Tuladenyo ti Pammatida

Intandudona ti Pudno a Panagdayaw

NATANNAWAGAN ni Elias ti bunggoy bayat a sumangsang-atda iti Bantay Carmelo. Madlaw ti kinapanglaw ken panagbisin dagiti tattao uray agbannawag pay laeng. Dakkel ti epekto kadakuada ti tallo ket kagudua a tawen a tikag.

Kaduada a sumangsang-at dagiti 450 a mammadto ni Baal, a natangsit ken makapungtot unay ken Elias, ti mammadto ni Jehova. Pinapatay ni Reyna Jezebel ti adu nga adipen ni Jehova, ngem situtured a binusor ni Elias ti panagdayaw ken Baal. Ngem agingga kaano a makapagtalinaed a natibker daytoy a propeta? Mabalin a pagarupen dagita a papadi a saan a kabaelan ida ti maymaysa a lalaki. (1 Ar-ari 18:3, 19, 20) Dimteng met ni Ari Acab a nakasakay iti naarian a karuahena. Awan met a pulos ti panangisakitna ken Elias.

Agmaymaysa iti dayta nga okasion ni propeta Elias. Bayat ti panagbuya ni Elias, dandanin mapasamak ti kapatgan a panagsalisal ti naimbag ken dakes a di pay pulos napasamak idi. Ania ngata ti rikna ni Elias idi agbannawagen? Isu ket makarikna iti amak kas maysa a “tao nga addaan rikna a kas kadatayo.” (Santiago 5:17) Ngem masiguradotayo daytoy: Gapu ta nalikmut kadagiti tattao nga awanan iti pammati, ti apostata nga arida, ken dagiti mammapatay a papadi, narikna la ketdi ni Elias nga isu ket awanan iti gaway.​—1 Ar-ari 18:22.

Ngem apay a naipasango ti Israel iti kasta a kasasaad? Ken ania ti masursuroyo iti daytoy a salaysay? Idagadag kadatayo ti Biblia nga usigentayo ti ulidan dagiti napasnek nga adipen ti Dios ken ‘tuladentayo ti pammatida.’ (Hebreo 13:7) Usigentayo ita ti ulidan ni Elias.

Agpatinggan ti Napaut a Panagdangadang

Iti kaaduan a paset ti panagbiagna, nakita ni Elias no kasano a nabaybay-an ken naikuspil ti pudno a panagdayaw iti ilida. Makidangdangadang idi ti Israel iti napaut a panagsalisal ti pudno ken palso a relihion, ti panagdayaw ken Jehova a Dios ken ti panagdayaw dagiti nasion iti aglawlawda kadagiti didiosen. Idi kaaldawan ni Elias, dimtengen ti alimpatok dayta a dangadang.

Ni Ari Acab inasawana ni Jezebel, ti anak a babai ti ari ti Sidon. Determinado ni Jezebel a mangisaknap iti panagdayaw ken Baal iti nasion ti Israel ken mangtalipupos iti panagdayaw ken Jehova. Dagus a simmurot ni Acab iti pagayatanna. Nangibangon iti templo ken altar para ken Baal ken indauluanna ti panagdayaw iti daytoy a dios dagiti pagano. Iti kasta, pinagpungtotna unay ni Jehova.​—1 Ar-ari 16:30-33.a

Apay a makaparurod ti panagdayaw ken Baal? Ginargarina ngamin ti Israel a mangtallikud iti pudno a Dios. Makarimon met ken naranggas dayta. Ramanenna ti prostitusion dagiti lallaki ken babbai iti templo, aglablabes a seksual a panagragragsak, ken uray pay ti panangidaton kadagiti ubbing. Isu a ni Jehova imbaonna ni Elias a mapan ken Acab tapno ipakaammona ti mapasamak a tikag nga agpaut agingga nga iwaragawag ti mammadto ti Dios ti panagpatinggana. (1 Ar-ari 17:1) Sumagmamano a tawen ti napalabas sakbay a nagpakita ni Elias kenni Acab ken imbagana nga ummongenna dagiti tattao ken dagiti mammadto ni Baal iti Bantay Carmelo.

Ngem ania ti kaipapanan kadatayo dayta a dangadang? Mabalin a pagarupen ti dadduma nga awanen ti pakainaiganna kadatayo ti salaysay maipapan iti panagdayaw ken Baal, tangay awanen dagiti templo ken altar nga agpaay ken Baal. Ngem saan laeng a salaysay daytoy. (Roma 15:4) Ti sao a “Baal” kaipapananna “makinkukua” wenno “apo.” Imbaga ni Jehova iti ilina a rumbeng nga isu ti pilienda a “baal,” wenno asawa a makinkukua kadakuada. (Isaias 54:5) Dikay kadi umanamong a dagiti tattao agserserbida pay laeng iti nagduduma nga apo malaksid iti Dios a Mannakabalin-amin? Kinapudnona, agserserbi dagiti tattao iti maysa nga apo no usarenda ti biagda nga agpaay iti kuarta, karera, panaglinglingay, seksual a panagragragsak, wenno aniaman kadagiti adu a didiosen a mapagdaydayawan imbes a ni Jehova. (Mateo 6:24; Roma 6:16) Isu a no an-anagen, agraraira ita dagiti kangrunaan nga aspeto ti panagdayaw ken Baal. Dayta a nagkauna a salisal iti nagbaetan ni Jehova ken ni Baal matulongannatayo a mangaramid iti nainsiriban a desision no asino ti pagserbiantayo.

‘Agallaallatiw’​—Kasano?

Iti naangin a tuktok ti Bantay Carmelo, matannawagan ti intero nga Israel​—manipud iti naapres a ginget ti Kison iti baba agingga iti asideg a Dakkel a Baybay (Baybay Mediteraneo) ken agingga kadagiti kabambantayan ti Lebanon iti adayo a makin-amianan a pungtona.b Ngem bayat a sumingising ti init iti daytoy makapagagar nga aldaw, nakalkaldaang ti buya ti pagilian. Natikagen ti nadam-eg idi a daga nga inted ni Jehova kadagiti annak ni Abraham. Nakamagmagan ken nadadael gapu iti kinamaag a mismo ti ili ti Dios! Bayat a naguummong dagiti tattao, immadani ni Elias kadakuada ken nagimtuod: “Kasanonto kabayag nga agallaallatiwkayo iti dua a nagduma a kapanunotan? No ni Jehova ti pudno a Dios, sumurotkayo kenkuana; ngem no ni Baal, sumurotkayo kenkuana.”​—1 Ar-ari 18:21.

Ania ti kayat a sawen ni Elias iti ebkas nga ‘agallaallatiw iti dua a nagduma a kapanunotan’? Saan a nabigbig dagiti tattao a masapul nga agpilida no agdayawda ken Jehova wenno agdayawda ken Baal. Impagarupda a mabalinda a dayawen ida a dua​—a mabalin a maay-ayoda ni Baal babaen kadagiti makarimon a ritualda ket kaskasdi a mabalinda ti agkiddaw iti bendision ni Jehova a Dios. Nalabit patienda a paaduen ni Baal dagiti apit ken tarakenda, idinto ta ni “Jehova ti buybuyot” ispalenna ida iti gubat. (1 Samuel 17:45) Nalipatanda ti kangrunaan a kinapudno​—a saan pay a mabigbig ti adu a tattao ita​—a kayat ni Jehova ti naipamaysa a panagdayaw kenkuana. Kalikagumanna ken maikari iti naipamaysa a debosion. Saanna nga anamongan ken karimonna pay ketdi ti aniaman a panagdayaw a nalaokan iti dadduma a porma ti panagdayaw!​—Exodo 20:5.

No kasta, dagiti Israelita ‘agallaallatiwda’ a kas iti tao a mangpadpadas a magna iti dua a dalan. Kasta ti ar-aramiden ti adu a tattao ita, nga ipalubosda nga adda dadduma a “didiosen” nga in-inut nga agbalin a paset ti biagda, isu a mayaleng-aleng ti panagdayawda iti Dios! Ti naganat ken nalawag a kiddaw ni Elias nga isardengdan ti agallaallatiw tulongannatayo a mangusig manen kadagiti ipangpangrunatayo ken ti panagdayawtayo.

Nakapatpateg a Pannubok

Simmaganad, insingasing ni Elias ti maysa a simple a pannubok. Dagiti papadi ni Baal mangaramidda iti altar ket agidatonda; kalpasanna, ikararagda iti diosda a puoranna ti datonda. Kasta met ti aramiden ni Elias. Kinunana: “Ti pudno a Dios a sumungbat babaen iti apuy isu ti pudno a Dios.” Pagaammo unay ni Elias no asino ti pudno a Dios. Nakabilbileg ti pammatina ta pinaunana dagiti mammadto ni Baal nga agkararag iti diosda tapno puoranna ti datonda. Pinalubosanna ida a mangpili iti idatonda a baka ken umuna nga agkararag ken Baal.c​—1 Ar-ari 18:24, 25.

Saantayon nga agbibiag iti panawen dagiti milagro. Ngem di nagbalbaliw ni Jehova. Mabalin nga agtalektayo met a kas ken Elias. Kas pagarigan, no di anamongan ti dadduma ti isursuro ti Biblia, ditay agbuteng a mangpauna kadakuada a mangyebkas iti kapanunotanda. Kas ken Elias, agpannuraytayo iti pudno a Dios a mangibanag iti dayta. Aramidentayo dayta, saan a gapu iti bukodtayo, no di ket iti naipaltiing a Saona, a nairanta a ‘mangilinteg iti bambanag.’​—2 Timoteo 3:16.

Inkabilen dagiti mammadto ni Baal ti datonda ken rinugiandan ti agkararag iti diosda. “O Baal, sungbatannakami!” maulit-ulit nga inyikkisda. Nagtultuloyda a nagikkis bayat ti panaglabas ti oras. “Ngem awan ti timek, ket awan asinoman a sumungsungbat,” kuna ti Biblia. Iti agmatuon a rinugian ni Elias a rabrabaken ida, ket kinunana nga okupado unay ni Baal isu a dina masango a sungbatan ida, wenno adda iti pagiblengan, wenno mabalin a matmaturog ket masapul nga adda mangriing kenkuana. “Umawagkayo iti kapigsaan a timekyo,” indagadag ni Elias kadagidiay nga impostor. Pagaammona a dagitoy nga agdaydayaw ken Baal agpampammarangda ket kayatna a makita ti ili ti Dios a mangal-allilawda laeng.​—1 Ar-ari 18:26, 27.

Iti kasta, dagiti papadi ni Baal ad-adda pay a nagikkisda nga “immawag iti kapigsaan a timekda ken nangsugat iti bagbagida babaen kadagiti punial ken babaen kadagiti gayang maitunos iti kaugalianda, agingga a namagarubosda kadagita iti dara.” Ngem awan ti sungbat! “Awan ti timek, ket awan asinoman a sumungsungbat, ket awan ti panangipangag.” (1 Ar-ari 18:28, 29) Kinaagpaysuanna, awan ti Baal. Parparbo dayta nga inaramid ni Satanas tapno maallilaw dagiti tattao nga umadayo ken Jehova. Ngem agingga ita, agbanag laeng iti pannakapaay ken pannakaibabain no saan a ni Jehova ti pagserbian.​—Salmo 25:3; 115:4-8.

Nasungbatan ti Pannubok

Idi mumalemen, batangen ni Elias ti agdaton. Tinarimaanna ti altar nga agpaay ken Jehova nga awan duadua a dinadael dagiti bumusbusor iti pudno a panagdayaw. Nagusar iti 12 a bato, a nalabit mangipalagip iti adu kadagiti 10 a tribu a nasion ti Israel a rumbeng a tungpalenda ti Linteg a naited iti 12 a tribu. Kalpasanna, imparabawna ti datonna ket binasana amin dayta iti danum, a mabalin a naggapu iti Baybay Mediteraneo nga adda iti asideg. Nagkali pay iti kanal iti aglikmut ti altar, a pinunnona met iti danum. Kasta unay ti panagtalek ni Elias iti Diosna ta pinaunana a nagdaton dagiti mammadto ni Baal, ken naudi a nagdaton ken Jehova.​—1 Ar-ari 18:30-35.

Idi nakasaganan ti amin, nagkararag ni Elias. Nalawag ken makatignay ti kinasimple ti kararag ni Elias, a nangiparangarang no ania dagiti ipangpangrunana. Umuna ken kangrunaanna, kayatna a maammuanda a ni Jehova, saan a ni Baal, ti “Dios iti Israel.” Maikadua, kayatna a maammuan ti amin nga isu ti adipen ni Jehova; amin a dayag ken dayaw rumbeng a maipaay iti Dios. Kamaudiananna, impakitana a maseknan pay laeng iti ilina, ta magagaran a makakita a ‘pinagsubli ni Jehova ti pusoda.’ (1 Ar-ari 18:36, 37) Nupay adu ti pakarigatanda gapu iti kinaawan pammatida, inay-ayat pay laeng ida ni Elias. Iti kararagtayo iti Dios, maipakitatayo met kadi ti kasta a pannakaseknan iti nagan ti Dios, agraman ti kinapakumbaba ken panangngaasi iti sabsabali nga agkasapulan iti tulong?

Sakbay a nagkararag ni Elias, nalabit pampanunoten ti bunggoy no saan met a sumungbat ni Jehova a kas ken Baal. Ngem kalpasan ti kararag, awanen ti panagduadua. Kuna ti salaysay: “Iti kasta nagtinnag ti apuy ni Jehova ket inibusna ti daton a mapuoran ken dagiti pedaso a kayo ken dagiti bato ken ti tapok, ket ti danum nga adda iti kanal dinilpatanna.” (1 Ar-ari 18:38) Anian a nakaskasdaaw a sungbat! Ket ania ti nakuna dagiti tattao?

“Ni Jehova ti pudno a Dios! Ni Jehova ti pudno a Dios!” kinuna ti amin nga umili. (1 Ar-ari 18:39) Naammuanda met laengen ti kinapudno. Ngem saanda a nangipakita iti pammati. Iti kinapudnona, saan a panangipakita iti pammati ti panangbigbig a ni Jehova ti pudno a Dios idi nakitada ti apuy a naggapu sadi langit kas sungbat ti kararag. Isu a kiniddaw ni Elias kadakuada a tungpalenda ti Linteg ni Jehova a rumbeng nga inaramidda koma adu a tawen sakbayna. Kuna ti Linteg ti Dios a rumbeng a mapapatay dagiti palso a mammadto ken dagiti agdaydayaw iti didiosen. (Deuteronomio 13:5-9) Dagitoy a papadi ni Baal ket napeklan a kabusor ni Jehova a Dios a mangigaggagara a mangbusor kadagiti panggepna. Saanda a rumbeng a kaasian. Ta naipaayan kadi ti asi dagiti amin nga awan gawayna nga ubbing a napuoran a sibibiag kas daton ken Baal? (Proverbio 21:13; Jeremias 19:5) Dagitoy saanda a maikari iti asi. Isu nga imbilin ni Elias a mapapatayda, ket talaga a napapatayda.​—1 Ar-ari 18:40.

Dadduma a moderno a kritiko babalawenda ti nagbanagan daytoy a pannubok idiay Bantay Carmelo. Agdanagda dila ket ta usaren dagiti napasnek a relihioso daytoy a mangikalintegan kadagiti naranggas nga ar-aramid ti relihion. Nakalkaldaang ta adu ita dagiti naranggas a panatiko iti relihion. Ngem saan a panatiko ni Elias. Nainkalintegan ti panangpapatay ni Elias maigapu ken Jehova. Maysa pay, ammo dagiti pudno a Kristiano a saanda a tuladen ti inaramid ni Elias a panangpapatay kadagiti nadangkes. Idi dimtengen ti Mesias, ti annuroten dagiti amin nga adalan ni Jesus a naipamatmat kadagiti sasao ni Kristo kenni Pedro: “Ipulangmo ta kampilanmo iti lugarna, ta amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.” (Mateo 26:52) Usarento ni Jehova ti Anakna a mangibanag iti nadiosan a kinahustisia iti masanguanan.

Masapul a maaddaan iti pammati dagiti pudno a Kristiano. (Juan 3:16) Maysa a pamay-an a maaramidtayo dayta ket tuladentayo dagiti matalek a lallaki a kas ken Elias. Naipamaysa ti panagdayawna ken Jehova ken pinaregtana ti dadduma a mangaramid iti kasta. Situtured nga imbutaktakna a ti maysa a relihion nga us-usaren ni Satanas a mangyadayo kadagiti tattao ken Jehova ket manangallilaw. Saan a nagtalek iti abilidad ken pagayatanna no di ket nagtalek nga ibanag ni Jehova ti isyu. Talaga nga intakderan ni Elias ti pudno a panagdayaw. Sapay koma ta tunggal maysa kadatayo tuladenna ti pammati ni Elias!

[Footnotes]

[Blurb iti panid 20]

Agbanag iti pannakapaay no saan a ni Jehova ti pagserbian

[Ladawan iti panid 21]

“Ni Jehova ti pudno a Dios!”