MOLEC

[nagtaud iti sao a kaipapananna ti “agturay kas ari” wenno “ari,” ngem addaan kadagiti bokales ti boʹsheth, kaipapananna met ti “bain,” a tumukoy iti pannakarimon iti maysa a banag].

Maysa a didiosen a kangrunaan a nainaig kadagiti Ammonita (1Ar 11:5, 7, 33); mabalin nga isu met laeng ni Moloc (Ara 7:43; idiligyo ti Am 5:26) ken ni Milcom. (1Ar 11:5, 33) Iti Jeremias 32:35, natukoy ni Molec a kasla kapada ni Baal, a mangipasimudaag nga adda pagnaigan dagitoy a dua, no saanda a maymaysa. Adu ti agkuna a titulo ti “Molec” imbes a nagan ti maysa a didiosen, ket ngarud idatagda ti kapanunotan a ti awag a “Molec” mabalin a nayaplikar iti nasursurok ngem maysa a dios.

Anamongan ti kaaduan a ti Malcam a natukoy iti 2 Samuel 12:30 ken iti 1 Cronicas 20:2 ket isu ti idolo a ladawan ni Milcom, wenno ni Molec a dios dagiti Ammonita, nupay ti Hebreo a termino mabalin a maipatarus a “ti arida.” (Idiligyo ti KJ; AS.) Iti umun-una a paset ti salaysay iti Biblia, natukoy ti Ammonita nga ari babaen iti naganna a Hanun (2Sm 10:1-4); ngarud, nainkalintegan a kunaen a ti nagan a Hanun imbes a ti Malcam ti agparang koma iti rekord ti Kasuratan no ti ari ti matuktukoy imbes a ti idolo. Kunaen ti dadduma nga imposible nga aramaten ti maysa nga ari ti korona nga agdagsen iti agarup 34 kg (92 lb t). Maigapu iti isu met laeng a rason, naikuna a temporario laeng nga inkabil ni David iti ulona ti korona ni Malcam, nalabit tapno ipakaammona ti panangabakna iti daytoy ulbod a dios. Sigun iti nailanad iti Targum, a kinopia ti adu a managipatarus, dayta a korona ket addaan laeng iti maymaysa a napateg a saniata. Daytoy ti makagapu no apay a kunaen ti dadduma a ti napateg a saniata, imbes a ti mismo a korona, ti naiparabaw iti ulo ni David.

Panagisakripisio iti Ubbing ken Molec. Imbilin ti linteg ti Dios iti Israel a madusa iti ipapatay ti asinoman, uray ti ganggannaet nga agnanaed, a mangidaton iti putotna ken Molec. (Le 20:2-5) Nupay kasta, dagiti apostata nga Israelita indatonda iti apuy ti annakda, agpadpada iti pagarian ti Juda ken iti sangapulo-tribu a pagarian.​—2Ar 17:17, 18; Eze 23:4, 36-39.

Ti ‘panangipalasat iti apuy’ maipaay ken Molec ket imbilang ti sumagmamano kas mangipasimudaag iti ritual a pananggugor a babaen iti dayta naidedikar dagiti ubbing maipaay ken Molec; tarusan ti dadduma a daytoy ket aktual a panagisakripisio. Di mapagduaduaan ti kinapudno a dagiti Canaanita ken dagiti apostata nga Israelita talaga nga insakripisioda ti annakda. (De 12:31; Sal 106:37, 38) Ni Ari Acaz ti Juda “pinuoranna ti annakna [“anakna,” SY] iti apuy.” (2Cr 28:3) Nailanad iti pumadpada a teksto iti 2 Ar-ari 16:3: “Uray ti bukodna nga anak pinalasatna iti apuy.” Ipakita daytoy a no dadduma, ti ‘panangipalasat iti apuy’ kapadpadana ti panagisakripisio. Nupay kasta, nalabit saan nga agpapada ti panagdaydayaw ken Molec iti nadumaduma a lugar. Kas pagarigan, yantangay naimpluensiaan ni Ari Solomon iti panagdaydayaw dagiti ganggannaet nga assawana, nangibangon kadagiti nangato a disso agpaay ken Molec ken iti dadduma pay a didiosen; ngem idi laeng tiempo ni Acaz a nadakamat ti panagisakripisio iti ubbing. (1Ar 11:7, 8) No nasapsapa koma ti kaadda daytoy a makaparurod nga aramid, nakondenar koman dayta iti immun-una a gundaway ken nairaman iti dadduma pay a langa ti idolatria bayat dagiti panagturay ti immuna nga ar-ari. Gapu itoy a rason, anamongan ti sumagmamano a komentarista a ti sasao a ‘panangipalasat iti apuy’ ket orihinal a nayaplikar iti maysa a ritual a panaggugor ken idi agangay tumukoyen iti aktual a panagisakripisio.

“Ti panangipalasat” agpaay ken Molec a nadakamat iti footnote ti Levitico 18:21 ket nabatad a tumukoy iti panangipaay wenno panangidedikar kadagiti annak iti daytoy nga ulbod a dios. Kastoy ti nadumaduma a pannakaipatarus daytoy a teksto: “Dika idedikar ti asinoman kadagiti annakmo iti panagserbi ken Molec.” (AT) “Dika ipaay ti asinoman kadagiti putotmo tapno ipalasat ida iti apuy agpaay ken Molec.” (AS) “Dika ipaay ti asinoman kadagiti putotmo tapno makonsagrar agpaay iti idolo a ni Moloc.” (Dy) “Dika ipalubos ti panangipaay ken Molec iti asinoman kadagiti putotmo.”​—NW.

Ti laeng ar-ari ti Juda a natukoy a nangipalasat iti annakda iti apuy isu da Acaz ken Manases. Nupay kasta, gapu ta inrugi dagitoy dua nga ari ti panagisakripisio iti ubbing, nalawag a nagbalin a kadawyan dayta kadagiti Israelita. (2Ar 16:3; 21:6; Jer 7:31; 19:4, 5; 32:35; Eze 20:26) Nalabit adda dagiti gundaway nga umuna a napapatay dagiti ubbing imbes a sibibiagda a naipuor.​—Eze 16:20, 21.

Ni Ari Josias tinulawanna ti Tofet, ti kangrunaan a lugar a pagdaydayawan ken Molec idiay Juda, tapno malapdan dagiti tattao a mangipalasat kadagiti putotda iti apuy. (2Ar 23:10-13) Nupay kasta, saan a naan-anay a napunas daytoy nga aramid. Idi nangrugi nga agserbi ni Ezequiel kas mammadto, 16 a tawen kalpasan ti ipapatay ni Josias, dinakamatna a maar-aramid dayta idi kaaldawanna.​—Eze 20:31.

Naikuna a ti Molec a nakaisakripisiuan dagiti ubbing ket tao ti bagina ngem toro ti ulona. Naibaga a ti imahen mapapudot iti kasta unay ket kalpasanna maipuruak dagiti ubbing kadagiti nakaunnat a takiagna, iti kasta matnagda iti dumardarang nga urno iti baba. Daytoy a kapanunotan ket kangrunaanna a naibatay iti deskripsion ti Griego a historiador a ni Diodorus Siculus (iti umuna a siglo K.K.P.) maipapan ken Cronos a didiosen dagiti taga Cartago wenno ni Moloc.​—Diodorus of Sicily, XX, 14, 4-6.

Maipapan iti ar-aramid ti astrolohia mainaig iti panagdaydayaw ken Molec, kitaenyo ti ASTROLOGO.