ASTROLOGO

Ti sao a ga·zerinʹ ket agparang laeng iti paset ti Daniel a naisurat iti Aramaiko (Da 2:4b–7:28) ken nagtaud iti sao a kaipapananna ti “tikapen,” a ti maipagarup a matuktukoy ket dagidiay mangbembenneg iti langlangit tapno maurnos sigun kadagiti konstelasion. (Da 2:34) Ti sumagmamano a bersion ti Biblia (Dy, KJ, Le, AS) ipatarusda ti orihinal nga Aramaiko a sao a ga·zerinʹ kas “mammadles.” (Da 2:27; 4:7 [ber 4, Dy; Le]; 5:7, 11) Daytoy a kulto iti astrolohia ket buklen dagidiay “mangikeddeng iti gasat dagiti indibidual, maibatay iti panagsaad dagiti bituen iti oras ti pannakaipasngay, babaen iti nadumaduma nga arte ti panagpattapatta ken panagpadles.” (Gesenius’s Hebrew and Chaldee Lexicon, impatarus ni S. P. Tregelles, 1901, p. 166, 167) Ti astrolohia ket kangrunaanna a politeistiko; timmanor dayta iti makimbaba a Ginget ti Mesopotamia, mabalbalin a di nagbayag kalpasan ti Layus idi simiasi dagiti tattao manipud nasin-aw a panagdaydayaw ken Jehova. Idi agangay, ti nagan a Caldeo nagbalin a gistay kapadpada ti “astrologo.”

Iti daytoy a palso a siensia ti astrolohia, patien nga adda nadumaduma a dios nga agturay iti tunggal benneg ti langlangit. Ti tunggal panaggunay ken karkarna a pasamak iti langit, a kas iti ileleggak ken ilelennek ti init, equinox ken solstice, panagbalbaliw ti langa ti bulan, eklipse, ken layap, ket naikuna a gapuanan dagitoy a didios. Ngarud, regular a nainotar dagitoy a kosmiko a panaggunay, naaramid dagiti detalyado unay a tsart ken listaan dagiti pannakapasamakda, ket maibatay kadagitoy, naipadles ti natauan nga ar-aramid ken paspasamak iti rabaw ti daga. Amin a banag, publiko ken pribado, ket patien nga adda iti sidong ti panangkontrol dagitoy a didios ti langlangit. Kas imbungana, sakbay a naaramid dagiti napolitikaan wenno namilitariaan a pangngeddeng, naayaban nga umuna dagiti astrologo tapno basaen ken ibuksilanda dagiti partaan ket ipaayda ti balakadda. Iti daytoy a pamay-an, dimmakkel ti pannakabalin ken impluensia ti bunggoy ti papadi iti kabibiag dagiti tattao. Kunkunaenda nga addaanda iti datdatlag a pannakabalin, pannakatarus, ken dakkel a sirib. Aniaman a dakkel a templo a naipatakder iti nagtetengngaan dagiti taga Babilonia ket naaddaan iti bukodna nga obserbatorio kadagiti nailangitan a banag.

Idi maikawalo a siglo K.K.P., idi impadto ni mammadto Isaias ti pannakadadael ti Babilonia, kinaritna dagiti manangpatigmaan nga astrologo nga agpalpaliiw-iti-bitbituen iti dayta a naukomen a siudad nga isalakanda dayta, a kunkunana: “Napakilka [ti Babilonia] iti kinaadu dagiti manangbalakadmo. Tumakderda koma, ita, ket isalakandaka, dagiti managdaydayaw iti langlangit, dagiti manangmatmat iti bitbituen, dagidiay mangiparparuar iti pannakaammo kadagiti baro a bulan maipapan iti bambanag a dumtengto kenka.”​—Isa 47:13.

Iti panagtultuloy ti pakasaritaan, ni Daniel ken ti tallo a kakaduana nagbalinda a kautibo iti daytoy a daga dagiti astrologo. Idi nasubokda “no maipapan iti tunggal banag ti sirib ken pannakaawat,” natakuatan ti ari ti Babilonia a dagitoy a Hebreo ket “maminsangapulo a nalalaing ngem iti amin a managsalamangka a papadi ken kadagiti aran nga adda iti intero a naarian a pagturayanna.” (Da 1:20) Kalpasanna naawagan ni Daniel kas “panguluen ti managsalamangka a papadi” (Da 4:9), ngem napateg nga imutektekan a saanna a pulos nga inwaksi ti panagdaydayaw ken Jehova tapno agbalin nga agpalpaliiw-iti-bitbituen a ‘manangbenneg iti langlangit.’ Kas pagarigan, nakapungtot unay ni Nabucodonosor idi a dagiti astrologo ken ti dadduma pay kadagiti “masirib a tattao” napaayda a mangipalgak iti tagtagainepna nga uray la inyebkasna: “Marangrangkaykayto, ket dagiti bukodyo a balay mapagbalinto a publiko a pagiblengan.” (Da 2:5) Ni Daniel ken ti kakaduana nairamanda iti daytoy a nasaknap a bilin, ngem sakbay pay a maipatungpal ti panangpapatay, naiyeg ni Daniel iti sanguanan ti ari, a kenkuana kinuna ni Daniel: “Adda maysa a Dios iti langlangit a Manangipalgak kadagiti palimed,” ngem “no maipapan kaniak, daytoy a palimed naipalgak kaniak saan a babaen iti aniaman nga adda kaniak a sirib a nangnangruna ngem iti asinoman a sabsabali pay a sibibiag.”​—Da 2:28, 30.

Siasino dagiti Mago a simmarungkar iti ubing a ni Jesus?

Dagiti astrologo (Gr., maʹgoi; “Mago,” AS ftn, CC, We; “dagiti Mago,” ED) nangyegda iti sagsagut iti ubing a ni Jesus. (Mt 2:1-16) Kas komentona iti kinasiasino dagitoy a maʹgoi, kunaen ti The Imperial Bible-Dictionary (Tomo II, p. 139): “Sigun ken Herodotus, dagiti mago ket tribu dagiti Medo [I, 101], nga agkunkuna nga ibukbuksilanda dagiti tagtagainep, ket opisial nga annongenda dagiti sagrado a ritual . . . iti ababa a pannao, isuda ti bunggoy dagiti de adal ken papadi, ken paglainganda kampay idi ti mangparnuay iti karkarna a panangilasin kadagiti um-umay a pasamak maibatay kadagiti libro ken iti panagpaliiw kadagiti bituen . . . Dagiti naud-udi a panagsukisok ad-adda nga iparipiripda a ti Babilonia, imbes a ti Media ken Persia, ti sentro ti kasta unay panagrairana nga ar-aramid dagiti mago. ‘Idi damo, dagiti Medo a papadi saanda a naawagan iti mago . . . Nupay kasta, ti nagan a mago maipaay iti saadda kas papadi ket inawatda manipud kadagiti Caldeo, ket iti kastoy a pamay-an mailawlawagtayo ti ibagbaga ni Herodotus a dagiti mago ket Medo a tribu’ . . . (J. C. Müller iti Ensiklopedia ni Herzog).”​—Inurnos ni P. Fairbairn, London, 1874.

Ngarud, da Justin Martyr, Origen, ken Tertullian, no basaenda idi ti Mateo 2:1, siuumiso a panunotenda a ti maʹgoi ket astrologo. Insurat ni Tertullian (“On Idolatry,” IX): “Ammotayo ti panagkanaig unay ti salamangka ken astrolohia. Ngarud dagiti manangted-kayulogan dagiti bituen isuda ti immuna . . . a nangidiaya Kenkuana [ni Jesus] iti ‘sagsagut.’” (The Ante-Nicene Fathers, 1957, Tomo III, p. 65) Ti nagan a Mago inawaten ti kaaduan “kas sapasap a termino maipaay kadagiti astrologo iti Daya.”​—The New Funk & Wagnalls Encyclopedia, 1952, Tomo 22, p. 8076.

Ngarud natibker ti naibatay-kasasaad a pammaneknek a dagiti maʹgoi a simmarungkar iti maladaga a ni Jesus ket astrologo. Gapuna iti The New Testament nga impatarus ni C. B. Williams, mabasa ti “managpaliiw iti bitbituen,” nga addaan iti footnote kas pangilawlawag: “Awan sabali, dagiti mangad-adal iti bitbituen mainaig iti paspasamak ditoy daga.” Ngarud, maitutop a kadagiti agdama-aldaw nga Ingles ken Iloko a patarus mabasa ti “astrologo” iti Mateo 2:1.​—AT, NE, NW, Ph.

Saan a naipalgak no mano kadagitoy nga astrologo “manipud makindaya a paspaset” ti nangyeg iti “balitok ken olibano ken mirra” iti ubing a ni Jesus; awan ti pudpudno a pakaibatayan ti nabayagen a patpatien a kapanunotan a talloda. (Mt 2:1, 11) Kas astrologo, ad-adipen ida ti ulbod a didios ken, siaammoda man wenno saan, inturong ida ti impapanda a maysa nga umak-akar a “bituen.” Pinakaammuanda ni Herodes a nayanaken ti “ari dagiti Judio”; kalpasan dayta, inkagumaan ni Herodes a gandaten ti pannakapapatay ni Jesus. Nupay kasta, napaay daytoy a panangisikat. Bimmallaet ni Jehova ket pinaneknekanna a nabilbileg ngem kadagiti sairo a didios dagiti astrologo; gapuna, imbes nga agsublida ken Herodes, nagawid dagiti astrologo babaen iti sabali a dalan kalpasan a naipaayanda iti “nadibinuan a pakdaar iti maysa a tagtagainep.”​—Mt 2:2, 12.

Ti Panagpadles Babaen ti Dalem ken ti Astrolohia. Agparang a ti maysa a naisangsangayan nga aspeto ti astrolohia isu ti kaugalian nga ‘ikikita iti dalem.’ (Eze 21:21) Adda pila a modelo ti dalem a nasarakan iti maysa a templo nga eskuelaan idiay Babilonia, napetsaan iti tiempo ni Hammurabi. Ti maysa a sikigan dayta ket nabingbingay iti paspaset a mangirepresentar iti “aldaw” ken “rabii.” Nabingbingay ti pingirna iti 16 a paset, ket iti tunggal benneg naituding ti katupag a nagnagan dagiti didiosen ti langlangit. Ngarud, no kasano a daytoy a kita ti panagpadles binembennegna ti langlangit iti pamay-an a bin-ig a parnuay ti panunot, iti umasping a pamay-an binembennegda ti dalem dagiti maparti a sakripisioda. No idatdatonda idi dagitoy a sakripisio, kumitada iti dalem, nga imbilangda dayta kas bassit a ladawan ti langlangit, tapno kitaenda dagiti partaan nga ipalgak kadakuada dagiti didios.​—Kitaenyo ti PANAGPADLES.

Ni Molec ken ti Astrolohia iti Israel. Adda pammaneknek a mangipakita a ti astrolohia nasinged ti pannakainaigna iti panagdaydayaw ken Molec, maysa a dios a no dadduma nailadawan nga addaan iti ulo ti toro. Ti toro ket nagdaydayawan dagiti taga Babilonia, dagiti Canaanita, dagiti Egipcio, ken ti sabsabali pay kas simbolo dagiti didiosenda​—da Marduk, Molec, Baal, ken dadduma pay. Maysa ti toro kadagiti kapatgan a simbolo ti zodiak, ti Taurus. Ti dios-init masansan a nairepresentar babaen kadagiti toro, a dagiti sara ipasimudaagda dagiti sinamar, ket ti nabileg a pannakabalin ti toro nga agpaadu ipasimudaagna ti pannakabalin ti init kas “manangted iti biag.” Ti kabaian a baka naipaayan iti pumadpada a pammadayaw bilang simbolo ni Ishtar wenno Astarte, kas nadumaduma nga awag kenkuana. Gapuna, idi a ti kasta a panagdaydayaw iti toro (panagdaydayaw iti kigaw a baka) inrugi da Aaron ken Jeroboam iti Israel, pudno a dakkel a basol dayta kadagiti mata ni Jehova.​—Ex 32:4, 8; De 9:16; 1Ar 12:28-30; 2Ar 10:29.

Nakondenar ti apostata a sangapulo-tribu a pagarian ti Israel gapu iti pannakipasetda iti daytoy a kulto a nainaig iti astrolohia, ta “intultuloyda a pinanawan ti amin a bilbilin ni Jehova a Diosda ket inyaramidanda ti bagbagida kadagiti sinukog nga estatua, dua a kigaw a baka, ket nangaramidda iti sagrado a teddek, ket rinugianda ti agruknoy iti isuamin a buyot ti langlangit ken agserbi ken Baal; ket intuloyda nga impalasat ti annakda a lallaki ken ti annakda a babbai iti apuy ket nagipadpadlesda ken nagsapsapulda kadagiti partaan.”​—2Ar 17:16, 17.

Iti dua-tribu a pagarian iti abagatan, ti nadangkes nga Ari Acaz ken ti apokona a ni Manases indauluanda ti panagdaydayaw kadagiti bituen a didios ken ti nakauy-uyong a panangidaton iti annakda tapno mapuoran a sibibiag kas sakripisio. (2Ar 16:3, 4; 21:3, 6; 2Cr 28:3, 4; 33:3, 6) Nupay kasta, ti naimbag nga Ari Josias ‘inikkatna iti annongen ti papadi ti ganggannaet a dios’ isuda a “mangpatpataud iti asuk a sakripisio ken Baal, iti init ken iti bulan ken kadagiti konstelasion ti zodiak ken iti isuamin a buyot ti langlangit,” ket rinugpona dagiti nangato a disso ket ti Tofet pinagbalinna a di maikari a pagdaydayawan “tapno awan asinoman a makaipalasat ti anakna a lalaki wenno anakna a babai iti apuy ken Molec.” (2Ar 23:5, 10, 24) Babaen kada Sofonias ken Jeremias a mammadtona, kinondenar ni Jehova dagiti Israelita gapu kadagiti aramidda a nainaig iti astrolohia, kas “dagidiay nga iti rabaw dagiti atep agrukruknoyda iti buyot ti langlangit,” ken kas dagidiay “mangar-aramid kadagiti sinapataan a kari babaen ken Malcam [Molec].”​—Sof 1:5; Jer 8:1, 2; 19:13.

Ti salaysay ni Esteban maipapan iti panagrebelde dagiti Israelita idiay let-ang ket kanayonan a mangipakita iti panagkakanaig ti panagdaydayaw ken Molec, panagdaydayaw iti kigaw a baka, ken ti astrolohia. Idi inyikkisda ken Aaron, “Iyaramidannakami kadagiti didios a mapan nga umun-una kadakami,” ni Jehova “inyawatna ida tapno mangipaayda iti sagrado a panagserbi iti buyot ti langit,” kas adda a naisurat iti libro dagiti mammadto, a mangipatpatuldo a saanda a nagidaton Kenkuana kadagiti naparti ken kadagiti sakripisio, no di ket ti tolda ni Moloc ken ti bituen ti dios a ni Refan ti innalada.​—Ara 7:40-43.

Nadibinuan a Pannakakondenar ti Astrolohia. Simple ti pannakailanad ti naindaklan a kinapudno: “Idi punganay, ti Dios pinarsuana ti langlangit ken ti daga,” a pakairamanan dagiti planeta iti ayantayo a sistema solar ken dagiti nakaintek a bituen kadagiti konstelasionda. (Ge 1:1, 16; Job 9:7-10; Am 5:8) Nupay kasta, no maipapan kadagita a naindaklan a parsua, saan a pagayatan ni Jehova a ti tao mangaramid kadagiti didios manipud kadagitoy a banag. Ngarud, siiinget nga imparitna nga agdaydayaw ti ilina iti “maysa a porma a kaasping ti aniaman a banag nga adda iti langlangit sadi ngato.” (Ex 20:3, 4) Naiparit ti tunggal porma ti astrolohia.​—De 18:10-12.