaag ti inda pananglaban iti napigsa nga ili nga addaan dadakkel a nasarikedkedan a siudad. Inkagumaan ni Caleb a patalnaen ti gimong babaen iti nasayaat a report, ngem di nagballigi. Dagidi rebeliuso nga espia pinagpigergerdat’ puso dagiti Israelita, a sinaoda a dayta a dagat’ “manglamut kadagiti agnaed kenkuana” a kunada, “Amin a tattao a nakitami idiay ket tattaoda a natayag unay.” Bayat a nagraira ti dayamudom ti yaalsa idiay pakarso, nakipakaasi da Josue ken Caleb, “Ni Jehova adda kadatayo. Dikay agbuteng kadakuada.” (13:32; 14:9) Nupay kasta, nagnunumuan ti gimong a batuenda ida.

²¹ Idin nakibiang a direktamenten Jehova, a kunana ken Moises: “Kasanonto ti kabayag ti panangumsina kaniak daytoy nga ili, ket kasanonto ti kabayag ti dida panamati kaniak gapu kadagiti amin a pagilasinan nga inaramidko iti tengngada?” (14:11) Dinawat ni Moises a dina koma dadaelen ti nasion, ta ti nagan ken dayaw ni Jehova ket agngangabit. Inkeddeng ngarud ni Jehova a ti Israel agalla-allanto idiay let-ang agingga nga amin dagiti nairehistro, manipud 20-años agpangato, ket matayda. Kadagidiay nairehistro a lallaki, da laeng Caleb ken Josue ti napalubosan a makastrek iti Daga a Naikari. Pinadas dagiti umili ti nagbukbukod a simmang-at, ngem pinarmek ida dagiti Amalecita ken Cananeo. Anian a didigrat’ sinagaba ti ili gaput’ panangumsina ken Jehova ken iti nasungdo a representantena!

22. Kasano a naigunamgunam ti kinapateg ti panagtulnog?

²² Wen, adut’ masapulda idi a sursuruen no iti panagtulnog. Maikanatad, ninayonan ni Jehova ida kadagiti linteg a nangitampok itoy. Impakaammona kadakuada nga inton dumtengda iti Naikari a Daga, masapul nga agdatondat’ pangabbong kadagiti biddutda, ngem mapapatayto a di bumurong daydiay igagaranat’ sumukir. Gapuna, idi natakkuatanda ti tao nga agur-urnong ti pagsungrod a sinupringna ti linteg ti Sabbath, imbilin ni Jehova: “Ti lalaki di bumurong mapapatayto.” (15:35) Kas pammalagip kadagiti bilin ni Jehova ken ti kinanasken ti panagtulnog kadagita, imbilin ni Jehova nga ikkandat’ barayuboy ti gayadan ti pagan-anayda.

23. Aniat’ resulta ti yaalsa da Kore, Datan, ken Abiram?

²³ Kaskasdi, rimsua manen ti yaalsa. Da Kore, Datan, Abiram, ken 250 a prominente a lallaki ti gimong nagtitiponda a bimmusor iti autoridad da Moises ken Aaron. Indatag ni Moises ken Jehova dayta, a kunana kadagiti rebelde: ‘Mangalakayo ti pagpasged ken insienso ket idatagyo iti saklang ni Jehova, ket bay-anyo nga agpili.’ (16:6, 7) Nagparang ti dayag ni Jehova iti intero a gimong. Sipapardas nga intednat’ pannusa, a nagrengngat ti daga ket inalun-onna ti sangakabbalayan da Kore, Datan, ken Abiram, ket naipatulod ti apuy a nanguram kadagiti 250 a lallaki, agraman ni Kore, a nangidatag iti insienso. Iti sumuno nga aldaw, inrugi manen dagiti umili a kondenaren da Moises ken Aaron gaput’ inaramid ni Jehova, iti kasta sinaplitna ida, nga inkisapnat’ 14,700 a managtanabutob.

24. Aniat’ inted ni Jehova a pagilasinan a mamagngudo iti yaalsada?

²⁴ Gapu kadagitoy a pasamak, imbilin ni Jehova a tunggal tribo mangidatag iti sarukod iti saklangna, agraman sarukod nga addaan nagan ni Aaron para iti tribo ni Levi. Iti sumuno nga aldaw nagparang a ni Aaron isut’ pinili ni Jehova para iti kinapadi, ta ti sarukodna laeng ti nagsabong ken nagbunga iti naluom nga almendras. Maidulin daydi idiay lakasa ti tulag “a pagilasinan kadagiti annak ti yaalsa.” (Num. 17:10; Heb. 9:4) Kalpasan ti kanayonan nga instruksion ti pannakasuportar ti kinapadi babaen kadagiti apagkapullo ken ti pannakausar ti danum a pagdalus agraman dapo ti nalabaga a baka, agsubli ti salaysay idiay Cades. Ditoy a natay ken naitanem ni Miriam.

25. Kasano a da Moises ken Aaron dida sinantipikar ni Jehova, ket aniat’ resultana?

²⁵ Ita manen ta addadan iti arpad ti Daga a Naikari nakiririda ken Moises gapu ta awan danum. Imbilang ni Jehova nga Isu ti kinaririda, ket nagparang a sidadayag, a binilinnan Moises nga alaenna ti sarukod ket paruarenna ti danum manipud iti bato. Sinantipikar aya da Moises ken Aaron ni Jehova? Imbes ketdi, namindua a pinang-or ni Moises a sipupungtot daydi bato. Adda ininum dagiti umili ken dagiti animalda, ngem da Moises ken Aaron dida pinadayawan ni Jehova. Nupay dandanin maungpot daydi makapulkok puso nga idadaliasatda iti let-ang, napagluksawda a dua ni Jehova ket imbagana a didanto makastrek iti Daga a Naikari. Natay ni Aaron kalpasanna idiay Bantay Hor, ket ni anakna nga Eleazar ti nagannong kas nangato a padi.

26. Aniada a pasamak ti nangtanda ti pananglikawda iti Edom?

²⁶ Nagpadaya ti Israel ket pinadasna a lasaten ti daga ti Edom ngem pinaksiatda ida. Idi nanglikawda iti beddeng ti Edom, nagproblemada manen idi a nagreklamoda iti Dios ken ni Moises. Naumadan iti manna, ken mawawda. Gaput’ kinarebeliusoda imbaon ni Jehova dagiti nagita a karasaen, ket adut’ natay. Idi agangay, gapu ta nagpakpakaasi ni Moises, imbaga ni Jehova a mangaramid iti umap-apuy a bronse a sinan-uleg sana ibayog iti maysa a monmon. Dagidiay kagaten ti uleg ngem kumitada iti bronse nagbiagda. Idi nagpaamiananda, sinaranget ida ni nauyong a Sehon nga ari dagiti Amorreo ken ni Og ti Basan. Pinarmek ti Israel ida iti pagbabakalan, ket tinagikuada ti dagada iti dayaen ti Ginget a Tanap.

27. Kasano a sinumra ni Jehova dagiti gakat ni Balac a nainaig ken Balaam?

²⁷ Dagiti pasamak iti Tanap ti Moab (22:1–36:13). Kas panangseggadat’ iseserrekda idiay Canaan, naguummong itan dagiti Israelita iti disierto a tanap ti Moab, amiananen ti Natay a Baybay ken dayaen ti Jordan iti ballasiw ti Jerico. Idi makitada daytoy naglawa a pakarso iti sanguananda, nagpigerger dagiti Moabita. Ni Balac nga arida, nga immuman kadagiti Madianita, pinaayabannan Balaam tapno agbuyon ket mailunod ti Israel. Nupay direktamente nga imbagat’ Dios ken Balaam a, “Dikanto mapan kumuyog kadakuada,” kayatnat’ mapan. (22:12) Kalikagumanna ti gunggona. Idi kuan napanen, ngem tiniped ti anghel ket milagro a nagsao ti mismo nga asnana a nangtubngar kenkuana. Idi ngarud ta ibalikasen ni Balaam dagiti lunod iti Israel, ti espiritut’ Dios ti nangtignay kenkuana, gapuna a ti uppat a padtona inyebkasdat’ bendision iti nasion ti Dios, nga impadtona pay a rumsuanto ti bituen ken Jacob ket tumakderto ti setro iti Israel a mangsakup ken mangdadael.

28. Ania a nasikap a silo ti immapay iti Israel gaput’ singasing ni Balaam, ngem kasano a simmardeng ti saplit?

²⁸ Idi nakapungtot ni Balac gapu ta di met nailunod ni Balaam ti Israel, inay-ayona ti ari babaen iti panangisingasingna nga usaren dagiti Moabita dagiti babbaina tapno gargarienda dagiti lallaki ti Israel a makiraman kadagiti nalaad a ritual iti panagrukbab ken Baal. (31:15, 16) Ditoy, iti mismo a beddeng ti Naikari a Daga, natnag dagiti Israelita iti nakaro nga imoralidad ken iti panagrukbab kadagiti ulbod a didiosen. Idi bimmara ti pungtot ni Jehova a nagbalin a saplit, imbilin ni Moises ti nadagsen a pannakadusa dagiti nagbasol. Idi nakita ni Finehas, nga anak ti nangato a padi, ti panguluen a nangiserrek iti babai a Midianita iti toldana iti mismo a pakarso, sinarunona sana pinapatayda ida, a ginayangnat’ mabagbagi ti babai. Gapu itoy, nagsardeng ti saplit, ngem 24,000 ti natay gapu iti dayta.

29. (a) Aniat’ impalgak ti sensus idi ngudo ti maika-40 a tawen? (b) Aniat’ insaganada itan ta sumrekdan iti Naikari a Daga?

²⁹ Imbilinen ni Jehova kada Moises ken Eleazar a bilangenda manen dagiti umili, kas naaramid idiay Bantay Sinai 39 a tawenen ti napalabas. Ti kuentada ipakitana a dida nanayonan. Maisupadi ketdi, adda 1,820 a lallaki ti bimmabaan ti dagupda. Awan nabati kadagidi soldado a naibilang idiay Sinai, malaksid kada Josue ken Caleb. Kas impasimudaag ni Jehova, natayda amin idiay let-ang. Itan imbilinen ni Jehova ti pannakabingbingay ti daga kas tawid. Inulitna a kinuna a ni Moises dinto sumrek iti Naikari a Daga gapu ta dina sinantipikar ni Jehova kadagiti danum ti Meriba. (20:13; 27:14, dagiti footnote) Ni Josue ti nadutokan a suno ni Moises.

30. Kasano a nasingir ti basol dagiti Madianita, ket ania a teritoria ti naituding iti daya ti Jordan?

³⁰ Baeten ken Moises, impalagip ni Jehova iti Israel ti kinapateg dagiti lintegna maipapan kadagiti daton ken piesta ken ti kinaserioso dagiti kari. Impasingirna pay ken Moises ti basol dagiti Madianita a nanggargari iti Israel gapu ken Baal ti Peor. Natay amin a lallaki a Madianita idiay pagbabakalan, agraman ni Balaam, ket dagiti laeng babbalasang ti nakalasat, 32,000 kadakuada ti nakautibo agraman samsam a nakaibilangan ti 808,000 nga animal. Awan uray maysa nga Israelita a natay dita a bakal. Dagiti annak ni Ruben ken Gad, nga agtartaraken kadagiti animal, dinawatda nga agtaengda iti daga a dayaen ti Jordan, ket kalpasan nga immanamongda a tumulong iti pannakaparmek ti Naikari a Daga, naipalubos ti dawatda, gapuna dagitoy dua a tribo, agraman kagudua a tribo ni Manases, tinawidda daytoy nadam-eg a kabengkagan.

31. (a) Idi simrekda iti daga, kasano nga itultuloy komat’ Israel ti agtulnog? (b) Aniada nga instruksion ti naited maipapan iti tawid dagiti tribo?

³¹ Kalpasan a rinepasoda dagiti nagsarsardenganda iti 40 a tawen, inggunamgunam manen ti rekord ti panagtulnogda ken Jehova. Ited ti Dios kadakuada ti daga, ngem masapul nga inda talipuposen, paksiaten dagiti rinuker, managrukbab demonio nga umili ken dupraken amin a ramramit ti idolatroso a relihionda. Naited ti detalyet’ beddeng ti inted-Dios a dagada. Mabingbingay dayta kadakuada babaen iti ginnasatan. Dagiti Levita, nga awan tawidda kas tribo, maikkandat’ 48 a siudad agraman pagpastoranda, 6 kadagita ti agbalin a siudad a pagkamangan dagiti nakapapatay a dida inggagara. Ti teritoriada agtalinaed koma iti triboda, a di mayalis iti sabali a tribo uray makiasawada. No awan agtawid a lalaki, dagiti babbai nga agtawid​—kas ehemplo, dagiti babbalasang ni Salfaad​—​katribuanda koma ti pakiasawaanda. (27:1-11; 36:1-11) Ti Numeros agngudo kadagitoy a bilin ni Jehova baeten ken Moises ket dagiti annak ti Israel nakasaganada met laengen a sumrek iti Daga a Naikari.

NO APAY NAIMBAG

32. Kasano a ni Jesus ken ti datonna nailadawanda iti Numeros?

³² Namin-adu a tinukoy ni Jesus ti Numeros, ket dagiti apostolna ken dadduma a mannurat iti Biblia nabatad nga ipakitada ti kinapateg ken kinaimbag dayta a rekord. Ti matalek a panagserbi ni Jesus, espesipiko nga indilig ni apostol Pablo ken Moises, a kaaduannat’ naisurat iti Numeros. (Heb. 3:1-6) Kadagiti daton nga animal ken ti pannakaiwarsi ti dapo ti urbon a nalabaga a baka iti Numeros 19:2-9, makitatay manen ti pannakailadawan ti dakdakkel a probision a pannakadalus baeten iti daton ni Kristo.​—Heb. 9:13, 14.

33. Apay a ti ipupussuak ti danum idiay let-ang paginteresantay ita?

³³ Umarngi pay, impakita ni Pablo a ti ipupussuak ti danum iti bato idiay let-ang napnuan kaipapanan kadatayo, a kunkunana: “Immin-inumda iti daydiay bato a naespirituan a sumursurot kadakuada, ket daydi a bato kaipapananna ni Kristo.” (1 Cor. 10:4; Num. 20:7-11) Maikanatad, ni Kristo a mismot’ nagkuna: “Siasinoman nga uminum iti danum nga itdekto kenkuana uray kaano saanto a mawawen, no di ket ti danum nga itdekto kenkuana agbalinto nga ubbog ti danum nga agburayok a maipaay iti biag nga agnanayon.”​—Juan 4:14.

34. Kasano nga impakitan Jesus a ti bronse nga uleg adda propetiko a kayuloganna?

³⁴ Direktamente met a tinukoy ni Jesus ti insidente a nairekord iti Numeros a mangiladawan iti karkarna a probision nga inaramid ti Dios babaen kenkuana. “No kasano ti panangibayog ni Moises iti uleg idiay let-ang,” kunana, “kasta met a masapul a ti Anak ti tao maibayog met, tapno amin a mamati kenkuana maaddaan ti biag nga agnanayon.”​—Juan 3:14, 15; Num. 21:8, 9.

35. (a) Aniada komat’ aluadan dagiti Kristiano, kas inladawan dagiti Israelita idiay let-ang, ken apay? (b) Sigun kadagiti suratda, aniada nga ehemplot’ kinaagum ken yaalsa ti tinukoy da Judas ken Pedro?

³⁵ Apay a nasentensiaan dagiti Israelitat’ panagalla-alla iti 40 a tawen idiay let-ang? Gapu ta awan pammatida. Nangted ni apostol Pablo ti nabileg a pammagbaga itoy a punto: “Agaluadkayo, kakabsat, di la ket ta addanto siasinoman kadakayo ti maysa a puso a dakes a saan a mamati nga umadayo iti Dios a sibibiag; no di ket agbibinnalakadkayo iti inaldaw.” Gaput’ kinasukir ken kinaawan pammatida, natay dagidi nga Israelita idiay let-ang. “Umagawatay ngarud tapno sumrektay iti panaginana [ti Dios], di la ket ta adda matnag iti kasta met la a pagwadan iti kinasukir.” (Heb. 3:7–4:11; Num. 13:25–14:38) Kas pakdaarna kadagiti nadangkes nga agbassawang kadagiti nasantuan a banag, tinukoy ni Judas ti kinaagum ni Balaam iti gunggona ken ti rebeliuso a panagsao ni Kore maibusor ken Moises nga adipen ni Jehova. (Jud. 11; Num. 22:7, 8, 22; 26:9, 10) Tinukoy met ni Pedro ni Balaam a daydiay “nagayat iti gunggona ti panagaramidna iti dakes,” ken ni naipadayag a Jesus sigun iti impalgakna ken Juan a daydiay ‘nangipasango iti Israel iti pakaitibkolan nga idolatria ken pannakiabig.’ Talaga a ti Nakristianuan a kongregasion itatta mapakdaaran koma kadagita a nakillo.​—2 Ped. 2:12-16; Apoc. 2:14.

36. Aniada a makadangran nga aramid ti impakdaar ni Pablo, ket kasanotay a magunggonaan ita iti balakadna?

³⁶ Idi rimsuat’ imoralidad iti kongregasion sadi Corinto, insurat ni Pablo a dida “aguman dagiti banag a makadangran,” a tinukoyna nga espesipiko ti Numeros. Imbalakadna: “Ditay met makiabig, a kas pannakiabig dagiti dadduma, ket iti maymaysa nga aldaw napasag dagiti duapulo ket tallo a ribo.” (1 Cor. 10:6, 8; Num. 25:1-9; 31:16)b Idi ngay nagreklamoda a ti panagtulnog kadagiti bilin ni Jehova ket nabantot kadakuada ken naumada iti manna a probision ni Jehova? Maipapan itoy, kuna ni Pablo: “Ditay met suoten ni Jehova, kas panangsuot dagiti dadduma kadakuada, ket natayda gapu kadagiti uleg.” (1 Cor. 10:9; Num. 21:5, 6) Sa intuloy ni Pablo: “Ditay met agtanabutob, kas panagtanabutob ti dadduma kadakuada, ket natayda gapu iti agpapatay.” Anian a nagpait ti kapadasan ti Israel gaput’ panagtanabutobda a maibusor ken Jehova, ken iti representantena, ken kadagiti probisionna! Dagitoy a banag a “naaramidda kadakuada a pagulidanan” agtakderda koma a nabatad a pakdaar kadatay amin itatta, tapno itultuloytay ti agserbi ken Jehova buyogen ti naan-anay a pammati.​—1 Cor. 10:10, 11; Num. 14:2, 36, 37; 16:1-3, 41; 17:5, 10.

37. Iladawanyo no kasano a ti Numeros tumulong kadatayo a mangtarus kadagiti dadduma a tekstot’ Biblia.

³⁷ Mangted met ti Numeros iti impormasion tapno ad-adda a matarusan dagiti dadduma a tekstot’ Biblia.​—Num. 28:9, 10​—Mat. 12:5; Num. 15:38​—Mat. 23:5; Num. 6:2-4​—Luc. 1:15; Num. 4:3​—Luc. 3:23; Num. 18:31​—1 Cor. 9:13, 14; Num. 18:26​—Heb. 7:5-9; Num. 17:8-10​—Heb. 9:4.

38. Kadagiti ania a wagas a ti Numeros naimbag, ket idirihirnat’ atensiontayo iti ania?

³⁸ Ti nairekord iti Numeros talaga nga impaltiing ti Dios, ket naimbag a pakasursuruantayo iti kinapateg ti panagtulnog ken Jehova ken panagraem kadagidiay intedna a mangaywan iti ilina. Kas ehemplo, tubngarennat’ dakes nga aramid, ket kadagiti pasamak nga addaan propetiko a pategda, idirihirnat’ atensiontayo iti Daydiay inted ni Jehova kas Mangisalakan ken Lider ti ilina itatta. Itdenna ti nasken ken makaisuro a singgalut iti rekord nga agturong iti pannakaipasdek ti nalinteg a Pagarian ni Jehova iti sidong ni Jesu-Kristo, ti tinudinganna kas Mangibabaet ken Nangato a Padi.

[Footnotes]