BAKA, KIGAW A

[Heb., ʽeʹghel].

Urbon a toro. Naidaton dagiti kigaw a baka kas sakripisio (Le 9:2, 3), ket kadagiti naisangsangayan nga okasion wenno kadagiti naisangsangayan a kasasaad, naparti ti napalukmeg a kigaw a baka ken naisagana a pagtaraon.​—Ge 18:7, 8; 1Sm 28:24; Lu 15:23.

‘Ti panangbingay iti kigaw a baka iti dua a paset ken ti ilalasat iti nagbaetan dagita’ iparipiripna ti maysa a kadaanan a pamay-an nga iseserrek iti maysa a nadaeg a pagrebbengan wenno tulag. (Idiligyo ti Ge 15:9-21.) Awan duadua nga inusar ni Jeremias daytoy a sasao tapno ipaganetgetna ti kinasagrado ti tulag a simrekan dagiti Judio iti sanguanan ti Dios, ket babaen kadagiti kondision dayta a tulag naobligarda a mangwayawaya kadagiti inadipenda a padada nga Israelita.​—Jer 34:17-19.

Mangiladawan a Pannakausar. Nailinteg ti di matalek nga Israel kas iti maysa nga awanan kapadasan a “kigaw a baka a saan a nasanay” iti sangol. (Jer 31:18) Dagiti matangtangdanan a soldado ti Egipto nayarigda kadagiti napalukmeg a kigaw a baka a saan a makabael a sumaranget kadagiti taga Babilonia ket ngarud agtalawda. (Jer 46:21, 26) Inton mapagbalin a tapok dagidiay nadangkes ken nadursok, dagiti managbuteng iti nagan ti Dios maipakita a rumrummuarda ken karkarukayenda ti daga a kas kadagiti pinalukmeg a kigaw a baka a naibulos manipud iti kuadra.​—Mal 4:1, 2.

Panagdaydayaw iti Kigaw a Baka. Ti panagdaydayaw iti kigaw a baka ti kaunaan a porma ti idolatria a nadakamat iti Biblia nga inannurot dagiti Israelita kalpasan ti Ipapanaw iti Egipto. Bayat nga adda ni Moises iti bantay idi aw-awatenna ti linteg ti Dios, di nakaanus dagiti umili ket inasitganda ni Aaron, a kiniddawda nga iyaramidanna ida iti maysa a dios. Manipud balitok nga ar-aritos nga ited dagiti Israelita, nangbukel ni Aaron iti maysa a sinukog nga estatua ti kigaw a baka, a nabatad a maysa nga urbon a toro. (Sal 106:19, 20) Naibilang dayta kas mangirepresentar ken Jehova, ket ti piesta a naangay iti simmaganad nga aldaw naawagan “piesta ken Jehova.” Nagisakripisio dagiti Israelita iti dayta a nabalitokan a kigaw a baka, nagruknoyda iti sanguananna, nangnanganda, immin-inumda, ken nagragragsakda buyogen ti panagkakanta ken panagsasala.​—Ex 32:1-8, 18, 19; Ne 9:18.

Daytoy a sinukog a kigaw a baka ket saan a solido a balitok. Naipasimudaag daytoy iti kinuna ni Isaias a ti managobra iti metal kinalupkopanna ti imahen iti balitok, iti panangtukoyna iti pannakaaramid ti maysa a sinukog a ladawan. (Isa 40:19) Ngarud, nalabit a ti nabalitokan a kigaw a baka naaramid iti kayo ket kalpasanna nakalupkopan iti balitok. Gapuna, idi impuor ni Moises ti imahen, ti kayo nga adda iti tengnga nagbalin nga uging ket ti kalupkop a balitok mabalin a sangkapaset wenno interamente a nalunag. Ti aniaman a natedda ket narumek ken namekmek agingga a nagbalin a napino a kas iti tapok, ket daytoy a tapok (buklen ti uging ken balitok) ti inwaris ni Moises iti rabaw ti danum.​—Ex 32:20; De 9:21.

Ti idolatroso a panagdaydayaw dagiti Egipcio (a dagiti didiosenda innaigda kadagiti baka, toro, ken dadduma pay nga animal) mabalin a nakaro ti impluensiaanna kadagiti Israelita, a nakaigapuan ti panangannurotda iti panagdaydayaw iti kigaw a baka kalpasan a mismo ti pannakawayawayada manipud Egipto. Pinatalgedan daytoy ti sasao ni Esteban: “Iti puspusoda nagsublida idiay Egipto, a kunkunada ken Aaron, ‘Iyaramidannakami kadagiti didios a mapan nga umun-una kadakami. . . . ’ Gapuna nangaramidda iti kigaw a baka kadagidi nga aldaw ket nangipanda iti sakripisio iti idolo ket rinugianda ti agragragsak iti ar-aramid dagiti imada.”​—Ara 7:39-41.

Ti kaunaan nga ari ti sangapulo-tribu a pagarian, ni Jeroboam, nagpaaramid iti dua a nabalitokan a kigaw a baka, agsipud ta mabuteng di la ket ta umalsa dagiti iturayanna ket agsublida iti balay ni David no agtultuloyda a sumang-at idiay Jerusalem tapno agdaydayaw. (1Ar 12:26-28) Iti rekord ti Biblia, saan a naipalgak no ania ti ad-adda a nangimpluensia ken Jeroboam iti panangpilina iti kigaw a baka kas mangirepresentar ken Jehova​—no dayta ket impluensia ti panagdaydayaw iti kigaw a baka a siguden nga adda idiay Israel, ti napaliiwna bayat ti kaaddana idiay Egipto (1Ar 12:2), wenno ti relihion dagiti Canaanita ken ti sabsabali pay, a masansan a nangiladawan iti didiosda kas agtaktakder iti rabaw ti maysa nga animal, a kas iti maysa a toro.

Ti maysa kadagiti nabalitokan a kigaw a baka ket impasdek ni Jeroboam iti adayo a makin-amianan a siudad ti Dan, idinto ta impasdekna ti sabali pay idiay Bethel nga agarup 17 km (11 mi) iti amianan ti Jerusalem. Imbagana kadagiti iturayanna a nalabes unayen no sumang-atda pay laeng idiay Jerusalem tapno agdaydayaw, ket kinunana pay a ti kigaw a baka irepresentarna ti Dios a nangiruar kadakuada iti daga ti Egipto. (Idiligyo ti Ex 32:8.) Yantangay ti papadi iti tribu ni Levi nagtalinaedda a nasungdo iti panagdaydayaw ken Jehova idiay Jerusalem, nangdutok ni Jeroboam iti bukodna a papadi a mangidaulo iti ulbod a panagdaydayaw iti sanguanan dagiti idolo a kigaw a baka idiay Dan ken Bethel. (2Cr 11:13-15) Nangyurnos met iti maysa a piesta nga umasping iti Piesta dagiti Abong-abong, ngem narambakan dayta iti sumaganad a bulan kalpasan ti piesta idiay Jerusalem.​—1Ar 12:28-33; 2Cr 13:8, 9; Le 23:39.

Kinondenar ni Jehova daytoy a panagdaydayaw iti kigaw a baka, ket babaen ken mammadtona nga Ahias, impadtona ti pannakadidigra ti balay ni Jeroboam. (1Ar 14:7-12) Nupay kasta, ti panagdaydayaw iti kigaw a baka nagtalinaed a nairamut iti sangapulo-tribu a pagarian. Uray pay ni Ari Jehu, a nangtalipupos iti panagdaydayaw ken Baal iti Israel, binay-anna nga agtalinaed ti panagdaydayaw iti kigaw a baka, nalabit tapno ti sangapulo-tribu a pagarian mapagtalinaed a naiduma iti pagarian ti Juda. (2Ar 10:29-31) Idi maikasiam a siglo K.K.P., dinutokan ni Jehova dagiti mammadtona a da Amos ken Oseas tapno iwaragawagda ti panangkondenar ti Dios iti panagdaydayaw iti kigaw a baka (a karaman iti dayta ti panangagep kadagiti idolo a kigaw a baka), ken kasta met tapno ipadtoda ti pannakadadael ti sangapulo-tribu a pagarian. Maipanaw ti nabalitokan a kigaw a baka ti Bethel ket maipan iti ari ti Asiria, a pakaigapuan ti panagleddaang dagiti umili kasta met ti papadi ti ganggannaet a dios. Matalipupos dagiti nangato a disso, ket sisiit ken kalkalunay ti agtubo iti rabaw dagiti altar a naaramat iti ulbod a panagdaydayaw. (Os 10:5-8; 13:2; Am 3:14; 4:4; 5:5, 6) Dimteng ti didigra idi a ti sangapulo-tribu a pagarian natnag iti Asiria idi 740 K.K.P. Agarup maysa a siglo kalpasanna, impadto ni Jeremias nga ibainto dagiti Moabita ti diosda a ni Kemos no kasano nga imbain met dagiti Israelita ti nagbalinan ti sentro ti idolatroso a panagdaydayawda iti kigaw a baka, ti Bethel.​—Jer 48:13; kitaenyo ti BAKA; BETHEL Num. 1; IDOLO, IDOLATRIA (Iti sidong ti turay ti ar-ari); TORO.