Ti “Pim” a Mangpasingked Kadagiti Pasamak iti Biblia
NAMINSAN la a nadakamat iti Biblia ti sao a “pim.” Idi kaaldawan ni Ari Saul, dagiti Israelita ipaasada kadagiti Filisteo a mammanday dagiti metal a remientada. “Ti ngina idi ti panagpaasa maysa a pim maipaay kadagiti subsob ti arado ken maipaay kadagiti piko ken maipaay kadagiti tallo ti ngipenna nga alikamen ken maipaay kadagiti wasay ken maipaay iti panangisaad a siiirut iti tirad a pagabug iti kapon a baka,” kuna ti Biblia.—1 Samuel 13:21.
Ania idi ti pim? Sa la nasungbatan dayta a saludsod idi 1907 K.P., idi a ti bato nga agdagsen iti pim ket damo a nakabakab iti nagkauna a siudad ti Gezer. Dagiti nagkauna nga agipatpatarus iti Biblia marigatanda idi a mangipatarus iti sao a “pim.” Kas pagarigan, kastoy ti panangipatarus ti King James Version iti 1 Samuel 13:21: “Ngem addaanda iti pagasaan maipaay kadagiti piko, subsob ti arado, ngipen ti aruaten, wasay, ken kadagiti tirad a pangabug.”
Ammo dagiti eskolar ita a ti pim ket maysa a rukod ti kadagsen, nga agpromedio iti 7.82 a gramo, wenno agarup dua a kakatlo ti maysa a siklo, ti kangrunaan a Hebreo a rukod ti kadagsen. Ti kapisi ti pirak nga agdagsen iti maysa a pim isu ti gatad a singiren dagiti Filisteo kadagiti Israelita no ipaasada dagiti remientada. Ti siklo a rukod ti kadagsen ket saanen a maus-usar sipud idi narpuog ti pagarian ti Juda ken ti kabeserana a Jerusalem idi 607 K.K.P. Kasano a ti rukod a pim paneknekanna ti kinapudno dagiti pasamak a nailanad iti Hebreo a Kasuratan?
Kuna ti dadduma nga eskolar a dagiti teksto ti Hebreo a Kasuratan, agraman ti libro nga Umuna a Samuel, ket nagtaud idi Helenistiko-Romano a tiempo, nalabit a manipud idi maikadua agingga umuna a siglo K.K.P. pay ketdi. Naibaga ngarud a “dagitoy ket . . . ‘saan a historikal,’ bassit wenno awan ti pategda iti panangipaay iti pudno a historikal nga impormasion maipapan iti Israel kas nailanad iti Biblia, nga agpada a moderno a parparbo dagiti Judio ken Kristiano.”
Ngem iti panangtukoyna iti kadagsen a pim a nadakamat iti 1 Samuel 13:21, kuna ti propesor ti arkeolohia ken antropolohia ti Near Eastern a ni William G. Dever: “Imposible a ‘parparbo’ la dayta dagiti mannurat idi Helenistiko-Romano a tiempo sumagmamano a siglo kalpasan a nagpukaw ken nalipatan dagitoy a rukod ti kadagsen. Kinapudnona, daytoy a bassit a teksto ti Biblia . . . ket saan a natarusan agingga idi rugrugi ti maika-20 a siglo K.P., idi nakabakab dagiti damo a banag a mangpaneknek iti dayta, a pakabasaan ti Hebreo a sao a pîm.” Intuloy ti propesor: “No amin dagiti salaysay iti Biblia ket ‘parparbo’ idi Helenistiko-Romano a tiempo, kasano nga agparang daytoy a partikular a pakasaritaan iti Biblia a Hebreo? Ngem mabalin nga adda mangibaga a ti nadakamat a pîm ket ‘maysa laeng a detalye.’ Pudno dayta; ngem kas pagaammo, ‘dagiti detalye ti mangbukel iti historia.’”
[Ladawan iti panid 29]
Ti kadagsen a maysa a pim ket agarup dua a kakatlo ti maysa a siklo