BAYBAY

Ti ragup a dandanum ditoy daga kas naiduma iti takdang; wenno maysa a dakkel nga ummong ti naapgad wenno natamnay a danum, a gagangay a basbassit ngem iti taaw ken sangkapaset wenno naan-anay a tinikub ti daga. Abbongan ti danum ti nasurok a 70 porsiento ti rabaw ti daga.

Ni Jehova ti Namarsua iti Baybay ken Mangiturturay iti Dayta. Maulit-ulit a bigbigen ti Biblia a ni Jehova ti Namarsua kadagiti baybay, a nabukel dayta a naiduma iti namaga a daga iti maikatlo nga aldaw ti panagparsua. (Ge 1:9, 10, 13; Ne 9:6; Ara 4:24; 14:15; Apo 14:7) Deskribiren met ti Biblia ti pannakabael ni Jehova a mamagtignay iti pannakabalinna iti baybay ken mangituray iti dayta. (Job 26:12; Sal 65:7; 89:9; Jer 31:35) Idi adda ditoy daga ti Anakna, isu impaayan ni Amana iti autoridad a mangbilin iti baybay, ket naballigi a naaramatna dayta nga autoridad. (Mt 8:23-27; Mr 4:36-41; Jn 6:17-20) Dagiti igid ti baybay, kasta met dagiti panagatab ken panagugot pagtalinaedenda ti baybay iti las-ud dagiti naipasdek a pagpatinggaanna, a kasla ket tay nabangenan babaen kadagiti ruangan​—mangiparangarang iti pannakabael ti Dios a mangituray kadagiti baybay. (Job 38:8-11; Sal 33:7; Pr 8:29; Jer 5:22; kitaenyo ti DARAT.) Gapu iti daytoy a gapuanan mainaig iti baybay, kasta met iti akem dayta iti siklo ti danum ti daga (Ec 1:7; Am 5:8), ti baybay ket maysa a pagarigan ti nakaskasdaaw nga ar-aramid ni Jehova. (Sal 104:24, 25) Iti naindaniwan a panagsao, uray dagiti baybay makiramanda iti panangidaydayaw iti Namarsuada.​—Sal 96:11; 98:7.

Dagiti Baybay iti Lugar ti Israel. Kadagiti baybay iti lugar ti Israel, ti kalatakan isu ti “Dakkel a Baybay [Mediteraneo],” naawagan met “makinlaud a baybay” wenno “Baybay” laeng. (Jos 1:4; De 11:24; Nu 34:5) Ti dadduma pay ramanenda ti Nalabaga a Baybay, wenno Baybay ti Egipto (Ex 10:19; Isa 11:15); Asin (Natay) a Baybay, Baybay ti Araba, wenno “makindaya a baybay” (De 3:17; Eze 47:18); ken Baybay ti Galilea, Baybay ti Kinneret, wenno Baybay ti Tiberias. (Mt 4:18; Nu 34:11; Jn 6:1; kitaenyo ti ASIN A BAYBAY; DAKKEL A BAYBAY; GALILEA, BAYBAY TI; NALABAGA A BAYBAY.) Iti Biblia, ti piho a dandanum a tukoyen ti sao a “baybay” ket masansan a masinunuo manipud konteksto. (Ex 14:2 [idiligyo ti Ex 13:18]; Mr 2:13 [idiligyo ti ber 1].) No dadduma, ti Hebreo a termino mayaplikar met kadagiti karayan.​—Jer 51:36 (dakamatenna ti Eufrates); Isa 19:5 (ti Nilo).

Ti Mangliwengliweng, Yuyeng. Sigun iti Greek and English Lexicon to the New Testament ni Parkhurst (London, 1845, p. 2), ti Griego a sao nga aʹbys·sos, a kaipapananna ti “nakaun-uneg wenno aglablabes ti kaunegna” ken masansan a maipatpatarus a “mangliwengliweng, yuyeng,” ket no dadduma maar-aramat a tumukoy iti baybay wenno kas maidilig iti baybay gapu iti napalalo ken kasla di matukod a kinaadalem ti baybay. (Ro 10:6, 7; kitaenyo ti De 30:12, 13.) Kadagiti simbolo iti Apocalipsis, “ti atap nga animal nga umuli manipud iti mangliwengliweng” (Apo 11:7) ket naikuna iti Apocalipsis 13:1 kas sumang-at manipud iti “baybay.”​—Kitaenyo ti MANGLIWENGLIWENG, YUYENG.

Namunganayan Dagiti Biag iti Baybay. Kunaen ti salaysay ti Genesis a dagiti biag iti baybay ken dagiti agtaytayab a parsua isuda ti kaunaan nga animal ditoy daga. Mabasa iti dayta: “Ket kinuna ti Dios: ‘Ti dandanum pagpangenenda koma ti pangen dagiti sibibiag a kararua ket dagiti agtaytayab a parsua agtayabda koma iti ngatuen ti daga iti sanguanan ti tangatang ti langlangit.’ Ket ti Dios pinarsuana dagiti dadakkel nga ulimaw ti baybay ken tunggal sibibiag a kararua nga aggaraw, a pinagpangen ti dandanum sigun kadagiti kakikitada, ken tunggal nagpayak nga agtaytayab a parsua sigun iti kakikitana. Ket nakita ti Dios a nasayaat dayta. Gapuna binendisionan ida ti Dios, a kunkunana: ‘Agbungakayo ken agadukayo ket punnuenyo ti dandanum kadagiti labneng ti baybay, ket dagiti agtaytayab a parsua umaduda koma iti daga.’ Ket naadda ti rabii ken naadda ti bigat, aldaw a maikalima.”​—Ge 1:20-23.

Iti panangikuna ti Dios a, “Ti dandanum pagpangenenda koma,” saanna nga impabiang kadagiti mismo a baybay ti itataud ti biag, tapno mangpatanorda iti maysa a nagkauna a porma a timmaudan ti amin a sabsabali pay nga animal. Ta kunaen met ti salaysay a ti “Dios pinarsuana [dagiti parsua iti danum] . . . sigun kadagiti kakikitada.” Kasta met, iti rekord iti ‘aldaw a maikanem’ ken iti pannakaparsua ti an-animal iti takdang, nailanad a kunkunaen ti Dios: “Ti daga pataudenna koma dagiti sibibiag a kararua sigun kadagiti kakikitada.” Ti Dios saanna a binilin ti baybay a mangpataud iti sibibiag a bambanag maipaay iti takdang, saanna met a binay-an a dagitoy a banag tumaudda iti baybay, no di ket ti “Dios inaramidna” ti tunggal kakikita a mayataday iti taeng a pagyanan ti tunggal maysa.​—Ge 1:24, 25.

Mangiladawan nga Usar. Nupay ti Naikari a Daga saklawenna idi ti “manipud iti Nalabaga a Baybay agingga iti baybay dagiti Filisteo [ti Baybay Mediteraneo] ken manipud iti let-ang agingga iti Karayan [Eufrates],” ti pannakailadawan ti pagturayan ti dumteng a Mesianiko nga Ari kas adda ‘manipud iti baybay agingga iti baybay ken manipud iti Karayan agingga kadagiti ungto ti daga’ nalawag a tumukoy iti intero a globo. (Ex 23:31; Zac 9:9, 10; idiligyo ti Da 2:34, 35, 44, 45.) Impasimudaag daytoy da Mateo ken Juan iti panangyaplikarda iti padto ni Zacarias, nga iti dayta a padto adawen ni Zacarias ti Salmo 72:8.​—Mt 21:4-9; Jn 12:12-16.

Manglapunos a buyot. Dineskribir ni Jeremias ti uni dagiti mangraraut iti Babilonia a “kas iti baybay a naariwawa.” (Jer 50:42) Gapuna, idi impadtona a ti “baybay” sumang-at iti rabaw ti Babilonia, nabatad a tuktukoyenna ti kasla panaglayus dagiti rumaraut a buyot iti panangidaulo dagiti Medo ken Persiano.​—Jer 51:42; idiligyo ti Da 9:26.

Reprep a tattao a naisina iti Dios. Ni Isaias impadisna dagiti nadangkes a tattao ditoy daga, ti reprep a tattao a naisina iti Dios, iti “baybay a maipalpallayog, no saan a makapaglinak, a ti dandanumna mangipurpuruakda iti ruot ti baybay ken pitak.” (Isa 57:20) Iti Apocalipsis 17:1, 15 dagiti “danum” a “pagtugtugawan” ti Babilonia a Dakkel naikuna a kaipapananda dagiti “ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao.” Impadto pay ni Isaias iti Sion, a “babai” ti Dios: “Agsipud ta ti kinabaknang ti baybay agturongto a mismo kenka; dagiti mismo a sanikua ti nasnasion umaydanto kenka.” (Isa 59:20; 60:1, 5) Agparang a kaipapanan daytoy a ti adu a tattao manipud kadagiti umariwekwek iti daga agturongda iti simboliko a “babai” ti Dios.

Dineskribir ni Daniel ti uppat nga ‘animal’ a simmang-at “manipud iti baybay” ken impalgakna a dagitoy isimboloda ti napolitikaan nga ar-ari wenno pagpagarian. (Da 7:2, 3, 17, 23) Umasping iti dayta, tinukoy ni Juan ti maysa nga “atap nga animal a sumangsang-at manipud iti baybay,” kayatna a sawen, manipud iti nakadakdakkel a paset ti sangatauan a naisina iti Dios; ket yantangay nangdakamat iti balbalangat ken iti maysa a trono iti simboliko a pamay-an, daytoy nga animal manipud iti “baybay” inaigna manen iti maysa a napolitikaan nga organisasion. (Apo 13:1, 2) Iti sirmata nakitana met ti tiempo inton maadda ti “maysa a baro a langit ken maysa a baro a daga” ken inton maawanen ti “baybay,” awan sabali, ti nagulo a reprep a tattao a naisina iti Dios.​—Apo 21:1.

Tattao nga awanan pammati. Ti tao nga awanan pammati, nga addaan kadagiti panagduadua no agkararag iti Dios, ket inyasping ni adalan a Santiago iti “dalluyon ti baybay nga iduron ti angin ket maipalpallayog.” Saanna a bigbigen wenno tagipatgen dagiti nasayaat a kualidad ti Dios a kas ti kinamanagparabur ken naayat a kinamanangngaasi. “Saan koma a pagarupen dayta a tao nga umawatto iti aniaman manipud ken Jehova; isu ket di makapangngeddeng a tao, di agtaltalinaed kadagiti amin a dalanna,” imbatad ni Santiago.​—San 1:5-8.

Imoral a tattao. Ni Judas a kabsat ni Santiago pakdaaranna dagiti padana a Kristiano maipapan iti dakkel a peggad manipud kadagiti nadangkes a tattao a sililimed a sumrek iti kongregasion buyogen ti panggep a mangiserrek iti moral a pannakatulaw. Awaganna ida iti “nadawel a daldalluyon ti baybay a mangilabutab kadagiti bukodda a pakaibabainan.” (Jud 4-13) Mabalin a pampanunoten idi ni Judas ti immun-una a sasao ni Isaias (57:20) ken mabalin nga iti piguratibo a pamay-an desdeskribirenna ti nagartem ken inggagara a di panangikabilangan dagiti kasta a tattao iti linlinteg ti Dios ken ti panangdupagda kadagiti moral a bangen nga intuding ti Dios gapu iti nakababain ken dinederrep a danada. Kas kunaen ti Commentary ni Cook iti Judas 13: “Iduyayyatda iti publiko ti pitak ken rugit dagiti panaglablabesda . . . Gapuna ilabutab dagitoy a tattao ti bukodda a nakababain nga ar-aramid, ken iduyayyatda dagita tapno makita ti amin a tattao, ket iti kasta mababalaw ti Iglesia gapu iti dakes nga ar-aramid dagitoy nga aginkukuna.” Kunaen ti sabali pay a komentarista: “Ti iburayda ket awan kapaypay-anna ken awan patpategna a kas iti labutab dagiti dalluyon ti taaw, ket ti ibungana, iti kinapudnona, isu ti pannakaiwaragawag ti bukodda a pannakaibabain.”​—Barnes’ Notes on the New Testament, 1974; idiligyo ti panangiladawan ni Pedro iti kakasta a tattao iti 2Pe 2:10-22.