KAMALALA
Kadagiti Hebreo, ti kasasaad ti maysa a kamalala ket kas iti segundario nga asawa ken no dadduma nadakamat kas asawa a babai. Agparang a dagiti kamalala ket adipen a babbai, maysa kadagiti tallo a kita: (1) Hebreo a babai nga inlako ni amana (Ex 21:7-9), (2) nagatang a ganggannaet nga adipen a babai, wenno (3) ganggannaet a babai a nakautibo iti gubat (De 21:10-14). Ti dadduma ket adipen a babbai wenno babaonen ti siwayawaya nga asawa a babai, kas iti kasasaad da Sara, Lea, ken Raquel.—Ge 16:3, 4; 30:3-13; Uk 8:31; 9:18.
Ti panangala iti kamalala maar-aramiden sakbay ti pannakaited ti Linteg ti tulag ket impalubos ken kinedngan ti Linteg, a nangsalaknib kadagiti kalintegan agpadpada ti assawa a babbai ken dagiti kamalala. (Ex 21:7-11; De 21:14-17) Saan nga amin a kalintegan iti sangakabbalayan a sagsagrapen ti gagangay nga asawa a babai ket tagiragsaken ti kamalala, ket ti lalaki mabalin a maaddaan iti adu nga assawa a pakairamanan dagiti kamalala. (1Ar 11:3; 2Cr 11:21) Kadagiti kasasaad a lupes ti asawa a babai, no dadduma intedna ti babaonenna a babai iti asawana a lalaki kas kamalala, ket ti ubing a nayanak manipud iti kamalala maibilang nga anak ti siwayawaya nga asawa a babai, ti apona a babai. (Ge 16:2; 30:3) Lehitimo ti annak dagiti kamalala ken mabalinda ti agtawid.—Ge 49:16-21; idiligyo ti Ge 30:3-12.
Sigun iti kaugalian dagiti taga Daya, ti laeng mabalin a mangtagikua iti assawa a babbai ken kadagiti kamalala ti ari ket daydiay legal a sunona. Gapuna, ni Absalom, a nangiparangarang iti kakaruan a kaawan panagraem ken David, pinadasna a papigsaen dagiti panagreggetna a mangala iti kinaari babaen ti pannakidennana kadagiti sangapulo a kamalala ni amana a David. (2Sm 16:21, 22) Kalpasan ti pannakaitrono ni Ari Solomon, ni Adonias nga in-inauna a kabsat ni Solomon, ken idi damo nanggandaten a mangagaw iti kinaari, inasitganna ni Bat-seba nga ina ni Solomon, ket kinunana: “Sika pagaammom unay a ti kinaari agbalin koma idi a kukuak.” Kalpasanna dinawatna kenkuana a kiddawenna ken Solomon, ni Abisag a Sunamita, nga agparang a naibilang kas asawa a babai wenno kamalala ni David. Sipupungtot nga insungbat ni Solomon: “Kiddawem met maipaay kenkuana ti kinaari,” ket kalpasanna imbilinna a mapapatay ni Adonias. Ipasimudaag daytoy nga imbilang ni Solomon ti kiddaw ni Adonias kas panagregget a mangala iti pagarian.—1Ar 1:5-7; 2:13-25.
Idi laeng panagparang ni Jesu-Kristo a ti Dios imbilangna a maikanatad nga isubli ti orihinal a pagalagadan ti monogamia kas impasdekna idiay minuyongan ti Eden. Nupay kasta, ti kamalala sinalaknibanna babaen iti linteg. Ti panangala iti kamalala nakatulong ngarud maipaay iti naparpartak nga iyaadu ti populasion iti Israel.—Mt 19:5, 6; 1Co 7:2; 1Ti 3:2; kitaenyo ti PANAGASAWA (Poligamia).
Piguratibo nga Usar. Ni apostol Pablo inyarigna ni Jehova iti asawa ti siwayawaya nga asawa a babai, ti “Jerusalem sadi ngato,” nga isu ti ‘ina’ dagiti nayanak-iti-espiritu a Kristiano, no kasano a ni Abraham ket asawa ni Sara. Ti relasion ni Jehova iti nasion ti Israel nga inrepresentar ti kabeserana a siudad a Jerusalem inyasping ni Pablo iti relasion ti asawa a lalaki ken ti maysa a kamalala. Babaen iti Linteg ti tulag, ‘nayasawa’ ni Jehova iti Jerusalem kas “adipen a babai,” maysa a ‘kamalala,’ pumadpada iti relasion ni Abraham iti adipen a babai ken kamalala a ni Agar.—Ga 4:22-29; idiligyo ti Isa 54:1-6.